KULISY ETNICZNE EUROPY ZACHODNIEJ (wykłady dr Porębskiego + „Pejzaż etniczny Europy” E. Lewandowskiego + www.eurominority.eu)

WYKŁAD I:

Różne rodzaje ekspansji terytorialnej w okresie I tys. p.n.e.:

• Kultura halsztacka (kultura epoki żelaza):

• Irlyjska (Europa wsch.)

• Celtycka (b. ekspansywna; dali podłoże grupie indoeuropejskiej; Europa zach.)

• Ekspansja latyńska: zasymilowała/wchłonęła Celtów (*krawędź celtycka - na obrzeżach terenów zlatynizowanych pozostałości kultury celtyckiej)

• Ekspansja germańska: po upadku Cesarstwa silna tendencja germanizacyjna

St. Rokkan & D. Urwin:

koncepcja „centrum/peryferia”: zawsze istnieją obszary centrów - lepiej rozwinięte, podejmujące decyzje polityczne i ekonomiczne w stosunku do peryferiów (oddziałuje na nie); ALE: pojawia się „świadomość peryferyjna” -> protest peryferiów -> autonomia (centrum idzie na kompromis) -> irredenta (grupa peryferyjna tworzy własne centrum)

WYKŁAD II:

1.Kultura - wszystko co człowiek wytwarza, jest to system złożony z powiązanych ze sobą elementów.

Kultura generuje typy zbiorowości; za k. stoi grupa społeczna, która wytwarza i przekazuje k.; k. zawsze ma podłoże społeczne.

Kultura narodowa:

-faza prenarodowa: istotne więzi krwi; mniejsze wspólnoty; miały poczucie wspólnych przodków (do ok. okresu rewolucji francuskiej)

-społeczności narodowe: mit założycielski wzmacniający więzi; scala je poczucie więzi kulturowej

Plemiona Narody

Plemiona	Narody
Ludy Rody	Mniejszości narodowe Narodowości Grupy etniczne Etnosy

Mają w sobie coś z narodu, ale

Czegoś im brakuje, cechuje je np.

brak organizacji politycznej,

brak posiadania państwa

3.Podtrzymywanie tożsamości narodowej: edukacja, grupy religijne, instytucje państwowe.

4.Kulisy etniczne ówczesnej struktury świata :

• Z narodami, które mają wspólną kulturę, tradycje, zwyczaje i wartości

• Prócz narodów istnieje wiele innych grup: etnosy, gr. regionalne, etniczne

5.Co dalej z narodami:

wg. B. Zientary narody zaczęły pojawiać się w średniowieczu

plemiona narody??? (*wielki naród europejski?)

6.Hopotezy:

• Świat zmierza do unifikacji: ujednolicenie narodów, dyskusje nad językiem światowym (przeoduje angielski)

• Postępuje zróżnicowanie: h. odwrotna do pierwszej - mimo zróżnicowania społ. są trwałe i chcą podtrzymywać zróżnicowanie (*bałkanizacja-proces rozpadania się państw; powstają nowe, często wrogo do siebie nastawione)

7.Koncepcja Karla Poppera:

• społ. zamknięte: trybalizm - sposób utrzymywania społ. zamkniętych (tylko tam) przez utrzymywanie dawnych podiałów i odrebności klanowych, plemiennych czy narodowych

• społ. otwarte: racjonalne, postępowe; na drodze ewolucji od społ. zamkniętego (nie ma do niego powrotu)

Do końca XXw. twierdzono, że procesy narodowotwórcze są nieodwracalne i jednokierunkowe (słąbsze podporządkowują się silniejszym). JEDNAK: koncepcja wielokulturowości - nasza kultura będzie mogła koegzystować z innymi, ale nie na zasadzie gett i rezerwatów jak to się dzieje teraz w przypadku mniejszości n.

WYKŁAD III:

KRAJ BASKÓW (Hiszpania)

• najstarsza narodowośc w Europie

• Euskadi - KB po baskijsku

• Euskera - język basków po baskijsku

• etnogeneza: nie do końca wyjasniona

(mityczna wersja- uciekinierzy z Atlantydy): 1.ludność która zawsze tam była/ 2.podobieństwa między Baskami a ludami śr. Azji

• 3 (/4) prowincje po stronie hiszpańskiej: Guipúzcoa, Vizcaya i Álava (*Nawarra nie należy do wspólnoty baskijskiej,bo jej mieszkańcy tak zdecydowali)

• 3 prowincje po stronie francuskiej: Labourd, Soule i Basse-Navarre

• są to części historycznej krainy Baskonii

*w gazetach pisano „3 + 4 = 1” chęć połączenia

• 2,5 mln ludności (po stronie hiszpańskiej)

• 1 mln mówi po baskijsku

• cechy antropologiczne: kształt czaszki i grupa krwii 0 Rh-

• 21 tys km2 powierzchni w Hiszpanii (*3 tys km2 we Francji)

• cechy charakterystyczne Basków:

• zindywidualizowana społ. (mocne osobowości, tradycyjny ubiór...)

• cenią sobie wolność

• świetnie się organizują; czują silną wspólnotę z ziemią, rodziną, gospodarką, pracą na roli (*nie jest to typowa społ. ziemska: jeden z najbogatszych obszarów H. - miasta, gospodarka, przemysł)

• ruchy migracyjne z biedniejszych obszarów

• w IIIw. KB zchrystianizowany

• w czasie najazdu Arabów zachowali własną tożsamość

• stereotyp: mocno religijny

• ówcześnie postępuje sekularyzacja (ostatno w wyborach wygrała lewica)

• IX/Xw.: 2 władców podejmuje próbę zjednoczenia (trudne z powodu sąsiadów)

• XII - XVIIw. wszystkie prowincje włączane do Francji albo Hiszpanii (ale inkorporowanie Basków nie oznaczało utraty całkowitej ich zależności; symbolem niepodległości BK dęby z Gerniki; królowie H. obiecali respektowanie autonomii)

• Hiszpanei budowali silne centralne panstwo, co utrudnia baskom życie

• Baskowie papiescy popierają monarchę, ale republikańskie siły mają coraz większy wpływ prześladowania monarchistów

• POLITYKA: w 1895r. Sabiono de Arana y Goiri zakłada Nacjonalistyczną Partię Basków (PNV): konserwatywna, nacjonalistyczna (ale nie popiera przemocy), katolicka; na początku wojen nie wiedzieli po której stronie stanąć - Watykan naciskał, żeby nie popierali republikanów, ale ci obiecywali im prawa i autonomię; za lidera José Antonio Aguirre PNV zaczyna popierać republikanów;

8.X.1936r. - proklamowano Republikę Baskijską (do kwietnia 1937r.)

po '37r. do końca rządów Franco czasy wielkiego ucisku - kultura Basków zepchnięta do podziemia, nie wolno było mówić po baskijsku na ulicy itd.

• ETA - Baskonia i Wolność; ich celem odyskanie niepodległości KB; powołana w 1958r. przez radykalnych członków PNV zawiedzionych zachowawczą polityką partii; 1973r. - zamach an premiera Hiszpanii; ponad 300 osób zginęło w zamachach ETA

• 1975r. - śmierć gen Franco; władza w rękach Juana Carlosa liberalizm

• 1978r. - Konstytucja: możliwość tworzenia wspólnot autonomicznych (król chce utrzymać jednoćs kraju)

• powstaje Kraj Basków: swój rząd, premier, pewna autonomia (ale zostają przy H.)

• co się zmieniło po śmeirci Franco:

• moga kultywować swój język, kulturę i obyczaje

• dążą do poszerzania granic autonomii

• konstytucja mówi, że jest jeden naród hiszpański Baskowie chcieliby nazywać się narodem (w 2004r. premier rządu baskijskiego przemawia w Kortezach o prawie do nazywania się narodem) w głosowaniu przegrali

• rzady Zapatero: dialog z ETA, uwolnienie wielu terrorystów (niepopularne w KB)

• KB i UE: dotacje z Unii, ochrona kultury, Baskowie chcą by baskijski był jednym z języków UE

WYKŁAD IV:

KATALONIA (Hiszpania)

• ok 7mln mieszkańców

• 30 tys km2 pow.

• większość mówi po katalońsku

• obok KB najlepiej gospodarczo rozwinięty rejon H.

Historia:

• Iberowie plemiona celtyckie Rzymianie Wizygoci (prężne i spójne panstwo, wyznawali arianizm)

• arabska konkwista doprowadziła do rozpadu państwa Wizygotów

• wyłania się Katalonia i Asturia

• wczesne średniowiecze: K. prężnie się rozwija; silna kultura i jej wpływy

• 1276r. - król jakub I nakazuje sporządzanie dokumentów w j. katalońskim

• zmiany sojuszów: Aragonia „opuszcza” K. i sprzymierza się z Kastylią (1479r.); centrum narodowotwórcze przesuwa sie do Madrytu Madryt i Francja zdominowaly K.

• 1.IX.1714r. - bitwa z siłami Francji i Hiszpanii Dzień Narodowy upamiętnia tą walkę

• 1768r. - król Karol III wydaje rozporządzenie - j. kastylijski zastępuje j. kataloński jako język urzędowy

• rewolucja francuska wpłynęła na syt. w H.: ograniczanie regionalizmów, centralizacja

• Katalończycy walczyli za pomoca kultury, nie zbrojnie

• Liga Katalońska w 1906r. zajęła się mobilizowaniem i organizacją Katalończyków; na początku monarchiści, lata 30-te zmiana orientacji - za republiką (w latach 1930 - '38 wywalczyli sobie sporą autonomię)

• w 1931r. w Barcelonie Katalończycy sami proklamują powstanie Republiki Katalonskiej

• śmierć Franco zmienia sytuację: wraca rząd z emigracji; 1977r. - potężne manifestacje w celu uzyskania autonomii

• [w tym miejscu konczą się notatki co jest niemożliwością, jak zdobędę to dopiszę]

WYKŁAD V:

GALICJA (Hiszpania)

• 30 tys km2

• 2,7 mln mieszkańców (rzadkie zaludnienie)

• długa linia brzegowa główny dostwaca ryb

• teren wyżynny - gleby urodzajne na obrzeżach (przemysł rolniczno - przemysłowy (?))

Historia:

• ok. 2000 lat p.n.e.: pierwsze ślady osadnictwa w Galicji (*mamoas - urny pogrzebowe tam znalezione)

• VIIw. p.n.e.: Celtowie w G.; romanizacja przebiegła głębiej, dlatego język i kultura G. nie mają char. celtyckiego (tylko romański)

• osadnictwo greckie i kartagińskie

• IIw. p.n.e.: Rzymianie przekształcają G. w prowincję rzymską; zależało im głównie na rudach żelaza; G. miała pewną autonomię, ale i tak widoczne są duże wpływy romańskie

• Swebowie: ludy, które dotarły do G. po upadku CRz; byli arianami mięli problemy z asymilacją

• panowanie Wizygotów

• od VIIIw. panowanie Arabów; nie podbili całej G., ale G. włączyła się w rekonkwistę (która zaczęła się na płn. Płw. Iberyjskiego - świątynia Santiago de Compostella); w X i Xiw. uzyskali pewną autonomię od Arabów - powstaje Księstwo Galicyjskie (z czasem podległe coraz bardziej Kastylii);

• *XIIw. - Księstwo Portugale późniejsza Portugalia (język galicyjski bardzo podobny do portugalskiego - kontakty między obiema krajami)

• G. kilkakrotnie próbowała zrzucić jarzmo Kastylii (ruch antyfeudalny); irmadinos (?) - powstańcy galicyjscy (Marshal Pardo de Cela - jeden z dowódców powstania)

• XV - XVIw.: źle się działo - G. tylko prowincją Kastylii; duża bieda powodowała odpływ ludności

• XVIIIw.: inwazja napoleońska

• XIXw.: rodzi się ruch kulturalny zmartwychwstanie, powraca zainteresowanie kulturą i językiem galicyjskim

• XIX/XXw.: powstają organizacje związane z odrodzeniem narodowym, np. Liga Galicyjska lub Solidarnośc Galicyjska

• w 1931r. powstaje Partia Galicyjska: skupiała wszystkie okoliczne nacjonalistyczne partie które chciały autonomii dla G.

• 24.VI.1936r.: REPUBLIKA GALICYJSKA; Franco po zdobyciu władzy zlikwidował wszelkie przejawy odmienności kulturowej; Galicja nie walczyła o to zbrojnie jak KB

• po śmierci franco w 1981r. utworzono wspólnotę autonomiczną Galicji (ma autonomie, ale obowiązuje ją prawo hiszpańskie); G. nie rządają poszerzenia swojej autonomi (jak Baskowie czy Katalończycy)

• do 2009r. rządził Galicyjski Blok Nacjonalistyczny (startowali z hasłem oderwania się, ale zostali przy autonomii)

• w 2009r. wygrała Partia Ludowa: chcą silnej zwartej Hiszpanii, autonomia ma zostać taka jaka jest stąd opozycja wobez Zapatero, który poszerzył autonomię Katalonii

Kwestie językowe w galicji:

• 98% mieszkańców rozumie j. galicyjski, duża większość go używa

• j. galicyjski nauczany w szkołach, ale młodzi wolą uczyć się kastylijskiego, bo j.g. poza granicami rejonu jest nie potrzebny

• w latach 80-tych chciano reaktywować j. galicyjski w przestrzeni publicznej; od 2006r. pojawiają się podobne próby

WYKŁAD VI:

BRETANIA (Francja)

• 35 tys km2 (7% pow Francji)

• ok.4 mln mieszkańców (600 tys mówi po bretońsku)

• „dolna Bretania” - char. celtycki; „wschodnia Bretania” - char. romański

• średnio rozwinięty (dochód niższy od średniego krajowego o ok. 8%)

Historia:

• osadnictwo od ok. pierwszej poł. I tys p.n.e.:

• do 56r. p.n.e.: faza celtycka

• od 56r. do V w. n.e.: latynizacja przez Rzymian

• od Vw.: napływ plemion germańskich (część ludności przeprawiła sieę przez kanał La Manche - Brytowie - i osiedliła się znowu w Bretanii receltyzacja; przywieźli nazwę, religię chrześcijanską i język bretoński - celtycki)

*podział języków celtyckich:

grupa bretońska: grupa gaelicka:

-bretoński -szkocki

-kornwalijski -irlandzki

-walijski -manijski

• do Ixw. Bretończycy utrzymywali kontakty z Celtami z wysp (podobne języki); wzrost potęgi frankijskiej osłabienie więzi Celtów i Bretonczyków

• 845r. - ostatnie zwycięstwo Bretończyków nad Frankami

• od Xw. Wikingowie spychają B. na wschód

• 1084r. - umiera ostatni suweren bretoński odtód królowie niebretońscy (od Xiw. spadek prestiżu bretońskiego, bo król już stąd nie pochodzi, więc za nim przychodzi inna elita która nie mówi tym językiem)

• 1491r. - księżniczka Anna Bretońska poślubia Karola VIII a potem Ludwiak XII (królowie Francji); przez 41 lat unia personalna, aż

• w 1532r. unia realna koniec osobnej Bretanii! (teoretycznie zapewniona autonomia wewnętrzna)

• XVIIIw. - powstaje Związek Bretoński; miał dbać o interesy Bretończyków (stłamszony przez Francuzów rozwiązał się)

• od Rewolucji Fancuskiej kładziono duży nacisk na centralizacje (stąd próby oporu, np. powstanie Szuanów)

• od XVIIIw. okres stagnacji i marginalizacji Bretanii

• „Emsav” - (zmartwychwstanie) ruch kulturowy, miał na celu reaktywowanie zdobyczy kulturowych Bretanii

• I wojna światowa: rząd F. chciał $ od Bretończyków aby doposażyc armię (zwrócił się do nich jedyny raz po bretońsku) Bretończycy dali pieniądze i ludzi, ginęło ich ok. 240 tys mężczyzn i nic za to nie dostali

• 1919r. - powstała Narodowa Partia Bretońska; obok działalności politycznej przeciw Franci chciała budować „Europę Narodów” od podstaw; pojawiły się próby zbrojne - w 1932r. szereg zamachów na symbole dominacji francuskiej np. pomniki

• w okresie międzywojennym zajmowano się np. tłumaczeniem literatury na j. bretoński

• w czasie II wojny światowej część elit współpracowała z rządem w Vichy (myśleli że będzie im lepiej niż z Francuzami); po wojnie surowe sankcje

• po II WŚ ludzie emigrowali ze wzgl. na słaby rozwój gospodarczy; imigrowali za to turyśli i emeryci (osłabia się potencjał j. bretońskiego)

• lata 90-te: polityka Francji wobec B. trochę zelżała (ale raczej formalnie niż praktycznie)

• dziś: ok.600 tys osób zna j. bretoński, ok. 300 tys mówi biegle i używa go na codzień (pojawiją się próby wprowadzenia j. bretońskiego do szkół)

• Francja dotąd nie podpisała Europejskiej Karty Języków Mniejszościowych i Regionalnych bo musiałaby finansowac te starania

• w 2008r. zmodyfikowano konstytucję - uznanie, że różnowrodność językowa jest bogactwem Francji (ale nic się nie zmienia bo nie idą za tym żadne ustawy)

• Dziś: Bretończycy są traktowani z wroga tolerancją.

WYKŁAD VII:

KORNWALIA (Wielka Brytania)

• 3,5 tys km2

• 500 tys mieszkanców (ok. 1000 mówi po kornijsku)

• hrabstwo z miasteczkiem centralnym Truru

• granica między nią a WB ustalona tysiąc lat temu i do tej pory aktualna

• Kornwalia to pozostałość kultury celtyckiej należy do tzw. krawędzi celtyckiej (pozostałości inwazji celtyckiej z 1 tys p.n.e.)

• nieliczny przypadek grupy etnicznej, która reaktywowała swoją kulturę i język od zera (od XVIIIw. j. kornwalijski nie był praktycznie używany)

Historia:

• celtyckie - odgrywa ówcześnie wielką rolę

• Imperium Rzymskie - w 50 roku n.e Rzymianie opanowali ten teren, panowali tam do roku 410. Dla Rzymian istotne były złoża naturalne Kornwalii - przejęli kopalnie cyny. Nie zlatynizowali Kornwalii.

• plemiona germańskie (na początku V w. po wyparciu Rzymian przez plemiona germańskie Wielka Brytania rozpadła się na szereg mniejszych państw, podobnie Kornwalia)

• Od VI-VII w. napływ plemion germańskich na tereny Kornwalii - udało jej się zachować niepodległość wobec nich; dzięki temu z Bretanii nastąpiła powrotna migracja plemion bretońskich na tereny Kornwalii.

• Na Kornwalię najeżdżali również Wikingowie, ale nie zniszczyli jej terenów ani również jej niezgermanizowali.

• 936 - utrata niepodległości Kornwalii - ostatni władca Kornwalii Hybel został pokonany przez monarchę angielskiego

• ustaliła się wtedy granica na rzece Tamar między Kornwalią a Wielką Brytanią.

• Pojawia się rywalizacja królestw w Wielkiej Brytanii

• Wessex okazało się najsilniejszym królestwem i to one nadało ton procesom narodowotwórczym na terenie Wielkiej Brytanii

• do Xw. trwa okres rozwoju K. jako samoistnego bytu państwowego; później traktowana jako peryferium tworzącej się Anglii, jest kulturą zdominowaną, która musi się bronić, jest zagrożona

• w Xiw. miała miejsce inwazja Normanów na WB; przemiany polityczne spowodowały rozdzielenie królestw WB, rozłączenie Kornwalii i Walii od XII w. zaczynają toczyć się samodzielne procesy rozwojowe języków celtyckich (Wcześniej te języki były zrozumiałe, miały wspólną bazę; później przez ten rozdział zaczęły się różnić, bo zaczęły się rozwijać na własną modłę.)

• w wyniku najazdów zasymilowała się elita (jak w Bretanii): spada prestiż języka kornwalijskiego, nabiera znaczenia angielski; w języku kornwalijskim powstaje poezja bardów i mówi nim plebs (przez to liczba osób mówiących po kornwalijsku wzrosła)

• w XIIIw. rozwój kopalnictwa cyny: utworzyły się parlamenty i sądy cynowe (regulowały one sprawy codzienne, drobne konflikty; w latach 70tych XX w. powrócono do tej tradycji, ale jest to prowizoryczne, bowiem nie mają one mocy prawnej)

• w 1337 r. król Anglii wydał Kartę Książęcą: mówi on, że każdy książe Anglii jest księciem Kornwalii i Walii (tradycja trwa do dziś)

• w XVw. Kornwalia próbowała zrzucić jarzno WB; przejawiało się to głównie w walce z nowym kościołem anglikańskim; Kornwalijczycy byli katolikami, więc wyruszyli na tzw. „wojnę o modlitewniki” spustoszyła K. i doprowadziła do śmierci ogromnej liczby jej mieszkańców; księża katoliccy okrutnie katowani przez Brytyjczyków, kornijski zakazany w liturgii (od tej pory traktowany jako język „wrogów Anglii”; coraz mniej osób się nim posługiwało, praktycznie został skazany na wymarcie, ale

• N. Boson zaczął kolekcjonować materiały spisane w tym języku.

• 1701 E. Lhuyd zebrał podstawy do stworzenia gramatyki kornijskiej.

• 1777 - zmarła ostania kobieta, która mówiła tylko językiem kornijskim, który był dla niej jedynym, ojczystym językiem.

• Henry Jenner - poliglota, który zainteresował się językiem kornijskim. W 1903 roku na konferencji związków bretanii, Jenner wystąpił i prezentował referat w języku kornijskim. W 1901 założył CTK, które miało ratować język kornijski przed wymarciem. W latach 30tych XX opublikowano pierwszy słownik kornijsko-brytyjski.

• 1951 powstaje organizacja polityczne Synowie Kornwalii -próbowali wznieść sprawę kornijską na teren polityki. Było to tylko ciało lokalne, które działało na małym, lokalnym terenie. Jednak był to przejaw samodzielność Kornwalii.

• 1967 Kornijska Rada Językowa - zaczęła ratować i propagować język kornijski. Walczyli o wprowadzenie tego języka to szkół i urzędów.

• Punktem zwrotnym było podpisanie w 2002 r. przez Wielką Brytanię Europejskiej Karty Języków Regionalnych i Mniejszościowych.

WYKŁAD VIII:

SZKOCJA (Wielka Brytania)

• 79 tys km2 (1/3 pow. W.B.)

• 5 mln mieszkańców (po gaelicku mówi ok. 60 tys)

• w skład Sz. wchodzi ok. 800 wysp (150 zamieszkanych)

• języki: angielski, gaelicki, „szkocki” (powszechnie znany dialekt angielskiego)

• stolica: Edynburg

• obszar górzysty, b. ważne pasterstwo (kiedyś istniały klany zajmujące się tylko tym; Szkoci byli społeczeństwem klanowym)

• obszary zamiszkane od bardzo dawna

Historia:

• 1 tysiąclecie p.n.e., 3 fale osadnicze: Piktowie (IV-Vw p.n.e.); Celtowie - Brytowie; Szkoci (przybyli z Irlandii)

• 80r. p.n.e. - 200r. n.e.: Rzymianei próbowali podbić te tereny, ale nigdy w pełni sie nie udało powstaje Wał Hadriana aby uchronić posiadłości rzymskie przed barbarzyńskimi najazdami (121 - 129r n.r.; z zach. na wsch.)

• po wycofaniu Rzymian rozwija się samodzielna polityka Szkocji

• II - IV w.: chrystianizacja - św.Kolumban i św.Ninian przez długi czas związki z Kościołem miały duży wpływ na kulturę Sz.

• VIIIw.: Wikingowie z Danii i Szwecji (wywarli mały wpływ)

• 843r.: powstaje Królestwo Alba z sojuszu Piktów i Szkotów, królem Kenet I (Sz uzyskała kształt polityczny; trzon dzisejszego)

• w IX w. wszyscy mówili po gaelicku

• 1070r. - król poślubia księżniczkę Małgorzatę związaną z Londynem początek problemów politycznych Sz, bo Małgorzata promowała angielskie obyczaje

• XIIIw. - plebejskie powstania przeciwko Anglikom ; *Robert Bruce - powstaniec, potem król w latach 1306-29; udało mu się na jakiś czas uzyskac niepodległość

• 1328r.: układ z Northampton - Anglia i Szkocja będą respektować wzajmną niepodległość

• ale w 1329r. królem zostaje Dawid II pojawiają się napięcia wew., ponownie wpływy angielskie na dworze

• 1542r.: Maria Stuart regentką (katoliczka, w Sz przeważali protestancji + wpływy protestanckiej Anglii) ze względu na konflikt papież - Anglia abdykowała

• marginalizacja języka i kultury gaelickiej na rzecz angielskiej na rzecz angielskiej

• 1603r.: Unia personalna w osobie Jakuba VI

• 1707r. - układ zjednoczeniowy (aneksja Szkocji przez Anglię); skutki: upadek kultury szkocjkiej, np. zabraraniali im nosić kilty, grać swoją muzykę; industrializacja i produkcja wełny na skalę masową rozbiła społeczności klanowe zajmujące się do tej pory pasterstwem osłabił się trzon kultury szkockiej

• XIXw.: powstają oddolne organizacje próbujące ratować język g. (potem próbowali działać też w polityce)

• 1885r.: Sekretariad do Spraw Szkocji przy rządzie angielskim

• 1888r.: Szkocka Partia Pracy

• w XIXw. Szkoci pisywali do rządu angielskiego z rządaniem jakiegoś stopnia autonomii

• 1934r.: Szkocka Partia Narodowa - zajmowali się interesami Szkocji, w latach 70. referendum w sprawie autonomii Szkocji (przegrali - za niska frekwencja)

• 1997r.: znów referendum, tym razem wystarczająca frekwncja

• rząd Anglii ogłosił wybory do parlamentu i od 1999r działa szkocki parlament - 129 posłów, gł. sprawy zdrowia, edukacji, rolnictwa

• Szkoci nadal dyskutują czy zostać częścią Zjednoczonego Królestwa czy sie odłączyć (gospodarczo Sz. skorzystała na przynależności do W.B.)

WYKŁAD IX:

MAN (wyspa, angielska dependencja)

• 572 km2

• 80 tys mieszkańców (ok 300 osób mówi po manijsku)

• język manijski (ang. manx)

• stolica: Douglas (man. Doolish)

• uzależniona od Anglii, ale nie jest jej częścią: mają gubernatora angielskiego, król Anglii jest ich panem, ale mają swój parlament i władzę legislacyjną

• część `krawędzi celtyckiej'

Historia:

• najpierw Celtowie z Irlandii (przynalezność kulturowa jak u Szkotów i Irlandczyków - patrz wykład VI): ukształtowali parlament na wzgorzu Tynwald (do dziś się tak nazywa) symbol politycznej autonomii, wg. historyków najstarszy ciągle działający parlament na świecie; co roku 24 posłów zbira się się, czytane są ustawy w języku manijskim, przychodza ludzie (jako forma folkloru)

• pojawili się Rzymianie i przynieśli chrześcijaństwo „celtyckie” (*chrześcijaństwo na Wyspach przejęło elementy kultów pogańskich przekształcając je na swoją modłę żeby łatwiej było trafić do ludności, na większą skalę niż to miało miejsce na kontynencie); ale nie zromanizowali wyspy

• w VIIIw. Wikingowie: wyspa była ich centrum logistycznym, najpierw ją łupili a potem wzięli pod opiekę; przekształcili Tynwald w organ dwuizbowy - House of Keys i izbę legislacyjną; za ich czasów duża niezależność polityczna - istniało nawet Królestwo Wyspy Man i Hebrydów

• w XIw. zerwano więzi kościelne z Irlandią; zarządzał biskup Cutenbury, potem z Northeim (Norwegia)

• w 1266r. umiera król Magnu, a Wikingowie sprzedają wyspę Szkocji na 80 lat

• od 1346r. wyspa w rękach Anglii; od 1406r. własnością Stanleyów przez 330 lat (*za ich panowania wykształciła się tradycja trwająca do dziś - nowy król otrzymuje 2 sokoły - stąd w herbie Man sokół i kruk (to pozostałość po Wikingach)); za Stanleyów wyspa funkcjonowała gospodarczo, ale podupadła kultura - elity ulegały kulturze ang., dlatego też język tracił prestiż (manx językiem plebsu)

• duchowni podejmowali próby „uzdrowienia” języka na przestrzeni wieków - tłumaczyli modlitewniki (XVIIw.) oraz Biblię i katechizm (XIXw.)

• w 1736r. umiera ostatni Stanley, wyspę przejmują krewni Atolowie Man zaczyna podupadać

• w 1766r. Anglicy odkupują wyspę za 70 tys funtów (tzw. act of revestment); nie inwestowali w rozwój wyspy, chcięli żeby tylko „egzystowała”; od XIXw. rozwija się „osadnictwo obcych” i turystów, za to miejscowi emigrowali przez biedę

• 1828r. - nadanie Man statusu dependencji (decyzje władz musi zaakceptowac Londyn)

• 1899r.: Manijskie Towarzystwo Językowe (cel: ochrona języka).

• partia: Synowie Man - nie mają przedstawicieli w parlamencie ang., są nacjonalistami i chcą odłączenia od W.B.

• obecnie j. manijski zaczyna być modny, uczą się go młodzi

---