7. Manifesty, programy oraz twórczość polskich futurystów(Stanisław Młodożeniec)
Gazda G., Futuryzm w Polsce, Wrocław 1974:
Młodożeniec założył wspólnie z Jasieńskim i Czyżewskim klub futurystyczny Katarynka (1918, Kraków). Stern określa Młodożeńca poetą Nowej Sztuki, który wydobywa społeczne walory językowe z folkloru, wzbogaca nową fonetykę i rytmikę. Młodożeniec tworzy wiersze antycywilizacyjne, czego symbolicznym motywem jest Europa, a w których wyraża się marzenie o egzotycznej barbarzyńskości. Podmiot liryczny jest jednym z niecywilizowanych mieszkańców odległych kontynentów (Wyskok). W utworach: Moskwa i Radio-romans, struktura literacka została maksymalnie zubożona (onomatopeizacja została rozciągnięta na cały „wiersz”). Pozytywna waloryzacja osiągnięć XX wieku jest do odczytania w Radiu-romansie i Expressie. Na pierwszy plan obrazu poetyckiego wydobyte zostały jego komunikatywność, funkcje poznawcze, jakby w przekonaniu, że wiek XX, epoka pośpiechu, pędu, natłoku wrażeń, telegrafu i gazety, wymagają języka dynamicznego, skrótu o natychmiastowym oddziaływaniu na odbiorcę. Wiersz stał się reporterską notatką, zasłyszanym na ulicy dialogiem, „nie dopracowanym” jeszcze „fragmentem rzeczywistości” (Ten dzień). Fascynacja kinem jako środkiem masowego oddziaływania i jego techniczne uwarunkowaną estetyką przejawia się w Kalejdoskopie (przypadkowość skojarzeń poetyckich). W twórczości Młodożeńca dominuje reporterski obiektywizm w rejestracji codzienności. Młodożeniec odwołuje się folkloru poprzez język (Stern czynił to poprzez rozbicie dotychczasowej konwencji w zakresie tematu, motywu, chwytu metaforyzującego). Stylizacje gwarowe są u niego podwójnie sankcjonowane, raz poprzez wzorzec przyśpiewki ludowej, którą ów wiersz realizuje, dwa - przez podmiot liryczny (Pastuch). W Pastuchu stykamy się ze zjawiskiem swoistej syntezy dwóch tendencji futurystycznych. Zapis graficzny, a zatem waloryzacja wizualna tekstu służy ekspozycji wartości brzemiennych, jest partyturą waloryzującą fonetykę poetycką. Utwory odwołujące się do folkloru, ściślej - do poezji ludowej, zawsze ulegają dwojakiemu uwarunkowaniu. Jeden typ takich uwarunkowań niesie z sobą kontekst literatury ludowej; drugi - tworzy sąsiedztwo literatury nieanonimowej. Żabia ballada dzięki sygnałowi gatunkowemu, który pojawia się w tytule, jeszcze bardziej niż Pastuch podkreśla to zjawisko. Prymityzowany język Pastucha, Żabiej ballady i innych rustykalnych wierszy Młodożeńca, będąc sygnałem świata przedstawionego, jest funkcją programowych założeń polskiego futuryzmu. Protest przeciw tradycjom i konwencjom istniejącej literatury skierował futurystów w stronę zjawisk literackich, których żywotność i inspirująca rola mogłyby wytworzyć nowe możliwości ekspresji poetyckiej. Układ wierszy w tomie Młodożeńca Niedziela jest kompozycją rustykalnych pejzaży i zdarzeń przyporządkowanych chronologii pór roku: Wiosna, Pranie, Skwar, We żniwa, Słota, Śnieg, Mróz. Taka kompozycja, respektująca cykliczny bieg przyrody, w zestawieniu z ludowym podmiotem wierszy kształtuje założenia działań stylizacyjnych. Punkt widzenia narratora obecnego wewnątrz świata przedstawionego, podmiotu obdarzonego taką samą świadomością jak postaci występujące w poszczególnych utworach, określa wybór i układ obrazów poetyckich, które stają się aktywne, witalne i dynamiczne. Młodożeniec dynamizuje świat wewnętrzny wierszy za pomocą języka zorganizowanego w formach wersyfikacyjnych sylabotonika o pochodzeniu ludowym. Powrót Młodożeńca do ludowości był wynikiem charakterystycznego dla wielu awangardowych kierunków odwrotu od oficjalnej kultury, był tożsamym działaniem, które doprowadziło do powstania „zboru poetów” „Czartaka”. Język zajmuje nadrzędne miejsce w hierarchii elementów strukturalnych wiersza. Liczne neologizmy , onomatopeje i inne formy instrumentacji głoskowej w wierszach Młodożeńca są naturalnymi, bo z folkloru przejętymi, chwytami językowymi (Niedziela). Dla Młodożeńca poezja ludowa nie stanowiła układu zjawisk literackich, w którym obowiązują adekwatnie do literatury nieanonimowej określone normy, reguły, prawidłowości - czy to w zakresie gatunków, wersyfikacji, chwytów metaforycznych, czy języka. Była natomiast pewnym obszarem płynnym, nie uporządkowanym, prostym; obszarem, który twórca literatury nieanonimowej może dowolnie kształtować. Dla Młodożeńca istotny był tylko typ wrażliwości pozbawionej zahamowań (konwencje, tradycja, itp.) oficjalnej kultury. Podmiot liryczny, przybierając rolę ludowego narratora, był zabiegiem zezwalającym na swoiste ewokowanie sytuacji i obrazów poetyckich, ale w języku dowolnie formowanym, nie zbieżnym ze świadomością tego narratora. Tylko takie postępowanie nie skrępowane normami wzorca, wg którego się stylizuje, mogło prowadzić do wydobycia z języka coraz to nowych walorów. Na tym zasadza się geneza nagromadzeń onomatopei, stąd wywodzą się tematy, które umożliwiają wydobycie na plan pierwszy rytmu, melodii i dynamizmu.
Zamykający tom Futuro-gamów i futuro-pejzaży wiersz był manifestacją poglądu, że folklor decyduje o najgłębszych walorach kultury narodowej.
Młodożeniec ogłasza manifest O nowy ład w poszukiwaniu „chłopskiego programu”, który w swym radykalizmie wychodzi daleko poza ideologię prezentowaną, dość nieśmiało w poezji.
Z podręcznika Kwiatkowskiego:
W tomach: Kreski i futureski oraz Kwadratach, posługiwał się Młodożeniec onomatopeją; oderwanymi słowami oddawał bezpośredniość i jednoczesność różnorodnych wrażeń atakujących psychikę człowieka; wykorzystywał efekty słowno-dźwiękowe uzyskane dzięki nowoczesnemu wynalazkowi radia; próbował dynamizować język, nadając rzeczownikom formę czasownikową; stworzył dziwny i zabawny utwór, niejednokrotnie już interpretowany, składający się niemal wyłącznie z - powtarzających się - dwóch słów tam i tum (Moskwa).
Ściągnięte z NET'a:
Wiek XX - wiersz manifest fascynacji współczesnością, nowoczesnością, osiągnięciami cywilizacyjnymi. Jest to tekst, który w całości poświęcony jest technicznym aspektom rzeczywistości, w której żyli ówcześni twórcy. Jest również zgodny z zasadami futuryzmu i jego umiłowaniem przyszłości. I tak poeta napisał wiersz, którego forma przypominać ma zapis telegrafu. Jest to właśnie nawiązanie do najnowszych odkryć technicznych. Poza tym w wierszu odnajdujemy wiele wyrazów, które pochodzą ze słownika nauki i techniki, co również ma mieć wydźwięk "futurystyczny". Pojawia się tu też grupa wyrazów - neologizmów, czyli wyrazów stworzonych sztucznie, często w brew zasadom gramatyki. Ma to symbolizować zerwanie z dotychczasowym postrzeganiem języka oraz zasad ortografii.
Lato - tutaj najważniejszym motywem w wierszu jest również gra na zasadach języka. Tym razem poeta wykorzystuje dźwiękowe aspekty wyrazów. Zestawia je właśnie podług takiej zasady. Ważniejsze dla niego są dźwięki wyrazów, niżeli ich znaczenie.
Moskwa - wiersz stosuje kompozycję schodkową (charakterystyczną dla Majakowskiego). Wiersz o wyborze miejsca zamieszkania. Futuryści był w większości komunistami, Moskwa z odbywającą się tam rewolucją byłą im bliska, podmiot jednak decyduje się na pozostanie w Polsce.