Islam:

622	Mahomet ucieka z rodzinnej Mekki do Jatrib (zwanego później miastem proroka czyli Medyną). Religia Mahometa zyskała wdzięcznych słuchaczy wśród biednych, zajmujących się rolnictwem, mieszkańców Mekki
630	grupa fanatyków zajmuje Mekkę (która skapitulowała); posłuch pośród plemion beduińskich zapewniała Kaaba - świątynia "czarnego kamienia" ofiarowanego ponoć Abrahamowi przez Boga
632	Mahomet umiera będąc władcą teokratycznego państwa obejmującego Półwysep Arabski
632	"zastępcą zesłanego przez Boga" (Kalif rasul Allah) został Abu-Bakr. Rozpoczął on wojnę z Cesarstwem Bizantyjskim i Persją
634	śmierć Abu-Bakra. Kalifem został Omar, który kontynuuje podboje aż do podbicia Persji i zdobycia Egiptu oraz Palestyny z rąk Bizancjum

Reformy Omara:

• Opanowanie przez Arabów państw o wysokim rozwoju cywilizacyjnym spowodowało zagrożenie zatracenia własnej kultury. Zapobiegano temu przez budowę specjalnych obozów, w których mieszkała armia. Wojsko przeszło restrukturyzację, coś w postaci "pospolitego ruszenia" zastąpiono opłacaną armią. Byli wojownicy musieli wrócić do swojej marnej egzystencji. Każdy obywatel innowierca musiał płacić podatek gruntowy (charadż)

644	w zamachu ginie kalif Omar. Kalifem zostaje Otman z dynastii Omajadów. To wywołuje niezadowolenie najstarszych uczniów proroka Mahometa
656	bunt i zamordowanie Otmana. Kalifem zostaje Ali, zięć Mahometa. Otman przed śmiercią ustala obowiązujący zapis słów Mahometa zwany Koranem. Wywiązuje się wojna domowa. Ali ginie. Władza dostaje się w ręce dynastii Omajadów, która przekształca teokratyczne państwo w monarchię dziedziczną. Przenoszą oni też stolicę z Mekki do Damaszku i otaczają się przepychem charakterystycznym dla władców Azji ale przeciwnym do ascetycznej postawy pierwszych kalifów.

Frakcje opozycyjne:

1. Szyici - dawny stronnicy Alego, uważający, że kalifem może zostać tylko ktoś pochodzący z rodziny proroka

2. Charidżyci - wrogowie Omajadów i szyitów, utrzymywali, że teoretycznie każdy może być kalifem

711	po opanowaniu Afryki północnej Arabowie rozpoczynają podbój Hiszpanii. Na wschodzie dochodzą do granic chińskiego Turkiestanu
744	wybuch bunty szyitów, którzy obwołali kalifem Abul-Abbasa, wywodzącego się z rodu proroka
750	bitwa pod Mosulem, gdzie Omajadowie ponieśli całkowitą klęskę w walce z wojskami buntowników. Większość Omajadów została wymordowana przez Abbasydów. Jedynie Abd-ar-Raman schronił się w Hiszpanii, zakładając niezależny emirat.
	Zwycięski Abul-Abbas przeniósł stolicę do Bagdadu i wyrównał w prawach wszystkich mahometan, arabów i nie arabów.

Reformy:

• Powołanie biur (dywanów): kancelarii państwa, ze sprawującym bardzo ważną rolę wezyrem, sędziego (kadim), naczelnika policji i naczelnika poczty (wywiadu). NA prowincji rządzili emirowie mający szerokie upoważnienia. Podatki: cakat (od muzułmanów) w całości da prowincji; charadż, dżyzja (od niewiernych) 20% dla kalifa, reszta głównie na wojsko, które powoli stawało się wielonarodową, najemną armią; flota

909	Obeida Allaha, potomek Fatymy (córki Mahometa) i Alego daję początek dynastii Fatamidów, szyitów, rządzący początkowo w środkowym Maghrebie (dzisiejsza Algieria) a później w całej Afryce północnej z Egiptem i Syrią. Stolicą kalifatu był Kair.
929/16 styczeń	władca Hiszpanii Abd-ar-Raman II ogłasza się kalifem zrywając związki z Bagdadem

Frankowie:

486	początek podbojów Chlodwiga: zajęcie terenów pomiędzy Sommą, kanałem i Loarą; wojna przeciw Alamanom
496/25 luty	chrzest Chlodwiga, dający mu przewagę nad wcześniej ochrzczonymi (arianami) wodzami germańskimi; kontakty z cesarzem wschodnim; zdobycie Burgundii
507	bitwa pod Poitiers - rozgromienie Wizygotów, zajęcie całej Galii

Organizacja państwa:

• Oparta na organizacji rodowej oraz tzw. Prawie salickim. Początkowo prawo wyboru króla miał tzw. Wiec, odbywający się marcu każdego roku, w którym uczestniczyli tylko wojownicy (demokracja wojenna). Późniejsze państwo Franków oparte było na dziedzicznym tytule króla w dynastii Merowingów, którzy traktowali państwo jako swoje patrimonium czyli własność (państwo patrymonialne). Na dworze nie było określonych urzędów państwowych. Nie zachował się system podziału terenów z czasów cesarstwa. Jedynie najniższy stopień, ziemie (pagi) egzystował. Ten obszar dzielił się z kolei na setki, teren zamieszkiwany przez 100 wojowników z rodzinami. W rolnictwie dominowały latyfundia. Urzędnikom państwowym i osobom prywatnym były nadawane przez Kościół (tzw. Precaria) i króla tzw. Beneficja czyli tereny, które stawały się jego posiadłością. Zaczęły podupadać miasta, które nie wytrzymywały konkurencji ze strony rzemiosła dworskiego. Ważną role odgrywały immunitety prawne i ekonomiczne, rozwijające system wasalny (komendacyjny).

511	śmierć Chlodwiga: postępowało rozbicie państwa, nad poszczególnymi Merowingami faktyczną władzę przejmowali najwyżsi urzędnicy dworu: majordomusi
656	pierwsza próba detronizacji dynastii Merowingów podjęta przez Girmalda, majordomusa Austracji, zakończona klęską. Kolejna próba przewrotu kończy się sukcesem i władzę przejmuje Pepin z Heristalu, który położył kres rozbiciu dzielnicowemu. Walki z państwem Fryzów i pragnącymi zrzucić zwierzchnictwo Franków Alamanami.
	Po śmierci Pepina władcą zostaje jego syn Karol Młot (Martel) sprawując funkcję faktycznego władcy. Od 721 roku władza teoretycznie sprawowana jest przez marionetkowego króla z dynastii Merowingów
732	bitwa pod Poitiers - zwycięstwo wojsk frankońskich nad Arabami

• Po śmierci Karola władzę obejmuje Pepin Krótki, zwraca się do papieża z pytaniem kto to powinien mieć koronę: dynasta czy ten co na prawdę sprawuje władzę. Szukający sojuszników papież popiera Pepina Krótkiego

751	zgoda na detronizacje dynastii Merowingów. Monarchia dziedziczna zastępowana jest przez elekcyjną (kandydaci mogli pochodzić tylko z dynastii karolińskiej)
754	wyprawa w obronie papiestwa przeciw Longobardom ze zdobycznych terenów ustanowione zostaje Państwo Kościelne
756	druga wyprawa na Longobardow, powiększenie terytorium Państwa Kościelnego
768	śmierć Pepina Krótkiego, kraj został podzielony pomiędzy dwóch synów ale na szczęści dla Karola jego brat szybko umarł i cała władza przeszła w jego ręce.
773	wyprawa na Longobardów, Karol koronował się na Króla Longobardów
779-804	zdobycie i chrystianizacja Saksonii
781	koronowanie syna Karola Wielkiego -Pepina (4 lata)- na króla Włoch
788	aneksja Bawarii
795	początek wojny z Muzułmanami
800/25 grudzień	koronacja na cesarza
814	śmierć Karola Wielkiego, władzę objął jego najmłodszy syn Ludwik
843	traktat w Verdun; podział państwa:

• Lotar - Włochy i pas ziemi biegnący od Alp do Morza Północnego

• Ludwik Niemiecki - dzisiejsze Niemcy

• Karol Łysy - Francja

Stopniowe rozbicie dzielnicowe, powstawanie systemu zależności lennych; upadek miast związany z ograniczeniami w handlu

Wyspy Brytyjskie i Skandynawia:

407	opuszczenie Brytanii przez legiony rzymskie
450-550	zajęcie Brytanii przez Anglów, Jutów i Sasów (z rąk celtyckich Brytów, którzy musieli uciekać w góry)
przed 432	chrystianizacja Irlandii, która stała się ostoją religii wobec pogańskich Germanów; rola św. Patryka
597	pierwsza misja wśród germańskich plemion Heptarchii (nazwa Brytanii kiedy była ona podzielona na 8 królestw). Stopniowe jednoczenie ziem wokół Królestwa Wesexu.
878	oddanie północnej części nizin wyspy Duńczykom; na południu powstaje zjednoczone królestwo Anglosaskie
1035	podbój Brytanii przez duńskiego króla Kanuta
1042	śmierć Kanuta. Do władzy powraca przedstawiciel dynastii królów Wessexu, Edward Wyznawca., który przebywał na wygnaniu w Normandii, zawierając tam układy z miejscowymi na wypadek swojej bezpotomnej śmierci
1066/styczeń	śmierć Edwarda. Możni obierają na monarchę najpotężniejszego pośród siebie - Harolda. Z pretensjami do korony występuje książę Normandii Wilhelm i władca Norwegii. Na wyspie lądują pierwsze jednostko norweskie i przegrywają. Wilhelm, z błogosławieństwem papieża ląduje trochę później.
1066/14 października	bitwa pod Hastings. Wilhelm zostaje królem Brytanii, szybko wybucha bunt popierany przez Norwegów. Ci jednak w zamian za daninę od Wilhelma cofają poparcie. Następuje 6 letnia pacyfikacja kraju.

Organizacja:

• Państwo Wilhelma Zdobywcy opierało się na systemie lennym, odmiennym jednak od tego na kontynencie. Wasal był też wasalem króla, nawet wtedy gdy król nie był jego bezpośrednim seniorem. Rozdawnictwo ziemi jako podstawową zasadę uważało nie łączenie dóbr w zwarte obszary, co zapobiegało wzrostowi władzy możnowładztwa. System sądowniczy został przejęty po Anglosasach: Kościół stał się bezwolnym narzędziem w ręku monarchy. Utrzymano urząd sheriffa. Zaznaczył się wpływ kultury romańskiej.

Słowiańszczyzna:

Słowianie pochodzący gdzieś ze stepów Azji za teren swej najwcześniejszej ekspansji wybrali obszar sięgający na wschodzie po środkowy Dniepr (ci byli zwani Antami). Po klęsce Hunów (Attyla) Słowianie (Sklawianie) zaczęli posuwać się na południe zajmując znaczną część Półwyspu Bałkańskiego i organizując łupieżcze najazdy na terytorium Cesarstwa Wschodniego.

679	protobułgarzy za namową Konstantynopola atakują naddunajskich Antów. Wojna tocząca się dziesiątki lat doprowadziła w końcu do powstania państwa bułgarskiego

Na zachodzie (na zachód od Odry) Słowianie zaczęli zajmować tereny stopniowo opuszczane przez Germanów. Zaczęli nawiązywać kontakty z podkarpackimi Sklawinami. Wyodrębniły się 3 grupy językowe:

• południowa

• wschodnia

• zachodnia

Organizacja:

Stopniowy rozkład i powstawanie prymitywnych organizacji politycznych (demokracja wojenna); wspólnotę rodową zastąpiła wspólnota terytorialna tzw. Opole. Siłą decydująca był wiec, wybierający naczelnika (starostę). Nastąpiło wyodrębnienie się warstw społecznych i plemion (rządzone wiecem na okres wojny wybierały księcia - wodza); plemiona słowiańskie zajmowały się rolnictwem (gospodarka wypaleniskowa na terenach leśnych a na równinach uprawiano ziemię aż do jej wyjałowienia); typy wsi: ulicówka i okolnica (służąca do obrony; bogowie: Swarożyc (słońce) i Wit (wiatr; urodzaj)

622-625	powstanie plemion słowiańskich przeciwko Awarom; udział w walkach wziął frankijski kupiec Samoa, który zyskał sobie tak wielką popularność, że powstańcy obrali go władcą. Państwo Samoa było wieloplemiennym państwem patrymonialnym
660	prawdopodobny upadek Państwa Samoa
830	jeden z plemiennych władców Moraw - Mojmir- jednoczy plemiona; państwo jest jednak zależne od Franków
846	umiera Mojmir. Senior - Ludwik Niemiecki - osadza na tronie syna zmarłego władcy Rościsława; chrystianizacja kraju
655	wyprawa Ludwika Niemieckiego na Rościsława, pragnącego uzyskać całkowitą niezależność; klęska Franków
862	dla zastąpienia misjonarzy niemieckich zwraca się do cesarza wschodniego o przysłanie misjonarzy; do misji zostają wyznaczenie braci Cyryl i Metody
863	przybycie Cyryla i Metodego na Morawy, nauczali oni w języku słowiańskim, korzystając ze słowiańskiego przekładu Pisma Świętego
868	wyprawa do Rzymu w celu uzyskania możliwości wyświęcania kapłanów; dotychczasowy władca kościelny Moraw, kościół bawarski, zgłaszał sprzeciw, ale nie nic to nie dało; w Rzymie umiera Cyryl (Konstanty); Metody zostaje arcybiskupem Sirmium
870	po konflikcie z państwem karolińskim i siostrzeńcem Świętopełkiem, Rościsław zostaje wydany Bawarczykom, którzy skazują go na śmierć, ale kara zostaje zamieniona na oślepienie i osadzenie w klasztorze
871	powstanie na Morawach, które zrzuciło zwierzchność Karolingów. Władcą zostaje Świętopełk.
885	śmierć Metodego. Jego zwolennicy zostają wypędzenie. Znaczenie odzyskuje obrządek łaciński
895	śmierć Świętopełka

Bizancjum i Bałkany

Walki z Arabami zmusiły Cesarstwo do zmilitaryzowania administracji w Azji Mniejszej, którą poddano władzy dowódców wojskowych: okręg korpusu (zwany temą) naprał charakteru jednostki administracji lokalnej.

678	pokój z Arabami po przełamaniu blokady morskiej Bizancjum ("ogień grecki")
682	zerwanie pokoju przez Cesarstwo; nowa ofensywa arabska, oblężenie Konstantynopola
717	wódz Leon Izauryjczyk zostaje obwołany cesarzem, współpraca z chrześcijańskimi księstewkami Armenii
726	rozpoczęcie reform religijnych; zwalczanie kultu obrazów świętych (ikonoklazmu); osłabienie pozycji Bizancjum w wyniku konfliktów wewnętrznych umożliwiło Frankom ekspansję we Włoszech
864	przyjęcie przez Bułgarów chrztu w obrządku chrześcijańskim (zmuszeni do tego tym, że z jednej strony mieli Wielkie Morawy a z 2. Cesarstwo, obie potęgi były wrogie; poza tym zyskiwali przychylność Ludwika Niemieckiego)
876	rewolucja pałacowa daje władzę w Konstantynopolu Bazyliemu. Który zażegnuje konflikt z papiestwem i toczy zwycięskie walki z Arabami
894	wojna z Bułgarami zakończona remisem; państwo bułgarskie nosiło od tej chwili miano Carstwa (cesarstwa) a jego władca poślubił grecką księżniczkę, otwierając się na wpływy Bizancjum
968	osłabiona Bułgaria, targana wewnętrznymi sporami, zostaje rozbita przez Cesarstwo i władcę Wielkich Moraw Świętopełka. Jedynie w zachodnich prowincjach carstwa, opanowanych przez możnowładczy ród Szyszmana, tworzy się w późniejszym okresie rozległe państwo.
1018	ostateczne rozbicie państwa bułgarskiego przez Bizancjum
1054	schizma wschodnia

Rzesza Niemiecka

887	wyjście Królestwa Wschodniofrankijskiego ze wspólnoty karolińskiej. Zwiększa się rola poszczególnych rodów, które przejmują stopniowo obowiązki władzy centralnej. Zaczynają powstawać księstwa terytorialne
911	śmierć ostatniego przedstawiciela dynastii karolińskiej w Niemczech Ludwika Dziecię; przekształcenie monarchii w elekcyjną; królem został Konrad I, książę frankoński, ale państwo przekształciło się w konglomerat pół zależnych księstw czyli w Rzeszę.
919	śmierć Konrada I. Królem, zgodnie z życzeniem Konrada I został Henryk I Ptasznik z rodu Ludolfingów (Sasów); nastąpiło zwiększenie roli Saksonii
925	zdobycie Lotaryngii
926	rozejm z Węgrami, który dotyczył jednak tylko północnych księstw Rzeszy
929	Czechy stają się lennem koronnym
928/9	wyprawy na Słowian Połabskich; opanowanie ziem leżących pomiędzy Soławą i Łabą; na zdobytych terenach powstają liczne grody, które zamieszkiwali głównie wojownicy; powstanie Marchii Wschodniej
933	najazd węgierski na Saksonię spowodowany odmową płacenia daniny przez Henryka I Ptasznika; bitwa nad Unstrutą; klęska Węgrów
936	śmierć Henryka I Ptasznika; elektorzy wybierają na króla jego syna z drugiego małżeństwa Ottona I; koronacja w Akwizgranie

Polityka Ottona I:

• Opierał się na klerze dlatego, że jego majątki nie były dziedziczone co znacznie osłabiało jego pozycję względem króla ale jednoczesne bogactwo zapewniało posłuch wśród feudałów. Jednocześnie Szwabia i Bawaria wdały się w rozgrywki o koronę włoską.

951	Otton I atakuje Włochy. Król włoski Berengarem z Ivrei staje się lennikiem królów Rzeszy. Otton I żeni się z księżniczką burgundzką Adelajdą, wdową po królu włoskim Lotarze. W Niemczech wybucha powstanie syna Ottona z pierwszego małżeństwa, który bał się o swoje prawa dziedziczenia.
954	wybucha powstanie Słowian Połabskich
955	najazd Węgrów
955/sierpień	klęska Węgrów na Lechowym Polu
955/październik	stłumienie powstania Słowian Połabskich
961	druga wyprawa na Włochy mająca na celu ponowne przywrócenie zwierzchnictwa senioralnego nad królem Włoch. Koronacja Ottona I na króla Włoch w Mediolanie
962/2 luty	koronacja Ottona I na Cesarza w Bazylice św. Piotra
973	śmierć Ottona I; władzę obejmuje wybrany vivente rege Otton II; konflikt z kandydatem opozycji Henrykiem Kłótnikiem, księciem Bawarii; pacyfikacja Rzeszy i ostateczne zwycięstwo Ottona II
982	wyprawa do Kalabrii mająca na celu odrzucenie z Półwyspu Pirenejskiego Saracenów i Greków; klęska
983	śmierć Ottona II; koronę otrzymuje jego 3 letni syn Otton III. O władzę regencyjną nad królem walczą Henryk Kłótnik i wdowa Teofano. Ostatecznie Cesarzowa obejmuje regencję a później przekazuje ją wdowie po Ottonie I - Adelajdzie
983	wybucha kolejne powstanie Słowian Połabskich
995	po uzyskaniu pełnoletności władzę obejmuje Otton III
1002	śmierć Ottona III; władzę obejmuje syn Henryka Kłótnika - Henryk II Bawarski - rozpoczyna się długotrwała wojna z Polską
1024	śmierć Henryka II Bawarskiego; władzę przejmuje Konrad II z dynastii salickiej (książęta frankońscy)
1027	wyprawa do Włoch i koronacja na Cesarza
1032	po wymarciu tamtejszej dynastii Konrad II zostaje królem Burgundii; atak na Polskę Mieszka II Wprowadzenie prawa umożliwiającego dziedziczenie lenna przez wasala - ograniczenie potęgi feudałów
1039	śmierć Konrada II; władzę obejmuje jego syn Henryk III, który podnosi prestiż Cesarstwa do nieznanego dotychczas poziomu. Uporządkowanie spraw Burgundii, narzucenie zwierzchnictwa senioralnego Węgrom, pozwoliło zająć się południową flanką czyli Włochami. Henryk III uzależnił od siebie papiestwo osadzając na tronie piotrowym oddanych sobie prałatów niemieckich. Byli oni wykonawcami jego planów politycznych a okres ten nazwano "cezaropapizmem"
1056	śmierć Henryka III; władzę obejmuje 6 letni syn Henryk IV; w jego imieniu rządzi regent
1065	objęcie samodzielnej władzy przez Henryka IV; upadek znaczenia Cesarstwa.

Kościół:

• Feudalizacja Kościoła spowodowała jego zeświecczenie i poddanie go władzy świeckiej. Wprowadzono symonię, czyli sprzedaż stanowisk kościelnych, oraz nikolaizm, czyli zerwanie z zasadą celibatu, spowodowało, że biskupi zachowywali się jak wielcy feudałowie i chcieli zapewnić przede wszystkim bogactwo swoim potomkom. Zwierzchność senioralna władcy nad majątkiem kościelnym (inwestytura) stwarzała możność nadawania stanowisk kościelnych nawet ludziom świeckim, wygodnym dla władcy. Stąd dominowało przekonanie o wyższości władzy świeckiej nad duchowną. Jednocześnie widoczne było ożywienie życia kościelnego, pojawiły się pierwsze oznaki reformy zapoczątkowanej przez opactwo w Cluny (założone 910; opat Bernard z Claviroux). Odnowę moralną popierało Cesarstwo, pragnące podjąć walkę z panoszącym się wśród duchowieństwa zepsuciem obyczajów. Ograniczało się ono jednak tylko do tępienia symonii. Tematem inwestytury i nikolaizmu nie interesowano się w ogóle.

1059/13 kwietnia dekret wprowadzający nowy tryb wyboru papieża; wybory dokonywali elektorzy	kardynałowie; pozbawiło to Cesarza wpływu na elekcję; dekret wydał Mikołaj II

• Później kuria rozpoczęła walkę o zwiększenie swoich wpływów. Wykorzystując słabość rządów regencyjnych po śmierci Henryka III zdobyła hegemonię we Włoszech. Wysunięto też tezę (Piotr Damiani), że Cesarstwo i Papiestwo są równymi siłami, które nie mogą działać niezależnie. Praktyka była inna. Teokratyzm stał się ideologią przewodnią dla polityki Papiestwa i np. w jego duchu zarządzano scedowania nowo zdobytych ziem Hiszpanii na podstawie sfałszowanych aktów tzw. "zbiorów pseudo - Izydora". Jednocześnie Hildebrand (późniejszy Grzegorz VII) wydał tają notatkę zwaną "Distatus papae" wywyższającą Papieża pośród innych władców Europy. System tych rządów można nazwać "papocezaryzmem".

1075	- synod rzymski potępia inwestyturę, symonię i nikolaizm.
1076/styczeń	zwołany przez Henryka IV synod Kościoła niemieckiego w Wormacji wypowiada posłuszeństwo Papieżowi
1076/luty	Grzegorz VII obrzuca klątwą Henryka IV i zwalnia poddanych z przysięgi. W Rzeszy do głosu dochodzi opozycja pod wodza Rudolfa, księcia Szwabii. Ostatecznie Papież zdejmuje klątwę z korzącego się w Canossie Cesarza. W Niemczech toczą się walki, z których Henryk IV wychodzi zwycięsko.
1080/25 czerwca	Cesarz ogłasza detronizację Grzegorza VII a na nowego Papieża wybiera Wiberta, arcybiskupa Rawenny, zaciekłego wroga Grzegorza VII
1085	śmierć Grzegorza VII na wygnaniu w Salerno
1022	ugoda w Wormacji zawarta przez Henryka IV i nowego papieża, Francuza, Kaliksta II zakładająca rezygnację z inwestytury ale zachowującą obszary lenne nadawane wybranym z duchowieństwa elektorom.

Biskupów wybierano kanonicznie

Anglia i Francja

987	śmierć Ludwika V - ostatniego z dynastii Karolińskiej we Francji w linii prostej
987	królem został Hugon Kapet poparty przez możnych północy Francji. System elekcji vivente rege uczynił w praktyce koronę królewską dziedziczną w rodzie Kapetyngów. Dzięki poparciu wyższej hierarchii kościelnej król zmusił do uznania siebie przez feudałów południa. Problemem był książę Normandii, który będąc lennikiem króla Francji, był jednocześnie królem Anglii. Gdy królem Anglii został w 1154 Henryk II posiadający też Akwitanię, dzięki ślubie z rozwiedzioną małżonką ówczesnego króla Francji - Ludwika VII - Eleonorą Akwitańską, wiadomo było, że musi dojść do konfliktu. Henryk II znacznie zwiększył rolę wojska zaciężnego, które w przeciwieństwie do armii dostarczanych przez panów feudalnych lepiej nadawało się do długotrwałej kampanii. Dla zdobycia pieniędzy na żołd, Henryk II w konstytucjach ogłoszonych w Clerdon w 1164 ograniczył prawa Kościoła, zrównał lenników duchownych ze świeckimi i cofnął ulgi podatkowe. Na czele protestów stanął arcybiskup Canterbury Tomasz Becket. Po ucieczce na kontynent i powrocie, po mediacji Papieża i Ludwika VI, został zamordowany w 1170. Kościół uznał go za świętego, Henryk II musiał odwołać Konstytucje klerdońskie i odbyć pielgrzymkę do grobu arcybiskupa.
1180	po zmarłym Ludwiku VII władzę we Francji przejmuje Filip August, skutecznie walcząc z Henrykiem II
1189	pokonany Henryk II korzy się przed Filipem Augustem sprzymierzonym z synem angielskiego króla Ryszardem Lwie Serce; wkrótce później Henryk II umiera. Niedawni sprzymierzeńcy rozpoczynają otwartą wojnę przeciwko sobie, przerwaną dopiero pod naciskiem Kościoła wzywającego na III krucjatę. Filip August, który szybciej powrócił z wyprawy, sprzymierza się z bratem Ryszarda, Janem bez Ziemi, który w zamian za uznanie go władcą czyni duże ustępstwa terytorialne i polityczne na rzecz Francji. Przebywający w tym czasie w niewoli u cesarza Ryszard Lwie Serce, wykupuje się w końcu, powraca do Anglii, zmusza Jana do kapitulacji a Filipa ratuje tylko interwencja Papieża
1199	Ryszard Lwie Serce umiera; królem Anglii zostaje Jan bez Ziemi, który szybko zraża do siebie największych wasali. Feudałowie udają się do Filipa Augusta, jako zwierzchniego seniora z Normandii. Sąd parów zarządza konfiskatę wszystkich lenn Jana. Do roku 1208 Filip August opanowuje ziemie Jana leżące na północ od Garonny. Sytuację króla Anglii pogarsza zatarg z papiestwem ( 1212 klątwa)

• W tej stosunków w Anglii pozwolił zająć się Janowi Francją. Udało mu się zbudować koalicję z Ottonem IV oraz księciem Flandrii. Doskonały plan ataku z dwóch stron nie powiódł sytuacji Jan bez Ziemi uznał się za lennika Rzymu ( 1213). Uporządkowanie się po przegranej wojsk cesarskich jeszcze na terenie Flandrii w bitwie pod Bouviens (1214). Bitwa przekreśliła nadzieje Jana bez Ziemi dotyczące korony francuskiej. W Anglii wybuchł bunt poddanych domagających się przywrócenia dawnych wolności. Jan musiał ustąpić i zatwierdzić postulaty buntowników 15 czerwca 1215 jako Wielką Kartę Swobód. Było to pierwsze prawne ograniczenie samowoli króla. Wkrótce później monarcha chciał obalić nowe prawo. Szybko jednak wybuchł bunt, który chciał detronizacji władcy i oddania korony synowi Filipa Augusta, Ludwikowi.

1216	umiera Jan bez Ziemi; królem zostaje niepełnoletni Henryk III; aż do objęcia samodzielnych rządów (1227) rządzi regencja

• Henryk III Plantagenet odznaczał się wybuchowym charakterem. Tracił powoli posiadłości we Francji, które były przejmowane przez Kapetyngów. Szybki rozwój w ty czasie przeżywała południowa część Francji - Prowansja, charakteryzująca się odmiennością religijną (dualizm, albigensi). Pacyfikacja kraju mające status krucjaty (1209-1229) zniszczyła kraj, kulturę i odrębność. To pozwoliło Kapetyngom włączyć Prowansję do swej zjednoczonej Francji. Jednocześnie występowały tendencję odśrodkowe w postaci tzw., Apanaży czyli nadawanie posiadłości młodszym synom króla.

• Po Krótkim okresie władzy Ludwika VIII do władzy dochodzi w roku 1226 Ludwik IX, który zwiększa prestiż monarchii kapetyńskiej. Reformuje sądy feudalne zastępując jej monarszymi, sprawowanymi przez zawodowych sędziów.

1259	pokój paryski z Plantagenetami, zakładający pozostawienie w rękach Henryka II ziem na południe od Garonny i kilku okręgów po jej północnej stronie.
1257	Henryk III żąda nowych podatków ośmielony swoją dobrą sytuacją na arenie międzynarodowej (brat Ryszard z Kornwalii - król niemiecki, małoletni syn Edmund - król Sycylii). Wybuchł bunt ponieważ Anglia trapiona była klęską nieurodzaju, więc pieniędzy po prostu nie było.
1258	król musiał zaakceptować tzw. Prowizje Oksfordzkie ustanawiające kontrolę nad działaniami króla. Powołano parlament zbierający się 3 razy w roku. Chęć odrzucenia reform i króla wywołała nawy bunt. Wojska królewskie ponoszą klęskę pod Lewes w maju 1264 i oddają inicjatywę w ręce przywódcy buntowników Szymona z Montfort. Powołał on niższą izbę parlamentu - Izbę Gmin. Radykalizm Szymona zraził baronów, którzy w koalicji z królem pokonali go w bitwie pod Evesham 1265. Henryk wycofał się ze wszelkich ustępstw a z całej sprawy pozostał podział parlamentu na 2 izby.

Dominium Mundi

1125	umiera Henryk V; po jego bezpotomnej śmierci koronę przejmuje książę saski Lotar z Supplinburga; Cesarstwo łączą z Papiestwem przyjazne stosunki dlatego, że muszą wspólnie walczyć ze wzrastającym znaczeniem Normanów włoskich. Dlatego Lotar poparł nowego papieża Innocentego II w walce z antypapieżem.

• Po tych wydarzeniach wybucha bunt w Rzymie, odwołujący się do szczytnej przeszłości miasta. Powstańcy obierają swojego patrycjusza _1140) oddając mu władzę wykonawczą w mieście. Po śmierci Innocentego II jego następcy próbowali zwalczać senat powołany przez powstańców. Nie przynosiło to jednak rezultatów. W tej sytuacji w1145 obrano papieżem Eugeniusza III. Musiał on szukać poparcia w Niemczech, gdzie po śmierci Lotara (1137) władcą został Konrad III z dynastii Sztaufów po konflikcie z Henrykiem Pysznym (Welfem). W Rzymie przywódca powstańców został Arnold, były kanonik z Brescii, który został wygnany ze swego rodzinnego miasta za szerzenie zasad niezgodnych z filozofią klery czyli: ubóstwa i sekularyzacji dóbr kościelnych. Opowaidał się za Rzymem jako republiką komunalną. Jego zwolenników nazywano sektą Lombardów.

1152	Umiera Konrad III; władza przechodzi w ręce Fryderyka I Barbarossy; ten oddaje Saksonię Henrykowi Lwu, synowi Henryka Pysznego, zażegnując tym samym konflikt w Rzeszy
1154	wyprawa do włoch, gdzie po śmierci Rogera, twórcy państwa Normanów włoskich doszło do zmian, Fryderyk zawiera umowę z papieżem Hadrianem IV, który w zamian za wydanie Arnolda z Brescii koronuje Fryderyka I na cesarza. Wkrótce po koronacji (1155) papież zrywa porozumienie i zawiera sojusz z Normanami. Później papiestwo niedwuznacznie zasugerowało wyższość swojej władzy nad cesarską. W odpowiedzi na to Fryderyk I Barbarossa wyprawił się ponownie do Włoch, gdzie propagował wyższość władzy świeckiej nad jakąkolwiek inną. Droga wiodła przez Lombardię, gdzie cesarz zajął się rewindykacją regaliów (uprawnień takich jak prawo bicia monety, stanowienia targów, pobierania podatków, sądownictwa), które były rozdawane hojną ręką przez Henryka IV. Miasta lombardzkie nie chciały oczywiście stracić uprawnień. Trzeba je było do tego zmusić siłą. W tej sytuacji po śmierci Hadriana IV (1159) wybrano dwóch papieży: Aleksandra III a pro cesarska mniejszość Wiktora IV. Za Aleksandrem opowiadał się zakon cystersów. Mediolan przewodzący opozycji anty cesarskiej został, po kapitulacji, doszczętnie zniszczony (1162) co jeszcze podgrzało atmosferę. W 1164 zmarła Wiktor IV a za namową cesarza na jego następcę wybrano Paschalisa III. Miasta włoskie założyły Ligę Lombardzką, która w przymierzu z królem Anglii Henrykiem II, Manuelem Komnenem, cesarzem Bizancjum, królem normańsko sycylijskim i papiestwem rozpoczęła na szeroką skalę wojnę z Cesarstwem, które odniosło zdecydowaną klęskę pod Legnano (23 maj 1176). To doprowadziło do podpisania pokoju w Wenecji (1177) wedle którego Fryderyk I uznawał wybór Aleksandra III. Z Ligą Lombardzką podpisano rozejm jedynie na 6 lat, a po upływie tego okresu cesarz zmuszony był zawrzeć pokój, ponieważ toczył walki z opozycją welficką. Pokój z Ligą Lombardzką podpisano 25 czerwca 1183 w Konstancji. Cesarz godził się na autonomię miast, które zachowały regalia. Musiały jedynie uznać zwierzchnictwo Fryderyka I Barbarossy. Zawarł on także układ z królem Sycylii Wilhelmem II na podstawie którego, syn Fryderyka I, Henryk VI ożenił się z ciotką Wilhelma II stając się dziedzicem korony sycylijskiej
1190	ginie Fryderyk I Barbarossa; Henryk VI zostaje królem Niemiec; Umiera też Wilhelm II ale wielmoże Sycylii nie uznają praw Henryka VI. Nowy król musi prowadzić wojny jednocześnie z Sycylią, opozycją welficką i zwalczać sprzymierzeńca Sycylii, króla Anglii Ryszarda Lwie Serce. Tenże w roku 1192 wpada w ręce cesarza i musi złożyć mu hołd lenny i wycofać poparcie dla jego wrogów.
1194	Henryk VI zdobywa Sycylię. Tam w ręce dynastii Sztaufów dostaje się córka cesarza bizantyjskiego. Cesarz żeni ją szybko ze swoim bratem Filipem dając dynastii formalne podstawy do korony Bizancjum. Jednocześnie jednak pragnął zachować koronę niemiecką jako dziedziczną w dynastii Sztaufów. Dla uzyskania poparcia elektorów Rzeszy obiecał włączenie królestwa Sycylii do Rzeszy, na co patrzył podejrzliwym wzrokiem papież, będący zwierzchnikiem senioralnym Sycylii.
1197	Henryk VI umiera na febrę; przed śmiercią poprosił papieża o opiekę nad 3 letnim synem Fryderykiem II i zapewnienie mu tronu Sycylii. Papież zgodził się ale dobrze wiedział, że nie można dopuścić do połączenia tronów Sycylii i Niemiec w jednym ręku
1198	nowym papieżem zostaje Innocenty III

• W tym czasie stronnicy Sztaufów wybrali na króla Filipa, brata zmarłego Henryka VI. Papież poparł kandydaturę Welfa Ottona IV Brunszwickiego. Ten ostatni został królem po zamordowaniu Filipa. Otton IV po elekcji wycofał się z obietnic rekuperacji ( odzyskanie uprawnień przez Papiestwo). Innocenty III zrywa z Ottonem i zaczyna popierać swego wychowanka Fryderyka II, który ostatecznie wygrywa z Welfami po klęsce Ottona IV pod Bouvines (z koalicja) co łamie jego pozycję w Niemczech.

1215	Fryderyk koronuje się na króla Niemiec w Akwizgranie
1216	umiera Innocenty III; papieżem zostaje obrany dawny wychowawca Fryderyka II Honoriusz II, który pozwala Fryderykowi II sprawować faktyczną władzę na Sycylii (złamanie umowy z 1210 zawartej z Innocentym III o nie łączeniu stanowiska króla Niemiec i króla Sycylii w jednym ręku) i koronuje go na cesarza. Sytuacja zmieniała się gdy w 1227 papieżem zostaje niechętny Sztaufom Grzegorz IX, który od razu obrzucił Fryderyka II klątwą za niedotrzymanie terminu udania się na krucjatę. Cesarz od razu wyruszyła w tym czasie Grzegorz IX zajął Sycylię. Powracający z krucjaty Fryderyk II wyspę odbił.
1230	pokój w San Gernano na mocy którego papież odwołał klątwę a cesarz nadał klerowi sycylijskiemu te same przywileje c w innych prowincjach
1231	konstytucje z Melfi dla królestwa Sycylii, w których Fryderyk II dał podwaliny nowemu typowi państwa monarchii absolutnej. Osiągnął to poprzez ukrócenie rycerstwa, zakaz prywatnych wojen. Wprowadził posłów miejskich do sycylijskiego sejmu. Nastąpił rozdział władzy świeckiej od duchownej ( jedynie sprawy o zdradę i zniesławienie majestatu a dotyczące duchownego toczyły się przed sądem świeckim). Do państwa należało ściganie herezji (konfiskata majątków heretyków). Biurokrację sprawowali zawodowi, płatni urzędnicy. W wojsku miejsce rycerzy feudalnych zajęli żołnierze zaciężni. Wprowadzono jednolite cła i monopole państwowe. Powstał uniwersytet w Neapolu.

• Fryderyk II chcąc zapewnić swojej dynastii (Sztaufów) dziedziczną koronę cesarską, szedł na duże ustępstwa w stosunkach z książętami Rzeszy. Swoje plany budowy uniwersalistycznego państwa opierał głównie na Włoszech a Niemcy były tylko elementem rozgrywki.

1236/7	wygrana wojna z opozycją Lombardzką. Dało mu to władzę nad północną częścią półwyspu i ośmieliło do próby podbicia Państwa Kościelnego.
1239	papież Grzegorz IX rzuca klątwę na Fryderyka II i zwołuje do Rzymu na Wielkanoc 1240 sobór powszechny. Fryderyk II nie wpuszcza do Rzymu soborników. Grzegorz IX umiera po kilku miesiącach a jego następca rządził tylko kilka tygodni.
1243	papieżem został przychylny cesarzowi Innocenty IV. Nowy papież szybko popadł w konflikt z cesarzem i uciekł do Francji, gdzie wezwał do soboru w Lyonie, leżącym już w granicach cesarstwa. Przegłosowano tam detronizację Fryderyka II i wezwano książąt Rzeszy do wybrania jego następcy.
1246	wybór landgrafa turyńskiego Henryka Raspe na nowego króla Niemiec. Został on jednak szybko pokonany przez syna Fryderyka II Konrada IV. Opozycjoniści wybrali nowego antykróla, którym został Wilhelm hrabia Holandii. W tej walce uczestniczyły 2 stronnictwa:

• gwelfów - od antysztaufowskiego rodu Welfów

• gibelinów - od rodowego zamku Sztaufów Weibling

1250	umiera Fryderyk II
1251	Konrad IV, syn Fryderyka II wyprawia się do Włoch próbując powstrzymać powstanie gwelfów
1254	umiera Konrad IV; w tym samym czasie umiera Henryk hrabia Holandii. Mimo szansy na wybór jednego króla gibelinowie wybierają Alfonsa X Kastylijskiego a gwelfowie Ryszarda z Kornwalii. Żaden z kandydatów nie miał wystarczających środków na pobicie drugiego. Okres ten pomiędzy śmiercią Henryka hrabiego Holandii a elekcji po zgonie Ryszarda Rudolfa z Habsburga nosi miano Wielkiego Bezkrólewia (1256 - 1273). Następowało dalsze rozbicie dzielnicowe, szerzyły się prywatne wojny i grabieże.

Joachim z Fiore - głosił upadek wartości moralnych i nastanie nowego świata rządzonego przez mnichów.

Ruś i niebezpieczeństwo mongolskie.

• Zbyt rozległe państwo Rurykowiczów zaczęło rozpadać się za rządów Włodzimierza. Było to spowodowane skomplikowanym sposobem dziedziczenia, wzrostem roli bojarów oraz wzrostem potęgi politycznej i ekonomicznej miast, które powoli otrzymywały status odrębnych księstw.

1113	rządy obejmuje Włodzimierz Monomach, łamiąc statuty dziedziczenia. Po jego śmierci tytuł wielkoksiążęcy przeszedł na jego syna co było już zdecydowanym złamaniem zasad wyboru władcy, gdzie najstarszy w rodzie miał tytuł księcia. Najazdy oraz wojny domowe prowadzone przez Rurykowiczów niszczyły stare ośrodki np. Kijów. Za to rozwijały się oddalone takie jak Ruś Zalewska o raz Nowogród.
1206	zorganizowanie przez Temuczina - Czyngis-chana - państwa Mongołów.

• Po zdobyciu Chin i Turkiestanu Mongołowie zaatakowali chanat charezmijski, którego chan zwrócił się do książąt ruskich o pomoc

1223 klęska książąt ruskich nad rzeką Kałką; spowodowane to było lepszą organizacją armii Czyngis	chana. Wojsko było podzielone na 10, 100, 1000, 10 tys. z oddzielnym dowódcą dla każdego z oddziałów. Armia składała się wyłącznie z jazdy ciężkozbrojnej i lekkich łuczników, cechowała ją olbrzymia ruchliwość (przemarsze do 100 km). Taktyka była 100 lepsza od zachodniej, prowadzono wywiad i wyprawy rozpoznawcze aby zapoznać się z przyszłym terenem działań.

Organizacja państwa:

• Czyngis-chan był genialnym organizatorem, jego państwo było rozległe ale panował w nim pokój, koło siebie żyli poganie, muzułmanie, buddyści i chrześcijanie (z popularnej na wschodzie sekty nestorian).

1227śmierć Czyngis chana, następuje podział kraju pomiędzy synów ale zachowana jest władza zwierzchnia w osobie Ugedeja. Opanował on resztę północnych Chin, Koreę, zaatakował południowe Chiny walcząc jednocześnie w Iranie i narzucając swoje zwierzchnictwo Azerbejdżanowi i Gruzji.

• Wnuk Czyngis-chana, Batu-chan, władający chanatem kipczackim postawił sobie za cel podbicie wszystkich ludów tureckich zamieszkujących pomiędzy Uralem a Dunajem.

1236	atak na Bułgarów kamskich (wyprawą dowodził Subugedej)
1237	atak na Ruś Zalewską, spalenie większości miast, atak na Nowogrodczyznę; wiadomość o buncie na południu Stepu Kipczackiego zmusiła Mongołów do odwrotu
1240	- spalenie Kijowa; w dalszym marszu Mongołowie chcieli zdobyć Węgry, a na Polskę i Siedmiogród wypuścili wyprawy pomocnicze, zapobiegające ewentualnej pomocy Madziarom. Klęska wojsk krakowskich i sandomierskich pod Chmielnikiem
1241 /9 kwietnia	klęska Polaków w bitwie pod Legnicą, śmierć Henryka Pobożnego

• W tym czasie wojska mongolskie zajęły całe Węgry, Siedmiogród, stały pod Wiedniem, dochodziły do Włoch. Kres najazdowi położyła w końcu 1241 śmierć wielkiego chana Ugedeja, co zmusiło Batu-chana do rozpoczęcia walki o władzę. Z krajów dotkniętych najazdem 1240/1jedynie Ruś pozostała pod władzą tatarską. Ustanowili oni tam swoich namiestników (baskaków), oraz zgodnie ze swoimi zwyczajami miejscowego władcę, który jednak musiał uzyskać pisemną zgodę na sprawowanie władzy (tzw. Jarłyk)

1246	władzę obejmuje Aleksander Newski wsławiony w wojnach z Krzyżakami i Szwedami
1258	- zdobycie i zniszczenie Bagdadu, kres panowania kalifatu Abbasydów
1259	zdobycie Mezopotamii i Syrii
1259	- śmierć wielkiego chana Mangu, rozpad państwa na 4 części: Wielki Chanat (Mongolia, Tybet, Chiny), Złotą Ordę, chanat kipczacki i chanat perski

Zatarg Francji z papiestwem

1258	umiera Filip III. Jego następcą zostaje jego syn Filip IV Pięknym który otacza się ludźmi niższego stanu, pochodzącymi ze społeczności prawników (zwanych legistami; a wśród nich Piotr Flote). W tym czasie Francja była w stanie wojny z Aragonią oraz Anglią, z którą wojna wywołana była dążeniem Filipa IV do wyrzucenia Plantagenetów z kontynentu. Pretekstu dostarczył konflikt pomiędzy marynarzami francuskimi i angielskimi. Król angielski Edward I znalazł sprzymierzeńców w Rzeszy i Flandrii. Filip IV został okrążony od zachodu i północy i zaapelował do duchowieństwa o dalsze płacenie mu dziesięciny, która była przeznaczana jakoby na krucjatę na Aragonię. Początkowo Kościół zgodził się na to, ale w obliczu zmian w Rzymie zerwał umowę.
1294	po abdykacji Celestyna V papieżem obrany został Bonifacy VII. Rozpoczął on walkę o ponowne uznanie władzy duchownej jako wyższej w stosunku do świeckiej. Wydane przez niego bulle zakazywały opodatkowywania Kościoła. W odpowiedzi na to Filip IV zakazał wywozu złota i srebra z Francji. Ten szantaż zmusił papieża do cofnięcia swoich wcześniejszych rozporządzeń i obwołania świętym Ludwika IX Kapetynga. Ustępstwa były spowodowane trudnościami finansowymi papiestwa oraz sukcesami francuskimi odnoszonymi we Flandrii.

• Spór ponownie zaostrzył się po obchodach jubileuszu roku 1300. Wydane wtedy bulle znowu optowały za teokracją. Duże znaczenie miało też aresztowanie arcybiskupa Norbonne pod zarzutem zdrady stanu. Za oficjalny początek konfliktu uchodzi bulla "Salvator Mundi" z 1301 roku, ganiąca Filipa IV i zapowiadająca oddanie jego sprawy na osąd synodu.

W tym czasie społeczeństwo francuskie było już rozwarstwione i dzieliło się na 3 warstwy:

• duchowieństwo - najbardziej uprzywilejowane

• szlachta - feudałowie i rycerstwo

• stan trzeci - pozostała ludność z wzrastającą rolą mieszczaństwa

1302	- zgromadzenie Stanów Generalnych, mających zaakceptować antypapieską politykę Filipa IV Pięknego
1302	wybucha powstanie antyfrancuskie w Brugii
1302	bitwa pod Courtrai, klęska wojsk francuskich w walce z powstańcami flandryjskimi; ginie Piotr \Flote

Klęska spowodowała usztywnienie stanowiska papieża Bonifacego VIII, który udowadniał w kolejnych swoich bullach, że tylko posłuszeństwo wobec Rzymu zapewni zbawienie. U boku Filipa IV pojawił się, w miejsce Piotra Flote, nowy legista Wilhelm Nogaret, który rozpoczął ofensywę przeciwko Bonifacemu VIII.

1303	zamach mający na celu porwanie Bonifacego VIII i postawienie go przed sądem pod zarzutem zgładzenia poprzednika Celestyna V. Porwanie zakończone klęską, ale Bonifacy VIII wkrótce umiera.

• Następny papież też szybko umiera a kolejny, Klemens V wycofuje się ze wszystkich ustępstw.

1303	wybucha we Włoszech powstanie chłopskie dowodzone przez Dolcino, przywódcę wyklętej sekty braci Apostolskich. Bunt został stłumiony przez wyprawę mającą status krucjaty w 1307

• Wypadki we Włoszech sprowokowały Klemensa V do Pozostania we Francji, a konkretnie w Awinionie, należącym do lennika papiestwa, księcia Neapolu.

• Wojny z Anglią i Flandrią prowadzone przez Filipa IV Pięknego znacznie nadszarpnęły budżet Francji i dlatego król musiał znaleźć inne środki finansowania. Psucie monety było skuteczne tylko na krótką metę, późniejsza akcja konfiskaty majątków żydowskich nie przyniosła oczekiwanych zysków. W tej sytuacji Filip IV rozbił zakon templariuszy, aresztując jego przywódców pod zarzutem bluźnierstwa i herezji. Aresztowanych skazano na stos i wobec szantażu z ust. Filipa IV sobór i Klemens V wyrok zaakceptowali. Majątek zakonu został przejęty przez urzędników królewskich, a jego nędzne resztki przekazane Joannitom. Wszystkie te zabiegi nie uratowały skarbu. Skoki wartości pieniądza uderzały w szlachtę, która zaczęła się buntować

1314	umiera Filip IV Piękny. Jego następcą zostaje Ludwik X, który winą za klęskę gospodarczą obdarza zmarłego ojca. Chłopom, przebywającym w majątkach królewskich poleca wykupywać się na wolność. To lawinowo zwiększa ich zadłużenie u bankierów miejskich, połączone z obciążeniami przynależnymi wolnemu chłopstwu: podatkami, dziesięciną, opłatami. Dodatkowo wystąpił wielki nieurodzaj.

• Powstały żeńskie organizacje zwane beginażami (beginki), do których należały wolne kobiety (tych było w owym czasie więcej niż mężczyzn), prowadzące purytański, pseudozakonny żywot (były to głownie mieszczanki i chłopki). Męskim odpowiednikiem beginek byli begardzi, ślubujący ubóstwo, albo żebrali albo żyli we własnych gminach

1323	wybucha powstanie chłopstwa na Żuławach Flandryjskich. Stłumione dopiero przez wojska francuskie po bitwie pod Cassel w 1328.

Wojna stuletnia

• Tracąc swe ziemie na kontynencie królowie angielscy zainteresowali się wyspami. Zdobyli Walię, wprowadzając zasadę, że następca trony jest mianowany zawsze księciem Walii. Gorzej poszło ze Szkocją, która obroniła się, zapewniając sobie niezależność.

1328	kryzys dynastyczny we Francji. Nie wiadomo było czy koronę przez swoją matkę ma dziedziczyć król angielski Edward III czy też linia Karola Walezjusza, brata Filipa IV. Legiści, powołując się na prawo salickie, wykluczające dziedziczenie trony przez kobietę, wybrali tę drugą opcję. Koronę dostał syn Karola Walezjusza Filip VI. Początkowa decyzja nie wywołała wielkich komplikacji i Edward III złożył hołd Filipowi VI ze swoich francuskich posiadłości. Francja pragnęła jednak usunąć Plantagenetów z kontynentu i w tym celu popierała Szkocję. Edward III przeciwdziałając temu, zablokował export angielskiej wełny do Flandrii, sojuszniczki Francji. We Flandrii istniał jeden z największych ośrodków handlu i przemysłu sukienniczego. System nakładu uzależnił od bogatych kupców rzemieślników miejskich i wiejskich. Wykształcił się typ robotnika najemnego, pracującego na rzecz kupca - nakładcy, na powierzonym mu materiale i często także nie swoimi narzędziami. Zakaz eksportu angielskiej wełny załamał system. Jedynym wyjściem było zerwanie sojuszu francusko - flandryjskiego i podpisanie w 1337 przez patrycjat Gandawy umowy handlowej z Anglią. Wkrótce potem Flandria stała się lennem Edwarda III. W odpowiedzi na to Filip VI ogłosił konfiskatę Gujenny a Edward III wycofał się z hołdu. Walki ograniczały się na razie do zmagań na morzu. Flota francuska została rozbita 23 czerwca 1340 pod Sluis. Walki weszły w nową fazę dopiero w 1346, kiedy Anglicy zaatakowali Normandię i Akwitanię. Filip VI przesunął swoje wojska na północ dla ochrony Paryża, w odpowiedzi na co Edward III ruszył w kierunku Flandrii. Francuzi doścignęli Anglików pod Crecy.
1346 / 26 sierpnia	- bitwa pod Crecy. Spieszone rycerstwo angielskie pokonało armię francuską. W następstwie tej bitwy Anglicy zajęli Calais.
1347	rozejm
1348 - 1350	epidemia "Czarnej śmierci"; wymarła 3 cześć ludności Europy
1350	umiera Filip VI a jego następcą zostaje jego syn Jan Dobry, który przyłączył Delfinat i popadł w konflikt z królem Nawarry
1355	- nowa ofensywa angielska
1346 /19 września	bitwa pod Poitiers. Klęska wojsk francuskich; Jan Dobry dostaje się do niewoli. Rządy we Francji przeszły w ręce następcy tronu Karola. Stany Generalne wymusiły w 1357 tzw. Grande Ordonnance przyznające parlamentowi prawo zbierania się wedle potrzeby i własnego uznania, oddawały także w ręce Stanów gospodarkę podatkową
1358	wybucha w północno - wschodniej Francji powstanie chłopskie tzw. Żakeria. Feudałowie angielscy i francuscy wspólnie tłumią bunt.
1360	pokój w Bretigny; Francja oddawała Akwitanię, różne hrabstwa i miasto Calais. Dodatkowo miała zapłacić 3 miliony talarów za Jana Dobrego (wykup z niewoli)
1364	królem, po śmierci Jana Dobrego zostaje Karol V
1369	starcia graniczne na południu między wojskami francuskimi i angielskimi. Wkrótce rozpoczyna się otwarty konflikt. Francja stosowała taktykę wojny podjazdowej, zadając Anglikom duże straty i zmuszając ich w końcu do wycofania się w pobliże 5 portów atlantyckich.
1375	- rozejm
1377	umiera Edward III. Prawowity następca tronu umiera w 1376 więc królem zostaje wnuk Edwarda III Ryszard II
1378	zamieszki we Francji przeciwko urzędnikom królewskim i feudałom
1380	- umiera Karol V a władzę obejmuje 3 regentów w imieniu małoletniego Karola VI

• W Anglii zaczynało brakować robotników. Niedobór siły roboczej feudałowie pragnęli obniżyć poprzez obniżkę płac do poziomu tych z przed "Czarnej śmierci".

• Pojawiła się nauka Jana Wiklefa domagającego się swobody interpretacji Pisma Świętego, liturgii w języku narodowym,; występował on przeciwko instytucji papiestwa i przywiązaniu kleru do dóbr doczesnych. Jego zwolennicy nosili miano lolardów.

1381	wybuch powstania Wata Tylera sprowokowany 3 w ciągu 4 lat podatkiem nadzwyczajnym na wojnę z Francją (1380). Ruch powstańczy objął cały Kent i zajął Londyn, gdzie powstańcy dopuścili się straszliwych zbrodnii. Po początkowych ustępstwach Ryszard II kazał zabić Wata Tylera a bunt utopić we krwi
1382	bunt w Rouen spowodowany wprowadzeniem nowych podatków. Zamieszki objęły wielkie miasta z Paryżem oraz Flandrię. Klęska buntowników

• Napięcie we Francji oprócz podłoża gospodarczego miało też inne, system opieki nad Karolem VI. Regencję sprawowali książęta Andagawenii, Rzeszy i Burgundii. Walczyli oni między sobą nie myśląc o królestwie. Karol VI na krótko wyzwolił się spod kurateli, ale choroba (1392) zakończona zapadnięciem króla na chorobę umysłową, spowodowała ponowne oddanie króla pod kuratelę brata królewskiego Ludwika ks. Orleańskiego i Jana Nieustraszonego ks. Burgundii

1407	zostaje zamordowany Ludwik ks. Orleański. Wybuchają walki pomiędzy Burgundczykami a stronnikami zięcia zamordowanego ks. Armagnac. Ostatecznie przewagę uzyskują Armaniacy popierani przez patrycjaty miejskie.

• W Anglii przemiana gospodarcza posuwa się dalej. Średnia szlachta wykorzystuje pracę robotników najemnych i zmienia się w ziemiaństwo (gentry). Dawne możnowładztwo (baronowie) nie mogli poradzić sobie z nowym systemem. W swoich włościach przechodzili stopniowo z pańszczyzny na dzierżawę, ale opłaty za jej tytułu nie mogły zapewnić dotychczasowych zysków. To wszystko spowodowało nasilenie walk wewnętrznych.

1399	baronowie pozbawiają korony Ryszarda II oddając ją księciu Lancaster, Henrykowi IV
1413	królem zostaje syn Henryka IV, Henryk V

• Aby odwrócić uwagę baronów od spraw wewnętrznych rozpoczyna walki na kontynencie. Silna armia królewska ląduje u ujścia Sekwany

1415	bitwa pod Azincourt; całkowita klęska Francuzów. Anglicy zajmują Normandię
1418	Burgundczycy zdobywają Paryż. Wojna zatacza coraz szersze kręgi. Jan Nieustraszony uzyskuje władzę regencyjną nad Karolem VI. Delfin Karol VII popiera Armaniaków
1419	Jan Nieustraszony zostaje zamordowany podczas spotkania z Delfinem Karolem VII. Jego syn Filip Dobry wchodzi w sojusz z Anglikami
1420	Henryk V żeni się z córką Karola VI i zostaje uznany przez Stany Generalne dziedzicem korony francuskiej. Delfin Karol VII dalej stawia opór przewodząc stronnictwu Armaniaków.
1422	umiera Henryk V i Karol VI. Królem zostaje Henryk VI a w jego imieniu rządy regencyjne sprawuje ks. Bedford
1429	odsiecz Orleanu pod wodzą Joanny d`Arc
1431	spalenie Joanny d`Arc na stosie. To wystąpienie rozbudziło francuski patriotyzm zwiększając znaczenie Delfina Karola VII
1435	ugoda Delfina Karola VII z przywódcą Burgundczyków Filipem Dobrym, który zrywa sojusz z Anglikami
1453	Anglicy wyparci z kontynentu. W ich rękach pozostaje tylko Calais. Wykorzystanie w walkach prochu

• Następcy Karola VII włączają z powrotem do królestwa tzw. Apanaże: ks. Burgundii, Andagawenię i Bretanię

• W Anglii tymczasem zarysował się konflikt pomiędzy doradcami Henryka VI, rodziną Lancasterów oraz przedstawicielem ważnej linii dynastii, bratem Henryka VI. Ryszardem ks. Yorku. Z powyższego wywiązała się wojna (1455) zwana wojną Dwóch Róż (w herbach Lancasterów - czerwona róża, Yorkowie - biała róża)

1485	królem zostaje Henryk VII Tudor, stronnik Lancasterów, który zaczyna konflikt z Yorkami.

• Wojna doprowadziła do wyginięcia starej szlachty. Jednocześnie Anglia wychodzi z kręgu kultury romańskiej; wykształca się język angielski

Kryzys Cesarstwa

1198	pod rządami Przemysła Ottokara I Czechy stają się królestwem w ramach Rzeszy. Królowie czescy od 1260 władają całą Austrią a od 1299 Karyntią i Krainą
1272	umiera król niemiecki Ryszard z Kornwalii. Królem został obrany Rudolf z Habsburga, słaby feudał, który wydawał się małym zagrożeniem dla potężnych elektorów
1276	ugoda wiedeńska zmuszająca Przemysła Ottokara II do oddania wszystkich lenn oprócz Czech i Moraw
1278	bitwa pod Suchymi Krutami. Ginie Przemysł Ottokar II a jego syn, Wacław, został oddany pod opiekę w ręce margrabiego brandenburskiego.

• Rudolf z Habsburga zapewnił swojemu synowi Albrechtowi dziedziczne lenno Austrię i Styrię.

1292

umiera Rudolf z Habsburga a elektorzy wybierają na króla Adolfa hrabiego Nassau, drobnego pana nadreńskiego. Ten sięgnął po ziemię Wettynów (Turyngię i Miśnię) pragnąc zapewnić prosperitę swojemu rodowi. Ten czyn znacznie zagęścił atmosferę i umożliwił Albrechtowi Habsburgowi na zwołanie zjazdu detronizacyjnego do Moguncji (1298), który obwołał go królem. Ostatecznie o klęsce Adolfa zdecydowała jego śmierć w bitwie pod Gollheim (1298)

• Jednocześnie Wacław II, król czeski zajął Małopolskę a później Wielkopolskę, koronując się na króla Polski. Na Węgrzech po wygaśnięciu dynastii Arpadów Wacław przejął koronę z myślą o swoim synu Wacławie III. Ta akcja spowodowała połączenie sił Władysława Łokietka, Karola Roberta Andegaweńskiego (pretendenta do korony węgierskiej) oraz Albrechta Habsburga.

1304	Wacław II musi wycofać się z Węgier i umiera w 1305
1306	umiera Wacław III

• O władzę w Czechach walczył Henryk Karyncki, szwagier Wacława III i Rudolf, syn Albrechta Habsburga. Ostatecznie po śmierci Rudolfa (1307) władzę przejął Henryk Karyncki

1308	ginie Albrecht Habsburg. Królem został Henryk VII ks. Luksemburga. W tym czasie w Czechach toczyła się wojna domowa. Szlachta czeska zaproponowała koronę królewska Janowi Luksemburczykowi, synowi Henryka VII (1310). Od tej pory Czechy stały się lennem dziedzicznym Luksemburgów
1310	wyprawa Henryka VII na Włochy celu uzyskania korony cesarskiej
1310	koronacja na króla Lombardii, co spowodowało zatrzymanie wyprawy
1212	koronacja cesarska Henryka VII
1313	Henryk VII umiera
1314	podwójna elekcja: Fryderyka Pięknego, syna Albrechta Habsburga i Ludwika. Między stronnictwami wybucha wojna. Habsburgowie są osłabienie poprzez swoją klęskę w Szwajcarii.
1322	bitwa pod Muhldorfem. Ludwik (Witelsbach) Bawarski rozbija armię Fryderyka Pięknego a jego samego bierze do niewoli; zaostrza się konflikt z papieżem
1327	wyprawa do Lombardii i koronacja Ludwika Bawarskiego na króla Lombardii
1328	koronacja cesarska Ludwika Bawarskiego
1338	zjazd elektorów w Rense. Od tej chwili papież nie maże zawetować wyboru króla. Ludwik Bawarski znacznie powiększa posiadłości rodowe Wittelsbachów dodając: Marchię Brandenburską, Dolną Bawarię, Tyrol, Holandię i Fryzję.

1346	układ w Rense pomiędzy papieżem Klemensem VI a zbuntowanymi elektorami, którzy powołują na antykróla Karola IV Luksemburskiego, syna Jana, króla Czech
1347	ginie Ludwik Bawarski

• Na Niemcy uderza "Czarna śmierć". Chaos gospodarczy i społeczny. Zwiększa się rola mieszczaństwa

1355	wyprawa do Włoch i koronacja na króla Longobardii i cesarza
1355	sejm Rzeszy w Norymberdze, który opracowywuje nowe prawa wyboru króla
1356	ogłoszenie tzw. Złotej Bulli; 7 elektorów: arcybiskupi Moguncji (kanclerz Rzeszy), Kolonii (kanclerz Włoch) i Trewiru (kanclerz Burgundii) oraz król Czech (cześnik Rzeszy), palatyn reński (stolnik Rzeszy), książę sasko - wirtemberski (marszałek Rzeszy) i margrabia brandenburski (komornik Rzeszy). Bulla nadawała elektorom władzę prawie królewską w ich dzielnicach

• Karol IV Luksemburski zajął jako swoje dobra dziedziczne Palatynat Górny, księstwo jedlińsko - jaworskie oraz Marchię Brandenburską

1378	umiera Karol IV Luksemburski a jego następcą na tronie zostaje wybrany vivente rege syn Wacław, który wykazuje zupełną nieporadność
1394	pokój Habsburgów ze Szwajcarami uznający Konfederację Szwajcarską za niezawisły kraj

• W wyniku walk wewnętrznych w Rzeszy jedynym kandydatem do korony pozostał brat Wacława, syn Ludwika, Zygmunt Luksemburski (1411)

Kryzys Kościoła Zachodniego

Kryzys gospodarczy dotknął także Kościół. Zakonnicy z biednych zakonów zaczęli przechodzić do benedyktynów albo cystersów. Jednocześnie zakony żebracze wymuszały wysokie jałmużny u wiernych. Walka o pieniądze i dobra ziemskie zeświecczyła zakony i spotykała się z ostrym sprzeciwem wśród wiernych

Jednocześnie pobyt papieża w Awinionie prowokował jego rzymskich lenników do buntu. W końcu po śmierci Grzegorza XI (!378) conclave wybrała papieżem arcybiskupa Bari, który przyjął imię Urbana VI. Zraził on jednak do siebie większość kardynałów, którzy powołali antypapieża w osobie Klemensa VII, Francuza, którego stronnicy wywodzili się głównie z Francji. Klemens VII stracił swoje posiadłości we Włoszech i musiał się wycofać do Awinionu.

Śmierć obu papieży nie przeszkodziła w dalszych walkach. Awinion opowiedział się za nowym papieżem Benedyktem XIII a z kolei Rzym za Bonifacym IX. W miarę przedłużania się schizmy obaj papieża tracili na popularności

1409	sobór w Pizie, który obalił 2 istniejących papieży a na ich miejsce powołał Aleksandra V

• Starzy władcy bynajmniej nie zrzekli się tiry i w takiej sytuacji walczyło ze sobą już 3 papieży. Po śmierci Aleksandra V papieżem pizańskim został Jan XXIII, który szukając poparcia króla Zygmunta Luksemburskiego został zmuszony do zwołania soboru na terytorium Rzeszy.

1414	sobór w Konstancji, który zmusił 3 papieży do ustąpienia
1417	conclave wybiera Marcina V na papieża
1431	sobór w Bazylei zwołany przez następcę Marcina V Eugeniusza IV
1433	opozycja antypapieska (sobór) zawiera porozumienie z prawym skrzydłem husytów tzw. Kalikstami
1439	unia florencka z kościołem greckim; ustalenie jednolitego wyznania wiary

Husytyzm

W Czechach istniały duże podziały narodowościowe połączone z majątkowymi. Bogaci Niemcy, zarówno miastach jak i na wsi, wykorzystywali biedną rdzenną ludność czeską. Duchowieństwo było zdemoralizowane i konsumowało od 1/4 do 1/3 PKB

Sytuację pogorszyły nieudolne rządy Wacława Luksemburskiego. Ferment religijny przynosili do Pragi studenci z Oxfordu, Czesi, którzy spotykali się nam z naukami Wiklefa. Zwolennikiem jego teorii stał się z biegiem czasu Jan Hus, rektor uniwersytetu praskiego. Należał on do tych przedstawicieli duchowieństwa, którzy opowiadali się za reformą kościoła. Występował przeciwko świeckiej władzy papieża, potępiał handel odpustami, głośno krytykował wady duchowieństwa. Ponadto uznawał Pismo Święte za jedyny wykładnik wiary i żądał jego przetłumaczenia na język czeski. Obrzucony klątwą, ale posiadając list żelazny, udał się zaproszony przez króla Niemiec Zygmunta Luksemburskiego na sobór w Konstancji. Tam Hus zostaje aresztowany i 6 lipca 1415 spalony na stosie jako heretyk. To wywołuje wybuch buntu w Czechach, który zmienia się w rewolucję antyfeudalną. Początkowo jednak powstańcy ograniczyli się do wydania tzw. "4 artykułów praskich"

• prawa swobodnego głoszenia słowa Bożego

• komunii pod 2 postaciami (od czasu soboru laterańskiego zastrzeżonej tylko dla duchowieństwa)

• sekularyzacja dóbr kościelnych

• karania grzechów śmiertelnych przez władzę świecką

Wzrost napięcia doprowadził do obalenia w 1419 wrogiej husytom rady miejskiej w Pradze. Wkrótce potem zmarł Wacław IV i husycie stali się panami sytuacji odmawiając korony czeskiej Zygmuntowi Luksemburczykowi. Wyprawy odwetowe nie przyniosły powodzenia a doskonała armia husycka (wódz Jan Żiżka z Trcnova), stosując taktykę walki piechoty, wykorzystując do obrony tabor spustoszyły Rzeszę.

Jednocześnie postępowało rozwarstwienie ruchu rewolucyjnego, który dzielił się na zdolnych do kompromisu Kalikstynów (kielich - kalix; uznawali za słuszne tylko "4 artykuły praskie") oraz taborytów, głoszących idee równości niemal socjalistycznej.

Czesi zaproponowali koronę Jagielle, ale ten pod naciskiem Zbigniewa Oleśnickiego odrzucił ofertę. Propozycję ponowiono w stosunku do Witolda, który zgodził się. Wysłał w 1422 swojego namiestnika Zygmunta Korybutowicza, który przyjął "4 artykuły praskie". To wywołało niechęć taborytów, którzy wygnali namiestnika z Czech.

Śmierć Jana Żiżki (1424) spowodowała powstanie stronnictwa centrum tzw. Sierotek (samych po śmierci wodza). Rewolucję uratował wódz taborytów, Prokop zwany Wielkim, który przeniósł walki na teren Niemiec i nie dopuścił do walki między stronnictwami. Spustoszenie Niemiec zmusiło króla niemieckiego Zygmunta Luksemburskiego do podjęcia negocjacji.

Rokowania odbywały się na soborze w Bazylei. Ujawnił się wyraźny podział między kalikstynami (zgadzali się na kompromis) a taborytów (nie zgadzali się na jakiekolwiek ustępstwa)

Ostatecznie Kalikstyni zaatakowali taborytów pod Lipanami (1434) i w bratobójczej walce ich "wyrżnęli". To otworzyło drogę do porozumienia, tzw. Kompaktów, podpisanych w 1436 a dających Czechom liturgię w języku narodowym, komunię w 2 postaciach i sankcjonujących sekularyzację dóbr kościelnych. W zamian Zygmunt Luksemburski stawał się królem czeskim. Wynikiem rewolucji husyckiej było odrzucenie niemczyzny i powiększenie uprawnień szlachty w rządzeniu państwem. Po śmierci Zygmunta Luksemburczyka do walki o tron przystąpił jego zięć Albrecht Habsburg i początkowo Władysław a później Kazimierz Jagiellończyk. Zwyciężył Habsburg i objął władzę, jednocząc w swoich rękach Niemcy, Węgry i Czechy. Po jego śmierci koronę czeską otrzymał jego pogrobowy syn Władysław 1(1453). W tym czasie znacznie wzrosła pozycja przywódcy Kalikstynów Jerzy z Podiebradu, który zniszczył ostoję taborytów miasto Tabor. Po przedwczesnej śmierci Władysława Jerzy został królem - 1458.

1471 - umiera Jerzy z Podiebradu. W wyniku kompromisu najstarszy syn Kazimierza Jagiellończyka Władysław zostaje królem Czech a jego rywal król Węgier Maciej Korwin utrzymał Morawy, Śląsk i Łużyce.

Walka z naporem tureckim

Turcy seldżuccy znajdowali się pod panowaniem Mongołów, a ci szukali porozumienia z Bizancjum.

Kompanie katalońskie - wojska zaciężne dowodzone przez Rogera z Flor. Początkowo po stronie Bizancjum a później po zamordowaniu przywódcy przez Greków, przeciwko Cesarstwu. Utworzyły państewko katalońskie w hrabstwie ateńskim.

Okresowym niebezpieczeństwem dla Bizancjum był wzrost potęgi Serbii, która pod rządami Stefana Duszana przeżywała apogeum swojej potęgi.

Jednak największym zagrożeniem byli Turcy osmańscy. Ich armia składająca się z ciężkozbrojnej jazdy (spahisów) i piechoty (janczarów) nie miała sobie równej. Janczarzy składali się z uprowadzonych w niewolę chłopców obcoplemiennych. Całkowicie wynarodowienie żyli fanatyzmem religijnym stanowiąc swego rodzaju zakon wojskowy.

Na Węgrzech po wygaśnięciu dynastii Arpadów (1301) do władzy doszli Andagawenowie. Pierwszym królem został Karol Robert. Ekspansja Węgierska na Bałkany spotkała się z oporem tureckim. Sułtan pobił w bitwie nad brzegami Maricy (1371) koalicję węgiersko - wołoską i zajął Macedonię.

1389 - bitwa na Kosowym Polu. Turcy pokonują Serbów i narzucają im swoja zwierzchność

1396 - bitwa pod murami Nikolpolis. Krucjata chrześcijańska pod wodza króla węgierskiego Zygmunta Luksemburskiego ponosi całkowitą klęskę w starciu z wojskami tureckimi

To zwycięstwo znacznie umocniło Turków. Zajmują oni kolejne tereny Bizancjum, które sprawuje władzę praktycznie tylko w Konstantynopolu, na kilku wyspach Peloponezu i w kilku miastach Tracji.

Cesarstwo ratuje sytuacja w Azji, gdzie Tamerlan rozbija w bitwie pod Ankarą (1402) Turków osmańskich. Bizancjum nie udaje się wykorzystać osłabienia przeciwnika.

1440 - władzę na Węgrzech obejmuje Władysław Jagiellończyk. Wojewoda siedmiogrodzki Jan Hunady, sprawujący władzę w imieniu króla, pokonuje Turków i zawiera rozejm w Sepedynie, który jednak szybko zostaje zerwany.

1444 /10 listopada - bitwa pod Warną, śmierć Władysława Warneńczyka

1453 /29 maj - zdobycie Konstantynopola przez Turków

1456 - zwycięska bitwa pod Belgradem, gdzie sprawujący regencję na Węgrzech Jan Hunady pokonuje Turków

Wielkie odkrycia geograficzne

Przyczyny:

• brak kruszców szlachetnych w Europie, które zostały wyeksportowane w zamian za korzenie

• kryzys feudalny, który wypchnął szlachtę portugalską z kraju w poszukiwaniu nowych terenów

• zakończenie rekonkwisty w Hiszpanii

• rozwój żeglarstwa (karawela, busola)

Indianie:

• Aztekowie - dzisiejszy Meksyk; organizacja klanowa, demokracja wojenna

• Majowie - półwysep Jukatan, Gwatemala, Honduras; ludność 15 milionów, rozwój kultury i nauki

• Inkowie - Peru Chile; wykształcone klasy społeczne; nauka na dość wysokim poziomie ale architektura była bardzo dobrze rozwinięta

Wyprawy Portugalczyków:

• Henryk Żeglarz - odkrycie wysp Kanaryjskich, Azorów; przekroczenie równika (1471)

• Bartłomiej Diaz - odkrycie Przylądka Burz (Dobrej Nadziei) - 1486

• Vasco da Gama - odkrycie drogi do Indii - 1498

Wyprawy za pieniądze hiszpańskie:

• Krzysztof Kolumb - odkrywa "Indie Zachodnie" 12 październik 1492

• Ferdynand Magellan - podróż dookoła świata (1519-1522)

Konkwistadorzy:

• Balboa, Cortez, Pizzaro - opanowanie przez Hiszpanów Ameryki Południowej (tylko Brazylia przypadła Portugalii)

• John Cabot - Labrador, Nowa Funlandia (Anglia)

• Franciszek Cartier - ujście Rzeki św. Wawrzyńca

Skutki:

• imperia kolonialne Hiszpanii i Portugalii

• napływ kruszca powoduje rewolucję cen

• przeniesienie centrów handlowych z Włoch do Antwerpii i Londynu

Europa 1500 - 1550

W Europie w miejsce cesarstwa i papiestwa powstały 2 nowe potęgi: Francja i Hiszpania. Było to spowodowane zmianami ekonomicznymi i posiadaniu przez te państwa kolonii.

Francja przyłączyła Bretanię, która była furtką do niej od strony kanału. Jednocześnie wzmocniono władze królewską. Podatki zapewniały silną armię. Gospodarka oparta była na rolnictwie a to z kolei na czynszu w pieniądzu. Zaczynają pojawiać się manufaktury. Tworzono armię opierająca się na lekkiej jeździe i najemnych piechurach. Zaczęto stosować pierwsze armaty spiżowe.

W Hiszpanii istniał dalej podział na Kastylię (polityka kolonialna, Afryka, Ameryka) i Aragonię. Działała Święta Inkwizycja. Stopniowo traciły znaczenie Kortezy - parlament stanowy (w Kastylii). Słynna była hiszpańska piechota przy słabości innych rodzajów broni.

W monarchii habsburskiej, w porównaniu z innymi władcami, król i cesarz spotykał się z olbrzymią opozycją wewnętrzną, nie tylko szlachecką, ale także z chłopską (bunty chłopskie na olbrzymią skalę)

Wojny włoskie

Wenecja - Republika św. Marka rządzona przez oligarchię patrycjuszowską. Na czele stał doża; handel lewantyński; silna armia zaciężna i składająca się z Wenecjan flota

Państwo Kościelne - stające się powoli monarchią świecką

Florencja - wstrząsy wewnętrzne po śmierci Wawrzyńca Medyceusza

1494	Karol VIII, król francuski atakuje Neapol; dzięki doskonałym armatom zdobyto Rzym i Neapol
1495	Karol VIII koronuje się na króla Neapolu
1495	powstanie Ligi Weneckiej: Wenecja, Mediolan, Papiestwo, Habsburgowie, Ferdynand i Izabela Kastylijscy
1495	Karol VIII zmuszony do wycofania; na tron Neapolu wraca dynastia Andegaweńska
1498	umiera Karol VIII; następcą zostaje Ludwik XII
1499	odwrócenie przymierzy i wojna z Mediolanem, który został podzielony pomiędzy Francję, Wenecję i Szwajcarów
1500	traktat hiszpańsko - francuski w Grenadzie o wspólnym ataku na Neapol. Konflikt pomiędzy koalicjantami i wybuch wojny pomiędzy nimi, w której klęskę ponosi Francja
1504	rozejm w Lyonie. Hiszpania uzyskuje królestwo Neapolu a Francja Mediolan
1508	liga w Combrei; papież Juliusz II, Ludwik XII, król angielski Henryk VII, cesarz Maksymilian przeciwko Wenecji, która ponosi klęskę. Wzrost wpływów francuskich
1511	Liga Święta przeciw Francji, papież Juliusz II, Wenecja, Hiszpania, Anglia. Szwajcarzy
1512	Ludwik XII zostaje wyparty z Włoch
1515	następcą zmarłego Ludwika XII zostaje Franciszek I
1515	atak na Włochy i rozbicie w bitwie pod Marigano "niepokonanych" wojsk szwajcarskich; zdobycie Mediolanu
1516	traktaty pokojowe i konkordat
1516	- Karol I Habsburg zostaje królem Hiszpanii
1519	Karol I zostaje wybrany na cesarza po śmierci Maksymiliana; Karol I przyjmuje imię cesarza Karola V
1520	powstanie communeros (gmin miejskich) w Hiszpanii krwawo stłumione przez Karola I(V)
1521	wybuch wojny pomiędzy Franciszkiem I a Karolem I(V). Francja zdołała pozyskać tylko pomoc Szwajcarów
1522	Francja odrzucona z Włoch; od północy wkraczają wojska angielskie a od południa hiszpańskie; książę Karol Burbon przechodzi na stronę habsburską
1525	bitwa pod Pawią; klęska Franciszka I, który dostał się do niewoli; bitwa zakłóciła równowagę europejską
1525	traktat przymierza pomiędzy Francją i Anglią
1526	- uwolniony z niewoli Franciszek I zawiera ligę w Cognac tzw. Świętą z papieżem, Mediolanem i Florencją
1527	wojska cesarskie pod wodzą ks. Karola Burbon pustoszą Rzym
1529	pokój w Combrei, gdzie Franciszek I tracił swoje włoskie posiadłości
1547	umiera Franciszek I; władzę obejmuje Henryk II
1556	- abdykuje Karol I(V) oddając Hiszpanię synowi Filipowi II a Austrię, Czechy i Węgry bratu Ferdynandowi I
1559	pokój w Cateau - Combresis; Francja traciła posiadłości włoskie

Reformacja

1517 /31 października

ogłoszenie przez Lutra 95 tez W Wittemberdze. Do jego zwolenników zaliczał się elektor saski Fryderyk a do przeciwników papież, legat kardynał Kajetan

Luter postulował:

• zniesienie odpustów

• zniesienie celibatu

• równość pomiędzy kościołem a władzą świecka

• ograniczenia do 3 sakramentów (chrzest, pokuta, komunia)

1520	spalenie przez Lutra bulli go potępiającej
1521	sejm Rzeszy w Wormacji. Który nie dopuszcza do wyklęcia Lutra
1521	Karol I(V) wydaje edykt zwany wormackim ogłaszający Lutra heretykiem
1524-26	wojny chłopskie; chłopi znajdowali się pod wpływem filozofii Tomasza Munzera
1529	złożenie przez książąt Rzeszy protestu ("protestanci") przeciwko edyktowi wormackiemu na sejmie w Spiżu
1530	wydanie na protestanckim sejmie w Augsburgu wyznania wiary autorstwa Melachtona. Projekt był zbyt ugodowy jak dla Lutra a za bardzo rewolucyjny jak dla Karola I(V), który w tej sytuacji potwierdza postanowienia edyktu wormackiego
1531	- protestanci zawiązują związek obronny w Szmalkalden
1532	- pokój religijny w Norymberdze wymuszony przez postępy Turków w Europie
1446	wojna szmalkaldzka, w której chodziło jednak bardziej o politykę niż o religię. Cesarz sprzymierzony był z papieżem i luterańskim ks. Maurycym Saskim pokonuje protestantów a elektora Jana Fryderyka pozbawia godności. Wzrost potęgi cesarskiej wymusza zawarcie przymierza pomiędzy ks. Maurycym Saskim a królem francuskim Henrykiem II. Cesarz nie wytrzymuje ataku z 2 stron. Maurycy ginie w walkach a Francuzi zajmują biskupstwa Metz, Toul i Verdun.
1552	rozejm w Pasawie
1555	pokój augsburski "cuius regio eius religio"

Rozwój reformacji

Szwajcaria - podział kraju na kantony leśne i górskie oraz kantony miejskie. Te pierwsze dostarczały najemników a miasta rozwijały się dzięki handlowi.

1522	ogłoszenie przez Zwinglego 67 tez nowego wyznania:

• Pismo Święte jedynym źródłem wiary

• kasacja mszy i wystroju kościołów

• brak celibatu i wprowadzenie języka narodowego do liturgii

1529/31	wojna religijna w Szwajcarii; śmierć Zwinglego; pokój gwarantujący wolność religijną; pojawia się Jan Kalwin, Francuz
1541	ostateczne ukształtowanie filozofii gminy wyznaniowej w Genewie (predestynacja)

Francja:

We Francji hugenoci

---