SPEZ - skrypt!!

1. Westminsterski model demokracji - kontekst społeczno - kulturowy oraz cechy instytucjonalne.

WB, Nowa Zelandia

kontekst:

A. Lijphart - skupia się na dojrzałych demokracjach

• problem - różnorodność instytucji przekładających „wolę ludu” na decyzje polityczne

• dwie zmienne:

1. podział społeczeństwa (duży/mały)

2. zachowanie elit (rywalizacja/konsensus)

• cztery modele:

1. dem. Rywalizacyjna odśrodkowa (duże podziały/rywalizacja elit) - Republika Weimarska, Włochy

2. dem. Ryw. Dośrodkowa (małe podziały/rywalizacja) - USA, Wielka Brytania

3. dem. Konsocjalna (duże podziały/konsensus elit) - Belgia

4. dem. Zdepolityzowana (małe podziały/kons. elit) - nie występuje

• wniosek - dla społeczeństw homogenicznych lepszy jest model westminsterski (większościowy), dla społeczeństwa podzielonych - model konsensualny

• społeczeństwa homogeniczne = 80% ten sam język lub wyznanie

• jest konfrontacyjny - ma kulturowe podstawy do tego

• konkurencyjny, brak negocjacji

• Depolityzacja określonych konfliktów - spraw: np. religia w WB, jest sprawą osobistą

1. koncentracja władzy wykonawczej - jednopartyjny i czysto większościowy gabinet, wyjątkowo koalicje, opozycja ograniczona tylko do areny parlamentarnej

2. fuzja władzy - dominacja gabinetu nad parlamentem, liderzy partii rządzą - zasiadają w rządzie, partia ma większość w parlamencie, parlament jest tylko do „przyklepywania” ustaw; premier to lider największej partii

3. asymetryczne bikameralizm - skupienie władzy w rękach niższej izby

4. system dwupartyjny

5. jednowymiarowość systemu partyjnego - tylko jedna płaszczyzna niezgody: gospodarka i polityka społeczna

6. większościowy system wyborczy - zwycięzca bierze wszystko

7. unitaryzm i scentralizowana forma rządu

8. niepisana konstytucja i nieograniczona suwerenność parlamentu („nie może tylko zamienić kury…) - „giętka konstytucja”

9. ograniczenie instytucji demokracji bezpośredniej

model westminsterski to koncentracja władzy - Nowa Zelandia, WB, Islandia, Luksemburg, Szwecja, Norwegia

2. Model demokracji konsensualnej - społeczno - kulturowe uwarunkowania instytucji i mechanizmy polityczne

4 cechy (od tego zacząć wymieniać - wiem bo ja miałem to pytanie); to są cechy demokracji konsocjalnej - koncepcja oparta, stworzona dla Holandii, Belgii, Szwajcarii, Austrii

• wielka koalicja

• wzajemne veto - dysponują nim wszystkie mniejszości

• proporcjonalny system wyborczy

• segmentalna autonomia

zmodyfikowana, zuniwersalizowana wersja kładąca nacisk na instytuce i procesy polityczne - Konsensualna (konsocjalna to stara nazwa, to chodzi o to samo)

1. wielka koalicja - model nie wyklucza wielkiej koalicji, w przeciwieństwie do westminsterskiego

2. separacja władzy - równowaga rząd - parlament, egzekutywa nie dominuje

3. zrównoważony / symetryczny bikameralizm (równe kompetencje)

4. wielopartyjność

5. wielowymiarowość systemu partyjnego

6. proporcjonalny system wyborczy - zredukowanie nadprezentacji partii rządzącej

7. federalizm terytorialny i nieterytorialny (instytucje)

8. pisana konstytucja i veto mniejszości

model konsensualny to rozproszenie władzy - Szwajcaria, Belgia, Holandia, Włochy, Francja

społeczeństwa pluralistyczne

4. Pojęcie podziału socjopolitycznego (cleavages) - poziomy konceptualizacji wg S. Bartoliniego i P. Mair'a

• podział - kategoria rozumiana na różne sposoby:

1. podział społeczny - podziały kształtujące się w ramach struktury społeczeństwa (rasa, wiek, płeć, religia)

2. podział polityczny - wpływa na strukturę rywalizacyjnych układów i styl uprawianej polityki

• o jego charakterze decydują elity polityczne (zwłaszcza partyjne - wybiórcza polityzacja konfliktów)

• może być nietrwały

• nie może być całkowicie niezależny od społ.

• wartości, przekonania

• podziały są ważne bo demokracja to wybór

3. Podział socjopolityczny - „gdzieś pośrodku”, wypadkowa tych dwóch podejść

Wg Bartolinego i Maira - podział s.-p. to ogniwo łączące strukturę społeczną z układem politycznym

3 poziomy:

1. empiryczny:

• konkretne grupy społeczne

• podział ludzi wg cech socjodemograficznych (zawód, religia, wykształcenie, płeć, przynależność d grup etnicznych)

• społeczna baza konfliktu

• tylko tedy, gdy odrębne interesy i świadomość tego

2. normatywny

• grupa, żeby stać się stroną potrzebuje świadomości, musi mieć tożsamość grupową i chęć do jej zachowania -> układ wartości, przekonań, postaw, zachowań, uprzedzeń -> tworzenie własnych interesów, których zaspokojenie jest celem grupy -> jeśli do ich realizacji trzeba mieć wpływ na władzę, to mamy podział s.p.

• muszą być przynajmniej 2 grupy

• nie każdy problem do polityki (np. religia) o tym czy dany konflikt jest ważny decydują elity

3. organizacyjny (grupy interesów)

• pojawienie się struktury organizacyjnej (obecnie - partie polityczne)

• ukoronowanie procesu to pojawienie się struktury organizacyjnej

• wyraz instytucjonalny

• uświadomienie, że potrzeba polityki - partie polityczne

• najskuteczniejsze są partie polityczne (inne organizacje nie są tak zorganizowane)

Inni - uznają za podział s.-p. każdą kwestię interesującą elektorat i mogącą mieć wpływ na jego wybór - Antoszewski i Herbut myślą inaczej:

• kwestie te mają często przejściowy charakter i nie tworzą stabilnych form polaryzacji czy też nowych partii politycznych

• często tworzą się koalicje różnych grup-stron podziału s.-p.

• często te problemy mogą stanowić część już istniejących podziałów s.-p.

• często są to kwestie podnoszone przez partie nie mające wpływu na politykę gabinetowo-parlamentarną, nowe kwestia promowane są przez nowe partie

5. Kształtowanie się struktury podziałów socjopolitycznych w procesie modernizacji Europy Zachodniej (koncepcja Rokkna)

Ważne ponieważ sposób zachowań politycznych ( w tym wyborczych) jest uwarunkowany czynnikami społeczno - strukturalnymi

S. Lipset i S. Rokkan

• podziały - efekt dwóch rewolucji - narodowej i industrialnej

• dwa wymiary - terytorialny i funkcjonalny

Rewolucja narodowa

- konflikt o wartości, ideologiczny

- o utrzymanie status quo / zmianę sytuacji

1. ujawniła i pogłębiła konflikt terytorialny między narodowo zorientowaną kulturą elit, a mniejszościami regionalnymi (etniczne, językowe, wyznaniowe)

• różne formy (wojny, secesje)

• łagodzenie tego konfliktu - konsolidacja narodowa i terytorialna

• konflikt między państwem a kościołami

• przyczyną są zmiany w systemie edukacji - państwo przejmuje kontrolę nad systemem, uniezależnienie od kościoła

• sponsorowane przez kościół partie, związki zawodowe, wydawnictwa, kluby sportowe, etc. - instytucjonalna segmentacja

• np. Holandia - struktury wertykalne, zamknięte grupy społeczne, stowarzyszenia, zagwarantowanie lojalności, wobec kościoła staje się celem

Rewolucja industrialna

- kwestie ekonomiczne

- dwa podziały funkcjonalne

• miasto kontra farmerzy i właściciele ziemscy

• odrębny przebieg w różnych krajach: w Skandynawii odrębne partie agrarne, w Wlk. Brytanii - podział między torysami a wigami (szybki kompromis) - konserwatyści bronią chłopów

• „biznes” kontra pracownicy - partie socjalistyczne i ruchy związkowe

• Ważny stopień otwartości społeczeństwa - WB i Skandynawia spokojnie, Niemcy, Włochy, Francja - głębokie podziały, postawa antysystemowa - robotnicze

• Konflikt między interesami biznesu a interesami pracobiorców - np. nie było kodeksów pracy - uchwalić je mogło tylko państwo

6. Typy podziałów socjopolitycznych

Cztery główne typy (ich doniosłość jest oceną subiektywną, obiektywne może być zbadanie relewentości partii podnoszących te kwestie):

1. podział socjoekonomiczny (klasowy)

2. podział religijny

3. podział kutlurowo-etniczny

4. podział centrum-peryferia

Dokładny opis w następnych punktach.

7. Podziały socjoekonomiczne - układ lewica - prawica (od podziału klasowego do podziału aksjologicznego)

• wszystkie demokracje

• podział lewica (socjaldemokraci) - prawica (konserwatyści, chadecy)

• 3 koncepcje tłumaczące spadek znaczenia:

1. Kryzys warstwy robotniczej - kurczenie się jej

• „Wymiar industrializacji” = procent dochodu narodowego wytwarzanego w przemyśle konsekwentnie spada (w różnych krajach z różna dynamika tego procesu: szybkość spadku największa w Szwajcarii, WB, Holadnii; najmniejsza w Finlandii, Austrii)

• Przyrost zatrudnienia w sektorze usług - zmiana struktury gospodarki

2. Zmiany jakościowe w klasie robotniczej

• Zburżuazyjnienie klasy robotniczej - zacieranie się granic między klasami

• Mobilność pionowa, możliwości awansu; wyższy poziom życia - styl życia klasy robotniczej

• Utrata poczucia odrębności

• Zmiana charakteru i treści rywalizacji politycznej

• Nowe problemy, np. ochrona środowiska

• Inne są motywacje przy głosowaniu (np. osobowość lidera)

• Przywiązanie wspólnoty do partii politycznych słabnie

• S. Lipset

• zacieranie się różnic między prawicą a lewicą

• powstaje nowa ideologia „konserwatywny socjalizm”, łączący większość partii

• A. Pizzorno

• Po wojnie partie odrębne

• Potem jak u władzy to chcieli współpracować

• Długotrwała współpraca i niezmienna konfiguracja systemu partyjnego

• Zacieranie się różnic

• Partie socjaldemokratyczne stawały się mniej radykalne - godna szacunku alternatywa

• Każda strategia gospodarcza musi uwzględnia: państwo dobrobyty, ochronę społeczną, akcentować grę rynkową i zasady indywidualnej aktywności - inicjatywy - kwestia rozłożenia akcentów

• koniec I WŚ, po I WŚ - „konsensus socjaldemokratyczny”; Keynes

• do końca lat 70 - kryzys (koniec „1 okresu” = państwa dobrobytu, 50, 60 lata rokzwit

• lata 70-te - partie konserwatywne i chadeckie wracają do liberalizmu

• socjaldemokracja odchodzi od Keynesa

• lata 90-te - „konsensus neoliberalny” „2 okres”

• nigdy nie weszły w życie programy skrajne - zdecydowane stanowisko to publiczne samobójstwo, złoty środek

• Hermel i Janda - cztery składniki sporu lewica / prawica:

• Państwowa / prywatna własność środków produkcji

• Silna / słaba rola państwa w ekonomii

• Poparcie / opozycja wobec redystrybucji dochodu

• Akceptacja / żądanie ograniczenia programów socjalnych państwa

• podziały uczyniły demokrację demokracjami masowymi

• podziały ustabilizowały system - powstał silny elektorat

• ktoś musi spolitykować konflikty - uczynić z konfliktów element trwały

8. Podziały kulturowo-etniczne oraz religijne w Europie Zachodniej

Podział religijny:

• partie reprezentujące subkulturę religijną kontra partie reprezentującą subkulturę świecką; rywalizacja - spór w dwóch kwestiach: kwestie moralne oraz rola kościoła

• traci na znaczeniu

• podział Europy na 3 strefy

• a. północna - protestancja

• b. południowa katolicka

• c. mieszana -Szwajcaria, Niemcy, Holandia

• podział ten jest doniosły w 5 krajach

• Austria, Belgia, Holandia, Niemcy i Włochy - partie chadeckie - silne, jedyny reprezentant konserwatyzmu

• Francja i Hiszpania - nie ma chadecji, ale religia ma wpływ na wybory polityczne

• Irlandia - katoliccy fundamentaliści (Fianna Fail) kontra reszta świata

• indeks fragmentaryzacji religijnej - dwie kwestie - homo/heterogeniczność religijna i aktywność religijna -> trzy grupy:

1. Skandynawia i Hiszpania - homogeniczność i mała aktywność (wyjątek - Hiszpania)

2. Grecja, Irlandia, Portugalia, Włochy, Belgia, Austria - umiarkowana heterogeniczność i umiarkowanie wysoka aktywność

3. Francja, Wlk. Brytania, Niemcy, Szwajcaria, Holandia - wysoka fragmentaryzacja i średnia lub niska aktywność

Podział kulturowo-etniczny:

• tylko w społecznościach sfragmentaryzowanych

• zazwyczaj połączone z ekonomią („wykorzystywane” mniejszości) - ekonomia jako katalizator konfliktu, jeśli proces modernizacji jest równomierny to szanse na pojawienie się konfliktu są małe

• Walonowie

• Szkocja - szkockie pola naftowe

• indeks fragmentaryzacji językowej

• najwyżej - Szwajcaria [podziały językowe nie wiążą się z religijnymi -> ciężko wykształcić świadomość] i Belgia najwyższy wynik

• potem Hiszpania i Wlk. Brytania

• najniżej - Portugalia

• Hiszpania - 72% - grupa kastylijska, 17,2% - katalońska, 7,8% - galicyjska, 2,2% - baskijska -> Baskowie i Katalończycy żądają autonomii (1979 r. - 10% w wyborach dla partii regionalnych)

9. Konflikt „centrum - peryferie' jako wymiar rywalizacji politycznej i jego źródła

• Kwestie ekonomiczne to katalizator - konflikt o charakterze terytorialnym; często łączy się z podziałem ekonomicznym (wykorzystywanie peryferiów przez centrum, albo na odwrót - bogatsi muszą utrzymać biedniejszych [Włochy i Liga Północna])

• Hiszpania i Wlk. Brytania - podział połączony z etnicznym

• Włochy - Liga Północna

• Niemcy - kiedyś biedna północ kontra bogate południe -> teraz biedny wschód kontra bogaty zachód

10. „Demokracje negocjacyjne” - rodzaje oraz ich charakterystyka

Różne są przyczyny takiej próby

1. Konsensualny (konsocjalny)

Schemat długotrwały, konflikty kulturowe, problematyka aksjologiczna

Np. konflikt religijny w Holandii, etniczny w Belgii

Pełna inkluzja polityczna

Pozostawienie kogoś poza grozi rozpadem (jakiejś grupy społecznej)

(konkrety patrz pkt. 2)

2. Korporacjonizm

Konflikty ekonomiczne

• Świerzy historycznie, sfera gospodarki i ekonomii

• relacje na arenie polityki społecznej

60 i 70 lata XX wieku

80 i 90 - „przymuliło mechanizm”

Tu nie ma klasycznych konfliktów - aksjologicznych

Jak załatwić konflikt klasowy - załatwić relacje, stosunki przemysłowe: relacje pracownik - pracodawca

Zapewnić stabilność w sferze ekonomicznej

Nie odgórnie przez państwo, tylko by stronami byli Ci w to zaangażowani

Stronami tych konfliktów są wielkie funkcjonalne ekonomiczne grupy interesów

Konflikt industrialny

• daleko idąca autonomia dla grup interesów, państwo jako gwarant porozumienia

WB - nie akceptuje korporacjonizmu

• mechanizm o charakterze ekonomicznym

• schemat wymiany: interesów, zasobów w procesie decyzyjnym, w którym uczestniczą pracodawcy, pracobiorcy, państwo

Holandia - jest konsensualna i korporacyjna - dwie płaszczyzny konfliktów: aksjologiczne i ekonomiczne

1. Veto players

Ten który ma prawo do veta; w Polsce prezydent

Niemcy:

alianci mieli na myśli osłabienie władzy centralnej, wymyślono pewne instytucje

• federalizm - system z konieczności musi zachowywać się konsensualnie (landy mają w określonych kwestiach veto)

• pewnych decyzji nie można osiągnąć poprzez narzucenie (nie może tego zrobić władza centralna) - około 70% decyzji ma wpływ na władze landów - trzeba negocjować

• izba wyższa - Bundesrat - reprezentanci landów,veto absolutne, jeśli ingeruje w sprawy landów

• Trybunał Konstytucyjny (każde państwo ma)

- oddziaływuje w proces polityczny

- Trybunał w Karlsruhe

USA:

• wykonawcze uprawnienia Prezydenta

• ma funkcjonować mechanizm, trzeba przekonać prezydenta, parlament, sąd oraz stany

• wewnętrzne hamulce polityków też są ważne

• w USA nie można tak jak w WB - trzeba zgody jeszcze jednego podmiotu: współdziałanie prezydent + premier

• Sąd Najwyższy - nie może uznać ustawy za nieważną, ale może wydać instrukcje do sądów o niestosowaniu przepisów danej ustawy

Reżim może działać jeśli przekona sie tych, którzy mają pkt podparcia

USA to większościowa demokracja z konsensualnie nastawionymi elitami politycznymi

16. Państwo unitarne i sposoby przekazywania władzy „w dół”:

Elementy środowiska:

• we Francji sekwencja:

1. agencje państwa i struktura instytucjonalna

2. na tle struktury instytucjonalna identyfikacja, przynależność do polit. rozumianego

narodu

- władca absolutny, klasyczny absolutyzm,

- parlamenty słabe, wtórne,

- świadomość nar. Skupia się wokół króla

→ państwo administracyjne

Fuzja władzy w królu → radzie króla („gabinecie”) → rządzie → unitaryzm

→ państwo jest rozwiązaniem problemu, to panaceum na wszystko (Bismarck)

→ fuzja władzy, państwo silne, unitarne, ważna adm. forma organizacji państwa

W Europie Zach. Dominuje biurokratyczna formuła - unitaryzm - hierarchiczna adm. pub., suwerenność przypisana jednemu centrum, ale dziś (czyt. po II w. ś.) trzeba było oddać część władzy regionom bo:

• koniec konsensu socjaldemokrat. (1973),

• nowe zarządzanie gosp.,

• coraz więcej potrzeb, potrzebna większa efektywność,

• zmiana modelu państwa + wpływ UE = regiony → zjawisko decentralizacji

POLSKA:

• w ramach unitaryzmu decentralizacja i przekazanie władzy na dół o charakterze samorząd.,

• forma stworzenia → samorządy gminy, powiatu i „trochę” województwa,

• pewne zadania przekazuje się obywatelom,

• de facto osobowość prawna samorządu to fikcja prawna bo organ ten działa w imieniu państwa w kompetencji państwa,

→ wyjątek → UK:

• samorządy terytor. mają osobowość pub. (pub.-prawną).

• organy państwowe maja ją „z góry”,

• samorząd nie może zablokować obywatela łamiącego prawo,

• samorząd może zastosować imperium adm. → podać do sądu jeżeli złamiesz prawo

• samorząd.,

• samorząd ma osobowość cywilno-prawną bo ma pieniądze,

• każdy oczekuje wody w kranie, autobusu do szkoły (ale baja;) jeżeli samorząd go nie

• dostarczy możesz go podać do sądu

• - inne formy decentralizacji:

• Francja - ograniczony stopień

• Hiszpania - więcej

• Włochy - najwięcej

Państwa unitarne i typy przekazywania władzy w dół:

Typu UK - zasada reprezentacji, - suwerenny jest tylko parlament ale od X w. istniały gminy, - najważniejsze instytucje - gminne - działały prężnie tradycyjne instytucje gminne - 1970/80 są one za małe stąd komasacja → gminy duże (70-100tys.) → hrabstwa

Model samorządu - nadzór państwa = usuwanie ustaw w całości jeżeli sprzeczne z konst. - rząd zleca zadania na wojewodę, POLSKA: Wojew. - sejmik → marsz. Powiat - rada powiatu → zarząd powiatu Gmina - rada gminy → prezydent → wójt → burmistrz FRANCJA: Ograniczony stopień, tradycja silnego rządu centrum i słabych samorząd., HISZPANIA: Więcej bo dewolucja (unitarno-region., władza centr. musi liczyć się z dec. region.), WŁOCHY: Więcej bo dewolucja (autonomia prowincji), tradycja miast + silne regiony, zwłaszcza na północy

Dewolucja - forma decentralizacji inna niż federalizm - prowincje są autonomiczne ale nie suwerenne, od federalizmu odróżnia je to że nie ma zapisu w konstytucji o suwerenności prowincji, prowincje maja autonomię skarbową i porządkową ale nie są suwerenne.

17. Pojęcie reżimu politycznego

Reżim polityczny to forma organizacji państwa (władzy publicznej = UE)

• zespół reguł, wartości, zachowań oraz relacji charakteryzujących życie polityczne

• normatywne i faktyczne zależności charakteryzujące stosunki, między władzą ustawodawczą a wykonawczą

• ogół relacji prawnopolitycznych, jakie zachodzą pomiędzy dwiema strukturami decyzyjnymi:

- parlamentem i rządem

- władza sądowa w kontekście politycznym jest na złą pogodę

System to coś szerszego, potrzebuje kontekstu społecznego

18. Modelowe cechy reżimu parlamentarno-gabinetowego (parlamentarnego):

Przede wszystkim reżim parlamentarny to taki, gdzie władza egzekutywy pochodzi od parlamentu i jednocześnie przed nim ponosi odpowiedzialność za podejmowane decyzje. Odpowiedzialność rządu przed parlamentem to cecha charakteryzująca parlamentaryzm, może być zapisana w konstytucji bądź wynikać z przyjętych konwenansów. Parlament (a przynajmniej izba niższa) musi pochodzić z powszechnych wyborów. Rząd musi posiadać większość w parlaamencie bądź, jeżeli jest mniejszościowy, to jest przez parlament tolerowany. Nie ma kadencyjności rządu, funkcjonuje tak długo jak trwa kadencja parlamentu, bądź krócej. Cechy, które nie są uniwersalne:

• głowa państwa nie posiada uprawnień osobistych, jego decyzje wymagają kontrasygnaty, pełni funkcje reprezentacyjne,

• premier nie jest wybierany bezpośrednio wybiera go parlament, zazwyczaj jest to lider zwycięskiej partii (legitymacja pośrednia), wyjątek → UK → mianuje monarcha,

• rząd jest ciałem kolegialnym,

• odpowiedzialność rządu przed parlamentem przybiera postać votum zaufania bądź votum nieufności,

• rząd dysponuje rozwiązania parlamentu,

Parlamentaryzm: Austria, Belgia, Dania, Grecja, Hiszpania, Holandia, Luksemburg, Malta, Niemcy, Norwegia, Szwecja, Włochy, Wielka Brytania.

19. Czynniki różnicujące reżimy parlamentarne:

• system partyjny - systemy dwupartyjne (UK, Malta), sprzyjają dominacji gabinetu nad parlamentem - partia rządząca może rozwiązać parlament w najbardziej dogodnym dla niej momencie, votum nieufności stosowane jest absolutnie wyjątkowo. Systemy wielopartyjne sprzyjają dominacji parlamentu nad gabinetem, bardziej prawdopodobne są kryzysy gabinetowe, formowanie rządu trwa dłużej i są bardziej niestabilne,

• systemy wyborcze - stosowane są różne systemy wyborcze: Francja - większość bezwzględna, UK - większość względna, Niemcy - systemy mieszane. Dominuje system list partyjnych (różne formuły: d'Hondta, Sainte-Lague). Systemy oparte na formule d'Hondta faworyzują duże partie, sprzyjają dominacji rządu, a Sainte-Lague sprzyja partiom słabszym przy wzmocnionej pozycji parlamentu,

• pozycja głowy państwa - w niektórych systemach głowa państwa angażuje się w politykę (UK), w innych reżimach jest bardziej aktywna, zwłaszcza w procesie formowania gabinetu, albo prowadzi mediacje między partiami. Prezydent RFN nie dysponuje prawem veta. We Włoszech prezydent może ustawę do Sądu Konstytucyjnego .

20. Typologie reżimów parlamentarnych w Europie Zachodniej:

• relacje siły rządu i siły parlamentu:

• parlamentaryzm gabinetowy - wysoki poziom skuteczności rządu w procesie ustawodawczym, istnieje większość parlamentarna popierająca rząd , niewielka liczba kryzysów gabinetowych, głównym zadaniem parlamentu jest legitymowanie, a nie korygowanie inicjatyw rządowych; występuje w UK, Malta, RFN, Grecja, Irlandia, Hiszpania,

• parlamentaryzm komitetowy - dominujące role w procesie decyzyjnym mają stałe komisje parlamentarne, które mają prawo zmieniać lub blokować propozycje rządowe. Zmniejszona skuteczność inicjatyw rządowych, niski stopień dyscypliny partyjnych w partiach rządzących, wysoka liczba gabinetów; występuje w Szwecji, Danii, Norwegii,

• rodzaj mechanizmu decyzyjnego:

• parlamentaryzm konsensualny - proporcjonalny system wyborczy, system wielopartyjny, równowaga między legislatywą a egzekutywą, rozproszenie władzy; sprzyja większej reprezentatywności władzy, np. Belgia po II w. ś., Holandia, Austria,

• parlamentaryzm większościowy - jednomandatowe okręgi wyborcze, system dwupartyjny, centralizacja władzy, koncentracja władzy w rękach gabinetu, sprzyja efektywności władzy; występowanie: UK, Malta.

• pozycja głowy państwa wg konstytucyjnych uprawnień:

• parlamentaryzm z dominującą prezydenturą - Francja, Finlandia, Portugalia → zaprzeczenie podstawowej cechy parlamentaryzmu - odpowiedzialność gabinetu przed parlamentem,

• parlamentaryzm z korygującą prezydenturą - Włochy, Portugalia po 1982, Irlandia,

• parlamentaryzm z symboliczną prezydenturą - RFN, Austria,

• parlamentaryzm monarchiczny - UK, Szwecja, Hiszpania.

21. Parlamentaryzm pozytywny a negatywny:

Decyduje o tym jak rząd uzyskuje upoważnienie do działania:

• pozytywny - wymagana jest formalna inwestytura do rządzenia, wyrażona poprzez wotum zaufania przez większość parlament. Występuje: Belgia, Grecja, Irlandia, Włochy, Hiszpania,

• negatywny - upoważnienie jest dorozumiałe (neologizm:P), nie ma formalnej uchwały, wystarczy, że nie ukształtuje się większość przeciwna nowemu gabinetowi. Jest wynikiem sys. dwupartyjnego (UK, Malta) bądź w wyniku istnienia zwyczaju, dopuszczającego istnienie rządów mniejszościowych (Austria, Holandia, państwa skandynawskie).

22. Racjonalizacja parlamentaryzmu - przyczyny oraz stosowane instrumenty:

Proces racjonalizacji parlamentaryzmu oznacza stopniowe organizowanie uprawnień parlamentu na rzecz rządu. Formalnie parlament kontroluje rząd, ale w rzeczywistości rząd ma przewagę, a parlament jest ograniczony. Jest to zabezpieczeniem przed destabilizacja systemu parlamentarnego przez nadmierna ilość partii w parlamencie. Występuje w większości krajów Europy Zach. (wyjątek - UK). Mechanizmy:

• klauzule zaporowe,

• konstruktywne votum nieufności - odwołanie rządu jest możliwe pod warunkiem wskazania nowego, ochrona przed negatywna większością,

• uprawnienia osobiste prezydentów pozwalające na przezwyciężenie skonfliktowanych parlamentów (dekrety, referendum, rozwiązanie parlamentu),

• stosowanie formuł wyborczych korzystnych dla dużych partii.

23. Instytucja votum nieufności oraz votum zaufania

Dwa rodzaje votum zaufania:

• inwestytura do rządzenia - aby rozpocząć karierę

• zaliczenie budżetu

• gra między premierem a parlamentem

• wymogi konstytucyjne (np. Belgia)

Np. rząd aby rozeznać się w kwestii poparcia (przed planowanymi zmianami w konstytucji) zgłasza wotum zaufania - wystawienie premiera

• z reguły nieuchwalenie votum zaufania to dymisja rządu

• wyczucie nastrojów w parlamencie

• wykorzystywane jako groźba, nie zawsze się opłaca obalić parlament - np. Holandia, groźba 3 elekcji zmroziła opozycję i zmusiła do ustępstw - instrument dla wprawnych polityków

• przesłanki do votum (kontekst) reformy, głębokie zmiany np. ekonomiczne

24. Reżim prezydencki - cechy modelowe:

Klasyczna formuła - USA - reżim zakłada separacje władz, oddzielenie egzekutywy od legislatywy i każda posiada wyłączność w swojej dziedzinie - ma to prowadzić do jak najmniejszej wzajemnej ingerencji; cechy:

• separacja władz,

• monokratyczna władza wykonawcza - wszystkie decyzje są decyzjami prezydenta, reszta urzędników to doradcy prezydenta, nie ministrowie, brak kolegialności rządu,

• system partyjny przybiera zazwyczaj postać systemu dwupartyjnego lub dwublokowego, zanik małych partii,

• prezydent w USA może wpływać na parlament tylko za pośrednictwem posłów ze swojej partii,

• równoważny sposób legitymizacji - parlament i prezydenta wybiera się w oddzielnych wyborach,

• prezydent nie może skrócić kadencji parlamentu, ale nie odpowiada politycznie przed parlamentem,

• zasada „checks and balance system”.

25. Reżim semiprezydencki (mieszany)- cechy modelowe:

• Francja, Portugalia,

• reżim oscyluje, raz może wyglądać jak parlamentaryzm, raz jak prezydencjalizm. Mówi się o nim że jest to europejska wersja prezydencjalizmu. Za twórcę uznaje się Ch. De Gaulle'a. (Konstytucja Francji 1958), dużą rolę odgrywa osobowość prezydenta,

• prezydent posiada uprawnienia osobiste mające oparcie w konstytucji, nie ma odpowiedzialności politycznej prezydenta, jedyną formą są kolejne wybory,

• prezydent posiada dużo uprawnień osobistych - nie potrzebuje kontrasygnaty, powoływany jest w wyborach lub przez kolegium elektorów, kadencja jego nie może być skrócona, może rozwiązać parlament, powoływać i odwoływać premiera i ministrów,

• odpowiedzialność rządu przed parlamentem i prezydentem - votum zaufania, votum nieufności, zawarta jest w konstytucji,

• dualizm władzy wykonawczej, istnieje głowa państwa (prezydent) i szef rządu (premier).

26. Zjawisko koabitacji i konsekwencje polityczne:

Jest to fakt polityczny, kiedy prezydent pochodzi z jednej partii, która nie dysponuje większością w parlamencie, a premier pochodzi z partii opozycyjnej. Dochodzi wtedy do parlamentaryzacji reżimu semiprezydenckiego, władza prezydenta ulega osłabieniu. We Francji przyjęło się w takich systemach, że premier odpowiada za politykę wewnętrzną, a prezydent za zagraniczną. Wyniknęło to z tego , że kadencja prezydenta trwa 7 lat a parlamentu 5 (do 2002).

I kabitacja - 1981 - F. Mitterand,

II kabitacja - 1988 - F. Mitterand,

III kabitacja - 2002 - J. Chirac.

27. System rządów konwentu:

Tzw. reżim zgromadzenia w Szwajcarii. Z założenia jest to reżim parlamentarny, ale wmontowano mechanizmy specyficzne dla Szwajcarii. Cechy:

• narodziny w Szwajcarii: pojawienie się demokracji referendalnej - „veto players”, społeczeństwo stało się istotnym uczestnikiem w decydowaniu o polityce. W latach 60. politycy zaczęli drogi wyjścia - skoro polityka rządu może być destabilizowana, ograniczono liczbe referendów; w skład rządu wchodzą bez względu na efekt wyborów 4 partie (7 ministrów), których każde uzyskuje min 10% - formuła magiczna (zauberformel) - powstaje kartel partii, który ma 80-90% głosów i może blokować referenda fakultatywne - złamanie zasady parlamentaryzmu, wyborca nie ma wpływu na kształt rządu,

• rząd ma swoja kadencje, nie może nastąpić samorozwiązanie parlamentu, rząd i parlament muszą trwać,

• formalnie silna pozycja rządu, ale praktycznie zmniejszona przez czynniki zewnętrzne - korporacjonizm,

• kultura antyprzywódcza - eliminuje z polityki osobowości i blokuje procesy kreacji silnych osobowości,

• zakaz łączenia funkcji deputowanego i członka gabinetu,

• funkcja szefa rządu jest rotacyjna i zmienia się co 1 rok.

29. Systemowe funkcje wyborów:

• kreacyjna - wyłonienie reprezentacji parlamentarnej,

• legitymizacyjna - władza zdobyta w sposób legalny,

• kontrolna - egzekwowanie odp. polit.,

• umożliwianie alternacji władzy,

• zapewnienie reprezentacji mniejszości,

• rekrutacyjna,

• stabilizacyjna,

• mobilizacyjna,

• artykulacyjna - które interesy będą realizowane jako pierwsze,

30. Zasady prawa wyborczego:

Do ogólnych norm prawa wyborczego zalicza się: powszechność, równość, bezpośredniość oraz tajność. Czasem, w niektórych krajach zalicza się też proporcjonalność.

• powszechność - jest rozwinięciem zasady suwerenności narodu. W sensie pozytywnym oznacza to, że wyborcze przysługuje wszystkim, którzy dysponują zdolnością do czynności prawnych i nie zostali pozbawieni prawa do udziału w wyborach prawomocnym wyrokiem. W sensie negatywnym oznacza zakaz, pozbawianie lub ograniczanie prawa wybor. grupom społ. wyrażonym na podstawie takich cech jak: płeć, wiek, wykształcenie, zwód, rasa itp. Czynne prawo wyborcze (prawo do głosowania) od 18 lat, bierne prawo wyborcze (prawo do bycia wybranym) od 21 lat sejm, 25 na wójta itp., 30 senat, 35 prezydent.

• równość - zarówno formalnie, jak i materialnie. Formalnie oznacza, że wszyscy wyborcy mają taka samą ilość głosów (niekoniecznie jeden głos). Materialna równość jest pewnym ideałem nie zawsze osiąganym → oznacza to, że każdy kandydat jest wybrany przez taką samą liczbę wyborców → norma przedstawicielstwa (liczba mieszkańców, którą reprezentuje każdy deputowany). Materialna równość ma zapobiegać manipulacji przy wytaczaniu granic okręgów wyborczych (gerrymanderny - od cwaniaka z USA który obczaił taki patent). Postulat dotyczy tylko wyborów do izb niższych, nie obowiązuje w wyborach do izb wyższych w federacjach.

• tajność - powszechny standard w wyborach demokrat., pozwala zachować w tajemnicy decyzje wyborcy, zazwyczaj odnosi się do wymogów jak ma być urządzony lokal wyborczy. W pewnym sensie naruszeniem tej zasady jest głosowanie obowiązkowe (Włochy, Grecja, Austria, Belgia), kiedy brak uczestnictwa wiąże się z karą finansową. Tajność dotyczy wtedy tylko partii lub kandydata, na którego się głosowało.

Nad resztą chyba nie trzeba się rozwodzić…?

31. Elementy sys. wyborczego i ich charakterystyka:

a) Kształt i rozmiar okręgu wyborczego - ogół wyborców uprawniony do głosowania na tych samych kandydatów. Kształt - gęstość zaludnienia, okręg miejski czy wiejski. Rozmiar - oznacza liczbę mandatów, które są do obsadzenia w okręgu (od 1 do liczby równej liczbie miejsc w parlamencie).

b) „Koszt” uzyskania jednego miejsca w parlamencie:

(liczba oddanych w okręgu głosów - 1) / (liczba miejsc w okręgu + liczba partii - 1)

c) Uprawnienia wyborcy - D. Rae:

• głosowanie kategoryczne - wyborca posiada jeden głos, który oddaje na jednego kandydata (bądź listę partyjną),

• głosowanie porządkujące - możliwość oznaczenia kolejności kandydatów, jej przestawienia lub kumulacji głosów na jednego kandydata

d) Formuła wyborcza - reguła rozstrzygająca o tym, który kandydat zostaje wybrany w danym okręgu oraz w jaki sposób następuje przetworzenie liczby głosów na mandaty - główne źródło deformacji wyników,

e) Klauzula zaporowa - próg poparcia, którego przekroczenie jest niezbędne dla udziału w podziale mandatów (RFN 5%, Szwecja, Włochy, Austria 4%, Grecja 1%),

f) Wyrównawcza dystrybucja mandatów - możliwość dokonania korekty wyniku wyborów na poziomie krajowym partii podreprezentowanych.

32. Systemy wyborcze większościowe - większości względnej oraz bezwzględnej:

Systemy większości względnej - występują dwie odmiany:

• model klasyczny - jednomandatowe okręgi wyborcze, kandydatów zgłaszają partie polityczne, do zwycięstwa wystarczy uzyskanie względnej większości głosów, np. USA, UK, Kanada,

• model drugi - wyborca posiada tyle głosów ile jest mandatów do obsadzenia, głosowanie odbywa się w wielomandatowych okręgach wyborczych, za wybranych uważa się kandydatów którzy uzyskali kolejno największe liczby głosów -Turcja,

• System większości bezwzględnej - jednomandatowe okręgi wyborcze, kandydat musi uzyskać ponad 50% głosów w danym okręgu, jeżeli nie uda się, to występują dwie odmiany postępowania:

• system powtórnego głosowania - odbywa się II tura wyborów, w których udział bierze dwóch kandydatów, którzy uzyskali najwięcej głosów w I turze - Francja,

• system alternatywnego głosowania - jeżeli startuje kilku kandydatów wyborca wskazuje kogo preferuje w pierwszej, drugiej itd. kolejności. W każdej rundzie obliczeń eliminuje się kandydata, który uzyskał najmniej głosów, a jego głosy rozdziela się wg kolejności drugich miejsc - Australia,

System większości bezwzględnej uważa się za najbardziej deformujące. System większości względnej sprzyja stabilizacji sceny politycznej przez eliminacje małych partii.

33. Systemy wyborcze proporcjonalne - podstawowe założenia i rodzaje:

Celem jest jak najlepsze odwzorowanie preferencji wyborczych, nie jest zorientowany na wyłonienie stabilnego, jednopartyjnego rządu. Cechy:

• okręgi wielomandatowe (różne rozmiary),

• procent uzyskanych głosów jest bezpośrednią konsekwencją rozmiaru poparcia,

• dla uzyskania mandatu potrzebne jest osiągnięcie pewnego pułapu poparcia - próg naturalny,

• istotne role oprócz formuły odgrywają: rozmiar okręgu, uprawnienia wyborcy, klauzula zaporowa, wyrównawcza dystrybucja mandatów.

Są dwa rodzaje tego systemu:

• najbardziej rozpowszechniony jest wariant list partyjnych - listy mogą mieć zasięg regionalny lub krajowy. Mówimy o listach zamkniętych, półotwartych i otwartych. Drugim wariantem jest system STV (Single Transferable Vote).

34. System wyborczy STV:

System umożliwia wyborcy wyrażanie swoich personalnych preferencji. Występuje w Irlandii i na Malcie. Stosowany jest w okręgach wielomandatowych (nie większych niż 5 mandatów). Wyborca musi uszeregować poszczególnych kandydatów od najbardziej do najmniej preferowanego. Dla każdego okręgu dokonuje się obliczenia ilorazu wyborczego (iloraz Droopa): ((liczba oddanych głosów) / (liczba mandatów + 1)) + 1.

Dystrybucja mandatów:

• jeżeli po obliczeniu przez kandydatów pierwszych miejsc żaden z nich nie przekroczy ilorazu wyborczego, eliminuje się kandydata z najmniejszą liczba głosów, a jego głosy rozdziela między pozostałych wg uzyskanych „drugich miejsc”,

• jeżeli jeden z kandydatów przekroczy próg ilorazu wyborczego, wówczas uzyskuje mandat, a nadwyżkę głosów rozdziela się między pozostałych wg uzyskanych „drugich miejsc”.

35. Formuła wyborcza tzw. najwyższych średnich oraz tzw. największych reszt:

• formuła największych średnich: są mniej korzystne dla małych partii niż formuła największych reszt,

• formuła d'Hondta - dzieli się uzyskane głosy przez dana partię w okręgu przez kolejne liczby całkowite (1,2,3 itd.), mandaty otrzymują partie, które zdobyły kolejno najwyższe wyniki; jest korzystna dla dużych partii (Holandia, Belgia, Austria, Portugalia, Hiszpania, Grecja),

• formuła Sainte-Lague - podobnie jak w poprzedniej formule, ale w wersji klasycznej dzielnikami są liczby nieparzyste (1, 3, 5 itd.), a w wersji zmodyfikowanej pierwszym dzielnikiem jest 1,4 (np. Dania, Norwegia, Szwecja),

• inna wersją systemu największych reszt jest formuła Hagenbacha-Bischoffa,

• formuła największych reszt.

Najlepiej odzwierciedla preferencje wyborców metoda Hare-Nemeyera - liczbę oddanych na daną partie danym okręgu mnoży się przez liczbę wybieranych w nim posłów, a uzyskany wynik dzieli się przez ogólna liczbę oddanych głosów w okręgu. Partia uzyskuje tyle głosów ile w tak uzyskanym ilorazie wynosi wartość przed przecinkiem. Jeżeli pozostaną mandaty to dostają je partie, które uzyskały największy wynik po przecinku - sprzyja małym partiom oraz rozdrobnieniu parlamencie. Od 1985r. wykorzystywana jest w Niemczech.

I_A = (V_A x M) / V

37. „Mieszane” systemy wyborcze - rodzaje i ich charakterystyka

z jednej mądrej książki Mamy dwie wersje systemu mieszanego:

1. Pierwsza to kombinacja elementów większościowych i proporcjonalnych. Polega to na tym, że część deputowanych wybierana jest w systemie większościowym, a część w systemie proporcjonalnym. (tzw. system równoległy)

2. Druga wersja systemu mieszanego polega na tym, że wyborca ma dwa głosy i głosuje w taki sposób, że jeden z tych głosów oddawany jest na jedną z list wyborczych zgłoszonych w danym państwie związkowym, a drugi bezpośrednio na kandydata. (tzw. system równoległy)

Istnieje tutaj połączenie umożliwiające zarówno wyrażenie preferencji personalnych wyborcy, jak i uwzględnienie elementu proporcjonalności

Z wykładów od Herbuta z tamtego roku:

Sm. To połączenie s. Większościowego i proporcjonalnego - kombinacja dla osiągnięcia różnych celów (np. kompensacji - ograniczenia negatywnych efektów systemów większościowych)

Kombinacje mogą przybierać charakter zależny i niezależny

Kombinacja niezależna:

Niezależny oznacza, gdy należy z góry zastosować sposób rozdziału mandatów proporcjonalny i większościowy. Część wybierana za pomocą jednej metody, a druga drugiej, ale wynik z jednej części nie wpływa na drugą

Japonia - 500 mandatów, 300 w wyborach większościowych (1mandatowe okręgi) a 200 z wyborów proporcjonalnych w17dystryktach, które terytorialnie pokrywają się z okręgami 1mandatowymi). Wyborca posiada 2głosy. (na temat liczby mandatów wikipedia mówi co innego :/)

System koegzystencji - obywatele głosują albo w s. Większościowym(w niższych departamentach) albo proporcjonalny (senat francuski)

System fuzji - w wyborach municypalnych w zależności od sytuacji politycznej stosuje się albo oba albo tylko proporcjonalny (metodą d'Hondta)

Kombinacja zależna

Wynik z jednej części ma wpływ na drugą

Np. RFN  System wyborczy w Niemczech jest systemem mieszanym. Stanowi on połączenie zasady większości i proporcjonalności. Połowa składu izby (obecnie 299 deputowanych) wybierana jest w okręgach jednomandatowych, gdzie mandat otrzymuje ten kandydat, który osiągnął większość względną (czyli dostał więcej głosów niż jego konkurenci). Pozostała połowa składu (również 299 deputowanych) izby pochodzi natomiast z list partyjnych, przygotowywanych przez poszczególne partie dla każdego kraju związkowego. W wyborach każdy wyborca dysponuje dwoma głosami - jeden oddaje na indywidualnego kandydata w okręgu wyborczym, natomiast drugi - na listę partyjną.

Procedura obliczania głosów i przyznawania na ich podstawie mandatów jest wieloetapowa. Najpierw miejsca w Bundestagu otrzymują ci, którzy zwyciężyli w okręgach jednomandatowych. Są to tzw. mandaty bezpośrednie. Pozostałe mandaty rozdzielane są na podstawie głosów oddanych na listy partyjne, za pomocą metody Hare-Niemeyera. W systemie niemieckim może wystąpić zjawisko tzw. mandatów nadwyżkowych - pojawia się wtedy, gdy liczba mandatów uzyskanych głosami pierwszymi, przekracza liczbę miejsc, jaka przypadałaby partii na podstawie "głosów drugich". Partia zatrzymuje wówczas dodatkowo te mandaty, a liczba deputowanych w Bundestagu wzrasta o liczbę owych mandatów nadwyżkowych (niem. Überhangmandate). Obecnie w Bundestagu zasiada 16 deputowanych z mandatów nadwyżkowych.

Przykłady systemów mieszanych oprócz tych co wyżej wymienione, a tak żeby przycnić przed Herbutem jakby co  (z neta):

System wyborczy do parlamentu na Węgrzech jest mieszany:

• 176 deputowanych wybieranych jest w jednomandatowych okręgach wyborczych w dwóch turach głosowania, jeżeli w pierwszej żaden z kandydatów nie uzyska bezwzględnej większości głosów (min. 50%).

• 210 deputowanych wybieranych jest z list partyjnych (20 list okręgowych i jedna krajowa).

Każdy głosujący oddaje zatem dwa głosy, jeden na indywidualnego kandydata, a drugi na listę partyjną. Zarówno prawo wyborcze czynne (możliwość głosowania), jak i bierne (prawo kandydowania) przysługuje osobom, które ukończyły przynajmniej 18 lat.

Litwa 141 posłów wybieranych na 4-letnią kadencję. Wybory do parlamentu odbywają się systemem mieszanym, gdzie każdy obywatel ma 2 głosy: jeden oddaje na kandydata ze swojego okręgu (obowiązuje system większościowy), drugi na kandydata z ogólnokrajowej listy (system proporcjonalny).

Włochy Ustrój demokratyczny, republika z dwuizbowym parlamentem (kadencja pięcioletnia)

• Izbą Deputowanych (630 miejsc)

• Senatem (315 miejsc)

Obie izby parlamentu wybierane są w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym. 75% mandatów w obu izbach obsadzane jest większościowo w okręgach jednomandatowych, 25% proporcjonalnie w okręgach wielomandatowych. Jest 27 sztucznie wytyczonych okręgów w wyborach do Izby Deputowanych, a w wyborach do Senatu okręgami są regiony.

Chorwacja Zgromadzenie liczy sobie od 100 do 160 członków, liczba ta nie jest stała. Wybierani oni są w drodze powszechnych, równych i tajnych wyborów, na kadencję trwającą 4 lata. Mandat może zostać przedłużony tylko na wypadek wojny.

Ostatnie wybory odbyły się 23 listopada 2003 roku. Kraj został podzielony na 10 regionów wyborczych. Kierowano się kryterium geograficznym i ludnościowym. Z każdego regionu wybierano 14 deputowanych, przy pomocy systemu proporcjonalnego. Próg wyborczy wynosił 5%. Do uprzednio wymienionej liczby dokooptowano 8 przedstawicieli mniejszości narodowych, jak również 4 przedstawicieli chorwackiej "diaspory". Ta ostatnia liczba zmienia się za każdym razem, ustalana jest już po zliczeniu głosów, a jej wartość zależna jest od tego, ilu Chorwatów zamieszkujących za granicą oddało głosy na swoich przedstawicieli.

Ogółem liczba członków Zgromadzenia: 140 miejsc "krajowych" + 8 miejsc mniejszości narodowych + 4 miejsca "diaspory" = 152 deputowanych

Rosja Organem władzy ustawodawczej jest dwuizbowy parlament — Zgromadzenie Federalne, składające się z izby wyższej: Rady Federacji oraz izby niższej: Dumy Państwowej. W skład Rady Federacji wchodzi 178 członków (po 2 przedstawicieli z każdego z 89 podmiotów federacji: po 1 reprezentancie władzy ustawodawczej i wykonawczej). Duma Państwowa składa się z 450 deputowanych wybieranych na 4-letnią kadencję w wyborach powszechnych (225 mandatów zostaje obsadzonych w okręgu federalnym na podstawie systemu proporcjonalnego z list partyjnych, 225 — w okręgach 1-mandatowych).

38. Polityczne konsekwencje systemów wyborczych

• problem - jedne partie są nadreprezentowane, inne podreprezentowane

• M. Duberger - dwa aspekty - mechaniczny (dwie partie są nadreprezentowane, pozostałem - podr.) i psychologiczny („nie chcę zmarnować głosów”), osłabiane są one przez pojawianie się partii nowych oraz politykę koalicyjną (FDP w Niemczech)

• mierzenie proporcjonalności:

1. metoda R. Gunthera - 100 - (różnice między %głosów i %mandatów)/2 - w systemie większościowym - ok. 80, w syst. prop. - od 86 (Hiszpania) do 98 (Austria, Dania, Niemcy)

1. 1909 r. - J.P. Smith - „prawo sześcianu” - porporcja mandatów między dwiema największymi partiami to sześcian proporcji głosów

2. proporcjonalność wzrasta wraz ze se wzrostem wielkości okręgu (wyjątek - Niemcy)

3. proporcjonalność wzrasta - wraz ze spadkiem efektywnej liczby partii (wyjątki - Włochy do '94 i Dania)

4. p. wzrasta wraz z istnieniem wyrównawczej alokacji (wyjątek - Norwegia)

5. na p. nie ma wpływu wysokość progu wyborczego (np. Niemcy z progiem 5%)

2. punkt przełomu - wynik, od którego partia jest podreprezentowana (im wyższy, tym mniejsza reprezentatywność)

• redukcja efektywnej liczby partii - (Elw - partie w wyborach, Elp - partie w parlamencie) - [(Elw-Elp)/Elw]*100

• najwyższy wskaźnik - Hiszpania i UK

• najniższy - Austria, Dania, Irlandia, RFN i Holandia

• im niższy wskaźnik, tym wyższa reprezentatywność

• efekty wysokiej redukcji - partia bez większości głosów może mieć większość mandatów - „większość sztuczna”

większość sztuczna - partia zdobywa bezwzględną większość mandatów, nie uzyskując bezwzględnej większości głosów

większość wypracowana- bezwzględna większość mandatów jest skorelowana z analogiczną większością głosów

naturalna mniejszość - żadna partia nie osiąga bezwzględnej większości ani głosów ani mandatów

podstawowe i powiązane ze sobą polityczne konsekwencje, wspólne wszystkim systemom wyborczym:

• powodowanie efektu dysproporcjonalności, oznaczającego ogólnie nadreprezentację najsilniejszych partii i podreprezentacje partii słabszych

• redukowaniu efektywnej liczby partii reprezentowanych na arenie parlamentarnej

• produkowanie, z nielicznymi wyjątkami systemów partyjnych, większości sztucznych tj. nie wynikających z faktu zdobycia bezwzględnej większości głosów

Podział (na podstawie tych 3 czynników co wyżej):

• systemy relatywnie proporcjonalne (wskaźnik prop. ponad 95, punkt przełomu poniżej 10, redukcja poniżej 10) - Austria, Dania, RFN, Holandia, Irlandia, Szwecja

• syst. umiarkowanie deformujące (wsk. prop. 85-94, punkt przełomu 10-25, redukcja 10-20) - Finlandia, Grecja, Norwegia, Portugalia, Szwajcaria, Włochy

• systemy dyskryminujące (wsp. prop. poniżej 85, punkt przełomu powyżej 25, redukcja powyżej 20) - Wielka Brytania, Francja, Hiszpania

konsekwencją polityczną systemu wyborczego może być też np. strategie partii politycznych itp.

39. Typy zachowań wyborczych oraz schematy identyfikacji partyjnej:

Zachowanie na poziomie zagregowanym:

a) stabilne zachowania wyborcze:

• paradygmat społeczno-kulturalny - głównym motywem głosowania jest poczucie przynależności do określonej grupy społecznej - Europa,

• paradygmat identyfikacji partyjnej - głównym motywem głosowania jest lojalność wobec konkretnej partii, a nie przynależności grupowej - USA.

Gros wyborców wykształciło stabilne formy orientacji partyjnej, będące odbiciem postaw odziedziczonych po wcześniejszych generacjach.

Identyfikacja społeczno-strukturalna zastępowana jest przez psychologiczną.

b) zmiana lojalności wyborczej (przeniesienie preferencji wyborczych):

• zmiana krytyczna - Dania 1973r.,

• zmiana stopniowa:

• o charakterze sektoralnym - rodzaj wymiany poparcia między partiami - partia tracąc część elektoratu, odzyskuje je poprzez przyciągnięcie lojalności innej grupy wyborców,

• przekształcenie środowiskowe - zmiana społecznego otoczenia systemu partyjnego, np. zanik niektórych grup społecznych. Nie podlega kontroli elit (np. farmerzy,

robotnicy).

Przyczyny zmian:

• osłabienie klasowego modelu głosowania (indeks Alforda) - różnica między procentem głosów „lewicowych” wśród klasy robotniczej, procentem głosów „lewicowych” wśród klasy średniej,

• przesunięcie poparcia wyborczego udzielonego partiom między kolejnymi wyborami - volatility,

• frekwencja - spadek oznacza obniżenie poziomu zaufania do instytucji politycznych, zwłaszcza partii.

c) zanik lojalności partyjnej - słabną tradycyjne powiązania między grupą społeczną a konkretną partią, która była jej polityczną reprezentacją.

Zachowania na poziomie indywidualnym:

a) głos opinii - decyzja wyborcy podjęta na podstawie wielu propozycji rozwiązań programowych przedstawianych przez wiele partii

Merytoryczna ocena:

Przyczyny:

• rozwój mass mediów,

• wzrost wykształcenia.

Konsekwencje:

• wysoki stopień niepewności co do wyniku,

• podatność partii na zmiany opinii publicznej,

• niestabilność i zmienność zachowań wyborczych.

b) głos przynależności - osadzenie zachowania wyborczego w realiach struktury społecznej. Głosowanie na daną partię wynika z poczucia identyfikacji a nie aprobaty programu.

c) głos wymiany - przetarg nastawiony na zaspokojenie określonych potrzeb albo wzmocnienie pewnych interesów w zamian za udzielenie poparcia. Bezpośrednia relacja między kandydatem a wyborcą.

40. Funkcje parlamentu

Klasyczne funkcje, rozumiane jako podstawowe kierunki działania parlamentu, to

• Ustawodawstwo,

• Kontrola - udzielanie rządowi absolutorium, wotum zaufania, wotum nieufności, pociąganie do odpowiedzialności konstytucyjnej, powoływanie komisji śledczych, interpelacje i zapytania, wydawanie deklaracji, rezolucji, apeli i oświadczeń

• Kreacja rządu

Dodać można jeszcze ustrojodawstwo (zmiana ustroju)

Bardziej rozwiniętą typologię przedstawił Packenham (patrz: pkt. 41)

42. Parlamenty aktywne a reaktywne - udział parlamentu w procesie decyzyjnym.

Wśród autorów i innych speców istnieje rozbieżność wśród hierarchii funkcji parlamentu (czy ważniejsza jest funkcja legitymizacyjna, czy może decyzyjna - legislacyjna? Patrz pkt. 41).

Funkcja decyzyjna parlamentu jest spełniana przez parlamenty z niejednakową siłą.

N. Polsby rozgraniczył parlamenty na parlamenty-areny (jedynie miejsce, gdzie oddziałują na siebie różne partie polityczne) oraz na parlamenty transformatywne (posiadają zdolność formułowania polityki i przetwarzania inicjatyw politycznych w obowiązujące prawo).

• Parlamenty wysoce transformatywne (Kongres USA)

• Umiarkowanie transformatywne (Holandia, Szwecja)

• Umiarkowane areny (RFN, Włochy, VI Republika Francuska)

• Pełne areny (WB, V Francuska, Belgia)

M. Mezey: silne (zdolne do modyfikowania i odrzucania propozycji rządu oraz do formowania własnej linii politycznej), umiarkowanie silne (zdolne tylko do modyfikacji, lecz już nie do odrzucenia inicjatyw egzekutywy), słabe (poddane całkowitej dominacji rządu / prezydenta). Według niego w demokracjach występują wyłącznie parlamenty silne i umiarkowanie silne. Dodając do tego drugie kryterium, tj. poziom społecznego poparcia dla parlamentu, wychodzi (funkcja decyzyjna X społeczne poparcie):

1. aktywne - zdolne do modyfikowania propozycji rządu, nie zagrożone przedterminowym rozwiązaniem i cieszące się społecznym szacunkiem (USA);

2. reaktywne - dysponujące skromniejszymi możliwościami ograniczania władzy rządu, zagrożone przedterminowym rozwiązaniem, ale cieszące się uznaniem społecznym (WB, Szwecja, Dania, Finlandia, Norwegia, RFN, Belgia, Holandia, Szwajcaria, V Republika Francuska, Austria, Irlandia);

3. wrażliwe - zdolne do modyfikowania propozycji rządowych, zagrożone przedterminowym rozwiązaniem i nie cieszące się społecznym uznaniem (Włochy, IV Francuska, Republika Weimarska);

4. marginalne - posiadające ograniczoną zdolność modyfikowania propozycji rządowych, dysponujące ograniczoną władzą kształtowania budżetu, umiarkowanie popierane przez elity polityczne (Brazylia, Argentyna, Korea Pd., Tajlandia).

43. Przyczyny osłabienia uprawnień decyzyjnych współczesnych parlamentów

• XIX wiek Parlament miał duże kompetencje i uprawnienia - reżim przejściowy z silną pozycją parlamentu

• XX wiek siły się odwracają; znacznie wzmocnienie gabinetu, władzy wykonawczej, przesuniecie punktu nacisku w kierunku egzekutywy

1. Pojawienie się partii masowych

Demokracja masowa:

• wypadek przy pracy

• pojawiło się w momencie konsolidacji dem okracznej systemu - kształtowały się mechanizmy

• w Europie w oparciu o podziały socjopolityczne powstawały parte z wielkim poparciem = partie masowe

• partie zakładnikami dużych grup społecznych ich reprezentantów

• interesy sekcjonalne zaczęły określa charakter państwa

Styl organizacji partii - scentralizowane, zhierarchizowane, dyscyplina partyjna; szybko wprowadzili obyczaj, że lider zostaje premierem; zdali sobie sprawę z tego, że partii politycznej łatwiej promować politykę przez gabinet

Sposób prowadzenia polityki przez rząd - prostsze, skuteczniejsze, łatwiejsze

Partie masowe pchnęły system w kierunku asymetryczności

1. Państwo dobrobytu

• Lata 20

• z państwa małego do kreacyjnego, funkcje państwa zaczęły przyrastać

• to już nie była polityka dla wykształconych erudytów, wymagała fachowości

• nowe funkcje stały się domeną gabinetu

• to od szybkiego rządu wiele zależało

• premier / rząd stał sie głównym manipulatorem państwa

te dwie przyczyny ze sobą współgrają:

• państwo dobrobytu było wyrazem grupy (około 80% społeczeństwa) i było efektem działania demokracji masowej

• państwo dobrobytu to dziecko demokracji masowej

• tragedia dla partii politycznych

W momencie kiedy stworzono państwo dobrobytu państwo przejęło bardzo wiele:

• żeby korzystać z dobrobytu nie trzeba glosować na konkretną partię

• nie było zysków z głosowania na partie

• obywatel nie musiał wyraża politycznych skłonności

• departyjnośc systemu (wtedy się zaczęło, trwa do dziś)

• partyjność na plan dalszy - model demokracji masowej został odrzucony, przeszedł do historii

1. UE, procesy integracyjne

• ten wczesny ekonomiczny początek, eksperyment wtedy się narodził - płaszczyzna współpracy - kwestie ekonomiczne i techniczne

• jądro integracji ekonomicznej to rządy i gabinety są reprezentowane w Radzie UE, Radzie Europejskiej

• Parlament Europejski bardzo niewiele znaczy, rozgrywka pomiędzy Komisją i Radu UE

• np. Finlandia: za politykę gospodarczą, ekonomiczną odpowiada rząd - odrzucają reżim semiprezydencki

• wyjątkiem są tutaj Skandynawia i Włochy - tam starają sie wzmacniac parlament, głównie wynika to z obyczajowości

• kreatywna funkcja nie dopuści do marginalizacji parlamentu

• obyczajowość tworzenia koalicji gabinetowych

• partie będą wykorzystywały parlament do dyskusji z opozycją

4. Grupy interesu

• wewnętrzne grupy interesów

• interesy oddolne, zawsze tam gdzie można realizowac interesy

• zasada lobbingu - naciskac / lobbowac na najniższym etapie (mniej osób, gorzej sytuowane)

• cały proces tworzony w sferze biurokracji

• to częścią egzekutywy jest biurokracja, parlament nie ma takich organizacji - podstaw technicznych

• rozbudowa biurokracji (w państwie i UE) = szereg punktów dojścia

44. Problem unikameralizmu oraz bikameralizmu (w płaszczyźnie strukturalnej oraz funkcjonalnej). Rodzaje bikameralizmu.

Podział organizacji wewnętrznej parlamentu:

• jednoizbowy (unikameralny) - Dania, Finlandia, Grecja, Portugalia, Szwecja (+ Islandia i Norwegia, gdzie są dwie izby, ale wybierane w jednym głosowaniu i obradują razem, a posłowie sami wybierają, do której izby chcą należeć)

• dwuizbowy (bikameralny) - Austria, Francja, Belgia, Irlandia, Włochy, Holandia, Hiszpania, Szwajcaria, WB (+ Niemcy, gdzie Bundesrat reprezentuje rządy landów, a nie ich parlamenty czy wyborców)

tak przyporządkowane RFN oraz Islandia i Norwegia zostały ze względu na aspekt funkcjonalny, czyli faktyczną praktykę działania.

Aspekt strukturalny - układ i wzajemne relacje:

a) izba wyższa jest mniej liczna niż niższa. Wyjątek - WB;

b) kadencja izby wyższej jest zazwyczaj dłuższa niż izby niższej. Wyjątek: Szwajcaria, gdzie część członków Rady Kantonów (senat) jest wybierana na okres krótszy niż wynosi kadencja Rady Narodowej (niż 4 lata);

c) obowiązuje zasada rotacji w izbie wyższej, w trakcie kadencji część senatorów jest wymieniana (Holandia co 3 lata połowę, 1/3 co 3 lata w V Republice, 1/3 co 2 lata w USA, a w Austrii kadencja senatora pokrywa się z kadencją wybierającego go parlamentu krajowego, która jest inna w poszczególnych krajach);

d) izby niższe pochodzą zawsze z bezpośrednich i powszechnych wyborów, członkowie izb wyższych uzyskują swój mandat różnymi drogami

(wybory powszechne we Włoszech, USA, Japonii,

pośrednie przez kolegia elektorskie - Francja,

przez parlamenty krajowe - Austria,

metodą mieszaną - Irlandia część przez premiera, absolwentów uniwersytetów i przez kolegium elektorskie.

Włochy - senatorzy dożywotni oraz powoływani przez prezydenta.

WB - zasada dziedziczenia.

Bundesrat w RFN - delegacje rządów krajowych).

Aspekt funkcjonalny - kompetencje i praktyka działania; możliwości oddziaływania izby wyższej na niższą (legły u podstaw tworzenia parlamentów dwuizbowych: podział władzy między federacją a tworzącymi ją krajami - USA w XVIII w., albo chęć powstrzymania izby niższej od zbyt radykalnych działań - WB)

W pierwszym wypadku, izba wyższa zabezpiecza realizację interesów mniejszości zamieszkujących części federacji (stany, landy, prowincje, kantony) - jest aktywnym podmiotem polityki.

W drugim mają jedynie moderować decyzje i działania izby niższej.

To sprowadza się do dwóch rodzajów bikameralizmu:

1. silny - symetryczny - władza parlamentarna jest rozdzielona pomiędzy dwie izby dysponujące równymi kompetencjami;

głównie państwa federalne - Szwajcaria, Niemcy, Belgia po 1980, USA i Australia;

wyjątek: Austria, federalna, ale władza koncentruje się w izbie niższej oraz Włochy, unitarne, a silny (wręcz doskonały) bikameralizm;

2. słaby - asymetryczny - faktyczna koncentracja władzy w izbie niższej;

Francja, Holandia, a w Irlandii na znaczenie symboliczne (bo obie izby równe prawa legislacyjne, ale decydujący głos izba niższa), WB - skrajny przykład, Izba Lordów jest niczym.

46. Biurokratyczny model rządów i jego krytyka

• administracja publiczna dzieli się na samorządową i rządową (tutaj rodzi się polityka rządu)

• administracja rządowa składa się z dwóch segmentów: politycznego i biurokratycznego

Segment polityczny:

• rotacja - podlega zmianie

• rząd

• tworzony na podstawie kryterium politycznego

Segment biurokratyczny:

• nie polityczny - typowo organizacyjno - wykonawczy

• wewnętrzna grupa interesu (swoista korporacja, która podłącza grupy interesu przez interesy biurokracji)

• informacja: tutaj grupy interesu, za informację od grup interesu (eksperci) treśc ustawy; informacja bardzo droga, wpływ na treśc projektu

• są sobie nawzajem potrzebni

• tworzą trwałe powiązania

• swoisty technokratyzm - polityka odbywa się ponad ludźmi nie ma legitymacji społecznej, to są decyzje technokratyczne

• często mamy do czynienia z fetyszyzacją autorytetu - przecenianie tytułu - nieważne co mówi tylko jaki ma tytuł naukowy

Co decyduje o sile rządu?

• trzy teorie - „każda ma coś dobrego i coś głupiego” - w zależności jakiej kto jest teorii zwolennikiem akcentuje co innego

Weber: (tradycja niemiecka plus anglosaska) - teoria biurokratyzacji

• istnieje biurokratyczna siłą rzadu i gabinetu

• administracja to pamięć narodu

• apolityczny aparat

• rząd zakładnikiem urzędników - to oni potrafią oddziaływać na politykę

• panami sytuacji są biurokraci - mają wiedzę i informację

• biurokracja - zawodowcy

• politycy - amatorzy

• biurokracja to zinstytucjonalizowana grupa interesu

• profesjonalne - eksperckie przygotowanie

UE - technokratyzm, agenty komisji, akceptowanie zastąpienia legitymizmu społecznego legitymizmem technokratycznym

• biurokraci robią co chcą

• wywodzi się (ta teoria Webera) z socjologicznej teorii administracji, racjonalna teoria Dawsa

Krytyka:

• biurokracja to fenomen socjologiczny, oni też realizują swoje interesy, nie tylko status quo tylko maksymalizacja zysków - nie można tego rozpatrywać tylko na poziomie prawnym

• więcej kasy dla biurokracji - dyskusja o tort (budżet) im więcej kasy tym większy wpływ i możliwości biurokracji

• ale gabinet ma możliwość dyscyplinowania biurokracji

48. Premierowski model rządu, a model ministerialny

Premie rowski model gabinetu (nie musi wynikać z przepisów prawnych - WB nie wynika, w Niemczech już tak

• stan faktyczny: autorytet, charyzmatyczność

• parlament odpuszcza rządowi widząc silnego premiera

• pewna tradycja

• prezydencjalizacja parlamentu, wprowadzenie kategorii prezydenckiego parlamentaryzmu

• szczególna rola

• daleko idące faktyczne i prawne uprawnienia

• dyscyplinuje największą partię w parlamencie - dyscyplinuje parlament

• trudne - dla specyficznego typu premiera

Niemcy:

Willi Brandt (SPD) - odpuszczenie przez parlament pewnych kwestii - CDU mu odpuściło

• mają tutaj też znaczenie racje kulturowe

Kohl klasyczny przykład sprawnie działającego biurokraty, nie kreował trafnie wybierał

Kanclerski system - technokratyzm ważny

• legalistyczna kultura kanclerz może wszystko (konstytucja)

• kanclerz /premier/ odpowiada, a nie rząd jeśli parlament się wścieknie (potrzeba do tego izby wyższej jeszcze) to jest w stanie zrobić kanclerzowi „małą bubę”

WB

• decydują o wszystkim: Margaret Thatcher

• premier odpowiada za każdą decyzję

• Blair: wybierał sobie odpowiednie obszary, które decydowały o postrzeganiu rządu

• miał pewną charyzmę sytuacyjną

• przywódca wyposażony w silne normy, silne obyczaje konstytucyjne, dorzuca do tego charyzmę

- kreuje sobie miejsce programowe

- parlament mu na to pozwala - ufa mu

• Thatcher udało się nawet zmienić system wartości Brytyjczyków

Polityka: budowanie własnej strefy, nie trzeba do końca na podstawie prawa, wiele zależy od osobowości

Bardzo liczy się przyzwolenie polityczne: jeśli jest charyzma i efektywność działania to parlamentaryzm blednie

Ministerialny model rządu - tutaj doszukuje się siły rządu

Np. Austria, Holandia (tutaj też)

Tworzy się wyspecjalizowany podział pracy, premier nie ma prawa czuć się odpowiedzialny za jakiegokolwiek ministra

Poszczególne partie dzielą się uprawnieniami

Koncepcja wymyślona przez partie prezentowana, ale inna partia nie rości sobie praw do tej koncepcji - określone koncepcje są przypisane określonym partią, nikt nikomu nie patrzy na ręce

Wymaga gigantycznego zaufania do Politów - partii do partii

• musi myć konsens społeczny, który określa sfery wpływów partii politycznych - konsekwencja korporacjonizmu

• Austria rynek pracy, stosunki na ryki pracy, zatrudnienia - socjaldemokraci; chadecy na przedsiębiorców

• to miało przełożenie na rząd

• projekty nawet bez wiedzy premiera - projekty brały się z dyskusji w określonych kręgach, np. związki zawodowe - następnie minister do parlamentu projekt, parlament uchwala

• tworzenia państwa dobrobytu bez korporacjonizmu się nie uda

• nie da się wyjaśnić Szwajcarii bez stosunków industrialnych - zanim cokolwiek w parlamencie dyskusja społeczna

49. Typologia ról premiera według R.Rose.

Faktyczna rola, jaką pełni premier w gabinecie, to iloraz dwóch zmiennych:

- formalna koncentracja / rozproszenie władzy w gabinecie

- jednopartyjność / wielopartyjność gabinetu

1. lider  władza skoncentrowana w gabinecie jednopartyjnym (WB);

2. uczestnik przetargów  rozproszona pomiędzy różne ciała rządowe, jednopartyjny (Kanada);

3. żongler  władza skoncentrowana w gabinecie koalicyjnym; premier działa pod presją uczestników koalicji, którzy mogą odejść (Dania, Holandia);

4. symbol  władza rozproszona, a rząd koalicyjny; istnieje potrzeba rozbudowy innych mechanizmów decyzyjnych, np. konsensualnych czy korporatywistycznych (Szwajcaria)

53. Cechy reżimu politycznego UE

• w narodowych systemach pol. Można łatwo zdefiniować funkcję poszczególnych instytucji, ponieważ występuje zasada normatywna i organizacyjna zwana zasada podziału czy separacji władz. Taka separacja występuję w UE choć nie została w sposób jasny i konsekwentny przeprowadzona  w konsekwencji w ramach UE ujawniła się prawidłowość polegająca na szukaniu przez instytucje kompromisu kosztem stosowania arbitralnych rozstrzygnięć.

• trudno określić władzę najwyższąwypracowanie przez instytucje UE „ciągłego” kompromisu, jako zasadniczego typu postępowania strategicznego, oznacza konieczność stworzenia rozbudowanego systemu komisji oraz komitetów konsultacyjny i doradczych

• w UE mamy do czynienia z instytucjonalną niezależnością egzekutywy od legislatywy. W państwach Europy Z. Przynajmniej w sferze formalnej występuje zjawisko koncentracji władzy

• proces tworzenia prawa wspólnotowego cechuje znaczny stopień rozproszenia. Rada UE, Komisja, Parlament nie są w stanie faktycznie kontrolować tego procesu, każda stwarza szereg punktów dojścia no dla grup interesu  przetargi

• w UE dominuje formuła transnarodowych przetargów administracyjnych a to oznacza iż na jej poziomie nastąpiło znaczne ograniczenie praktyk i procesów typowych dla polityki demokratycznej reprezentacji

• UE określana jest mianem „państwa regulacyjnego” którego zadaniem staje się korygowanie funkcjonowania rynku poprzez tworzenie zasad (więcej w zagadnieniu 54)

59. Przyczyny ograniczenia roli partii politycznych w europejskim procesie decyzyjnym

• Partie polityczne na rynku europejskich przetargów przestały być wyłącznym dysponentem władzy publicznej, a stały się jednym z wielu podmiotów usiłujących wpłynąć na treść decyzji politycznych

• struktura UE i proces decyzyjny zostały oparte na postulacie zneutralizowania ideologii, a więc odcięcia się od realiów w jakich toczy się rywalizacja w systemach narodowych  nie ma miejsca na „prawdziwe” partie polityczne

• struktura instytucjonalna UE ma duży wpływ na funkcjonowanie partii politycznych. Partie nie rywalizują o przejęcie kontroli nad KE, a ich działanie ogranicza się do zapewnienia sobie wpływów w parlamencie. Komisja do funkcjonowania nie potrzebuje większości parlamentarnej. Decyzje programowe są efektem przetargów w Radzie

• w UE dominują mechanizmy konsensualne”zamrożenie” rywalizacji partyjnej

• partie polityczne traktują europejską arenę jako swego rodzaju reżim drugiej kategorii, zasadniczym miejscem gdzie zapadają wstępne decyzje pozostaje arena narodowa

• wybory europejskie - II kategorii  kampanie w trakcie elekcji europejskich właściwie nie ogniskują wokół tzw. kwestii europejskich. Toczą się wokół problemów ściśle związanych z polityką narodową

8

---