Grupy interesu i przetargi industrialne.

Istnienie oraz działalność grup interesu w obecnych skonsolidowanych demokracjach
zachodnioeuropejskich nie budzi zastrzeżeń i obaw co do zasadności ich istnienia oraz ich
intencji działania. Ugruntował się nawet pogląd ,że działania i istnienie takich grup na
forum publicznym polityki jest jedna z cech społeczeństwa obywatelskiego. W UE i
dokumentach wspólnoty podkreśla się znaczenie prowadzenia z nimi otwartego i
strukturalnego(zinstytucjonalizowanego) dialogu.
Obecnie uwydatniają się pewne nieścisłości związane z terminologią i nazewnictwem grup
interesu. Możemy spotkać się z określeniami : grupa nacisku, zorganizowane grupy
interesu, grupy interesów prywatnych , publicznych, publicznych także różnorodne
określenia lobbies czy grupy lobbystycznye. Komentarze dotyczące tych podmiotów
politycznych starają się czasami sugerować że istnieją mniej lub bardziej nieformalne grupy
interesu. Sugerować to może, iż grupy takie powinny być jawne i zawsze formalne i że
bardziej jawne i formalne grupy mogą stać się wiarygodnymi partnerami rządu. Tym
czasem grupy interesu są przede wszystkim tajne, niejawne- mają charakter
nieformalny. Oczywiście na pewnym etapie rozwoju czy działalności mogą kreować
struktury organizacyjne ,a także bardziej sformalizowane by pełniej móc korzystać z
odpowiednie akty prawne dotyczące działalności stowarzyszeń, związków zawodowych czy
organizacji pracodawców. Oczywiście to, że grupy interesu mają charakter niejawny , nie
oznacza, że są podmiotami dysfunkcyjnymi dla całości wspólnoty politycznej. Czasami
zdarza się że realizacja poszczególnych interesów przynosi uszczerbek realizowanym
interesom innych grup interesu , uniemożliwia ich realizacje, bądź generuje działania z nimi
sprzeczne. Zależy to głównie od rozmiarów i liczby działających poszczególnych grup
interesu. M. Olson (przedstawiciel kierunku analizy zwanego pluralizm elit, a także główny
prekursor nurty nowej prawicy) uważa, iż grupy o większych rozmiarach(wielu członków,
rozbudowany aparat administracji, zaplecze finansowe) w swoich kalkulacjach biorą pod
uwagę często ważne ,kluczowe wręcz zagadnienia aktualnej wykładni interesu publicznego.
Ponadto mają one częste skłonności do „sklerozy organizacyjnej” oraz rozwiązań
konfrontacyjnych. Przyczyną jest tutaj oderwanie się grup(np. dużych central związków
zawodowych) od ich społecznego kontekstu. Skleroza polityczna może prowadzić do
nadmiernego uwikłania grupy interesu w rozgrywki siłowe w polityce, co prowadzi do
zaniedbania w ich działalności statutowej.
Dominacja dużych grup interesu wpływa na oligarchizację życia publicznego poprzez
zawiązywanie się nieformalnych koalicji zwanych żelaznymi trójkątami. Są to koalicje
zawierające w składzie administrację publiczną, partie polityczne oraz wpływowe grupy
interesu. Negatywną konsekwencją jest tutaj monopolizacja rynku politycznego przez
uprzywilejowane podmioty i niemożliwości wejścia na niego nowych. Z kolei Olsen uważa,
że działania małych grup interesu są bardziej sprecyzowane i dyskretne. Dotyczy to
zagadnień , których realizacja przebiega w bardziej sprecyzowanym parametrami
środowisku. Organizację takie są dobrymi „agentami artykulacji” grup interesu. Jako agenci
reprezentują i realizują ich dążenia na zewnątrz, ale także stanowią narzędzie wewnętrznej
konsolidacji interesów grupowych. Jednak małe organizacje znacznie rzadziej mogą brać
pod uwagę treści powiązane z interesem publicznym.
Istotne jest jednak to, że grupy interesu stanowią obecnie ważny składnik ówczesnych
demokracji i ich ładu instytucjonalnego. Agregacja, konsolidacja, artykulacja interesów
stanowi obecnie ważny, sprzyjający składnik demokracji, a jednocześnie jest naturalnym
miejscem aktywności grup interesu.

Grupy interesu i ich organizacje w demokratycznym ładzie instytucjonalnym.

Opracowane w oparciu o neoinstycjonalizm w ujęciu zaproponowanym przez H. Simona
(oczywiście wg ksiązki Pana Profesora Najmądrzejszego Systemu Demokratycznego
Herbata ). Zatem Instytucje są tutaj zasadniczym elementem kontekstu organizacji.
Organizacje osadzone w danym środowisku instutcjonalnym, kultywują i chronią te
zachowania ich członków, które wynikają z instytucjonalnych standardów. Można wiec
przyjąc, że instytucję są ramowymi układami powiązań i hamulców, które część przybiera
postać relacji o charakterze formalnym ,inne natomiast mają charakter nieformalny. Relacje
te krępują - za pośrednictwem projektowanych na ich wzór organizacji- działania jednostek
i grup oraz procesy krążenia i transferów zasobów. W obrębie instytucjonalnych ram i
hamulców, są również kreowane, chronione, ogólne standardy , którym powinny sprostać
odpowiednie organizacje, a także główne zasady dystrybucji wspomnianych standardów.
B. Jordan ujmuje ten problem w sposób dość lakoniczny mówiąc, że instytucje to wzorce,
które określają kto i w jaki sposób w określonej organizacyjnie wspólnocie traci, a kto
zyskuje .Instytucje stanowią zatem rodzaj platform , w których obrębie poruszają się
organizacje rozumiane jako pozostające w stałych interakcjach z otoczeniem, struktury
złożone ze strategicznie rozlokowanych zasobów. Środowiskowy kontekst organizacji(jako
kontakt z otoczeniem) jest przyczyną ich funkcjonalnego zróżnicowania. Organizacje
różnicują się i specjalizują co nie pozostaje bez wpływu na kształ instytucji. Występuje
zatem oddziaływanie zwrotne. Teraz będzie już cos bardziej po Polsku  . Tak
pojmowane instytucje są pewnego rodzaju trwałymi regułami i wzorami działań
funkcjonujących w sposób autonomiczny do ich formalnych uzasadnień. Organizacje
stanowią natomiast formę realizacji tych reguł . D. North określa instytucje jako „zasady
wytwarzające przebieg gier drużynowych”, a organizacje są „drużynami stosującymi się do
tych zasad”.
Demokratyczne reguły gry akceptują istnienie grup interesu oraz powołanych do realizacji
celów poszczególnych grup organizacji. Uznaje się istnienie grup interesu za obiektywne, a
ustrój demokratyczny za chroniący ich uprawnienia jak żaden inny na świecie system
polityczny. Nie jest przy tym ważne czy grupy te starają się realizować określone interesy
grupowe , czy lobby , nie jest istotne czy są formalne czy nieformalne, ale ważne jest by ich
działalność nie uderzała w interes publiczny. Jeśli tak jest powinno się nałożyć pewne
ograniczenia ich działalności, regulowane prawnie (np. ustawy antymonopolowe) bądź
zakazać jej jak w przypadku związków religijnych stosujących ekstremalne metody
działania.
W odniesieniu do wszystkich grup interesu i ich organizacji można formułować postulat
stosowania zasady inkluzji, która oznacza możliwość objęcia wszystkich członków
wspólnoty, skutkami działania funkcjonalnych podsystemów systemu politycznego, z
drugiej zaś strony możliwość uzależnienia od działania wspomnianych systemów
grupowych oraz indywidualnych stylów życia. Grupy które nie uczestniczą w tak
rozumianej inkluzji zostają zepchnięte i nie uczestniczą w głównym nurcie życia
publicznego, bądź mogą zostać zdegradowane do roli podklasy, albo całkowicie przestać
istnieć w sensie politycznym (ale z tym autorzy książki nie do końca się zgadzają.)

Propozycje definicyjne

Od powiedzmy lat 60’tych zauważalne są w społeczeństwach zbieżne dążenia członków

mniejszych wspólnot do osiągania rozmaitych celów. Mają one różny charakter i mogą to
być cele ekonomiczne, etyczne, obyczajowe, czy polityczne. Nie każdy zatem cel jest
określamy mianem interesu politycznego. Zwykle większość tych celów osiągana jest w
innych płaszczyznach życia społecznego np. systemie gospodarczym; w sferze kultury; etc.
Czasami natomiast zachodzi polityzacja interesów grupowych .Dzieje się tak , gdy
dążenia grupowe napotykają silny opór ze strony innej grupy interesu, która znacznie
ogranicza jej działania. Wtedy zachodzi przeniesienie ,którego przyczyna jest konflikt
interesów, własnych dążeń w sferę polityki. Niezbędna jest tutaj działalność na rynku
polityki agentów artykulacji zagospodarowywujących nową niszę działania. Mogą to być
różne podmioty poczynając od podmiotów powstałych ze strony zainteresowanych , idąc
przez grupy interesu, podobne im inne podmioty, czy kończąc na partiach politycznych. W
przypadku długofalowego i ostrego konfliktu niezbędne jest powstanie instytucji
publicznych , których zadaniem będzie kontrola, obsługa konfliktu oraz standaryzacja
mechanizmów rozwiązań. Są to tzw. funkcjonalne grupy interesu ,w skład których wchodzą
związki zawodowe, czy organizacje biznesu. W europejskich krajach demokratycznych
funkcjonuje wiele rozwiązań prawnych regulujących stosunki indywidualne oraz zbiorowe
pomiędzy pracownikami i pracodawcami. Kontrolują to odpowiednie organy sądowe,
ministerialni mediatorzy, dwu- i trójstronne komisje ,a także instytucje samorządu
pracowniczego(rady zakładowe ), gospodarczego czy zawodowego(izby rzemieślnicze, izby
przemysłowo-handlowe).
R. Herbut definiuje interes polityczne jako „świadome pragnienie skierowania polityki
publicznej jako całości lub poszczególnych decyzji dotyczących rozdziału wartości
politycznych w konkretnym kierunku , postrzeganym przez zainteresowanych za konieczny
do osiągnięcia wcześniej uświadomionych i wyartykułowanych celów” Grupę interesu
definiuje natomiast jako „grupę spajaną świadomością istnienia wspólnych interesów,
której członkowie dążą do artykulacji celów grupowych oraz do pozyskania(jeśli jest to
konieczne ) agentów artykulacji i reprezentacji interesów grupy w przestrzeni
politycznej .Mogą one, grupy interesu, zabiegać o utworzenie własnych form
organizacyjnych ułatwiających promocję oraz realizację interesu grupowego lub korzystać z
pomocy istniejących już struktur organizacyjnych reprezentujących interesy grup
zaprzyjaźnionych’. Organizacje grup interesu definiuje natomiast jako „strukturę , która
poprzez skoordynowaną aktywność oraz strategiczne rozlokowanie dostępnych jej zasobów
dąży w imieniu interesów danej grupy do wywierania odpowiedniego wpływu na kierunek
realizacji polityk sektorowych ,przy jednoczesnym zaniechaniu, lub drugorzędnym
traktowaniu prób wprowadzenia swoich członków do formalnych struktur władzy”.
Definicje i typologie dobrze nam znanych z zajęć Dr Młyńca (którego osobiście bardzo nie
lubie) panów Almonda i Powella są nieco inne i bardziej ,z punktu widzenia autorów,
ubogie, bądź ułomne. Nie wyodrębnili oni bowiem pojęcia organizacji grup interesu, co
moim zdaniem , które podzielam z Herbutem jest karygodne i powinni się wstydzić. Cale
szczęście ,że z nami leci Rychu Herbut i naprawia ich błędy Więc do rzeczy. Almond
(Migdałek ) i Powell w dość swobodny sposób formowali kryteria stopnia organizacji
grup interesów:
-zrzeszeniowe grupy interesu – specjalne organizacje służące artykulacji interesów (związki
zawodowe, stowarzyszenia kombatanckie i wiele innych)
-instytucjonalne grupy interesu formujące wielopiętrowe struktury formalne (armia,
administracja publiczna, hierarchiczny Kościół Katolicki);
-niezrzeszeniowe grupy interesu oparte na mniej lub bardziej luźnych więziach
wynikających np. z pokrewieństwa bądź wspólnego pochodzenia’

-anormalne grupy interesu nie mające żadnych zasad regulujących ich istnienia i
funkcjonowania.

Typologia dość dysfunkcjna jak na dzisiejsze czasy ,a bronić można ewentualnie tylko
instytucjonalnych grup takich jak armia narodowa, Kościół Katolicki czy administracja
publiczna. Wynika to głownie z tego, że tworzą one sformalizowane organizacje i
jednocześnie stanowi, każdy z nich, organizacyjne wcielenie instytucjonalnego wzorca na
podstawie którego działa. Innymi słowy nie ma tutaj pluralizmu, bo dwie armie narodowe,
dwa Kościoły Katolicki w jednym kraju, czy dualizm administracji , powoduje burdel i
kwas ,a do tego głębokie kryzysy.
W tej jakże ułomnej typologii warto zwrócić jeszcze uwagę na dwie kat. grup interesu :
grupy sekcjonalne(reprezentujące określone interesy danej warstwy społecznej) oraz grupy
promocyjne (chcące zwrócić uwagę na zasadność wdrożenia bądź likwidacje jakiejś zasady
np. kary śmierci.)
Innym podziałem na który warto zwrócić uwagę jest podział Grossmana i Helpmana . W
grupie grup interesów partykularnych wyróżniają : grupy sektorowe(np. branżowe związane
z gałęziami gospodarki), grupy sekcjonalne (stanowiące produkt innych działów
społecznych ) oraz grupy specjalne (ich członków spajają zbieżne wynikające głównie ze
specyficznych bieżących kalkulacja ekonomicznych np. producenci bądź dostawcy
pewnych towarów rynkowych.).

I teraz to co lubię najbardziej : powyższe typologie są fajne ,ale generalnie może wystąpić
problem z posługiwaniem się nimi i przydzieleniem do poszczególnych kategorii np.
promocyjnej grupy interesu i ruchu społeczno-politycznego oraz ich odróżnienie, przy
realizacji podobnych bądź identycznych interesów. Dochodzi tutaj także kwestia trwałości
grup, która także zniekształca ramy tych typologii. Najlepiej po prostu używać pojęcia
„”GRUPA NACISKU” <- nie lepiej było napisać tak od razu ,a nie biadolić na 3 strony w
książce!!! ??? :/

Polityka grup interesu w świetle ustaleń modelowych.

Po II WŚ w USA i Europie Zachodniej podjęte szeroko skrojone badania dotyczące grup
interesu dowiodły, że robią one więcej dobrego i mało złego,złego także doszli do
konkluzji, że nosiciele takich grupowych interesów mogą szukać narta artykulacji tychże
interesów pośród zaprzyjaźnionych organizacji, pośród grup lobbujacych , czy pośród
insiderów – czyli wysoko postawionych urzędników. Pan A. F. Bentley zajmował się
opracowywaniem pluralizmu grup interesów kiedy nasi dziadkowie byli w naszym wieku.
Doszedł on do wniosku, że procesom politycznym stale towarzyszą konflikty interesów
grupowych, a rywalizacja różnych grup odbywa się w ramach istniejących instytucji i
procedur, chociaż ,chociaż jej rozwój może być niezależny od ram instytucjonalnych. To
behawioralne podejście umożliwiało rejestracje zjawisk związanych z dynamiką walki o
dominację. Doszedł on wiec do wniosku, że równoważna gra interesów implikuje stan
równowagi całego systemu politycznego do tego stopnia, że wzajemne oddziaływania grup
interesu upodabniają się do fizycznych zjawisk presji i oporu. Było to popularne w latach
50’tych XX w. ale wtedy Truman opublikował swoje wyniki badań, które zawierały próbę
przedstawienia mechanizmu, w myśl, którego grupy interesu rywalizowały ze sobą w
sposób uniemożliwiający trwałą dominację jednej ze stron. Taką sytuacje miał zapewnić
system demokratycznych hamulców instytucjonalnych oraz konsensualny charakter

współzawodnictwa. Państwo demokratyczne rejestruje zatem aktualny stan rywalizacji, ale
może także odegrać rolę promotora bądź protektora określonych interesów, działań i
decyzji. Aktualny stan polityki jest tutaj odzwierciedlaniem bieżącej konfiguracji
wzajemnie zależnych interesów grupowych. Jak w teorii naczyń połączonych z fizyki :
układ stosunków władczych reaguje na wyniki walki grup interesów i ich wpływy ,a władza
państwowa jest mechanizmem rejestrującym efekt tej rywalizacji.
Sednem obu prób redefinicji demokracji było zastąpienie wolnych i równych aktorów
indywidualnych, aktorami zróżnicowanymi pod względem społecznego , ekonomicznego, i
politycznego statusu oraz zorientowanymi na kolektywny zysk, aktorami zbiorowymi.
Kolejne lata przynosiły kolejne opracowania Dahla, Olsona, Polsby’ego , Rawlsa, które
wprowadziły wiele uzupełnień ,ale i sprzeczności do wzorca pluralizmu. Nawiązali to tych
prac także Schmitter, Lehmbrauch, Lijphart. Podniosła się także krytyka owych poglądów,
głownie za sprawą koncepcji przeciwstawieni sił autorstwa Galbraitha, modelu
neomarksistowskiego „nierównej rywalizacji” Milibamda, czy modelu
neomarksizmu„długich fal” Kellyego. Obecnie pracuje się nad tzw. analizą połączeń
sieciowych , zwracając szczególną uwagę na operacjoniazcję, wymianę zasobów,
kapitalizację, kreację, w których uczestniczą przedstawiciele grup interesu. Sieciową
perspektywę sprawowania władzy zawiera rec. Białej księgi UE zatytułowanej European
Governance (COM 428).

Polityka grup interesu we współczesnej praktyce europejskiej.

Poziom państw narodowych.

Obecnie w krajach UE i na obszarze wielu innych krajów Europy obowiązuje ogólny i
szeroko pojęty pluralizm grup interesu , gdyż tylko takie podejście do ich aktywności
jest możliwe do zaakceptowania w obecnych demokracjach. Występuje tutaj jednak
duże zróżnicowanie form przetargów interesów grupowych. Szczególnie widoczne jest
na gruncie stosunków przemysłowych , gdzie stale ma miejsce negocjowana kooperacja,
jak i konfrontacja interesów pracowników oraz publicznych ośrodków decyzyjnych. Po
wojnie utrwaliły się dwa stereotypowe typy prowadzenia polityki grup interesu:

-pluralistyczny- w którym przetargi maja charakter zdecentralizowany i
zdekoncentrowany

-korporatywistyczny- w którym obsłudze polityki grup interesu służą zcentralizowane i
skoncentrowane –zwykle trójstronne- instytucje i procedury koordynacyjne.

Nie są to jednak kryteria opisywania dwóch zupełnie odrębnych światów, ale pomagają
jedynie uwypuklić pewne charakterystyczne rysy przetargów interesów w
poszczególnych krajach.. W tej klasyfikacji wskazuje się tzry główne typy stosunków
przemysłowych , które można wyodrębnić na umownej osi stanowiącej kontinuum od
idealnego pluralizmu do czystego korporatywizmu. Dla demokracji zachodnio
europejskich są to:

Pluralizm

Widoczny obecnie tylko w Wielkiej
Brytani; przechodzący w chwiejny
korporatyzm o wyraźnym nachyleniu

etatycznym we Francji, Grecji, Hiszpani ,
Portugalii i Włoszech

Umiarkowany korporatyzm

Rozwija się na Cyprze, w Niemczech,
Irlandii, Holandii, Belgii oraz
Luksemburgu

Silny korporatyzm

Austria i kraje nordyckie : Dania,
Szwecja, Finlandia, Norwegia i Islandia

W Europie środkowej w wschodniej jest to raczej oddziaływanie etatyzmu, któremu
towarzyszą chwiejne formy korpoztyzmu. Etatyzm umiera powoli w Estonii i Słowenii
oraz po części na Łotwie i Węgrzech. Natomiast w Polsce, Bułgarii , Czechach, Litwie,
Rumunii, Słowacji, Ukrainie etatyzm wciąż jest ważnym elementem systemu stosunków
przemysłowych i pomimo jego antyrozwojowego charakteru stale jest reprodukowany
przez beneficjentów, wśród których znajdziemy także grupy interesu.

Poziom UE.

Pośród wielu organizacji grup interesu oddziałujących na ośrodki decyzyjne UE można
wyodrębnić sześć podstawowych podmiotów, których część jest zrzeszona w
ponadnarodowych europejskich federacjach konsumenckich. Są to :

-regiony subnarodowe
-środowiska pracownicze farmerów, rolników i spółdzielni rolnych
-miedzysektorwe i sektorowe organizacje przedsiębiorców,
- organizacje profesjonalistów i wolnych zawodów
- organizacje konsumentów,
- organizacje podmiotów związanych z ochrona środowiska

Czasami wyodrębnia się osobno i dodatkowo organizacje reprezentujące ruchy kobiece.

Wiele dokumentów o różnej randze wspomina o oddziaływaniu tych podmiotów na
isntytyucje UE. Ogólne zasady określa Traktat o UE. Mówi między innymi ,że Komisja
Europejska ma obowiązek komunikowania się z reprezentantami grup interesów.
Rozwinięciem tego zapisu można odnaleźć w komunikacie Komisji Europejskiej z 1992
r „”Otwarty i strukturalny dialog pomiędzy Komisją Europejską ,a specjalnymi grupami
interesu.” Dostrzega się tutaj szansę na przezwyciężenie unijnego deficytu demokracji w
bezpośrednich kontaktach z przedstawicielami grup interesu. Do kontaktów o
charakterze lobbystycznym zalicza się także Regulamin Parlamentu Europejskiego.
Na poziomie UE poza bezpośrednim lobbingiem istnieją także stałe i sformalizowane
formy konsultacji z przedstawicielami najbardziej reprezentatywnych organizacji grup
interesu. Najważniejszym elementem jest tutaj Europejski Komitet Ekonomiczno –
Społeczny . Powstał on na mocy traktatów podpisanych w Rzymie 1956r (traktat
powołał życia EWG i Euratom). ,a zapisy znowelizowane zawarto w traktacie nicejskim.
„Komitet złożony jest z przedstawicieli różnych gospodarczych i społecznych
zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w szczególności przedstawicieli
producentów, rolników, przewoźników, pracowników najemnych, kupców i
rzemieślników, wolnych zawodów, konsumentów i opinii publicznej”. Składa się z 350
członków nominowanych na wniosek państw członkowskich na czteroletnią kadencje.

W raporcie OECD z 2001 roku wskazuje się na możliwość ewolucji tradycyjnych form
demokracji reprezentacyjnej ku bardziej otwartym rozwiązaniom partycypacyjnym. Sa
to uwagi korespondowane ze wspomnianej białej księgi UE. Wyróżnia się tam pięć
zasad partycypacyjnego rządzenia: otwartość działań, partycypacja obywateli w
procesach decyzyjnych, konsekwentna i nieuchronna odpowiedzialność ośrodków
decyzyjnych oraz efektywność i spójność działań.. W myśl przepisu zasady te powinny
być wdrażane na wszystkich poziomach funkcjonowania władzy publicznej : unijnym,
państw narodowych, regionów oraz środowisk lokalnych.
W prpopnowanej formule w procesach decyzyjnych maja uczestniczyć nie tylko
tradycyjni przedstawiciele elektoratu, ale także emisariusze szerszych kręgów
obywatelskich: grup środowiskowych, org. pozarządowych , wspólnot obywatelskich.
Mobilizujące do zmian , poza raportem OECD, mogą być także przesłanki niedomagania
ciał przedstawicielskich, obniżająca się społeczna ocena tych instytucji ,co może
prowadzić do apatii politycznej, obyatwleksiej pasywności i absencji wyborczej.

Dodatek z wykładu profesora Rysia Herbuta: tzw. patch 1.1 

Obecnie grupy interesu są pośrednikami artykulacji interesów. Stanowią również, jak
pisałem już wcześniej, dopełnienie społeczeństwa obywatelskiego.
Od partii politycznych różni je stosunek do władzy- parte chcą być przy władzy
bezpośrednio, grupy interesu zaś chcą wpływać na treść ostatecznej decyzji politycznej
poprzez nacisk z zewnątrz. Ryhu wspominał, również ,że czasami obecnie partie
zachowują się jak g grupy interesu grupy interesu jak partie polityczne i dotyczy to
szczególnie szarych stref ,a nie rozwiniętych demokracji.

Partie polityczne

Grupy interesu

Bezpośrednia władza

Wpływ na ostateczna decyzje polityczna

Walcząc o elektorat partia musi być
skierowana do szerokiego odbiorcy

Grupy interesu są bardziej
wyspecjalizowane. Zwracają się do
konkretnych grup.

Partie mają wielu odbiorców.

Dlatego mają okrojone grupy poparcia,
popeorają ję konkretne segmenty
społeczne.

Klasyfikacja:

Ze względu na trwałość / stabilność-zakładamy ,że się nie zmieniają (klasyfikacja
statyczna)

Promocyjne

- raczej krótkotrawałe

Sekcjonalne

-względnie trwała

Dla promocji ważnych w danym
momencie wartości , może być odebrana
przez szerokie grono odbiorców; wartości
to np. kara śmierci, abolicja , ekologia

Działają w interesie danej gr. Społecznej ,
precyzyjnie określony trwały zakres
odbiorców; związki zawodowe,
organizacje korporacyjne managerów,
czy weteranów.

Ze względu na punkt dojścia do sfery władzy (klasyfikacja dynamiczna)
Z wieloma kanałami dostępu do aparatu
władzy (dziury w serze ),którymi
można wprowadzić interes, im więcej
punktów dojścia tym większa pluralizacja
; przykładowe organa / systemy :
Komisja Europejska, reżimy anglosaskie

System polityczny działa bez dziur;
ograniczona liczba grup wpływających na
proces decyzyjny; tutaj o wpływy
decyduje rywalizacja między grupami, ze
względu na małą ilość kanałów
artykulacji interesu; występuje na
przykład w Niemczech, gdzie pluralizm
grup interesu i ich wpływ na ostateczne
decyzje polityczne traktuje się jako brak
autonomicznej decyzji państwa.

Wyróżniamy grupy wewnętrzne

Grupy zewnętrzne

Mogą one trwale współpracować z
rządem

Mają utrwalone i wytworzone dojście do
kanału artykulacji, bądź w innym
przypadku są zupełnie wykluczone

Zróżnicowanie polega na tym, że grupy (wewnętrzne oraz zewnętrzne) są podmiotami
mającymi różne zasoby, a ich wykorzystanie zależy od kontekstu sytuacji. Zasobami może
być np. informacja, wiedza na jakiś temat pieniądze, pozytywny stosunek społeczny do
grupy czy problemu , który reprezentuje, czy głośność grupy (w tym negatywnym
znaczeniu- głośne grupy dla własnego spokoju i bezpieczeństwa wciąga się w kanały
artykulacji). Grupy wewnętrzne często tworzą z administracją publiczną i rządem więzy, na
mocy których stale i trwale ze sobą współpracują. Więź takie mogą wytworzyć się na
zasadzie udowodnionej przez grupę przydatności, rzetelności, czy słowności.

Grupy interesu wpływają oczywiście na rząd administracje publiczną, a nie na parlament.
Parlament jest znacznie bardziej liczny, przez co droższy do lobbowania (każdemu kpić np.
kawę to kupa kasy wychodzi, a nie wspomnę już o samochodzie ). Poza tym to
administracja publiczna pracuje na wszelkimi projektami ustaw i innych dokumentów,
natomiast rząd ma w dużym stopniu wpływ na rozwiązanie konkretnych problemów.
Jedna z podstawowych funkcji rządu jest przyjmowanie grup interesu. Widoczne jest tutaj
osłabienie roli parlamentu. Wynikać mogą z tego wspomniane wcześniej przymierza
polityczne między rządem i grupami interesu (oczywiście grup wewnętrznych).

Typy polityki grup interesu:

Pluralizm

Korporatywizm

Popularny w reżimach anglosaskich i
amerykańskim(tutaj w dużym stopniu
wynikał z tradycji i historii ;kongres nie
stracił w USA na znaczeniu, ale
jednocześnie poddany jest dość ścisłej
kontroli przeciwko korupcji i tym
podobnym rzeczom);
wystepuje tutaj mnogość grup interesu –
konkretna struktura społeczna generuje
kilka takich samych grup interesu- tzn.

Początek to lata 80’te. Zaczęto wtedy
mówić o powstaniu tzw.
neokorporacjonizmu- chcąc oderwać się
od kojarzonego z faszyzmem
korporacjonizmu nazwali go
neokorporacjonizm. Kiedy jednak zyskali
na powszechne uznanie powrócili do
poprzedniej nazwy i został ostatecznie
korporatywizm.
Sam korporatywizm rozwijał się od lat 30

kilka podobnych grup reprezentuje jedna
grupę społeczna;
pluralizm nie gwarantuje trwałych
koalicji grup interesu z władzą-
powiązanie Władzy i grup interesu są
zmienne w czasie i zależą od wielu
czynników budujących „obecna
sytuacje”;
grupy interesu mają pomysły na
rozwiązanie problemów, ale nie
uczestniczą bezpośrednio w
wykonywaniu decyzji rządowych-
pomagają tworzyć projekt, a rząd i
administracja go wykonują;
oczywiście o dojście do „władzy”
konkretnych grup interesu zależy od
posiadanych zasobów;
Model pluralistyczny wymaga pewnego
rodzaju określonej kultury , potrzebuje
odpowiedniej struktury instytucjonalnej,-
wiąże się to z mniejszą ingerencją w
procesy zachodzące w społeczeństwie:
tworzą się jakby dwa uzupełniające się
subsystemy- subsystem państwowy i
subsystem społeczny:

XX w. Jego o krystalizowanie się w
ostatecznej formie to czas lat 60-70 ‘tych.
W Szwecji już koniec lat 50 to czas
rozwiniętego korporacjonizmu.
system ten był początkowo wprowadzony
dla budowania zabezpieczenia systemu
(można to wiązać np. z państwem
dobrobytu ) oraz zapobieżeniu kryzysom
ekonomicznym;
polega on na współpracy i
koegzystencji ,jest mniej rywalizacyjny
od pluralizmu;
opiera się na relacjach dwóch głównych
podmiotów: związków zawodowych oraz
organizacji pracodawców(szeroki
biznes);
stworzyło to układ tripartyzmu- w jego
skład wchodzą dwie wyżej wymienione
grupy (zw. Zawodowe i org.
pracodawców)oraz administracja
publiczna/rzad(państwo)-do rozmów i
ustaleń dochodzi pomiędzy grupami
związków i pracodawców, swoje decyzje
przedkładają rządowi , który je realizuje.
Oczywiście związki i pracodawcy idą na
wspólną wymianę i jedna strona drugiej
musie zaoferować cos w zamian np.
powstrzymanie się od strajków i
demonstracji w zakładach produkcyjnych
w zamian za brak możliwości grupowych
zwolnień przez dany okres czasu;
w Austrii, Szwecji czy Holandii możemy
śmiało stwierdzić istnienie
korporatywizmu , ze względu na bardziej
narodowy charakter państwa. Z powodu
deficytu tego narodowego charakteru
mniej korporacjonizmu jest w szeregach
państw UE.;
w korporatywizmie musi dojść do
koncentracji i wytworzenia silnej
reprezentacji;
układ korporacyjny jest jedynie faktem
politycznym, a nie konstytuowanym
zapisem;
korporatywizm zakłada daleko idący
udział grup interesu w implementacji
decyzji- głównie związki i organizacje
pracodawców wdrażają decyzje w życie;

czasami państwo w ogóle wyłączone jest
z rozmów i implementuje ustalone
wcześniej podczas rozmów warunki
współpracy związków zawodowych i
organizacji pracodawców.;;;;

Niemcy są można powiedzieć takim
ukrytym korporacjonizmem- normalnie
mają pluralizm, ale w czasie np. kryzysu
ustawowo zagwarantowana jest
możliwość wprowadzenia systemu
korporacyjnego.

Temat nr 3
FORMY PARTYCYPACJI OBYWATELI W PROCESIE POLITYCZNYM

Partycypacja polityczna- forma wpływu politycznego obywateli na proces rządzenia;
bezpośrednie uczestnictwo obywateli w procesie decyzyjnym

Wzrost wpływu jednostek i ich organizacji na przebieg procesów politycznych zmniejsza
niebezpieczeństwo destabilizacji demokracji poprzez zwiększenie jej legitymacji( system
demokratyczny chcąc uniknąć masowych buntów i niezadowolenia społecznego musi
stwarzać prawne i faktyczne możliwości kreowania rzeczywistości politycznej wszystkim
zainteresowanym uczestnictwem w życiu politycznym wyborcom, a nie tylko wąskiej
grupie profesjonalnych polityków)

Formy partycypacji politycznej w demokracji
1)Partycypacja konwencjonalna

−

Wybory( wybór reprezentacji politycznej)

−

Referendum

−

Możliwość organizacji się w organizacje polityczne

-partie polityczne
-grupy interesów ( np. związki zawodowe, grupy wyznaniowe, etc.)
-stowarzyszenia

D) publiczne wyrażanie swojego zdania

-protesty
- pochody
-strajki

E) inicjatywa ustawodawcza( społeczne, obywatelska

2)Partycypacja niekonwencjonalna

A) wojna domowa
B) akcje terrorystyczne
C) rewolucja
D) odmowa płacenia podatków

E) zamachy na mienie publiczne lub życie polityków
f) nielegalne strajki, demonstracje, etc.

Demokracja bezpośrednia zabezpiecza udział w ostatecznym rozstrzygnięciu
konkretnego problemu wynikającego z konfliktu interesów grupowych.

−

Referendum –„ forma ustrojowa zapewniająca bezpośrednie decydowanie
wyborców w drodze głosowania o różnych sprawach życia państwowego będących
przedmiotem głosowania i ze skutecznością wskazaną w akcie
głosowania( Zieliński)” W rzeczywistości jednak w dzisiejszych państwach , z
wyjątkiem Szwajcarii, referendum i inicjatywa ludowa mają znaczenie głownie
pomocnicze.

Analiza częstotliwości stosowania instytucji referendum pozwala na wyciągnięcie
wniosku, że zyskuje ona stopniowo na znaczeniu.

Klasyfikacja ze względu na obowiązek zarządzenia głosowania

-referendum obligatoryjne- w określonej prawnie sytuacji uprawniony organ
państwowy ma obowiązek poddania danej kwestii pod głosowanie

-referendum fakultatywne- decyzja taka jest przedmiotem jego

swobodnego uznania.
Klasyfikacja ze względu na czas przeprowadzenia

-ratyfikacyjne- przeprowadzone po podjęciu stosownej decyzji przez

parlament

-konsultacyjne- przeprowadzone przed jej podjęciem

Inny podział

-kontrolowane- inicjowane przez siły rządzące( prezydenta, rząd, większość
parlamentarną)głosowanie powszechne jest w tym przypadku dodatkowym
sprawdzianem popularności ekipy rządzącej/jej lidera i niesie za sobą ryzyko
porażki ( np. ustąpienie ze stanowiska prezydenta Charles’a de Gaulle po
nieudanym dla niego wyniku referendum z 1969r.)

-niekontrolowane- inicjowane przez mniejszość opozycyjną.

Opozycja zyskuje możliwość mobilizowania poparcia społecznego na rzecz
własnych projektów rozwiązania danego problemu albo na rzecz
zakwestionowania podjętej już decyzji przez parlamentarną większość lub
rząd.

Podział wg Smitha

-prohegemoniczne- utrzymujące lub umacniające pozycję

sprawujących władzę

-antyhegemoniczne- prowadzące do przejęcia władzy przez opozycję lub co
najmniej zablokowanie decyzji grupy rządzącej.

Referendum z jednej strony może mieć funkcję „legitymowania opinii
establishmentu politycznego przez sceptyczny elektorat”, z drugiej jednak może być
wyrazem niemożności rozwiązania konfliktu przez elity polityczne i przerzuceniem
ciężaru odpowiedzialności za rozstrzygnięcie kontrawersyjnej kwestii na ogół
elektoratu. W sytuacji, którą opisuje drugi przypadek efektem referendum może się
Staś destabilizacja polityczna owocująca rozłamami partyjnymi, mobilizacją
przeciwników i organizacja protestów społecznych.

−

Prawybory-
Wg książki Herbuta: ograniczenie partii politycznych na rzecz wyborców w
arbitralnym mianowaniu swych kandydatów na stanowiska publiczne (USA)
Wg wikipedii ( dla ułatwienia): Służą do zbadania opinii publicznej lub wyłonienia
kandydatów mogących startować w późniejszych wyborach właściwych. Ich
znaczenie jest uzależnione od ordynacji wyborczej i w wielu systemach politycznych
(np. w USA) jest to część procedury wyborczej.

−

Inicjatywa ludowa

−

Weto ludowe ( w czasie vacatio legis grupa obywateli może zarządać zmiany tej
decyzji, co ma formę aktu prawnego- rozstrzygnięcie dokonuje się w referendum;
zwiększa to skłonność władzy do podejmowania kompromisowych decyzji)

−

Recall- instytucja odwołania deputowanych, których działalność nie satysfakcjonuje
określonej grupy wyborców( stosowana w USA i Szwajcarii)

−

Plebiscyty ( dot. Kwestii przynależności spornego obszaru)

−

Wybór szefa egzekutywy w głosowaniu powszechnym ( pozycja sporna, nie
wszyscy politolodzy uważają tą formę za demokrację bezpośrednią, ponieważ po
objęciu stanowiska wyborcy nie maja wpływu na jej decyzje)

7. Władza ustawodawcza.

Parlament – wyposażona we władzę stanowienia ustaw i pochodząca z wyborów
rywalizacyjnych, kolegialna reprezentacja interesów indywidualnych wyborców i elektoratu
jako całości.

Podział parlamentów wg kryterium organizacji wewnętrznej:

−

jednoizbowe (unikameralne) np. Dania, Grecja, Szwecja; większość z nich występuje
w Skandynawii; taka forma jest stosunkowo młoda,

−

dwuizbowe (bikameralne) np. Włochy, Francja, Belgia; utrzymywane głównie siłą
tradycji, bądź wynikające z zasady federalizmu; istnieją we wszystkich państwach
federalnych i quasi-federalnych (izba wyższa reprezentuje interesy jednostek
wchodzących w skład federacji) oraz w niektórych unitarnych; zdaniem Lijpharta
zazwyczaj wybierają je kraje o większym terytorium

cechy:
izba wyższa mniej liczna, niż izba niższa (wyjątek Wielka Brytania),
kadencja izby wyższej zazwyczaj jest dłuższa niż izby niższej (wyjątek Szwajcaria),
obowiązuje zasada rotacji w przypadku izby wyższej, polegająca na tym, że część jej
członków jest wymieniana,
w przeciwieństwie do izb niższych, pochodzących z bezpośrednich i powszechnych
wyborów, członkowie izb wyższych zyskują swój mandat różnymi drogami

rodzaje bikameralizmu:
symetryczny (silny) – władza podzielona między dwie izby dysponujące równymi
kompetencjami, cechuje głównie państwa federalne
asymetryczny (słaby) – faktyczna koncentracja władzy w izbie niższej

−

swoistym połączeniem jedno i dwuizbowości są parlamenty Niemiec (Bundesrat
reprezentuje rządy krajów związkowych, a nie ich parlamenty bądź wyborców; z
drugiej strony reprezentowanie interesów landów przy decyzji przez osobne obrady-
> w książce potraktowany jako raczej-bikameralny), Islandii i Norwegii (w obu
państwach, mimo iż istnieją dwie izby to są wybierane w jednych wyborach i
obradują razem, ponadto do jednej bądź drugiej izby posłowie wybierają się sami->
potraktowane jako raczej-unikameralne)

Funkcje parlamentów:

−

legitymizacyjna

ukryta legitymizacja (odbywanie regularnie i nieprzerwanie debat nad zasadniczymi
kwestiami politycznymi),
jawna legitymizacja polityczna (udzielenie aprobaty dla działań innych podmiotów w tym
zwłaszcza rządu),
stwarzanie ujścia dla napięć politycznych pojawiających się między poszczególnymi
podmiotami polityki i stanowiących zagrożenie dla systemu,

−

socjalizacyjno – rekrutacyjna

rekrutacja polityczna (wyłanianie liderów politycznych),
socjalizacja (rozumiana jako upowszechnienie wzorców zachowań politycznych
charakterystycznych dla systemów demokratycznych),
trening polityczny (nabywanie umiejętności działania politycznego – pokonywania rywali i
pozyskiwania sojuszników),

−

decyzyjna (wpływu) – obejmuje przede wszystkim legislację

rozwiązywanie impasów, jakie pojawiają się w systemie politycznym,
artykulacja interesów grupowych,
rozwiązywanie konfliktów,
nadzór i patronat nad administracją.

Inna typologia:

−

ustawodawstwo,

−

kontrola (interpelacje, zapytania poselskie, rozpatrywanie sprawozdań, udzielenie
absolutorium, wotum nieufności, wotum zaufania)

−

kreacja rządu oraz innych organów państwowych (np. wotum zaufania, prawo
wyboru prezydenta)

−

udział w sądzeniu funkcjonariuszy publicznych

Podział parlamentów wg funkcji decyzyjnej (M.Polsby)

−

areny – będące jedynie miejscem, gdzie oddziaływają na siebie rózne partie
politycznego

umiarkowane areny – RFN, Włochy
pełne areny – WB, Francja

−

transformatywne - posiadające zdolność formułowania polityki i przetwarzania
inicjatyw politycznych w obowiązujące prawo

wysoce transformatywne – tylko USA (sprzyjają im szerokie koalicje, zmienność składu
większości parlamentarnej, zdecentralizowany charakter partii politycznych)

umiarkowanie transformatywne – Holandia, Szwecja

Podział parlamentów wg funkcji decyzyjnej (M. Mezey)

−

silne – zdolne do modyfikowania i odrzucania propozycji rządy oraz do formowania
własnej linii politycznej

−

umiarkowanie silne – zdolne do modyfikacji, lecz nie do odrzucenia inicjatyw
egzekutywy

−

słabe – poddane całkowitej dominacji rządu

Podział parlamentów wg poziomu społecznego poparcia i funkcji decyzyjnej (M.Mezey)

−

aktywne – zdolne do modyfikowania propozycji rządu, nie zagrożone
przedterminowym rozwiązaniem i cieszące się społecznym szacunkiem (USA),

−

reaktywne – dysponujące skromniejszymi możliwościami ograniczenia władzy
rządu, zagrożone przedterminowym rozwiązaniem, ale cieszące się społecznym
uznaniem (WB),

−

wrażliwe – zdolne do modyfikowania propozycji rządowych, zagrożone
przedterminowym rozwiązaniem i nie cieszące się społecznym uznaniem (Włochy)

−

marginalne – posiadające ograniczoną zdolność modyfikowania propozycji
rządowych, dysponujące ograniczoną władzą kształtowania budżetu, umiarkowanie
popierane przez elity polityczne (Brazylia)

Parlamenty demokracji zachodnioeuropejskich mają charakter umiarkowanie
transformatywny i cieszą się uznaniem społecznym.

Na siłę parlamentu wpływają trzy rodzaje zmiennych(Norton)
a) konstytucyjne -ograniczenia władzy wynikające z konstytucji,
b) polityczne – liczba partii w parlamencie oraz ich zdolność do podporządkowania sobie
instytucji państwa, uwarunkowana lojalnością i dyscypliną partyjną
c)proceduralne – obejmują strukturę, uprawnienia i aktywność komisji parlamentarnych(im
bardziej struktura komisji odpowiada strukturze gabinetu i im bardziej są one zaangażowane
w proces ustawodawczy, tym w wyższym stopniu parlament ma charakter transformatywny

Decydującym czynnikiem określającym wzajemną pozycję parlamentu i rządu jest układ sił
w parlamencie obejmujący:

−

liczbę reprezentowanych w nim partii

−

dystans ideologiczny między nimi

−

obecność partii izolowanych

Biorąc to pod uwagę, wyróżniamy następujące warianty sytuacyjne:

−

dominację jednopartyjnej większości, która wpływa na osłabienie pozycji parlamentu
wobec rządu (WB, Grecja)

−

istnienie wielkiej koalicji, grupującej wszystkie bądź większość znaczących partii
parlamentarnych; w tym przypadku efekt jest zróżnicowany (np. Holandia i Finlandia
posiadają parlamenty transformatywne, natomiast Austria i Belgia legislatywy-areny)

−

koegzystencję praktyki formowania rządów przez jednopartyjną mniejszość
parlamentarna z praktyką rządów koalicyjnych – mniejszościowych lub
większościowych (Norwegia, Dania)

−

dominację koalicji synkretycznej, obejmującej partie ideologicznie zdystansowane,
zjednoczone wokół celów pragmatycznych, z których na plan pierwszy wysuwa się
izolacja silnej partii opozycyjnej, relewantnej na arenie wyborczej (Włochy); wariant
ten sprzyja umocnieniu pozycji parlamenty wobec rządów i łatwości obalenia
gabinetu

Systemy wyborcze

Wybory i ich funkcje

Główną rolą wyborów jest wybór rządzących, wg Schumpetera „powinny one mieć na celu
przekazanie stru władzy temu kto w danym momencie ma większe poparcie niż pozostali”.
Jakie powinny być?

Cykliczne-powinny się odbywać raz na jakiś czas wg norm wyróżnionych w

konstytucji czy innych aktach prawnych, wyjątkiem jest jedynie możliwość skrócenia
kadencji-rozwiązanie parlamentu a w efekcie przedterminowe wybory.

Rywalizacyjne-, oznacza to,że w każdych wyborachpowinny brać udział co

najmniej dwie partie, w tym jednaktórarzucawyzwanie rządzącym, co więcej powinna
istnieć realna możliwość by rządzący przegrali,cojest niemożliwe w autorytaryzmach.

Wolne- nikt nie może narzucać innym swej woli czy to grożąc przemocączy też

próbując przekupić wyborcę.

Uczciwe-powinno się na tych saych zasadach traktować

partie,organizacje,stowarzyszenia itp., powinno się dać im wolmość zrzeszania ,dostęp do
mediów, i wolność wyrażania poglądów (wyjątkami w pewnych krajach są konkretne
doktryny, w Polsce np.Nazim). Ma to zniwelować różnice w potencjale finansowym i
leczebnym każdej z grup chcącej wziąć udział w wyborach.

R.Dahl w teorii inkluzji założył,że każdy dorosły jest na tyle odpowiedzialny by móc
swojego kandydata wybrać i by sam ocenił co jest dla niego dobre a co złe. Oznacza to,że w
demokracjach w roli selektoriatu(podmiot uprawniony do decydowania) występuje ogół
dorosłych, a w systemach niedemokratycznych niekoniecznie.
Ujęcie normatywne czyli to jak powinno być można podsumować 7 punktami:

1. Rywalizacja co najmniej dwóch podmiotów
2. Dawanie szansy na odrzucenie aktualnie rządzących
3. Cykliczność
4. Wolność uczestnictwa w wyborach i biernego i czynnego dla wszystkich dorosłych

obywateli

5. Powinna istnieć wolność wypowiedzi,zwłaszcza w krytyce rządzących
6. Równe warunki rywalizacji
7. Zapobieganie dyskryminacji mniejszośći

W Europie możemy wyróżnić 3 typy elekcji i rywalizacji:

1. Wysoce rywalizacyjne-wyrównane szanse opozcji i rządzących
2. Semi-rywalizacyjne- prewaga rządzących jest stała i utrzymuje się długo (Szwecja

45-76)

3. Quasi-rywalizacyjne-rzadzący strają się zminimalizować szanse opozycji nie

eliminując pluralizmu (Włochy lata 50 i 60+ Rosja)

Dwie kolejne cechy wyborów i samego systemu wyborczego to wpływ na formowanie
rządu i wpływ na system partyjny. Mianowicie jednomandatowe okręgi wyborcze nie
wymagają powstania systemu dwupartyjnego, ale go promują więc można powiedzieć,że
oddziaływują na jego powstanie.

System wyborczy-całokształt norm określających „reguły wyborcze”, sposób
przeliczania głosów,zasady prowadzenia kampani wyborczej czy organizację samego
głosowania.

Systemy wyborcze są dlatego tak ważne ponieważ majądo spełnienia 4 kluczowe z punktu
partii politycznych zadania:

1. Reprezentatywność-partie z największym poparciem mają wygrać wybory
2. Stabilność-partia rządząca powinna potrafic stworzyć rządzących
3. Zgodność działań rządu z oczekiwaniami rządzących
4. Pozytywna selekcja kadr-wybór najlepszych ludzi na stanowiska

Jak podkreśla Antoszewski te cele są sprzeczne np. cel nr 1 i nr 2, przykład system
brytyjski gdzie 35% poparcia może dać 55% mandatów więc mamy cel 2 ale brak celu 1.
Zaś odwrotnym przykładem jest Polska, gdzie pełnej większości nikt nigdy nie miał, ale za
to jest prawie pełna (prawie bo jest próg wyborczy) reprezentatywność. Co do celu nr 4 to
Antoszewski nie ma złudzeń, że nie da się tu wiele zrobić, Herbut zresztą na wykładzie też
nie miał...
CENZUS

Antoszewski pisze,że powszechność prawa wyborczego to logiczna kontynuacja

poglądu,iż naród jako całość jest suwerenem. Trzeba tu jednak odliczyć osoby pozbawione
praw wyborczych, ale tylko wyrokiem prawomocnym. Co do kobiet to pierwszym
państwemEuropy zachodniej, które uznało ich prawa wyborcze była Finlandia (1904) a
ostatnim Portugalia (1974), obecnie nie ma w Europie państwa gdzie kobiety pełnych praw
by nie posiadały.Co ciekawe, mimo,iż demograficznie kobiet jest ciut więcej i że mają one
takie same prawa ich udział w parlamentach jest generalnie mniejszy niż mężczyzn.
Najwięcej kobiet jest w skandynawi (około 40-45%) a najmniej we Francji i Włoszech
(10-12%), w Polsce co piąty poseł to kobieta. Co ciekawe peocent kobiet w polityce ciągle
choć powoli rośnie a w wyborach do Parlamentu Europejskiego udało się im w
Luksemburgu osiągnąć 50% mandatów a w Szwecji nawet 60%. Pojawia się też problem
zarezerwowania dla kobiet miejsc na listach wyborczych, Antoszewski pisze, że choć jest w
tej kwestii pełna dowolność to można zauważyć,ze takie „pule miejsc dla kobiet” rezerwują
głównie partie lewicowe,a w krajach takich jak Niemcy i Finlandia wszystkie partie taką
pulę dla pan rezerwują mimo braku nakazu ustawowego.(Nic nie piszeAntoszewski o
konkretnych liczbach).

Kolejnym cenzusem jest cenzus wieku. Generalnie można głosować od 18 roku

życia , wyjątkiem jest Austria gdzie jest to 19 lat, a kandydować w różnych wyborach mając
lat więcej. Tu różne są opcje, od Słoweni gdzie takiego rozróżnienia nie ma i prezydentem
może zostać nawet 18-latek do Włoch gdzie by ubiegać się o ten urząd trzeba mieć lat 50.
Oprócz cenzusów mamy jeszcze wyłączenia, czyli legalne odebranie prawa wyborczego
obywatelowi np. po przestępstwie czy dla osób które nie są obywatelami danego panstwa.
Jest to powszechne i akceptowalne dlatego nie traktuje się tego jako złamania reguł
demokracji.
RÓWNOŚĆ

Każdy głoswg reguł demokracji musi być równy, że nie jest to takie jasne

pokazała Wielka Brytania do 48roku. Wtedy każdy obywatel miał jeden głos tam gdzie
mieszkał, drugi tam gdzie miał nieruchomość, i tam gdzie ukończył szkołę wyższą. A więc
system tych promował pewną grupę społeczną i dawał im więcej głosów. Obecnie w
Europie nie ma już podobnego systemu. To, że liczba głosów ma być równa nie oznacza,że
ma wynosić jeden. np. w wyborach do senatu w Polsce każdy ma tyle głosów ilu senatorów
wchodzi z danego okręgu. Antoszewski pisze,że równość to kolejna zasada która jest w
praktyce nierealna do osiągnięcia bo choć głosów każdy ma tyle samo to w zależności od
okręgu wyborczego,różna ilość głosów daje mandat. W małym okręgu może być to 1000
głosów podczas gdy w metropolii może być to kilkukrotnie więcej.

Jednym ze składników równości jest bezpośredniość wyborów. O ile wyborów

prezydentów czasem dokonują,różne rady, kolegia elektorskie itp. to wybór izb niższych
zawsze należy do społeczeństwa. W Wielkiej Brytani można głosowac, pocztą, w krajach
skandynawskich jest możliwość głosowania przez pośrednika, a w Estonii przez internet.

Ostatnim standartem jest tajność, Choć wydaje się być to oczywiste to jednak i tu

zdarzają się odstępstwa, bo są kraje (Austria,Belgia czy Luksemburg) gdzie głosowanie jest
przymusowe a za nie wzięcie udziału grozi kara finansowa i to jest naruszenie zasady
tajności bo pokazuje kto nie głosował.

Najważniejszez politologicznego punktu widzenia w systemie wyborczym jest

sposób podziału głosów w systemie, zwany regułą rozstrzygnięcia, czy też formułą
wyborczą, wyróżnaiamy generalnie 3 formuły choć każda ma swoje odmiany:

1. System większościowy
2. System proporcjonalny
3. System mieszany

Aby zobrazować lepiej o co chodzi dołączam tabelkę, coś podobnego było na ćwiczeniach.
Dane są orientacyjne i mają pokazać tylko zasadę wyboru a nie konkretne liczby.

Kandydat

Poparcie

A

20%

B

19%

C

18%

D

17%

E

16%

F

10%

System więszościowy

Cechy:

1. Wygrywa kandydat z największą liczbą głosów nieważne z jaką. Przykład kandydata

A,który reprezentuje tylko co piątego wyborcę ale „bierze wszystko”.

2. Okręgi jednomandatowe-tzn że jest o wiele więcej okręgów bo ilość miejsc w

parlamencie jest ta sama, co sprawia,ze poseł jest „odpowiedzialny” za mniejszą
liczbę wyborców i może się z nimi bardziej identyfikować.

3. Nie jest wymagane posiadanie bezwzględenj większości głosów, chyba że mamy do

czynienia z pewną odmianą systemu większościowego jak istnieje np. we Francji
(wyb parlamentarne) czy w Polsce w prezydenckich. Wtedy do drugiej tury

przechodzą kandydaci A i B i tam walczą aż któryś z nich nie uzyska powyżej 50%.
Pewną odmianą stosowaną np. w Australii jest system głosowania alternatywnego.
Jest on skomplikowany więc odłóżcie kawę i się skupcie :)
Otóż na karcie do głosowania nie zaznaczamy tylko tego kto ma wygrać ale też tych
którzy mają mieć dalsze miejsca, twrzymy swego rodzaju ranking. O co chodzi? Na
przykładzie powyższej tabelki jako,że nikt nie ma powyżej 50% to odpada ten kto
ma ich najmniej czyli F, dla 10% wyborców miał on pierwsze miejsce ale ,że nie
wygra to patrzymy na to kto miał u tych wyborców którzy na niego głosowali
miejsce drugie. Przyjmijmy,ze był to kandydat C. Więc w drugiej rundzie
głosowania ma on 26% (swoje 16+10 od kandydata F), ale dalej nikt nie ma powyżej
50%, więc odpada kolejny czyli E, jego 16% zostaje rodzielone wg zasady „drugiego
miejsca” (jeśli ktoś na drugim miejscu zaznaczył F-a jego już nie ma w rywalizacji to
patrzy się na miejsce trzecie), i tak aż ktoś będzie miał miał powyżej 50%.
Wg mnie to takie robieni od razu drugiej tury.

Zalety

1. Łatwo stworzyć rząd praktycznie zawsze jednopartyjny
2. Głosowanie na osobę a nie na partię
3. Silne zidentyfikowanie posła z elektoratem
4. Promowanie ugrupowan umiarkowanych (Front Narodowy we Francji ma poparcie

około 10-15% i 0 mandatów

5. Możliwość wejścia do parlamentu lokalnych liderów czy autorytetów
6. Jasność i prostota nie licząc rzecz jasna przykładu z Australii :)

Wady

1. Na przykładzie tabelki widać, że aż 80% wyborców nie miało swojego

przedstawiciela.

2. Czasem większa ilość głosów w kraju może nie przełożyć się na zwycięstwo w

wyborach (przypuśćmy że jest 100 okręgów w 49 wygrywa partia stosunkiem sił
90%do 10% ale w 51 okręgach przegrywa stosunkiem 51% do 49%-realnie ma
więcej głosów w praktyce mniej posłów). Przykład brytyjski z 1974- Partia pracy
miała 37,2% i 301 mandatów a Konserwatyści 37,9%a mieli 297 mandatów.

3. „Sztuczna” większość- w Wielkiej Brytani od 1945 żaden rząd nie miał poparci

powyżej 50%, mimo to zazwyczaj (o ile nie zawsze) udawało się formować
większościowy rząd.

4. Brak reprezentacji małych partii.

Nie ma sensu go tworzyć przy niskiej homogenizacji społeczeństwa.

System proporcjonalny

1. Okręgi są wielomandatowe choć o różnym rozmiarze
2. Procent mandatów to konsekwencja poparcia społecznego
3. Do uzyskania mandatu nie potrzeba pokonania reszty a tylko uzyskania pewnego

pułapu poparcia

4. Duża rola rozmiaru okręgu wyborczego

Wyróżna się rzecz jasna kilka sposobów przeliczania liczby procent głosów na konretną
liczbą mandatów ale jest to na tyle skomplikowane że nie potrafię tego opisać mimo,iż
ksiązkę mam przed sobą...

Zalety:

1. W miarę równa reprezentacja względem liczby głosów
2. Większy pluralizmu
3. Większa „efektywność” głósu, nie ma sytuacji tak jak w systemie

większościowym,że praktycznie 80% procent głosów się nie liczy

Wady:

1. Nieczytelność-przykład z metodą przeliczania głosów,który dla mnie jest

niezrozumiały+rozmair okręgu wyborczego, jedne mają 3 mandaty inne więcej i dla
przeciętnego wyborcy jest to niejasne

2. Rozczłonkowanie sceny politycznej (choć jest to ograniczane poprzez progi

wyborcze)

3. Mała stabilność rządów (prawie zawsze koalicyjnych bądź mniejszościowych)
4. Więsza możliwość rozwoju partii radykalnych (przy tym systemie Hitler zdobył

mandat a Fron Narodowy miałby około 15%mandatów)

Są jeszcze systemy mieszane które mają na celu zapobiec rozdrobnieniu, ale i uniknąć
nadreprezentacji silnych partii. Są to rozwiązania stosowane rzadko a w praktyce wyglądają
tak,że polówę deputowanych wybiera się wg jednego wystemu a drugą połowę wg systemu
drugiego, jest tak na przykład w Niemczech.

Sposoby liczenia mandatów (systemy proporcjonalne)
-system list partyjnych

-formuły oparte na ilorazie wyborczym (Hare-Niemeyera(1)+Hagenbacha-

Bishofa(2))

-formuły podzielone (d'Honta(3)+Sainte-Louge(4))

-STV(5)

1.Hare-Nemeyer

I =

V

M

I-iloraz wyborczy
V-ilość głosów w okręgu
M-liczba mandatów do zdobycia w okręgu

Obliczenie dla jednej partii:

Ma=

Va

I

M-ilość mandató dla parti a
V-Ilość głosów dla parti a
I-Iloraz

Rozdzielenie mandató „resztowych”-nierozdzielonych wcześniej

Ma=

Va×M

V

-metoda HARE-NEMEYER'A

Przykład:
Mamy komitety A, B oraz C, które otrzymały kolejno 900, 300 i 480 głosów, do obsadzenia
jest 5 mandatów.
Według powyższego wzoru, obliczamy współczynniki dla poszczególnych komitetów:
A - 2,68
B - 0,89
C - 1,43
Zgodnie z liczbami przed przecinkiem, 2 mandaty uzyskuje komitet A, a jeden komitet C.
Pozostałe dwa mandaty zostają rozdzielone kolejno komitetom o najwyższej wartości po
przecinku, czyli B, następnie A. Ostatecznie komitet A uzyskuje 3 mandaty, a komitety B i C
po jednym.

System ten promuje partie małe.

2.Metoda Hagenbacha-Bischofa

Inna metoda obliczania ilorazu wyborczego

I =

V



M 1

System mniej korzystny dla małych partii

3.Metoda d'Honta

Wyniki partii dzielimy przez liczby całkowite, aż do liczby mandatów (10 mandató w okręgu
dzielimy od 1 aż do 10), wyniki takich dzieleń dają nam ilorazy, na podstawie których
rozdziela się mandaty
System ten promuje duże partie

Podaję wam przykład z internetu wg mnie dosyć jasno wyjaśnione

4.Metoda Sainte-Lague

Formuła Sainte-Lague polega na zastosowaniu identycznej operacji, z tym że dzielnikami są
tu liczby nieparzyste (3, 5, 7 itd.) (Skandynawia oprócz Finlandii). W zmodyfikowanej,
obowiązującej obecnie wersji pierwszym dzielnikiem jest liczba 1,4, a następnym kolejne
liczby nieparzyste od 3 poczynając. Przyjmuje się, że system ten, zwłaszcza w wersji
klasycznej, jest korzystniejszy dla partii małych niż metoda d’Hondta.

Przypominam dzielimy przez 1,4 a potem kolejno 3,5 itp

5.STV

Nie głosujemy na listy a na ludzi
Okręgi wielomandatowe, ale za to małe 3-4 mandaty
Wyliczenie jaka liczba głosów jest potrzebna by zdobyć mandat

I =

V



M 1



1

Dystrybucja mandatów jest dokonywana w następujący sposób:

1. Jeżeli po obliczeniu przez kandydatów „pierwszych miejsc” żaden z nich nie

przekroczy ilorazu wyborczego, eliminuje się kandydata z najniższa liczbą głosów, a jego
głosy rozdziela się między pozostałych wg uzyskanych przez nich „drugich miejsc”,

2. Jeżeli jeden z kandydatów przekroczy określoną przez iloraz wyborczy liczbę

głosów, wówczas uzyskuje mandat, a nadwyżkę (czyli różnicę między liczba uzyskanych
przez niego głosów a ilorazem wyborczym) rozdziela się między pozostałych odpowiednio
według liczby uzyskanych drugich miejsc. Ten sposób „przenoszenia” pojedynczych głosów
jest specyficzną cechą omawianego systemu.
Stosując przedstawione sposoby postępowania dąży się do obsadzenia wszystkich
mandatów przypadających na dany okręg wyborczy. System STV jest uznawany za
stosunkowo najwierniej odwzorowujący preferencje wyborcze

Stosowany w małych krajach-żaden głos się nie marnuje.Zachća do koalicji bo dana
partiaa wiedząc,że wygra zachęca do głosowania w drugim wyborze na partię która będzie
przyszłym koalicjantem.

Indeks proporcjonalności

I =100−

[

S1−V1S2−V2 S3−V3]

2

S1-procent liczby miejsc w parlamnecie pierwszej partii
S2-to samo tylko drugiej w kolejności
S3-jak wyżej
V1-liczba procentowo oddanych głosów na tę partie

Systemy relatywnie proporcjonalne 95% i więcej
Deformujące 80%-95%
Dyskryminujące poniżej 80%

Indeks agregacji

Ia=

S1

N

S1-liczba mandató kontrolowanych przez zwycięzce wyborów
N-liczbę wszystkich mandatów w parlamencie

Konsekwencje systemów wyborczych:

1. Bezpośredni-rozdział mandatów
2. Pośredni-liczba partii w parlamencie
3. Deformacja woli wyborcy-nabardziej deformuje „czysty” system większościowy

a najmniej „czysty” proporcjonalizm ale generanie istnieje wiele form
pośrednich

4. Rozmiar nadreprezentacji-różnica między liczbą głosów a mandatów -co

ciekawe nawet w systemach proporcjonalnych (Hiszpania i Grecja) partie
uzyskują więcej mandatów niż powinny z racji liczby, osiągają to poprzez
zróżnicowanie wielkości poszczgólnych okręgów wyborczych

5. „Efektywna liczba partii”-w każdym systemie jest różnica pomiędzy liczbą

partii która bierze udział w wyborach a liczbą która otrzymuje mandat, jak
podkreśla Antoszewski mimo to nie ma to wpływu na powstawanie nowych
partii (przykład Polska)

6. Strategia partii-w systemach wiekszościowych partie mogą być bardziej

radykalne bo nie muszą mieć koalicjanta, w systemach większościowych
powinny być bardziej nastawione na współprace, jak jest wszyscy widzimy

SYSTEMY POLITYCZNE EUROPY ZACHODNIEJ

ZACHOWANIA WYBORCZE.

•

Zachowania wyborcze wyjaśniają relacje zachodzące pomiędzy elektoratem a
partiami politycznymi wyrażone w akcie głosowania.

•

Typy elektoratów:
1. Elektorat ustrukturyzowany- to taki, którego decyzje wyborcze są efektem trwałej

identyfikacji partyjnej wynikającej ze struktury podziałów socjopolitycznych;
rezultat wyborczy jest odzwierciedleniem czynników społecznych i politycznych
wpływających na sposób głosowania.

2. Elektorat nieustrukturyzowany – oddając swój głos reaguje na konkretne kwestie

polityczne, istotne w danym momencie a zatem mają charakter przejściowy.(słabe
powiązanie wyborcy z partią, brak powiązań między przynależnością
społeczną/klasową a sposobem głosowania)

−

Zachowania wyborcze możemy badać na poziomie:

−

Indywidualnym, aby uzyskać wiedzę o motywach, jakimi kierował się pojedynczy
wyborca w akcie głosowania

−

Zagregowanymi, aby zbadać więzi społeczne powstające na poziomie wyborczym

−

Typologia zachowań wyborczych na poziomie zagregowanym:

−

Stabilne zachowania wyborcze:

8. Wyborca regularnie głosuje na tę samą partię, przez co potwierdza silne

przywiązanie do danego ugrupowania

9. Powstająca w ten sposób lojalność wyborczą można wyjaśnić stosując dwa

paradygmaty:

−

Paradygmat społeczno-kulturalny:

 Głównym motywem głosowania jest poczucie przynależności do

określonej grupy społecznej

 Rodowód europejski

−

Paradygmat identyfikacji partyjnej:

 Sposób głosowania jest zależny od lojalności wobec konkretnej

partii politycznej

 Rodowód amerykański

−

Stosunek wyborcy do partii:

 To względnie wspólny układ postaw i zachowań będących

odzwierciedleniem w równej mierze:

−

Jego społecznej pozycji

−

Doświadczenia gromadzonego przez lata

−

Przywiązankami do pewnych wartości

−

Zmiana lojalności wyborczej( przeniesienie preferencji wyborczych)

 Lata 70-te XX w – zmiana zachowań wyborczych
 Opiera się na dwóch czynnikach:

1. Zmianie źródeł poparcia dla partii politycznej
2. Zmianie w dystrybucji głosów wyborczych

−

Rodzaje zmian lojalności wyborczej:

−

Zmiany zachowań wyborczych mogą się przejawiać także w spadku frekwencji
wyborczej czy utracie głosów wyborczych zdobywanych przez największe partie.

−

Klasowy model głosowania( indeks Alforda)

 To sposób mierzenia klasowej orientacji wyborców
 Uproszczając jest to różnica pomiędzy procentem głosów „lewicowych”

wśród klasy robotniczej a procentem głosów „lewicowych” wśród klasy
średniej.
Od 0 (brak klasowej identyfikacji) do 100(doskonały klasowy model
głosowania)

•

Przesunięcie poparcia wyborczego udzielanego partiom między kolejnymi
wyborami.



Volatility: formuła przesunięcia poparcia wyborczego miedzy partiami



V = przesunięcie poparcia wyborczego



n = liczba partii



= ogólne poparcie wyborcze( w %) udzielone partii „i” w okresie „t”(I

wybory) oraz „t+1” = II wybory

•

Frekwencja – jeden ze wskaźników ilościowych zmian lojalności wyborczych

•

Teorie zmian społecznych:

1.

Teoria wygasania konfliktu klasowego



Bogacenie się społeczeństwa powoduje upodobnianie się dochodów różnych
grup społecznych

2.

Teoria mobilności społecznej



socjalna i zawodowa mobilność powoduje pomniejszenie tradycyjnych

podziałów klasowych

3.

Teoria masowego społeczeństwa

 Kładzie nacisk na zjawisko atomizacji społeczeństwa
 Obywatele spełniają wiele funkcji społecznych powodując niestabilność i

zmianę lojalności wyborczych.

4.

Teoria mobilizacji kognitywnej

 Poziom edukacji wzrasta i pojawia się wiele nowych źródeł informacji, co

może się przyczynić do zmiany zachowań politycznych dużej części populacji

5.

Teoria starzenia się systemu partyjnego

6.

Zmiana systemu wartości

•

Zachowania wyborcze na poziomie indywidualnym:

 Głos opinii:

 Jest wyrazem decyzji wyborcy, podjętej na podstawie wielu propozycji

i rozwiązań programowych przedstawianych przez partie

 Wyborca upraszcza polityczny kompleks problemów, orientując się na

te kwestie, które są dla niego najistotniejsze

 Konsekwencjami takiego sposobu formowania ocen wyborczych są:

−

Wysoki stopień niepewności, co do wyniku wyborów; ten typ głosów czyni
rywalizacje bardzo szeroką i otwartą

−

Duża podatność partii na zmiany w opinii publicznej

−

Niestabilność i zmienność zachowań wyborczych, co znacznie uzależnia ten typ
głosu od różnego rodzaju konsultacji

 Najczęściej pojawiającymi się problemami politycznymi poddawanymi

ocenie wyborców są:

I.

Wymierne osiągnięcia partii sprawującej władze

II.

Osobiste cechy kandydatów

III.

Stosunki międzynarodowe

IV.

Socjalekonomiczna redystrybucja dochodów

V.

Nie należy jednak przeceniać roli konkretnych kwestii
politycznych politycznych, jako czynnika służącego zdobywaniu
dodatkowych głosów wyborczych

 Głos przynależności:

 Silne osadzenie zachowania wyborczego w realiach struktury

społecznej

 Oddanie takiego głosu jest potwierdzeniem subiektywnej identyfikacji

wyborcy z siłą polityczna, postrzeganą, jako ta, która ma organiczny
związek z grupą społeczną, do której należy wyborca

 Głosowanie na daną partie wynika tylko z poczucia identyfikacji a nie

aprobaty programu

 Głos wymiany:

−

Zakłada istnienie związku między wyborcą a wybieranym

−

Oczekuje się od kandydata, iż dostarczy korzyści samemu wyborcy lub grupie, w
której funkcjonuje

−

Głos wymiany jest czymś w rodzaju przetargu nastawionego na zaspokojenie
określonych potrzeb albo wzmocnienie pewnych interesów wyborcy

−

Przedmiotem wyboru jest zawsze konkretna jednostka, gdyż tylko taki aktor może
bezpośrednio zareagować na oczekiwania wyborcy i zaoferować mu wymierne
korzyści.