1. Westminsterski model demokracji - kontekst społeczno - kulturowy oraz cechy instytucjonalne.

W zbliżonej formie w WB, kiedyś w Nowej Zelandii

Kontekst:

A. Lijphart - skupia się na dojrzałych demokracjach, przedstawia 4 modele

1. dem. rywalizacyji odśrodkowa (rywalizujący styl zachowań elit politycznych+wysoki stopień fragmentaryzacji kulturowej społeczeństwa) - R. Weimarska, Włochy, Francja

2. dem. ryw. dośrodkowej (rywalizujący styl+niski stopień) - USA, Wielka Brytania, Australia, Nowa Zelandia, Kanada, Izrael, kraje skandynawskie

3. dem. konsocjalna (konsensualny styl+wysoki stopień) - Belgia, Austria, Holandia

4. dem. zdepolityzowana (konsensualny styl+niski stopień) - Szwajcaria do 1968r.

Dla społeczeństw homogenicznych lepszy jest model westminsterski, jest konfrontacyjny - ma kulturowe podstawy do tego; konkurencyjny, brak negocjacji

Depolityzacja określonych konfliktów - spraw: np. religia w WB, jest sprawą osobistą

Cechy:

a)koncentracja władzy wykonawczej przez zwycięską partię - jednopartyjny i czysto większościowy gabinet, wyjątkowo koalicje (jak aktualnie w WB)

b)fuzja władzy - dominacja gabinetu nad parlamentem

c)asymetryczny bikameralizm - skupienie władzy ustawodawczej w rękach niższej izby

d)system dwupartyjny

e)jednowymiarowość systemu partyjnego - tylko jedna płaszczyzna niezgody: gospodarka i polityka społeczna

f)większościowy system wyborczy - najczęściej w jednomandatowych okręgach wyborczych

g)scentralizowana forma rządu - ograniczenie autonomii lokalnej

h)niepisana konstytucja

i)ograniczenie instytucji demokracji bezpośredniej-referendum inicjatywy ludowej i weta ludowego

2. Model demokracji konsensualnej - społeczno - kulturowe uwarunkowania instytucji i mechanizmy polityczne

Belgia, Holandia, Austria, Szwajcaria

A. Lijphart - skupia się na dojrzałych demokracjach, przedstawia 4 modele

1. dem. rywalizacji odśrodkowej (rywalizujący styl zachowań elit politycznych + wysoki stopień fragmentaryzacji kulturowej społeczeństwa) - R. Weimarska, Włochy, Francja

2. dem. rywalizacji dośrodkowej (rywalizujący styl + niski stopień) - USA, Wielka Brytania, Australia, Nowa Zelandia, Kanada, Izrael, kraje skandynawskie

3. dem. konsocjalna (konsensualny styl + wysoki stopień) - Belgia, Austria, Holandia

4. dem. zdepolityzowana (konsensualny styl + niski stopień) - Szwajcaria do 1968r.

Dla społeczeństw sfragmentaryzowanych lepszy jest model konsensualny, jest oparty na negocjacjach i przetargach

Cechy:

a)istnienie wielkich koalicji, dzielenie się władzą wykonawczą

b)separacja władzy - równowaga rządu i parlamentu, lub lekka przewaga parlamentu

c)symetryczny bikameralizm - równowaga ustawodawcza obu izb parlamentu

d)system wielopartyjny

e)wielowymiarowość systemu partyjnego (wiele płaszczyzn konfliktu międzypartyjnego)

f)proporcjonalny system wyborczy

g)federalizm, decentralizacja uprawnień

h)pisana konstytucja i weto mniejszości

3. Pojęcie podziału socjopolitycznego - poziomy konceptualizacji wg S. Bartoliniego i P. Mair'a

Podział socjopolityczny charakteryzuje się istnieniem co najmniej dwóch stron konfliktu, będących wobec siebie alternatywą. Cechą charakterystyczną jest stały charakter podziału socjopolitycznego, który wpływa na stałą polaryzację elektoratu. Podziały socjopolityczny uwiarygodniły demokracje, bo partie polityczne zostały zmuszone do przenoszenia problemów do polityki w celu uznania swojej istotności politycznej w oczach obywateli.

Gdy mamy dwa różne podziały socjopolityczny to albo się na siebie nakładają albo powodują segmentację systemu politycznego, wzrasta wtedy możliwość pojawienia się kolejnej partii i fragmentaryzacja systemu politycznego. Gdy mamy wiele tak „przecinających się” („cross cuting”) podziałów socjopolitycznych, powstaje konieczność tworzenia systemu konsensualnego - elity polityczne negocjują ze sobą, w celu uzyskania władzy.

Bartolini i Mair wyróżniają 3 poziomy podziału socjopolitycznego:

1)empiryczny: określa społeczny punkt odniesienia podziału socjopolitycznego. Dzieli ludzi ze względu na cechy socjodemograficzne jak płeć, religia, klasa, rasa, wykształcenie

2)normatywny: układ wartości, postaw, przekonań i zachowań, dominujący w świadomości członków grupy, powodujący poczucie odrębności wobec innych grup. Powoduje to powstanie co najmniej dwóch grup podziały socjopolitycznego.

3)organizacyjny: pojawienie się struktury organizacyjnej, elity grupy uświadamiają sobie, że by zrealizować swe interesy, muszą dojść do władzy.

Silne partie Europy Zachodniej powstały na podstawie podziałów socjopolitycznych i mimo ich zaniku, wraz z bazą normatywną, partie przetrwały z uwagi na bazę organizacyjną.

Skalowanie podziałów socjopolitycznych - ustalanie, które są ważniejsze.

4. Kształtowanie się struktury podziałów socjopolitycznych w procesie modernizacji Europy Zachodniej (koncepcja Rokkana)

Wg. Lipseta i Rokkana podziały są efektem dwóch rewolucji - narodowej i industrialnej

a)Rewolucja narodowa ujawniła i pogłębiła konflikt terytorialny między narodową kulturą elit, a mniejszościami regionalnymi (etniczne, językowe, wyznaniowe). Przybierała ona różne formy, np. wojny czy secesje. Sposobem łagodzenie tego konfliktu jest konsolidacja narodowa i terytorialna. Konflikt widoczny w Hiszpanii (Baskowie czy Katalończycy) i w Belgii (Walonowie, Flamandowie)

Drugim typem podziału wykształconego na mocy rewolucji narodowej jest konflikt między państwem a kościołem.

Konflikt ten dotyczy głównie problemu kontroli nad systemem edukacji i widoczny jest szczególnie w krajach katolickich

b)Rewolucja industrialna wykształciła podział: miasto kontra farmerzy i właściciele ziemscy mający odrębny przebieg w różnych krajach: w Skandynawii odrębne partie agrarne, w WB konserwatyści bronią interesów chłopów

Drugim typem podziału jest konflikt między klasą pracodawców a robotnikami

5. Typy podziałów socjopolitycznych

a)podział socjoekonomiczny (klasowy)

b)podział religijny

c) podział kutlurowo-etniczny

d)podział centrum-peryferia

Dokładny opis w następnych punktach.

6. Podziały socjoekonomiczne

Podział, który obejmuje wszystkie demokracje. Podział na lewicę (socjaldemokraci) i prawicę (konserwatyści, chadecy)

• koncepcje tłumaczące spadek znaczenia:

a)zmiany ilościowe: kurczenie się wielkoprzemysłowej klasy robotniczej, przyrost zatrudnienia w sektorze usług

b)zmiany jakościowe: uburżuazyjnienie klasy robotniczej, wyższy poziom życia, wyższe zarobki, zacieranie się granic między klasami, osłabienie tożsamości klasy robotniczej

c)zmiana charakteru i treści rywalizacji politycznej - nowe problemy, np. ochrona środowiska, inne są motywacje przy głosowaniu (np. osobowość lidera)

Wraz z upowszechnieniem się, po I wojnie światowej, prawa wyborczego, mieliśmy do czynienia z konsensem socjaldemokratycznym. Partie polityczne zaczęły zauważać potrzebę zapewnienia przez państwo dobrobytu i bezpieczeństwa ekonomicznego obywateli. Tak oto powstały w programach partii chadeckich koncepcje społecznej gospodarki rynkowej.

W wyniku kryzysu lat 70-tych, partie prawicowe zaczęły wracać do liberalnych koncepcji ekonomicznych, co zostało nazwane konsensem neoliberalnym lat 90-tych.

Harmel i Janda wyznaczają cztery składniki sporu lewica / prawica:

a)państwowa / prywatna własność środków produkcji

b)silna / słaba rola państwa w planowaniu ekonomicznym

c)poparcie / opozycja wobec redystrybucji dochodu

d)akceptacja / żądanie ograniczenia programów socjalnych państwa

Dodatkowo: lewica to postulaty m.in. wyrównywania dochodów, protekcjonizmu gospodarczego i szczególna rola związków zawodowych a prawica to powiązania z Kościołem oraz postulaty obniżenia podatków i wolnej przedsiębiorczości - państwo w roli „nocnego stróża”

7. Podziały kulturowo-etniczne oraz religijne w Europie Zachodniej

Podział religijny: partie reprezentujące subkulturę religijną kontra partie reprezentującą subkulturę świecką; rywalizacja - spór w dwóch kwestiach: kwestie moralne oraz rola kościoła - szczególnie w kwestii edukacji

To podział, który traci na znaczeniu

Podział Europy na 3 strefy:

a)północna - protestancka - prócz katolickiej Irlandii

b)południowa katolicka

c)mieszana -Szwajcaria, Niemcy, Holandia

Podział ten jest doniosły w 5 krajach: Austrii, Belgii, Holandii, Niemczech i Włoszech, gdzie mamy silne partie chadeckie.

We Francji i Hiszpanii - nie ma chadecji, ale religia ma wpływ na wybory polityczne

Doniosłość polityczną tego podziału bada się poprzez indeks fragmentaryzacji religijnej oraz poziom świadomości religijnej (przykładowo: uczestnictwo we mszy świętej)

Podział kulturowo-etniczny: tylko w społecznościach sfragmentaryzowanych. Rywalizacja partii reprezentujących mniejszości narodowe. Jeśli poziom rozwoju w całym kraju jest równomierny, maleje szansa na wystąpienie etnonacjonalizmu. Doniosłość tego podziału bada indeks fragmentaryzacji etno-językowej. Najwyższe wartości przyjmuje on w Szwajcarii, Belgii i Hiszpanii a najniższy w Portugalii.

8. Konflikt „centrum - peryferie” jako wymiar rywalizacji politycznej i jego źródła

W przypadku konfliktu „centrum-peryferie” mamy do czynienia z rywalizacją partii, reprezentujących interesy społeczności lokalnych. Kwestie ekonomiczne są tu katalizatorem konfliktu, która ma charakter terytorialny. Na podstawie historii można by łączyć ten konflikt z socjoekonomicznym - na przykładzie choćby USA, gdzie biedne południe walczyło o swe prawa z bogatą północą - co też finalnie doprowadziło do secesji.

Podział „centrum-peryferie” często łączy się z podziałem kulturowo-etnicznym jak w przypadku Hiszpanii czy Szwajcarii. Umiarkowanie doniosły politycznie jest również we Włoszech.

9. „Demokracje negocjacyjne” - rodzaje oraz ich charakterystyka

Istnieją trzy rodzaje demokracji negocjacyjnych:

1)konsensualna (historyczna) - powstaje w długotrwałym procesie ale najlepiej radzą sobie z konfliktami aksjologicznymi (wartości). Mniejszości etniczne jak w Belgii czy religijne jak w Holandii, dyskutują na temat zasad współżycia, dopiero potem następuje interwencja państwa. Konflikty mają tu charakter askreptywny a więc nie podlegają negocjacjom

2)korporacyjna - konflikty mają charakter deskryptywny a więc podlegający negocjacjom. Demokracje korporacyjne najlepiej radzą sobie z konfliktami o charakterze ekonomicznym. Celem jest tu zapewnienie stabilizacji - szczególnie ekonomicznej, państwo pełni rolę obserwatora a grupy interesu cieszą się wysokim stopniem autonomii. Przykłady to Szwecja i Austria

3.Veto playera

Demokracja ta posiada liczne cechy, które odnajdziemy w USA i Niemczech

Niemcy: Bundestag (izba niższa), musi nieoficjalnie negocjować z Bundesratem w sprawie ustaw, gdyż Bundesrat może skutecznie blokować legislacyjną działalność izby niższej.

W USA veto playerem jest zarówno prezydent, parlament jak i Sąd Najwyższy. Każdy z tych podmiotów może skutecznie blokować działalność reszty.

Sąd Najwyższy nie może uznać ustawy za nieważną, ale może wydać instrukcje do sądów o niestosowaniu przepisów danej ustawy

Decyzje administracyjne prezydenta wymagają zgody parlamentu na finansowanie ich z budżetu

Prezydent może podpisać lub zwlekać z podpisaniem ustawy

10. Pluralizm jako model polityki artykulacji i reprezentacji interesów grupowych:

Pluralizm narodził się w USA na początku XX wieku

W latach 60-tych powstała teoria pluralizmu elit, której przedstawicielami są m.in. Schumpeter i Olson, który uważa, że decydujący dla władzy jest wpływ elit grup interesu.

Cechy grup interesu:

a)mnogość - żadna nie dysponuje monopolem na wywieranie wpływu

b)żadna z grup nie dysponuje monopolem reprezentacji - zazwyczaj interesy tej samej grupy reprezentuje więcej niż jedna grupa

c)dominuje rywalizacja (nad konsensusem)

d)proces decyzyjny jest zdecentralizowany, w wyniku licznych przetargów

e)brak trwałych przymierzy (koalicji) grup interesu z instytucjami państwa - są one krótkotrwałe

f)nie mają stałego dostępu do rządu - to państwo dobiera sobie grupy interesu wedle uznania

g)są one grupą wspierającą rząd, grupą konsultacyjną, bo nie mają kontroli lecz jedynie wpływ na proces decyzyjny

Warto wspomnieć, że istnieją liczne lokalne grupy interesu jak Locally Unwanted Lend Use (protestująca przeciwko zagospodarowaniu terenu) oraz Not In My Back Yard (protestująca przeciwko lokalizacji obiektu).

Obecnie nie istnieje typowy przykład pluralistycznego modelu stosunków państwo - grupy interesu. Najbliżej jest WB, która jednak zmierza do układu policy networks (symbioza grup interesu i instytucji państwowych, dominacja grup interesu; państwo gwarantuje grupom interesu wpływ na proces decyzyjny w zamian za dostęp do ekspertów i poparcie polityczne).

11. Korporacjonizm jako model polityki artykulacji i reprezentacji interesów grupowych - podstawowe założenia:

Wpływ na rozwój tego modelu miały przemiany industrialne oraz zaangażowanie się państwa w politykę socjalną. Państwo zaczęło kontrolować sferę ekonomiczną - rozwinął się interwencjonizm gospodarczy, z czasem przybrał on postać interwencjonizmu funkcjonalnego (eliminacja negatywnych konsekwencji funkcjonowania rynku).

Cechy korporacjonizmu:

a)kooperacja grup interesu i instytucji państwa w procesie decyzyjnym

b)trwałe powiązania (koalicje), o scentralizowanym charakterze, państwa i grup interesu o charakterze ekonomicznym

c)monopol reprezentacji grup interesu: organizacji pracodawców i związków zawodowych

d)trypartyzm (kooperacja trójstronna), gdzie decyzje podejmują grupy interesu a państwo wprowadza je w życie

e)formalna zasada wymiany - dotyczy ona decyzji, która gwarantuje obu grupom interesu korzyści ale i pewne ustępstwa a więc „coś za coś”

f)konsensualny styl polityki połączony z możliwością weta każdego z uczestników

g)silna integracja grup interesu z systemem politycznym

Obecnie nie istnieje typowy przykład korporacyjnego modelu stosunków państwo - grupy interesu. Najbliżej jest Belgia czy Holandia a np. w Niemczech mamy rozwiązania pluralistyczne, które w przypadku kryzysu są uzupełniane rozwiązaniami korporacyjnymi - poprzez wykorzystanie odpowiednich ustaw rząd rozpoczyna negocjowanie z grupami interesu.

12. Klasyfikacja grup interesu - sekcjonalne v. promocyjne oraz „zew.” v. „wew.”:

Grupy interesu ze względu na kryterium motywacji (podział trwały)

Grupa interesu - organizacja, która dąży do wpływania na decyzje polityczne. Wpływ dotyczy przede wszystkim polityki publicznej. Duże grupy interesu kierują się interesem społecznym a małe interesami partykularnymi. Grupy interesu reprezentują interesy określonych grup społecznych wobec innych osób, przekazują postulaty swoich członków ośrodkom decyzyjnym i oddziałują na rząd, parlament, partie polityczne, opinię publiczną i tym samym wpływają na polityczne rozstrzygnięcia.

a)sekcjonalne - nie są pierwotnie powołane, by wpływać na proces decyzyjny, celem jest reprezentowanie interesów swoich członków, ale żeby je reprezentować muszą wpływać na proces decyzyjny i są trwalsze niż grupy promocyjne, np. związki zawodowe, korporacje prawnicze czy lekarskie

b)promocyjne -promują określone wartości, komunikują się z całym społeczeństwem, każdy kto popiera ten ruch, może do niego należeć, np. grupa zwolenników kary śmierci

Grupy interesu ze względu na kryterium strategii

a)wewnętrzne - uznane za legitymowanych uczestników procesu decyzyjnego i regularnie w nim uczestniczą, zazwyczaj są to grupy sekcjonalne,

b)zewnętrzne - pozostają poza procesem decyzyjnym, gros grup zewnętrznych to grupy sekcjonalne; nie mając dostępu do kanałów artykulacji chcą wpływać na opinię publiczną

Nie jest to podział trwały, gdyż niektóre grupy zewnętrzne zostają włączone w ramy procesu decyzyjnego, o włączeniu decyduje przede wszystkim informacja (np. Zieloni).

13. Państwo unitarne i sposoby przekazywania władzy „w dół”:

Państwo unitarne to takie, w którym władza suwerenna dotyczy całego obszaru w takim samym zakresie; charakteryzuje się więc centralizacją władzy, gdzie maksymalnym stopniem decentralizacji są samorządy lokalne (tak jak w Polsce).

Sposoby przekazywania władzy „w dół”:

a)dekoncentracja: przekazywanie władzy (z możliwością cofnięcia uprawnień) jednostkom niżej stojącym ale podlegającym centrum, są to więc organy państwa i przez państwo są finansowane ich działania. Jednocześnie centrum odpowiada za decyzje instytucji lokalnych, którym przekazało kompetencje. Z dekoncentracją władzy mamy do czynienia w Wielkiej Brytanii

b)decentralizacja: centrum przekazuje jednostkom niżej stojącym kompetencji i nie odpowiada za ich decyzje. Każda gmina ma określony budżet i to z niego właśnie finansuje swe decyzje. Nie istnieją powiązania między organami samorządowymi (powiat, gmina) - w tym sensie, że owe organa mają inne kompetencje, budżety i zadania, dlatego też burmistrz jako organ samorządowy musi mieć zdolność do czynności cywilno-prawnych by podejmować decyzje a wojewoda, jako organ państwowy nie. Z decentralizacją mamy do czynienia w Polsce i krajach skandynawskich

c)dewolucja: wywodzi się z tradycji brytyjskiej a klasycznie wprowadzona w Hiszpanii, w postaci państwa regionalnego, które jest fazą pośrednią między państwem unitarnym a jego kontinuum - państwem federalnym. Przykładowo, Katalonia cieszy się dużymi kompetencjami ale nie suwerennością - nie może podjąć decyzji wbrew Madrytowi.

Horyzontalne przekazywanie władzy (poziome) - tworzenie agencji rządowych z własnym budżetem (otrzymanym od państwa), które podejmują suwerenne decyzje. Tworzone są w celu lepszego i bardziej kompetentnego działania.

14. Pojęcie reżimu politycznego

Układ formalnych (prawnych) i nieformalnych zasad i mechanizmów regulujących funkcjonowanie centrum władzy politycznej oraz sposób jego powiązania ze społeczeństwem.

Reżimy polityczne można podzielić na demokratyczne(parlamentarno-gabinetowe, prezydenckie i semiprezydenckie) i niedemokratyczne(totalitarny i autorytarny - różnica? W autorytarnym przywódca nie musi być głową państwa/szefem rządu oraz po śmierci przywódcy, zazwyczaj system chyli się ku upadkowi. Np. Polska za Piłsudskiego i jego następców 1926-'39)

15. Modelowe cechy reżimu parlamentarno-gabinetowego (parlamentarnego):

a)władza egzekutywy pochodzi od parlamentu i jednocześnie przed nim ponosi odpowiedzialność polityczną za podejmowane decyzje; zasada ta może być zapisana w konstytucji bądź wynikać z przyjętych konwenansów

b)parlament (a przynajmniej izba niższa) musi pochodzić z powszechnych wyborów rywalizacyjnych

c)o powołaniu premiera i uformowaniu rządu decyduje układ sił politycznych w parlamencie

d)nie ma kadencyjności rządu, funkcjonuje maksymalnie tak długo jak trwa kadencja parlamentu, bądź krócej.

e)rząd może doprowadzić do rozwiązania parlamentu i przedterminowych wyborów

f)głowa państwa ma funkcje reprezentacyjne i ceremonialne oraz wykonawcze wobec woli większości parlamentarnej, np. w kwestii powołania premiera

g)głowa państwa nie posiada uprawnień osobistych, jego decyzje wymagają kontrasygnaty prezesa rady ministrów

(marginalizacja głowy państwa).

Funkcja uzupełniająca (nieuniwersalna) istnieją powiązania funkcjonalne i personalne między rządem i parlamentem (minister jest posłem)

Supercecha parlamentaryzmu: formy kontroli rządu:

a)rodzące sankcje - konstruktywne i zwykłe wotum nieufności, wotum zaufania

b)nie rodzące sankcji - zapytania i interpelacje poselskie

Austria, Benelux, Grecja, Hiszpania, Malta, Niemcy, Włochy, Wielka Brytania, kraje skandynawskie bez Finlandii + Australia , Nowa Zelandia, Kanada, Izrael.

16. Czynniki różnicujące reżimy parlamentarne:

a)system partyjny - systemy dwupartyjne (WB), sprzyjają dominacji gabinetu nad parlamentem - partia rządząca może rozwiązać parlament w najbardziej dogodnym dla niej momencie, wotum nieufności stosowane jest absolutnie wyjątkowo. Systemy wielopartyjne (Włochy) sprzyjają dominacji parlamentu nad gabinetem, bardziej prawdopodobne są kryzysy gabinetowe, formowanie rządu trwa dłużej i są bardziej niestabilne

b)systemy wyborcze - stosowane są różne systemy wyborcze: Francja - większość bezwzględna, WB - większość względna, system SNTV do lat 90-tych w Japonii i system list partyjnych w Niemczech. Istnieje wiele systemów wyborczych. Przykładowo systemy oparte na formule d'Hondta faworyzują duże partie, sprzyjają dominacji rządu, a Sainte-Lague sprzyja partiom słabszym przy wzmocnionej pozycji parlamentu,

c)racjonalizacja parlamentu - jest to wprowadzenie mechanizmów utrudniających dostęp do parlamentu partiom małym lub komplikujących procedurę odwołania rządu

-klauzula zaporowa (próg wyborczy)

-konstruktywne wotum nieufności

-uprawnienia osobiste prezydenta pozwalające na przezwyciężenie skonfliktowanych parlamentów (dekrety, referendum, rozwiązanie parlamentu),

-stosowanie formuł wyborczych korzystnych dla dużych partii (d'Hondta)

17. Typologie reżimów parlamentarnych w Europie Zachodniej:

Ze względu na relacje siły rządu i parlamentu:

a)parlamentaryzm gabinetowy - wysoki poziom skuteczności rządu w procesie ustawodawczym, istnieje większość parlamentarna popierająca rząd, niewielka liczba kryzysów gabinetowych, głównym zadaniem parlamentu jest legitymowanie, a nie korygowanie inicjatyw rządowych; występuje w WB, Niemczech czy Hiszpanii

b)parlamentaryzm komitetowy - dominujące role w procesie decyzyjnym mają stałe komisje parlamentarne, które mają prawo zmieniać lub blokować propozycje rządowe. Zmniejszona skuteczność inicjatyw rządowych, niski stopień dyscypliny partyjnych w partiach rządzących, wysoka liczba gabinetów; występuje w Szwecji, Danii czy Holandii

Ze względu na rodzaj mechanizmu decyzyjnego:

a)parlamentaryzm konsensualny - proporcjonalny system wyborczy, system wielopartyjny, separacja władzy (równowaga parlament - rząd); sprzyja większej reprezentatywności władzy, np. Belgia, Holandia, Austria

b)parlamentaryzm większościowy - większościowy system wyborczy, system dwupartyjny, fuzja władzy (przewaga rządu nad parlamentem), sprzyja efektywności władzy; występowanie: UK, Malta.

Ze względu na strukturę parlamentu:

a)unikameralne (jednoizbowe) - Cypr, Malta, Grecja

b)bikameralne - Francja, Włochy, Holandia, Hiszpania, WB

Ze względu na pozycję głowy państwa wg. konstytucyjnych uprawnień:

a)parlamentaryzm z dominującą prezydenturą - Francja, Finlandia

b)parlamentaryzm z korygującą prezydenturą - Włochy, Irlandia

c)parlamentaryzm z symboliczną prezydenturą - Niemcy, Austria,

d)parlamentaryzm monarchiczny - UK, Hiszpania.

18 Parlamentaryzm pozytywny a negatywny:

Parlamentaryzm ze względu na decyzje o tym jak rząd uzyskuje upoważnienie do działania dzieli się na:

• pozytywny - wymagana jest formalna inwestytura do rządzenia, wyrażona poprzez wotum zaufania przez większość parlament. Występowanie: Belgia, Grecja, Irlandia, Włochy, Hiszpania,

• negatywny -nie ma formalnej uchwały, wystarczy, że nie ukształtuje się większość przeciwna nowemu gabinetowi. Jest wynikiem systemu dwupartyjnego (UK, Malta) bądź w wyniku istnienia zwyczaju, dopuszczającego istnienie rządów mniejszościowych (Austria, Holandia, państwa skandynawskie).

19. Racjonalizacja parlamentaryzmu - przyczyny oraz stosowane instrumenty:

Proces ten oznacza wprowadzenie mechanizmów utrudniających dostęp do parlamentu partiom małym lub komplikujących procedurę odwołania rządu. Występuje w większości krajów Europy Zachodniej, prócz krajów skandynawskich, Holandii i WB, gdzie parlamentaryzm działa sprawnie

Mechanizmy racjonalizacji parlamentu:

a)klauzula zaporowa (próg wyborczy)

b)konstruktywne votum nieufności - odwołanie rządu jest możliwe pod warunkiem wskazania nowego, ochrona przed negatywna większością,

c)uprawnienia osobiste prezydentów pozwalające na przezwyciężenie skonfliktowanych parlamentów (dekrety, referendum, rozwiązanie parlamentu),

d)stosowanie formuł wyborczych korzystnych dla dużych partii (d'Hondta)

20. Instytucja wotum nieufności oraz wotum zaufania

Trzy rodzaje wotum zaufania:

a)wniosek o inwestytura do rządzenia - a więc o akceptację rządu przez parlament

b)wniosek o absolutorium - rozliczenie się rządu z budżetu, w zamian rząd powinien otrzymać wotum zaufania w formie absolutorium, jeśli nie - w teorii powinien podać się do dymisji.

Są to rodzaje wotum zaufania z wymogiem konstytucyjnym\

c)trzeci rodzaj wotum zaufania jest formą gry politycznej szefa rządu - premier korzysta z niej, gdy do wprowadzenia jest ważna czy kontrowersyjna ustawa i chce rozeznać się w kwestii jej poparcia. Uzyskanie politycznego wotum zaufania powoduje pewnego rodzaju zobowiązanie parlamentu do późniejszego przyjęcia ustawy rządowej ale gdy rząd nie uzyska wotum zaufania, z reguły kończy się to dymisją.

Dwa rodzaje wotum nieufności:

a)zwykłe wotum nieufności

b)konstruktywne wotum nieufności - ma ono tradycję kontynentalną, w tym przypadku mamy jedno głosowanie, które rozstrzyga dwie kwestie - obalenie obecnego gabinetu oraz przyjęcie kandydata na nowego premiera

21. Reżim prezydencki - cechy modelowe:

Na podstawie amerykańskiego reżimu prezydenckiego

- wybór głowy państwa w powszechnych wyborach (bezpośrednie wybory elektorów, którzy wybierają prezydenta)

- odrębne wybory na prezydenta i do parlamentu

- konstytucyjne umocowanie władzy prezydenta na określony czas (nie można skrócić jego kadencji)

- separacja władzy, jednoosobowość egzekutywy

- prezydent jest szefem rządu

- prezydent ma uprawnienia osobiste (decyzje nie wymagają kontrasygnaty)

- prezydent nie może skrócić kadencji parlamentu, ale nie odpowiada politycznie przed parlamentem, odpowiedzialność jedynie konstytucyjna (impeachment)

- zasada „check and balance” a więc wzajemna kontrola głowy państwa i parlamentu - prezydent może zwlekać z podpisaniem ustawy przyjętej przez parlament a wprowadzenie administracyjnych decyzji prezydenta jest zależne od tego, czy parlament zdecyduje się je sfinansować.

- deputowany nie może być członkiem gabinetu

- parlamentu nie można przedterminowo rozwiązać

- Sąd Najwyższy ma przeciwdziałać patom politycznym, działa jako (jeden z trzech) veto player

22. Reżim semiprezydencki (mieszany)- cechy modelowe:

- władza wykonawcza w rekach prezydenta i rządu

- głowa państwa wybierana przez kolegium elektorów lub w wyborach bezpośrednich

- określony konstytucyjnie czas urzędowania prezydenta, nie można skrócić jego kadencji

- głowa państwa ma kompetencje umożliwiające podejmowanie decyzji w zakresie polityki wewnętrznej i zewnętrznej

- brak odpowiedzialności politycznej prezydenta przed parlamentem

- zależność egzystencji rządu od parlamentu a tego od prezydenta (na wniosek rządu)

Na przykładzie fińskim do końca lat 80-tych:

- prezydent z dużym polem manewru przy wyborze premiera ale poprzez mediacje z liderami partii parlamentarnych

- premier jest „pomocnikiem” prezydenta w polityce zagranicznej

- prezydent ma prawo do informacji o polityce wewnętrznej; weto ustawodawcze

- ze względu na dualizm władzy wykonawczej, premier nie może zdobyć pozycji lidera politycznego

Francja jest dobrym przykładem ukazującym fakt, że semiprezydencjalizm ma „dwie twarze”: prezydencką i parlamentarną (zjawisko kohabitacji - w kolejnym pytaniu)

23. Zjawisko kohabitacji i konsekwencje polityczne:

Jest to fakt polityczny, kiedy prezydent pochodzi z jednej partii, która nie dysponuje większością w parlamencie, a premier pochodzi z partii opozycyjnej. Dochodzi wtedy do zjawiska współistnienia egzekutywy i parlamentaryzacji reżimu semiprezydenckiego, władza prezydenta ulega osłabieniu. Prezydent powołuje premiera, którego odwołać może jedynie parlament.

We Francji przyjęło się w takich systemach, że premier odpowiada za politykę wewnętrzną, a prezydent za zagraniczną. Pierwsze dwie kohabitacje miały miejsce w latach 80-tych za rządów Francois Mitteranda, trzecie w roku 2002 za kadencji Jacquesa Chiraca; w Polsce kohabitacja po dwóch pierwszych latach kadencji Lecha Kaczyńskiego.

W przypadku braku kohabitacji mamy tzw. prezydencką twarz semiprezydencjalizmu - prezydent mianuje premiera i może go zmusić do dymisji. Aktualnie we Francji czy Polsce mamy prezydencką twarz semiprezydencjalizmu.

24. System rządów konwentu:

Z założenia jest to reżim parlamentarny, ale wmontowano mechanizmy specyficzne dla Szwajcarii:

- wyraźna demokracja bezpośrednia, decentralizacja władzy, wbudowane mechanizmy korporacyjne i konsensualne

- magiczna formuła: bez względu na wynik wyborów cztery partie mają zapewnione minimum 10% mandatów, ma to na celu blokowanie referendum fakultatywnego, jest to złamanie zasady parlamentaryzmu, wyborca nie ma wpływu na kształt rządu

- egzekutywą jest Rada Związkowa, składająca się z 7 osób (po dwie osoby z trzech partii i jedna osoba z czwartej partii)

- Rada Związkowa wybierana na 4 lata, nie ma możliwości skrócenia jej kadencji

- nie można rozwiązać parlamentu

- państwo ma takie uprawnienia, z jakich zrezygnowały kantony

- Prezydent, który jest też szefem rządu, wybierany na rok przez Radę Związkową

- duża rola komisji parlamentarnych

25. Normatywna teoria demokratycznych wyborów i jej podstawowe założenia:

- odbywają się w miarę regularnych i wyznaczonych prawem odstępach czasowych a więc cykliczność wyborów; kadencja co najwyżej może zostać skrócona

- w wyborach demokratycznych powinno uczestniczyć co najmniej dwóch uczestników, starających się o poparcie a więc wybory powinny być rywalizacyjne

- możliwość odrzucenia aktualnie rządzących a więc możliwość alternacji władzy

- wolność uczestnictwa zarówno jako kandydat oraz wyborca

- wybory muszą się odbywać w warunkach zezwalających na swobodne ekspresje polityczne, zwłaszcza jeżeli chodzi o krytykę rządzących,

- równe szanse dla wszystkich kandydatów w walce o władzę zarówno zwolenników rządzących jak i opozycji

- zapobieganie dyskryminacji mniejszości.

26. Systemowe funkcje wyborów:

- kreacyjna - wyłonienie reprezentacji parlamentarnej

- legitymizacyjna - wyborcy legitymują swym głosowaniem zwycięską partię

- wyrażania woli wyborców - związana z wyrażaniem przez wyborców poparcia dla określonego programu politycznego

- kontrolna - egzekwowanie odpowiedzialności polit. (np. poprzez przeniesienie głosów na inną partię)

- reprezentacyjna - np. zapewnienie reprezentacji mniejszości

- stabilizacyjna

- mobilizacyjna- mobilizuje społeczeństwo do aktywności politycznej

- integrująca

27. Zasady prawa wyborczego:

Do ogólnych norm prawa wyborczego zalicza się: powszechność, równość, bezpośredniość oraz tajność. Czasem, w niektórych krajach zalicza się też proporcjonalność.

a)powszechność - jest rozwinięciem zasady suwerenności narodu. Oznacza to, że prawo wyborcze przysługuje wszystkim, którzy dysponują zdolnością do czynności prawnych i nie zostali pozbawieni prawa do udziału w wyborach prawomocnym wyrokiem. W Polsce czynne prawo wyborcze (prawo do głosowania) od 18 lat, bierne prawo wyborcze (prawo do bycia wybranym) od 21 lat sejm, 30 senat, 35 prezydent.

b)równość - formalna równość oznacza, że wszyscy wyborcy mają taka samą ilość głosów i głosują na takich samych zasadach. Oznacza ona również konkretne wymogi w stosunku do osób podlegających biernemu prawu wyborczemu takim jak zebranie odpowiedniej ilość podpisów z poparciem niezbędnych do rejestracji czy też ściśle określone zasady prowadzenia kampanii wyborczej. Materialna równość to jednakowa dla każdego wyborcy siła głosu. Oznacza to, że głos każdego wyborcy powinien przynosić tożsamy skutek dla wyników wyborów. W przypadku wyborów parlamentarnym zasada równości realizowana jest poprzez przyjęcie ustalonego kształtu i rozmiaru okręgów wyborczych oraz określenie, w przypadku wyborów proporcjonalnych, metody ustalania wyników wyborów.

c)tajność - powszechny standard w wyborach demokratycznych, pozwala zachować w tajemnicy decyzje wyborcy, zazwyczaj odnosi się do wymogów jak ma być urządzony lokal wyborczy.

d)bezpośredniość polega na tym, że wyborcy w drodze głosowania sami - bez żadnego pośrednictwa - przesądzają w sposób ostateczny i decydujący o składzie wybieranego organu

28. Elementy systemu wyborczego i ich charakterystyka:

a) kształt i rozmiar okręgu wyborczego - czyli ogółu wyborców uprawnionych do głosowania na tych samych kandydatów. Kształt to gęstość zaludnienia oraz to czy jest to okręg miejski czy wiejski. Rozmiar oznacza liczbę mandatów, które są do obsadzenia w danym okręgu

b) „koszt” uzyskania jednego miejsca w parlamencie:

(liczba oddanych w okręgu głosów - 1) : (liczba miejsc w okręgu + liczba partii -1)

c) uprawnienia wyborcy w akcie głosowanie wg. Douglasa Rae:

- głosowanie kategoryczne - wyborca posiada jeden głos

- głosowanie porządkujące - możliwość oznaczenia kolejności kandydatów

d) formuła wyborcza - reguła rozstrzygająca o tym, który kandydat zostaje wybrany w danym okręgu oraz w jaki sposób następuje przetworzenie liczby głosów na mandaty

e) klauzula zaporowa - próg poparcia, którego przekroczenie jest niezbędne dla udziału w podziale mandatów (w Polsce próg dla partii to 5% a dla komitetów 8%)

f) wyrównawcza dystrybucja mandatów - możliwość dokonania korekty wyniku wyborów na poziomie krajowym w celu zapewnienia jakiegoś procentu mandatów mniejszym i słabszym partiom

29. Systemy wyborcze większościowe - większości względnej oraz bezwzględnej:

a)system większości względnej - występują dwie odmiany:

- model klasyczny - jednomandatowe okręgi wyborcze, kandydatów zgłaszają partie polityczne, do zwycięstwa wystarczy uzyskanie względnej większości głosów, np. USA, WB, Kanada,

- model drugi - okręgi wielomandatowe, wyborca posiada tyle głosów ile jest mandatów do obsadzenia, za wybranych uważa się kandydatów którzy uzyskali kolejno największe liczby głosów -Turcja

b)system większości bezwzględnej - jednomandatowe okręgi wyborcze, kandydat musi uzyskać ponad 50% głosów w danym okręgu, jeżeli nie uda się, to występują dwie odmiany postępowania:

• system powtórnego głosowania - odbywa się II tura wyborów, w których udział bierze dwóch kandydatów, którzy uzyskali najwięcej głosów w I turze - Francja, Polska

• system alternatywnego głosowania - jeżeli startuje kilku kandydatów wyborca wskazuje kogo preferuje w pierwszej, drugiej itd. kolejności. W każdej rundzie obliczeń eliminuje się kandydata, który uzyskał najmniej głosów, a jego głosy rozdziela się wg kolejności dalszych preferencji wyborców w formie procentowej - Australia,

System większości bezwzględnej uważa się za najbardziej deformujące. System większości względnej sprzyja stabilizacji sceny politycznej przez eliminacje małych partii.

30. Systemy wyborcze proporcjonalne - podstawowe założenia i rodzaje:

Celem jest jak najlepsze odwzorowanie preferencji wyborczych, nie jest zorientowany na wyłonienie stabilnego, jednopartyjnego rządu.

Są dwa rodzaje tego systemu:

a)listy partyjne: system ten dzieli się na 4 rodzaje ze względu na poziom, na którym dokonuje się repartycja (podział) mandatów. Są to:

- listy krajowe

- listy lokalne/regionalne z repartycją mandatów na szczeblu ogólnokrajowym

- listy lokalne/regionalne z repartycją mandatów na szczeblu okręgu wyborczego

- podział mandatów w okręgu wyborczym z ich ogólnokrajową wyrównawczą dystrybucją

b)system STV: system ten dzieli się na 3 rodzaje ze względu na zakres wyboru, jakiego może dokonać wyborca w ramach listy

- wyborca wskazuje listę a nie kandydata (Bundestag)

- wyborca wskazuje preferowanych kandydatów w ramach listy (Włochy do '93 roku)

- wyborca sam układa listę kandydatów, może głosować na kandydatów z różnych list (Szwajcaria)

31. System wyborczy STV:

System umożliwia wyborcy wyrażanie swoich preferencji. Występuje w Irlandii i na Malcie. Stosowany jest w okręgach wielomandatowych (przeciętnie 5 mandatów). Wyborca musi uszeregować poszczególnych kandydatów od najbardziej do najmniej preferowanego. Dla każdego okręgu dokonuje się obliczenia ilorazu wyborczego na podstawie wzoru: (liczba oddanych w okręgu głosów) : (liczba mandatów +1) +1 a następnie dystrybucja mandatów:

- jeżeli po obliczeniu przez kandydatów pierwszych miejsc żaden z nich nie przekroczy ilorazu wyborczego, eliminuje się kandydata z najmniejszą liczba głosów, a jego głosy rozdziela między pozostałych wg uzyskanych „drugich miejsc”,

- jeżeli jeden z kandydatów przekroczy próg ilorazu wyborczego, wówczas uzyskuje mandat, a nadwyżkę głosów rozdziela się między pozostałych wg. uzyskanych „drugich miejsc”.

32. Formuła wyborcza tzw. najwyższych średnich oraz tzw. największych reszt:

Formuły wyborcze

a)d'Hondta - dzieli się uzyskane głosy przez dana partię w okręgu przez kolejne liczby całkowite (1,2,3,…), mandaty otrzymują partie, które zdobyły kolejno najwyższe wyniki; jest korzystna dla dużych partii; Holandia, Belgia, Austria, Hiszpania, Portugalia, Grecja

b)Sainte-Lague - podobnie jak w poprzedniej formule, ale w wersji klasycznej dzielnikami są liczby nieparzyste (1, 3, 5 itd. / Łotwa), a w wersji zmodyfikowanej pierwszym dzielnikiem jest 1,4 (np. Dania, Norwegia, Szwecja),

c)prosta (Hare-Nemeyera) - zgodnie z nią wyniki poszczególnych list partyjnych dzieli się poprzez dzielnik wyborczy, który oblicza się wzorem:

(liczba ważnie oddanych głosów) : (ilość mandatów do rozdysponowania)

Liczby całkowite z tego działania oznaczają liczbę mandatów uzyskanych przez poszczególne listy. Stosowana jest np. w Niemczech i we Włoszech.

d)Droopa- zgodnie z nią wyniki poszczególnych list partyjnych dzieli się poprzez dzielnik wyborczy, który oblicza się wzorem:

[(liczba ważnie oddanych głosów) : (ilość mandatów do rozdysponowania)] +1

Liczby całkowite z tego działania oznaczają liczbę mandatów uzyskanych przez poszczególne listy

e)imperiali - zgodnie z nią wyniki poszczególnych list partyjnych dzieli się poprzez dzielnik wyborczy, który oblicza się wzorem:

[(liczba ważnie oddanych głosów) : (ilość mandatów do rozdysponowania)] +2

Liczby całkowite z tego działania oznaczają liczbę mandatów uzyskanych przez poszczególne listy

Gdy pozostają mandaty nieobsadzone mamy dwa sposoby ich przydzielenia:

-metoda największych reszt - mandaty dodatkowe przyznaje się kolejno ugrupowaniom, które posiadają największe reszty z danego dzielenia

- metoda największych średnich - mandaty dodatkowe przyznaje się kolejno ugrupowaniom, które posiadają największe reszty z danego dzielenia (dzielnik wyborczy)

33. Metoda Hagenbacha - Bischoffa

Zmodyfikowana metoda d'Hondta; zgodnie z nią wyniki poszczególnych list partyjnych dzieli się poprzez dzielnik wyborczy, który oblicza się wzorem:

(liczba ważnie oddanych głosów) : (ilość mandatów do rozdysponowania +1)

Liczby całkowite z tego działania oznaczają liczbę mandatów uzyskanych przez poszczególne listy. W sytuacji, gdy pozostaną mandaty nieobsadzone stosuje się metodę największej reszty, zgodnie z którą mandaty dodatkowe przyznaje się kolejno ugrupowaniom, które posiadają największe reszty z danego dzielenia. Stosowany do roku 2000 w Republice Czeskiej.

Metoda Bader-Ofera - sposób rozdzielania głosów podczas wyborów parlamentarnych w Izraelu. Tożsamy z europejską metodą d'Hondta (a konkretnie z jej modyfikacją nazywaną metodą Hagenbacha-Bischoffa).

34. „Mieszane” systemy wyborcze - rodzaje i ich charakterystyka

Systemy mieszane to kombinacje systemu większościowego i proporcjonalnego

Kombinacje mogą przybierać charakter zależny i niezależny

a)kombinacja niezależna oznacza, gdy należy z góry zastosować sposób rozdziału mandatów proporcjonalny i większościowy. Część wybierana za pomocą jednej metody, a druga drugiej, ale wynik z jednej części nie wpływa na drugą, np. Japonia

b)kombinacja zależna

Wynik z jednej części ma wpływ na drugą

Np. system wyborczy w Niemczech jest systemem mieszanym. Stanowi on połączenie zasady większości i proporcjonalności. Połowa składu izby (obecnie 299 deputowanych) wybierana jest w okręgach jednomandatowych, gdzie mandat otrzymuje ten kandydat, który osiągnął większość względną (czyli dostał więcej głosów niż jego konkurenci). Pozostała połowa składu (również 299 deputowanych) izby pochodzi natomiast z list partyjnych, przygotowywanych przez poszczególne partie dla każdego kraju związkowego. W wyborach każdy wyborca dysponuje dwoma głosami - jeden oddaje na indywidualnego kandydata w okręgu wyborczym, natomiast drugi - na listę partyjną.

Procedura obliczania głosów i przyznawania na ich podstawie mandatów jest wieloetapowa. Najpierw miejsca w Bundestagu otrzymują ci, którzy zwyciężyli w okręgach jednomandatowych. Są to tzw. mandaty bezpośrednie. Pozostałe mandaty rozdzielane są na podstawie głosów oddanych na listy partyjne, za pomocą metody Hare-Niemeyera. W systemie niemieckim może wystąpić zjawisko tzw. mandatów nadwyżkowych - pojawia się wtedy, gdy liczba mandatów uzyskanych głosami pierwszymi, przekracza liczbę miejsc, jaka przypadałaby partii na podstawie "głosów drugich". Partia zatrzymuje wówczas dodatkowo te mandaty, a liczba deputowanych w Bundestagu wzrasta o liczbę owych mandatów nadwyżkowych.

Włochy:

• Izbą Deputowanych (630 miejsc)

• Senatem (315 miejsc)

Obie izby parlamentu wybierane są w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym. 75% mandatów w obu izbach obsadzane jest większościowo w okręgach jednomandatowych, 25% proporcjonalnie w okręgach wielomandatowych.

35. Polityczne konsekwencje systemów wyborczych

a) partie silniejsze są nadreprezentowane, słabsze podreprezentowane

b) Maurice Duverger wyróżnił: mechaniczny efekt prawa wyborczego, wszystkie partie, prócz dwóch najsilniejszych, permanentnie uczestniczące w wyborach są podreprezentowane, i psychologiczny (głosowanie na silniejsze partie, bo „nie chcę zmarnować głosów”), osłabiane są one poprzez pojawianie się nowych partii

c) metoda pomiaru proporcjonalności - indeks Gunthera

d) „prawo sześcianu” (cube law) - mandaty uzyskane przez dwie najsilniejsze partie jest równy sześcianowi ich głosów

e) prawidłowości proporcjonalności: wyższa w przypadku formuły proporcjonalnej, w większych okręgach wyborczych, w przypadku stabilnych systemów partyjnych, mniejszej ilości partii relewantnych, w krajach stosujących wyrównawczą alokację mandatów oraz przy niskim poziomie punktu przełomu i progu wyborczego.

*punkt przełomu - próg poparcia, poniżej którego partia jest podreprezentowana

f) redukcja efektywnej liczby partii (niekorzystne dla małych partii); najwyższy wskaźnik współczynnik redukcji przyjmuje w Hiszpanii i WB, najniższy w Austrii, Niemczech, Holandii

Większość sztuczna - partia zdobywa bezwzględną większość mandatów, nie uzyskując bezwzględnej większości głosów

Większość wypracowana - bezwzględna większość mandatów + bezwzględna większością głosów

Naturalna mniejszość - żadna partia nie osiąga bezwzględnej większości ani głosów ani mandatów (sytuacja ma miejsce w większości krajów Europy Zachodniej)

Typologia systemów wyborczych prof. Andrzejewskiego:

Podział na podstawie tych poziomu proporcjonalności, wysokości punktu przełomu i współczynnika redukcji efektywnej liczby partii:

- systemy relatywnie proporcjonalne (proporcjonalność ponad 95, punkt przełomu poniżej 10, redukcja poniżej 10) - Austria, Niemcy, Holandia - w miarę wiernie odwzorowują preferencje wyborcze.

- systemy umiarkowanie deformujące (85-94, 10-25, 10-20) - Finlandia, Szwajcaria, Włochy

- systemy dyskryminujące (poniżej 85, powyżej 25, powyżej 20) - Wielka Brytania, Francja, Hiszpania - nieodzwierciedlaną preferencji wyborczych

36. Typy zachowań wyborczych oraz schematy identyfikacji partyjnej:

Rozróżniamy elektorat ustrukturyzowany, głosujący na podstawie trwałej identyfikacji partyjnej, wynikającej z podziałów socjopolitycznych oraz elektorat nieustrukturyzowany, którego motywem głosowania są konkretne kwestie polityczne, istotne w danym momencie

Zachowanie na poziomie zagregowanym bada więzi społeczne na poziomie wyborczym. Wyróżniamy:

a) stabilne zachowania wyborcze: były charakterystyczne do lat 60-tych XX wieku z powodu

poczucie przynależności do określonej grupy społecznej (rodowód europejski) lub z powodu lojalność wobec konkretnej partii (rodowód amerykański)

b) zmiana lojalności wyborczej (przeniesienie preferencji wyborczych):

W latach 80-tych miało miejsce „odmrożenie” systemów partyjnych. Przykładowo: w Belgii odżyły konflikty etniczne, co spowodowało podział partii liberalnej, chadeckiej i socjalistycznej na walońskie i flamandzkie odłamy. Pojawiło się zjawisko indywidualizacji decyzji wyborczej, które zaczęło wypierać kolektywistyczny model głosowania.

Zmiany lojalności wyborczej mogą być krytyczne (duże zmiany w poparciu partii politycznych; w Danii do 1973 roku przeciętnie mandaty uzyskiwało 6 partii, od tego roku było to już nawet do 11 partii) lub stopniowe, które to z kolei możemy podzielić na sektoralne (przekształcenie poparcia jednej lub kilku partii; w USA elektorat podzieliła kwestia praw obywatelskich czarnej mniejszości; Partia Demokratów była za, Republikanie przeciw // W Niemczech SPD [partia klasy robotniczej] zyskała w latach 70. Poparcie klasy średniej, które po dekadzie utraciła na rzecz CDU) i środowiskowe (we Włoszech zmniejszyła się liczba farmerów, co wpłynęło na partie konserwatywne, które reprezentowały ich interesy i mogły liczyć na ich głosy)

Zmianę zachowań wyborczych badamy na podstawie:

- osłabienia klasowego modelu głosowania (indeks Alforda) - porównanie procentu głosujących na lewicę spośród klasy robotniczej i klasy średniej (-100% do 100%) Badania na przełomie lat 70-80 wykazały spadek klasowego modelu głosowania. Badania dotyczyły okresu 20-30 lat w RFN, Szwecji i WB (spadek od 20 do 30%)

Powody: poparcie klasy robotniczej duże ale nie tak jak w latach 50. I 60., zmiana tradycyjnej struktury społecznej (lata 50. - rolnictwo, do lat 80-tych - przemysł, od końca lat 80-tych początek usług), coraz więcej ludzi (w 1980r. 4/5 pracujących) to białe i niebieskie kołnierzyki (pracownicy agend państwowych lub prywatnych przedsiębiorstw), zacieranie się różnic klasowych - poprawa jakości życia

- przesunięcie poparcia wyborczego w kolejnych wyborach (indeks volatility)

Na przełomie lat 1950-2005 przesunięcie przyjęło wartość 5,6% ale w okresie 1990-2005 już 13%

Największy indeks zanotowały Włochy i Hiszpania - ponad 20%

- frekwencja - notuje się jej spadek, z uwagi na obniżenie poziomu zaufania do instytucji politycznych, zwłaszcza partii.

c) zanik lojalności partyjnej - słabną tradycyjne powiązania między grupą społeczną a konkretną partią, która była jej polityczną reprezentacją.

Zachowania na poziomie indywidualnym:

a) głos opinii - decyzja wyborcy podjęta na podstawie wielu propozycji i programów przedstawianych przez wiele partii, merytoryczna ich ocena. Przyczyną rozwinięcia głosu opinii jest rozwój mass mediów i wzrost poziomu edukacji. W konsekwencji mamy wysoki stopień niepewności co do wyniku wyborów i wysoką niestabilność zachowań wyborczych

Z głosem opinii wiąże się wybór racjonalny. Z powodu zbyt wielu informacji, wyborcy kierują się tylko najistotniejszymi problemami. Główne problemy to: dotychczasowa ocena rządu (WB, Skandynawia), ocena konkretnego kandydata (systemu dwupartyjne), redystrybucja dochodu narodowego (Skandynawia), polityka międzynarodowa (Niemcy, WB). Dodatkowo duże znaczenie mają: w Belgii problemy etniczne i zmiany w konstytucji, w krajach skandynawskich i Holandii kwestie praw i wolności a we Francji i Niemczech ład i bezpieczeństwo.

b) głos przynależności - wyborca głosuje na podstawie poczucia przynależności do grupy społecznej i identyfikacji z partią reprezentującą interes owej grupy, wyklucza ocenę programu politycznego lub ją ogranicza; wg. Philipa Conversa „normalny głos” (związany z identyfikacją partyjną) to od 30 do 50% głosów.

c) głos wymiany - powiązanie miedzy decyzją wyborczą a zaspokojeniem interesu. „Coś za coś”. Nieatrakcyjność „wymiany” przekształca się w „głos protestu” lub absencję wyborczą.

37. Funkcje parlamentu

a) ustrojodawcza - dzięki tej funkcji parlament ma prawo uchwalić konstytucję lub wprowadzić do niej zmiany.

b) ustawodawcza - na jej mocy, parlament ma prawo do stanowienia ustaw, które są podstawowymi aktami prawnymi, powszechnie obowiązującymi w Polsce.

c)kreacyjna - polega na powoływaniu członków, którzy wchodzą w skład organów państwowych. Sejm wyznacza członków Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu. Wskazuje kandydata (za zgodą Senatu) na prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, prezesa Instytutu Pamięci Narodowej oraz prezesa Narodowego Banku Polskiego.

d)kontrolna - polega na sprawowaniu przez sejm kontroli nad rządem

Bardziej rozwiniętą typologię przedstawił Richard Packenham

38. Funkcje parlamentu wg. Richarda Packenhama

*Na podstawie analizy brazylijskiego parlamentu lat 1964-`65

a) legitymizacyjna

-ukryte poparcie - odgrywanie regularnie debat nad zasadniczymi kwestiami politycznymi na arenie parlamentarnej

-jawne poparcie -udzielanie formalnej aprobaty dla działań rządu

-zawór bezpieczeństwa - stwarzanie ujścia dla napięć politycznych pojawiających się pomiędzy poszczególnymi podmiotami polityki i stanowiących zagrożenie dla systemu.

b) socjalizacyjno-rekrutacyjna (parlament jako akademia nabywania kwalifikacji politycznych)

-rekrutacja elit politycznych - wyłanianie przyszłych elit, liderów politycznych

-socjalizacja - upowszechnienie wzorców zachowań politycznych charakterystycznych dla systemów demokratycznych

-trening polityczny - nabywanie umiejętności działania politycznego

c) decyzyjna

-legislacyjna - stanowienie praw
-wyjścia - rozwiązywanie impasów, jakie pojawiają się w systemie politycznym (np. w wyniku zmiany rządu lub premiera)

-rozwiązywanie konfliktów

-artykulacja interesów poszczególnych środowisk

-nadzór nad administracją - pod kątem efektywności w załatwianiu spraw

Za najważniejszą najczęściej uznaje się funkcję decyzyjną.

39. Parlamenty aktywne a reaktywne - udział parlamentu w procesie decyzyjnym.

M. Mezey wprowadził początkowo podział na:

a)partie silne - zdolne do modyfikacji/odrzucenia propozycji rządu i przedstawienia własnych rozwiązań

b)umiarkowane - zdolne jedynie do modyfikacji propozycji rządu

c)słabe - poddane dominacji rządu lub prezydenta

Następnie rozwinął swoją typologię, dzieląc parlamenty na:

a)aktywne - zdolne do modyfikowania propozycji rządu, nie zagrożone przedterminowym rozwiązaniem i cieszące się społecznym szacunkiem (USA);

b)reaktywne - ograniczona zdolność modyfikowania propozycji rządu, zagrożone przedterminowym rozwiązaniem, ale cieszące się uznaniem społecznym (WB, Skandynawia, Niemcy, Belgia, Holandia)

c)wrażliwe - zdolne do modyfikowania propozycji rządowych, zagrożone przedterminowym rozwiązaniem i nie cieszące się społecznym uznaniem (Włochy, Republika Weimarska);

d)marginalne - posiadające ograniczoną zdolność modyfikowania propozycji rządowych, dysponujące ograniczoną władzą kształtowania budżetu, umiarkowanie popierane przez elity polityczne (Brazylia, Argentyna)

40. Przyczyny osłabienia uprawnień decyzyjnych współczesnych parlamentów

a)pojawienie się partii masowych na przełomie XIX i XX wieku, które zyskały większość parlamentarną

b)rozwój państwa dobrobytu w latach 20. Polityka wymagała fachowości, rozpoczęła się specjalizacja polityki i panowanie nad informacją, zaczęto głosować nad trudniejszymi ustawami, rozpatrywano cięższe problemy, rozbudowa biurokracji

c)procesy integracyjne, Unia Europejska - Parlament Europejski ma niewielkie możliwości działania

d)wzrosła rola grup interesu - chociaż dobrze to świadczy o państwie, o jego zdemokratyzowaniu.

41. Problem unikameralizmu oraz bikameralizmu (w płaszczyźnie strukturalnej oraz funkcjonalnej). Rodzaje bikameralizmu.

Struktura parlamentu:

a)jednoizbowy (unikameralny) - Cypr, Malta, Dania, Finlandia, Grecja, Portugalia, Szwecja

b)dwuizbowy (bikameralny) - Austria, Francja, Belgia, Irlandia, Włochy, Holandia, Hiszpania, Szwajcaria, WB

Aspekt strukturalny:

a) izba wyższa jest mniej liczna niż niższa. Wyjątek - WB;

b) kadencja izby wyższej jest zazwyczaj dłuższa niż izby niższej. Wyjątek: Szwajcaria

c) może obowiązywać zasada rotacji w izbie wyższej, np. Holandia

d) izby niższe pochodzą zawsze z bezpośrednich i powszechnych wyborów, członkowie izb wyższych uzyskują swój mandat różnymi drogami

- wybory powszechne w Holandii czy Hiszpanii

- kolegia elektorskie - Francja

- parlamenty krajowe - Austria

- metodą mieszaną - Włochy - senatorzy dożywotni oraz powoływani przez prezydenta a także w wyborach powszechnych

WB - zasada dziedziczenia.

Aspekt funkcjonalny bikameralizmu:

a)silny (symetryczny) - władza parlamentarna jest rozdzielona pomiędzy dwie izby dysponujące równymi kompetencjami; Belgia, Szwajcaria, Niemcy czy USA

b)słaby (asymetryczny) - faktyczna koncentracja władzy ustawodawczej w izbie niższej; izba wyższa hamuje prace; Francja, Holandia czy przede wszystkim WB

42. Rząd jako instytucja władzy wykonawczej.

Rząd - organ władzy wykonawczej, powoływany przez organ przedstawicielski (parlament). Do jego zadań należy koordynowanie działalności administracyjnej i realizacja zadań państwa oraz podejmowanie decyzji w sprawie kierunku polityki wewnętrznej i zagranicznej.

Rząd składa się z przewodniczącego rady ministrów, który jest zazwyczaj nazywany premierem, choć w niektórych krajach (np. Niemcy) jest tradycyjnie nazywany kanclerzem, oraz ministrów.

W krajach o systemie parlamentarno-gabinetowym rząd jest wyłaniany i odpowiedzialny przed parlamentem. W systemie prezydenckim pracami rządu kieruje prezydent lub osoba mianowana przez prezydenta. W takim systemie rząd nie jest odpowiedzialny przed parlamentem, tylko przed prezydentem.

43. Biurokratyczny model rządów i jego krytyka

Biurokratyczny model rządów wiąże się z obserwacją istniejącej rzeczywistości.

Są to relacje między administracją polityczną, czyli rządem a biurokratyczną, czyli administracją.

Administracja traktowana jest jako ciało stałe, podczas gdy rząd przychodzą i odchodzą.

Istnieją dwa założenia biurokratycznego modelu.

1)biurokrata to zakładnik polityka - mamy tu do czynienia z założeniem rotacji w administracji. Biurokraci są wymieniani na takich, którzy sprzyjają interesom rządu - tu kłania się łańcuch reprezentacji(wybory->parlament->rząd->biurokracja), w którym rząd by wypełniać swe cele mianuje podległą sobie administracje i kontroluje ją, co wynika z łańcucha odpowiedzialności.

Istnieje zastrzeżenie w postaci Korpusu Służby Cywilnej - są bowiem pewne stanowiska w biurokracji, które nie podlegają rotacji; gwarancja trwałości zatrudnienia biurokratów.

2)wynika z tradycji weberowskiej zakładający, że urzędnika administracji nie można usunąć. Tworzy się urzędnika neutralnego politycznie. Politycy odchodzą a biurokraci zostają - ciągłość administracyjna. To biurokraci decydują o kierunku polityki rządu; są ekspertami. Politycy jedynie firmują ich decyzje swoim nazwiskiem.

Krytyka:

Wpływ polityków na biurokratów poprzez budżet, gabinety polityczne (tradycja francuska) czyli grupa fachowców/ekspertów/doradców, oraz poprzez rozpisanie konkursu w celu wyłonienia „swojej” (rządowej) administracji.

44. Model rządów partii i jego ograniczenia

Cechy rządów partii:

a) istnieje rywalizacyjny system partyjny

b) obywatele mają wolność politycznego wyboru a opozycja prawo do alternatywnych propozycji

c) partia wygrywająca przejmuje kontrolę nad procesem rządzenia

d) władza posiada legitymację

e) władza jest odpowiedzialna przed społeczeństwem

f) istnieje grupa lojalnych wobec partii i odpowiedzialnych przed elektoratem polityków, którzy zajmują szczególną rolę w procesie społeczno-politycznych przetargów i negocjacji

Funkcje partii w modelu rządów partii:

- rządzenia

- przejęcie odpowiedzialności politycznej za proces rządzenia

- rekrutacja elit

- artykulacja żądań

- mobilizacja poparcia

*Alternatywą rządów partii są rządy gabinetu we francuskim semiprezydencjaliźmie.

Typy rządów partii:

a)rząd jednopartyjny, występujący w systemach dwupartyjnych jak WB - wyborcy decydują o partyjnym składzie parlamentu i sile frakcji oraz pośrednio o składzie rządu i jego liderze

b)koalicyjny rząd partyjny - koalicje, w których żadna z partii nie dominuje - jak w Danii - koalicje powstają raczej po wyborach, alternacja władzy

c)dominacyjny rząd partyjny - istnieje partia dominująca w przetargach koalicyjnych (Włochy do 1994r.), bez jej udziału niemożliwe jest utworzenie rządu.

Argumenty kryzysu rządów partii:

a)wyborcze - osłabienie powiązań partii z elektoratem oraz zmienność lojalności wyborczej

b)obywatelska obojętność - zanik lojalności wyborczej

c)koncepcja „przeciążenia władzy” - kryzys zdolności rządzenia państwem z powodu przeładowania funkcji i zadań na państwo nakładanych - uwypukla się to w koncepcji państwa opiekuńczego

d)osłabienie roli partii w mechanizmie decyzyjnym państwa na rzecz organizacji (np. grup interesu), w konsekwencji partie mogą stracić kontrolę nad procesem decyzyjnym

45. Premierowski model rządu, a model ministerialny

Premierowski model gabinetu występuje w systemach dwupartyjnych. WB, Niemcy, Grecja. Odpowiada on na pytanie kto w rządzie jest finalnie odpowiedzialny za proces decyzyjny.

Czy jest to szef rządu, osoba tak silna jak Margaret Thatcher, Tony Blair czy Konrad Adenauer, czy jednak rząd polega na swoich ministrach i doradcach ?

Helmut Kohl - Kanclerz Niemiec lat 80. i 90. To klasyczny przykład sprawnie działającego biurokraty, nie kreował polityki ale dokonywał trafnych wyborów.

Margaret Thatcher - Premier WB w latach 80. premier odpowiada za każdą decyzję

Tony Blair - przełom XX i XXI wieku - wybierał sobie odpowiednie obszary, które decydowały o postrzeganiu rządu

Ministerialny model rządu - słaba rola premiera, duży wpływ ministrów - ich decyzje premier od razu akceptuje. Przykładem jest Austria i do niedawna Holandia a więc państwa o korporacyjnym charakterze grup interesu.

Tworzy się wyspecjalizowany podział pracy, premier nie czuje się odpowiedzialny za jakiegokolwiek ministra, musi myć konsens społeczny, który określa sfery wpływów partii politycznych

46. Typologia ról premiera według R.Rose.

Typologia R.Rose'a dotyczy faktyczna roli, jaką pełni premier w gabinecie. Bazuje ona na dwóch zmiennych:

- koncentracja / rozproszenie władzy w gabinecie

- jednopartyjność / wielopartyjność gabinetu

1. Premier to szef rządu władza skoncentrowana w gabinecie jednopartyjnym (WB)

2. Premier uczestnikiem przetargów władza rozproszona pomiędzy różne ciała rządowe, w gabinecie jednopartyjnym (Kanada)

3. Premier czuwający nad istnieniem koalicji władza skoncentrowana w gabinecie koalicyjnym; (Dania, Holandia)

4. Premier jest symbolem władza rozproszona w rządzie koalicyjnym (Szwajcaria)

47. Proces formowania koalicji gabinetowej - etapy i ich charakterystyka.

Proces formowania rządu determinują wybory parlamentarne (rozkład sił w parlamencie).

Zazwyczaj, wobec niemożności sformułowania jednopartyjnego, większościowego gabinetu, formuje się gabinety mniejszościowe lub koalicyjne.

Do powodów formowania koalicji zaliczyć można:

a)chęć wygrania wyborów (koalicja wyborcza)

b)przeforsowanie ważnych ustaw (koalicja decyzyjna)

c)najczęściej -> koalicja w celu stworzenia i utrzymania rządu

Czynnikami wpływającymi na proces formowania koalicji są:

a)charakter reżimu politycznego

b)poziom fragmentaryzacji systemu partyjnego

c)rozmiar najsilniejszych partii

d)strategie koalicyjne partii

2 rodzaje koalicji ze względu na okres powstawania:

a)zapowiedzi przedwyborcze o utworzeniu koalicji (Niemcy, Włochy)

b)koalicje sytuacyjne - gdy w wyniku wyborów wynik okazuje się zbyt mały by partia zwycięska mogła samodzielnie rządzić lub w przypadku rozpadu poprzedniej koalicji

Typy gabinetów wg. Prof. Antoszewskiego:

a)gabinet jednopartyjny, większościowy (WB)

b)gabinet jednopartyjny, mniejszościowy (Szwecja)

c)koalicja większościowa (kraje Beneluxu)

d)koalicja mniejszościowa - przejaw konfliktu międzypartyjnego, gdy najsilniejsza partia odmówi wejścia w skład rządu (najczęściej w Norwegii, Danii, Finlandii)

Zawarcie koalicji oznacza osiągnięcie porozumienia co do 3 kwestii: uczestniczących w niej partii, osoby premiera (jeśli nie jest wybierany w głosowaniu powszechnym) i rozdziału tek ministerialnych.

Rozdział tek odbywa się na zasadzie proporcjonalności (udziału w parlamencie), z uwzględnieniem preferencji partii (np. socjaldemokraci - resorty gospodarczy i socjalny; konserwatyści - obrony, spraw wewnętrznych i sprawiedliwości; partie wyznaniowe - oświaty i kultury; agrarne - rolnictwa itp.)

Zauważana jest pewna zależność -partia, która zwyciężyła w wyborach, w wyniku przetargów koalicyjnych otrzymuje proporcjonalnie mniej tek ministerialnych niż partia, z którą zawiązuje ona koalicję, w porównaniu do wyników wyborczych.

48. Rodzaje koalicji gabinetowych zgodnie z kryterium rozmiaru.

1. mniejszościowe - przejaw konfliktu międzypartyjnego, gdy najsilniejsza partia odmówi wejścia w skład rządu (w Norwegii, Danii, Finlandii)

2. minimalnie zwycięskie - najbardziej powszechna, najczęściej w Austrii, Belgii i Luksemburgu.

3. Nadwyżkowe - Szwajcaria

4. rząd wielkiej koalicji - szczególnie w przypadku zagrożeń państwa

Wśród koalicji z poparciem większości parlamentarnej, wyróżnić można:

1. minimalnie zwycięska koalicja - minimalna liczba partii potrzebna do uzyskania bezwzględnej większości mandatów.

2. koalicja minimalnego rozmiaru - minimalna liczba mandatów potrzebnych do uzyskanie ich bezwzględnej ilości

3. koalicja oparta na przetargu - opiera się na założeniu, że im mniej partii jest w rządzie, tym łatwiejsze są negocjacje.

Uwzględniając dystans ideologiczny możemy wymienić koalicje:

1. minimalnego zasięgu - dystans ideologiczny (lewica - prawica) jak najmniejszy

2. minimalnie zwycięska, zbieżna koalicja - to minimalnie zwycięska koalicja w połączeniu z czynnikiem styczności ideologicznej

3. realistyczna - dominacja partii centrowych i koalicja z innymi partiami

49. Rodzaje gabinetów w państwach Europy Zachodniej.

W powojennej historii państw Europy Zachodniej 2/3 gabinetów były koalicyjnymi, reszta jednopartyjnymi gabinetami, gdzie mniej niż połowa stanowiła gabinety jednopartyjne większościowe.

Jednopartyjne:

a) większościowe - WB, na Malcie, w Hiszpanii

b) mniejszościowe - przez najsilniejszą partię; Szwecja, Norwegia

Koalicyjne:

a)mniejszościowe - przejaw konfliktu międzypartyjnego, gdy najsilniejsza partia odmówi wejścia w skład rządu (w Norwegii, Danii, Finlandii)

b)minimalnie zwycięskie - najbardziej powszechna, najczęściej w Austrii, Belgii i Luksemburgu.

c)nadwyżkowe - Szwajcaria

d)rząd wielkiej koalicji - szczególnie w przypadku zagrożeń państwa

50. Cechy reżimu politycznego UE

- w narodowych systemach politycznych można łatwo zdefiniować funkcję poszczególnych instytucji, ponieważ występuje zasada separacji władzy. Taka separacja występuję w UE choć nie została w sposób jasny przeprowadzona w konsekwencji w ramach UE ujawniła się prawidłowość polegająca na szukaniu przez instytucje kompromisu kosztem stosowania arbitralnych rozstrzygnięć.

- trudno określić władzę najwyższąwypracowywanie przez instytucje UE „ciągłego” kompromisu, oznacza konieczność stworzenia rozbudowanego systemu komisji oraz komitetów konsultacyjny i doradczych co powoduje, że kwestią wątpliwą pozostaje legitymacja ich decyzji, nie ma bowiem tzw. „demokratycznego wkładu” jakim są wybory.

- w UE mamy do czynienia z niezależnością egzekutywy od legislatywy. W państwach Europy Zachodniej występuje zjawisko koncentracji władzy

- proces tworzenia prawa wspólnotowego cechuje znaczny stopień rozproszenia. Rada UE, Komisja Europejska czy Parlament Europejski nie są w stanie faktycznie kontrolować tego procesu, każda stwarza szereg punktów dojścia dla grup interesu co wpływa na istnienie licznych przetargów, przez co ujawniają się indywidualne interesy polityczne (każde państwo chce „ugrać” jak najwięcej dla siebie)

- w UE dominuje formuła transnarodowych przetargów administracyjnych a to oznacza iż na jej poziomie nastąpiło znaczne ograniczenie praktyk i procesów typowych dla polityki demokratycznej reprezentacji

- UE określana jest mianem „państwa regulacyjnego” którego zadaniem staje się korygowanie funkcjonowania rynku poprzez tworzenie zasad

51. UE jako państwo regulacyjne

Polityka regulacyjna to proces tworzenia zasad pozwalających na sterowanie produkcją, dystrybucją oraz wymianą dóbr, usług i kapitału w ramach wspólnego rynku

W efekcie powstał jeden wspólny rynek, oparty na procesie harmonizacji narodowych standardów. Tutaj pojawiają się kwestie takie jak regulacje dot. krzywizny ogórka czy przemianowania ślimaka winniczka z mięczaka na rybę śródlądową

2 etapy kształtowania państwa regulacyjnego:

1. integracja negatywna likwidacja barier w ramach integracyjnego rynku. Wtedy pojawia się konieczność hamowania standardów narodowych

2. drugi poziom wiąże się z istnieniem tzw. biurokratycznej sfery tworzenia polityki. Proces rozwoju polityki biurokratyzacji podejmowania decyzji sprzyja depolityzacji kwestii jakimi zajmuje się UE ma to doprowadzić do obserwowania polityki partii politycznych i konfliktów ideologiczno - programowych.

52. Rada UE - pozycja ustrojowa, uprawnienia i struktura organizacyjna

Główny organ decyzyjny Unii Europejskiej, jej główną siedzibą jest Bruksela (również w Luksemburgu)

Rada, w zależności od rozpatrywanych spraw, składa się bądź z ministrów spraw zagranicznych każdego z państw członkowskich Unii Europejskiej (jest to wtedy tzw. Rada Ogólna), bądź z takiej samej liczby ministrów innego resortu (Rada Branżowa).

Przewodniczącym Rady jest minister z kraju sprawującego aktualnie prezydencję. Prezydencja Rady przypada co pół roku na kolejne państwo członkowskie. Aktualnie w Radzie przewodzą Węgry, w drugiej połowie tego roku, przewodnictwo w Radzie obejmie Polska.

Kompetencje Rady:

a)prawodawcze:

- wydawanie aktów wiążących: decyzji, dyrektyw i rozporządzeń i niewiążących: opinii i zaleceń

- wzywanie Komisji Europejskiej do określonych działań, w tym do inicjatywy ustawodawczej

- zmiana traktatów założycielskich

- kompetencje w zakresie zawierania umów międzynarodowych - negocjuje je Komisja Europejska

b)kreacyjne:

- ustala projekt budżetu, przesyła go następnie do Parlamentu, aby ten wydał opinię.

- koordynuje politykę gospodarczą

- realizuje wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa

c)kontrolne: może kierować skargi do Trybunału Sprawiedliwości o stwierdzenie nieważności aktów prawa wspólnotowego, oraz skargi na bezczynność organów

53. Komisja Europejska - status konstytucyjny i polityczny. Administracja europejska

Organ wykonawczy Unii Europejskiej będący instytucją odpowiedzialną za bieżącą politykę Unii, nadzorujący prace wszystkich jej agencji i zarządzającą jej funduszami. Komisja posiada wyłączną inicjatywę legislacyjną w zakresie prawa unijnego oraz jest uprawniona do wydawania rozporządzeń wykonawczych. Jej główną siedzibą jest Bruksela.

Funkcjonowanie komisji jest wzorowane na rządzie gabinetowym, a 27 komisarzy odpowiada randze ministra w rządach poszczególnych państw. Na każde państwo członkowskie Unii Europejskiej przypada jeden komisarz, choć w założeniu mają oni reprezentować interesy całej Unii, a nie państw, z których pochodzą. Jeden z grona komisarzy jest wybierany przez Parlament Europejski na przewodniczącego Komisji (obecnym przewodniczącym jest José Manuel Barroso, w 2009 roku został wybrany na drugą kadencję), polskim komisarzem jest Janusz Lewandowski - odpowiedzialny za budżet.

Prerogatywy:

Komisja Europejska zajmuje się wszystkimi bieżącymi zagadnieniami dotyczącymi funkcjonowania Unii. Oprócz tego Komisja jest instytucją zajmującą się konstruowaniem i przedstawianiem pod głosowanie Radzie Unii Europejskiej lub Parlamentowi Europejskiemu wszystkich aktów prawnych Unii. Komisja przygotowuje też zazwyczaj propozycje traktatów i innych aktów prawa międzynarodowego, które są później dyskutowane na zebraniach Rady UE. Komisja Europejska nadzoruje też rządy państw członkowskich w sprawie wdrażania zmian prawa poszczególnych krajów wynikających z przystosowywania prawa krajowego do ustaleń unijnych. Komisja prowadzi też bieżące negocjacje z krajami kandydującymi do Unii. Przewodniczący Komisji Europejskiej jest oficjalną "głową" Unii, reprezentując ją w kontaktach międzynarodowych.

54. Parlament Europejski - sposób powoływania, struktura wewnętrzna i polityczna organizacja

Instytucja Unii Europejskiej będąca odpowiednikiem jednoizbowego parlamentu, której członkowie są wybierani przez obywateli państw należących do UE na 5-letnią kadencję. Oficjalną siedzibą Parlamentu jest Strasburg, ale w Brukseli odbywa się większość obrad parlamentu i mieszczą się biura poselskie a także, komisje parlamentarne i władze klubów. W Luksemburgu znajduje się sekretariat generalny.

Aktualnie mamy 736 eurodeputowanych, sprawujących mandat wolny - a więc eurodeputowany jest reprezentantem całego narodu, ma prawo do działania zgodnie z własnymi poglądami i nie może być odwołany przez wyborców przed końcem kadencji. Wybiera się ich w tajnym, powszechnym i bezpośrednim głosowaniu, na zasadzie proporcjonalności i przy maksymalnie 5% progu wyborczym (taki jest w Polsce). Liczba przyznanych krajowi członkowskiemu mandatów jest zależna od jego zaludnienia.

Najważniejsze uprawnienia Parlamentu obejmują:

a)współudział w tworzeniu prawa

b)uprawnienia budżetowe - Parlament zatwierdza corocznie budżet i udziela Komisji Europejskiej absolutorium

c)uprawnienia kontrolne

-zatwierdzanie Komisji i jej przewodniczącego

-prawo uchwalenia wotum nieufności wobec Komisji (większością 2/3 głosów)

- prawo do ustanawiania komisji śledczych na wniosek ¼ swoich członków

d)obrona praw człowieka, demokracji i państwa prawa

W Parlamencie Europejskim mamy obecnie 7 frakcji: Partię Ludową (chadeków), Socjaldemokratów, Liberałów, Narodowych Konserwatystów, Socjalistów i Komunistów, Zielonych oraz Eurosceptyków a także niezrzeszonych.

Do utworzenia nowej frakcji potrzeba posłów z co 7 państw członkowskich i musi ich być co najmniej 25.

W 2009 roku na Przewodniczącego Parlamentu Europejskiego wybrany został Jerzy Buzek (2,5 letnia kadencja)

55. Organizacyjne struktury partii politycznych w UE

Polityczna organizacja opiera się na 2 formach:

a)frakcje partyjne - przypominają klasyczne frakcje partyjne, organa skupiające przedstawicieli określonych rodzin partyjnych

b)transnarodowe federacje partii - charakter pozaparlamentarny

- obie organizacje mają korporacyjny charakter; ich skład wchodzą autonomiczne narodowe partie polityczne, które w określonej sytuacji zgodziły się dobrowolnie na współpracę

- w procesie tworzenia europartii potrzeba działań pozaparlamentarnych

- grupy partyjne w PE dysponują rozbudowaną strukturą organizacji, własnym budżetem i administracją

- chcąc wpływać na proces decyzyjny UE to transnarodowe federacje z luźnych organizacji zaczęły się przekształcać w bardziej spójne struktury

- dominującą pozycję zajmują grupy liderów z partii narodowych

- europartie reprezentują nie elektorat a partie narodowe

- wydaje się iż europartie należy traktować jako pozaparlamentarne organizacje w „stanie tworzenia”. Choć strategie przyjęte przez nie, poczynając od lat 90. wyraźnie zmierzają do uzyskania samodzielności organizacyjnej, poprzez tworzenie rozbudowanego układu powiązań z podmiotami, aktywnymi zarówno w przestrzeni europejskiej, jak i narodowych, to jednak wciąż mają one przed wszystkim status „agentów” partii narodowych. Nie można wykluczyć iż w procesie rozwoju europartii, coraz większą rolę zaczynają odgrywać czynniki o charakterze „wewnętrznym” a to doprowadzi do uzyskania przez nie większej autonomii. Proces integracji politycznej może wywołać efekt w postaci upartyjnienia polityki UE, poprzez stworzenie wyraźniejszych form demokracji przedstawicielskiej. Jednakże musi ulec dość radykalnej zmianie organizacyjny model partii politycznej

56. Przyczyny ograniczenia roli partii politycznych w europejskim procesie decyzyjnym

- partie polityczne na rynku europejskich przetargów stały się jednym z wielu podmiotów usiłujących wpłynąć na treść decyzji politycznych

- struktura UE i proces decyzyjny zostały oparte na postulacie zneutralizowania ideologii, a więc odcięcia się od realiów w jakich toczy się rywalizacja w systemach narodowych, nie ma miejsca na „prawdziwe” partie polityczne

- struktura UE ma duży wpływ na funkcjonowanie partii politycznych. Partie nie rywalizują o przejęcie kontroli nad Komisją Europejską, a ich działanie ogranicza się do zapewnienia sobie wpływów w parlamencie. Komisja do funkcjonowania nie potrzebuje większości parlamentarnej. Decyzje programowe są efektem przetargów w Radzie

- w UE dominują mechanizmy konsensualne, ”zamrożenie” rywalizacji partyjnej

- partie polityczne traktują europejską arenę jako swego rodzaju reżim drugiej kategorii, zasadniczym miejscem gdzie zapadają wstępne decyzje pozostaje arena narodowa

- wybory europejskie to wybory II kategorii kampanie w trakcie elekcji europejskich toczą się wokół problemów ściśle związanych z polityką narodową a nie kwestiami europejskimi

57. Rodzaje referendum.

1. kryterium obowiązku zarządzania głosowania:

1. obligatoryjne - obowiązek poddania, w określonej prawnie sytuacji, danej kwestii pod głosowanie;

2. fakultatywne - decyzja jest przedmiotem swobodnego uznania uprawnionego do jej podjęcia organu państwowego.

2. kryterium czasu przeprowadzenia:

1. ratyfikacyjne - przeprowadzane po podjęciu decyzji przez parlament (np. zatwierdzenie konstytucji w Hiszpanii w 1978r.)

2. konsultacyjne - przeprowadzone przed podjęciem decyzji przez parlament (Irlandia `92 w kwestii ratyfikacji traktatu z Maastricht).

3. kryterium podmiotu zarządzającego:

1. kontrolowane - inicjowane przez siły rządzące jako sprawdzian popularności ekipy rządzącej

2. niekontrolowane - przez mniejszość opozycyjną w celu poparcia własnych projektów lub zakwestionowania już podjętych decyzji

4. kryterium rezultatu dla układu sił politycznych wg. G. Smith:

1. prohegemoniczne - dla umocnienia swojej władzy;

2. antyhegemoniczne - dla przejęcia władzy przez opozycję lub zablokowania decyzji grupy rządzącej.

58. Problem trwałości gabinetów koalicyjnych (zmienne i ich charakterystyka).

Czynniki wyznaczające trwałość gabinetu:

a)koalicyjny status gabinetu: mniejszościowa, minimalnie zwycięska, nadwyżkowa, wielka koalicja

b)reżim polityczny charakteryzowany takimi czynnikami jak: stopień fragmentaryzacji, dystans ideologiczny, obecność partii antysystemowych, wpływ opozycji oraz istnienie bądź brak jego brak -

c)wola partii do tworzenia koalicji, siła opozycji

Spośród koalicji najbardziej trwałe są minimalnie zwycięskie i to one najczęściej występują w Europie Zachodniej, najmniej nadwyżkowe. Bardziej trwałe są oczywiście gabinety większościowe.

Po roku 1990 przeciętna długość trwania koalicji w Europie Zachodniej równa jest 30 miesiącom. Najtrwalsze są koalicje w Hiszpanii, Holandii i Luksemburgu a najmniej trwałe we Francji i Włoszech.

1

---