Dlaczego we współczesnych warunkach interesujemy się etyką w biznesie? Jest tego kilka przyczyn. Między innymi konsekwencja przekształcenia rynku sprzedawcy w rynek nabywcy. Podaż przewyższa popyt. Łatwo kupić, trudno sprzedać. Trzeba stworzyć konsumenta dla siebie. Manipuluje się konsumentami poprzez marketing. Czy wolno manipulować? Gdzie są granice manipulacji? Producent traktuje konsumenta jako podmiot, który ma kupić produkt. Nic innego go nie obchodzi. Konsument nie jest w stanie nakłonić producenta do jakiegokolwiek działania. Konsumentom się wmawia, co on by chciał kupić. Tu się zaczyna manipulacja. Czołowi Producenci kształtują preferencje konsumentów. Trzeba badać konkurentów, żeby trafić w gusta konsumentów.
Czołowi producenci z wyprzedzeniem 2-3 lat ustalają jaki będzie produkt za te 2-3 lata. Nie pytają się konsumentów, narzucają gust. Manipulują. Nie ma dopasowania do konsumenta. Producenci manipulują. Pojawia się problem etyczny. Następują procesy gospodarcze, które zmieniają proces gospodarowania. Wyróżnia się trzy sektory - rolnicy, przemysł, i usługi. Te sektor można w różny sposób analizować, z punktu widzenia przedsiębiorcy itp., a także z punktu widzenia udziału zatrudnienia w całości gospodarki tego sektora. Rolnictwo - pewna tendencja - niezależnie od poziomu rozwinięcia gospodarki udział w zatrudnieniu spada. Największe zatrudnienie w rolnictwie w krajach mało rozwiniętych. W krajach wysoko rozwiniętych przestaje być zasobnikiem siły roboczej.
Sektor przemysłowy. Sytuacja zróżnicowana. KWR - tendencja malejąca w zatrudnieniu, kraje słabo rozwinięte , tendencja rosnąca w zatrudnieniu w przemyśle. Usługi bez względu na poziom rozwoju gospodarki udział w zatrudnieniu rośnie, Największy udział zatrudnienia w KWR: USA 71% WB, begia, holandia podobnie jak USA, Niemcy powyżej 50%. Kraje słabo rozwinięte też zróżnicowane zatrudnienie usłguach. A to dla tego ze rozwój usług pracochłonnych.
Z punktu widzenia procesu gospodarowania jest istotne:
Procesy zachodzące wewnątrz sektora przemysłowego:
Są 3 struktury przemysłowe - powstają:
Monokulturowa - kraj opiera swoją gospodarkę o jeden przemysł wydobywczy, np. kraje arabskie i ropa, ta struktura charakterystyczna dla krajów o niskim poziomie rozwoju gospodarczego.
Kompleksowa - kraj obok przemysłów wydobywczych ma bazujące na tych przemysłach różne przemysły przetwórcze - kraję średnio rozwinięte, Polska
Kompleksowa wysoko specjalizowana ograniczeniu ulegają przemysły wydobywcze (do minimum), są to kraje wysoko rozwinięte. Przemysł węglowy został ograniczony do minimum. Ogranicza się przemysły, które mają substytuty zagraniczne, bądź istnieją substytuty chemiczne. Przemysły przetwórcze - są te same, ale nie takie same. Np. przemysł chemiczny - w poprzedniej strukturze produkował proste związki chemiczne, np. nawozy, w KWR wytwarza np. inteligentne masy plastyczne, substytuty produktów naturalnych. Wykształciły się przemysły przetwarzania i wytwarzania wiedzy. Odkrycia, wynalazki, wytwarza się produkty wysokiej techniki.
Konkurrencja - kraj który produkuje przetwarza wiedzę jest na wyższym poziomie rozwoju gospodarczego. Powstaje problem - do produkcji potrzebny kapitał oraz inny typ człowieka. Jeśli kapitał ograniczony powstaje problem, gdzie go ulokować, czy w wiedzę czy w przemysł wydobywczy. Skąd ściągnąć kapitał. Trzeba tworzyć warunki aby był człowiek z kwalifikacjami do tworzenia i przetwarzania wiedzy. Nie jest to takie proste. Stad duże bezrobocie brak ludzi z kwalifikacjami. Zachodzą zmiany w podziale pracy (mpp) Są kraje, które są producentami wiedzy, producentami towarów opartych o wiedzę, dostarczające produktów przemysłowych i rolnicze. Kraj wytwarzający wiedzę ogranicza swoją produkcję. Powstają różne powiązania miedzy krajami. KWR będą sprzedawały licencje ale w zamian inne kraje będą sprzedawały produkty, surowce itd. Tworzą się zależności. Są tego konsekwencje. Zapytania o charakterze etycznym:
Czy potrzebne jest inne postindustrialne społeczeństwo? Jest to społeczeństwo masowej konsumpcji. Jaki ma być człowiek w społeczeństwie postindustrialnym? Potrzebne jest określenie systemu wartości. System wartości społeczeństwa konsumpcji masowej to system wartości przedmiotowej. Naczelne miejsce w hierarchii ma pieniądz towar kapitał. Miejsce człowieka jest drugorzędne, usługowe. Człowiek jest podporządkowany wg świata rzeczy. Taki system wartości jest potrzebny w społeczeństwie masowej konsumpcji. Dlaczego? - tylko system wartości przedmiotowej napędza gospodarkę. Pogoń za światem rzeczy. Ocena człowieka poprzez to co on posiada a nie kim jest. Powstają efekty demonstracji, efekty naśladowcze (imitacji). Konkurencja jest pozacenowa, np. znak towarowy, itp. Jest tu określony mechanizm. System wartości przedmiotowej ma odzwierciedlenie w systemie ekonomicznym.
Opozycja do systemu wartości przedmiotowej jest system wartości podmiotowej - naczelne miejsce w systemie ma człowiek, a świat rzeczy ma być podporządkowany człowiekowi. Zmiany produktowe, przemysłowe i gospodarcze powodują utrzymanie systemu wartości przedmiotowej. Należy odbudować system wartości podmiotowej. Czy jest to łatwe? Łatwiej zaburzyć system wartości podmiotowej niż go odtworzyć. Jest to bardzo trudne i długie w czasie.
Czy w rzeczywistości gospodarczej, politycznej są tego typu działania? Tak widać takie postulaty w programach wyborczych politycznych itp. Np. Prawa człowieka, Ochrona Środowiska. Jest to proces długotrwały. Podejmuje się wysiłków w kierunku zmian systemu wartości, podróżuje, nawołuje... Polska na razie dąży do systemu wartości przedmiotowej. System podmiotowy upada w Polsce. Kraje odchodzą od produkcji przemysłowej na rzecz produkcji wiedzy. . Potrzebują silnego człowieka - wykształconego o podmiotowym systemie wartości. Praca twórcza jest najwyższym szczęściem człowieka - daje możliwość samorealizacji, jest to pewien NAJ dla człowieka. Kraje tracą możliwości pracy twórczej człowieka, zmieniają strukturę gospodarki. Wiedza, praca twórcza mają pierwszorzędne znaczenie.
Etyka - ogół ocen i norm moralnych przyjętych w danym społeczeństwie w danej klasie i grupie społecznej, zespół poglądów i zasad moralnych. Nauka o moralności.
Wyróżnia się etykę w 2 aspektach:
Normatywna - zajmuje się ustaleniem co jest moralnie dobre i co jest moralnie złe. Na podstawie przyjętych ocen dobra i zła etyka wytycza normy pozytywnego postępowania. Wskazuje na sposoby takiego przekształcania jakiejś tam moralności by była ona dostosowana do przyjętego ideału moralności. Etyka normatywna obejmuje teorię wartości - aksjologię i deontologię - czyli naukę o powinnościach.
Aksjologia zajmuje się analizą dobra moralnego, wartości moralnych oraz tego co należy uznać za dobro najwyższe, hierarchizuje wartości.
Deontologia - zajmuje się dochodzeniem do tego co decyduje o wartości moralnej czynu i rozważa, czy o wartości moralnej decydują intencje czy sutki czynu. W jakim zakresie intencje można przyjąć za ocenę wartości moralnej? Może powinno się oceniać skutki niezależnieod intencji. Czy miara wyżeeczeń może być podstawą oceny moralnej? Deontologia ocenia wartość moralną czynu.
Opisowa - zajmuje się opisem, analizą, wyjaśnieniem moralności obiegowej w danym środowisku wskazuje źródła moralności, jej struktury i funkcje, nawiązuje do świadomości społecznej. Szuka prawidłowości rozwoju moralności. Powstaje pytanie czy możemy mówić o relatywizmie w etyce? Nie ma jednoznacznej odpowiedzi.
Kwestia relacji etyka/moralność. Etyka formułuje reguły ułatwiające urzeczywistnienie celów uznane przez zwolenników danej etyki. Moralność może oznaczać zmianę indywidualnej wolności, odpowiedzialności, niepewności związanych z wyborem, akceptacją i urzeczywistnieniem lęków uznanych przez jednostkę za godne realizacji.
Można określić poziomy etyczności:
Organizacyjno instytucjonalny - na tym poziomie należy określić cele dla danej instytucji lub działalności oraz hierarchię tych celów , ale jednocześnie tak wybranym celom należy przypisać normy etyczne ułatwiające realizację celów zgodnie z ich hierarchią.
osobowych relacji międzyludzkich - Określa relacje miedzy daną firmą a dostawcami, nabywcami, instytucjami kontrolnymi. Różne sposoby podejścia do relacji międzyludzkich, np. wzajemne umowy, kodeksy etyczne. Kodeksy Etyki Zawodowej określają uściślenie relacji międzyludzkich. Jest to najczęściej konfrontacja założeń etyki danej organizacji, firmy, zawodu z oczekiwaniami tych, z którymi firma się styka. Normy etyczne są tu bardziej szczegółowe. Określają sytuacje, których w inny sposób określić się nie da.
Elementarnej przyzwoitości etycznej. - normy które kierują postępowaniami wielu ludzi, głęboko zakorzenione normy. Mają bardzo istotne znaczenie. Istotne są też Pewne wzorce. Są pewne autorytety, są one potrzebne np. przy ustalaniu pewnych zawodów, autorytety moralne. Autorytet wskazuje na pewne metody działania. Autorytet mistrza - często tworzony jako samobujstwo. Osoba tak działa i postępuje, że inni postrzegają ją jako autorytet. Autorytet może być negatywny, lub pozytywny. Obecnie autorytety są mieszane , upada system moralny. Trudno znaleźć autorytety. Środowiska pozbawione autorytetów nie mają wzorców postępowania. Łatwo jest nimi manipulować. Może być też autorytet władcy, może być tworzony siłą bądź poprzez określony sposób postępowania.
W naszych warunkach nie ma autorytetu władzy. Przyczyny są różne ale problem pozostaje. Brak wzorców postępowania. Są pewne kodeksy, systemy prawne ale czy maja jakieś znaczenie jeśli niema autorytetów czy poziomu wiedzy, którą ktoś dysponuje może być dostateczny by uznać go za autorytet? Musi być też przekonanie, ze to co dana osoba czyni jest rzeczywistą wartością, społeczeństwo musi tego oczekiwać.
Etyka ma pewne trudności:
trudność określenia na czym w konkretnej sytuacji polega obowiązek
trudność wypełnienia tego obowiązku (można mieć intencje ale nie wypełnić obowiązku)
Normy etyczne są po to, by właściwie kształtować relacje międzyludzkie. Sens etyki jest istotny, ale też ważna jest trudność związana z wypełnieniem norm. Następuje zakłócenie norm etycznych, przyczynia się do tego postęp techniczny. Przerywa więzi międzyludzkie. Inny czynnik: coraz większe ryzyko związania z prowadzeniem działalności gospodarczej. Podmiot w obliczu ryzyka może się zachowywać niezgodnie z normami, by ratować siebie, swoją firmę. Zakłócone są normy.
Polska - są niejasne prawa, sprzeczne. To powoduje poszukiwanie własnych dróg nie zawsze zgodnych z normami etycznymi. W relacjach międzyludzkich istotne są pewne zwyczaje w różnych kulturach, religiach, Ich nieznajomość może zakłócić normy etyczne. Także brak autorytetów rozkłada etykę. Zakłócenia powoduje też dążenie o bogactwa za wszelka ceną, bez względu na środki. Istotne są też obojętne postawy grup społecznych wobec łamania praw, norm etycznych. Akceptacja negatywnych postaw przez środowisko powoduje rozkład etyki.
Etyka ogranicza grupy celów i wybór środków, za pomocą których można cele realizować. Normy etyczne zakazują stosowania środków nieetycznych, np., sposób kształtowania nabywcy - nie można manipulować tak, żeby nabywca nie był tego świadomy.
Wypełnienie określonych obowiązków jest trudne. Wąsko rozumiany interes własny przeszkadza w spełnieniu obowiązków. Ale też troska o innych może przeszkadzać W spełnieniu obowiązków. Powstają sprzeczności w realizacji wartości etycznych. Aby móc upowszechniać przepisy, normy i je egzekwować potrzebna jest wola uznania, szacunek dla norm. Jeśli tego nie ma - powstaje negatywny wzorzec postępowania który nie powinien być realizowany.
W procesach etycznych mamy do czynienia z działaniami:
obowiązkowymi - trzeba tak postępować
zabronionymi - nie wolno tego robić
ani 1 ani 2 - czyli dopuszczalne.
Ad. 1 - Normy które mają charakter bezwzględny, wskazują że określony sposób działania można postępować tylko w ten sposób, są to normy fundamentalne. Organizują możliwość osiągania celów.
Ad. 3 - Normy fakultatywne, mogą być stosowane. Maja charakter względny. Przejawiają się w pewnych sformułowaniach np., jeżeli strony nie postanowiły inaczej, to.... itp. Występuje pewna dowolność.
Istotne z punkt widzenia ocen moralnych są pewne doświadczenia, bo często tylk w oparciu o doświadczenie można zająć określone stanowisko. Często doświadczenie decyduje o tym, jak dany czyn można ocenić.
Z punktu widzenia biznesu - bycie etycznym jest głupotą czy uczciwością? Czy przedsiębiorstwo ma się kierować innymi celami niż ekonomiczne czy nie? Czy firma ma interesować tylko zysk? Czy nie zwracać uwagi na czynniki społeczne?
Moralność krańcowa, sprytny łajdak
„Biznes obarczony jest grzechem chciwości” Ale mówi się też, że z drugiej strony łamanie praw nieprzestrzeganie norm moralnych jest bardziej szkodliwe dla biznesu niż ich przestrzeganie. Ważną rolę ma tutaj państwo. Musi ono wytyczać jasne reguły działania ekonomicznego i sprzyjać etyce. Prawo w Polsce jest sprzeczne, niejasne, często się zmienia. Nie sprzyja etyce. Dochodzi do korupcji, przestępstw, nadużyć. Państwo ma istotny wpływ na kształt etyki w biznesie. Trzeba próbować zmienić istniejący stan rzeczy.
W Polsce zmian w kodeksie cywilnym było około 30. Ciężko jest orientować się w zmianach w prawie. Ciężko zrozumieć prawo, które się ciągle zmienia i jest niejasno sformułowane, często nielogicznie. Prawo traci swoją moc, autorytet. Postępuje się poza prawem. Ma to bardzo poważne znaczenie dla działalności gospodarczej. Państwo powinno ?chronić? biznes, dbać by przepisy nie zmieniały się zbyt często, by było jasne jak postępować.
W biznesie występuje konkurencja, są pewne granice związane z postępowaniem w konkurencji. Podstawą trwałości norm etycznych jest praktycznie kapitał, system gospodarczy, poziom rozwoju gospodarczego - decyduje o etyce o tym jak wyglądają normy etyczne.
Kwestia wyborów ludzi gospodarujących
Każdy musi dokonywać wyborów. Zawsze ma się do czynienia z ograniczeniami przy dokonywaniu wyborów. Wszystko co ludzie robią, jest powodowane przez czynniki, na które ludzie nie mają wpływu, nie mają kontroli, wszystko jest narzucone. W biznesie są zależności o charakterze przyczynowo skutkowym. To powoduje ograniczenia w działaniu. Gdyby działanie ludzkie nie miałoby przyczyn, byłoby przypadkowe. Ważny jest wolny wybór.
Pojęcie determinizmu:
Negatywny - wiele naszych wyborów jest ograniczonych, pewne wybory są z góry niemożliwe.
Pozytywny - możliwość wyboru w ramach istniejących ograniczeń, mamy swobodę działania.
To zagadnienie dot. Także ekonomii: zakłada się że ludzie w ramach swojej działalności realizują własne cele i działają w ramach prawdopodobieństwa zdarzeń. Człowieka gospodarującego charakteryzuje egoizm, działa z punktu widzenia własnego interesu.
2 rodzaje egoizmu (w działalności gospodarczej)
psychologiczny - postawa i działanie człowieka wyrażają preferencje dla własnych korzyści bez względu na obowiązki wobec innych ludzi.
filozoficzny - człowiek dąży do osiągnięcia własnych korzyści ale w tym dążeniu świadomie łamie normy moralne.
W działalności gospodarczej widoczna jest postawa egoistyczna. Celem gospodarowania jest zysk. Ten cel jest egoistyczny. Ten egoizm jest widoczny w mechanizmie konkurencji, prowadzi do eliminacji innych konkurentów . W biologii podobny proces - eliminacja konkurentów. Przejawem skrajnej sytuacji egoistycznej jest monopol.
Postawa egoistyczna może być ograniczana, niwelowana, np. w ekonomii - przez pewne działania koordynacyjne, których istotą jest osiągnięcie kompromisu, egoizm jest łagodniejszy. Z jednej strony - wyraźne postawy egoistyczne, z drugiej kompromisy ustępowe.
Wyrażanie i realizacja własnych interesów zapewnia wolność ekonomiczną.
W pojęciu wolności - 2 jej rodzaje:
negatywna - wolność od przymusów
pozytywna - zawarta w pewnych kanonach, np. zdolność do posiadania własności prywatnej, nabywania i sprzedawania pracy, sprzedaży dóbr.
Nie ma wolności w której nie ma ograniczeń, ale istotą wolności pozytywnej jest istnienie pewnych norm, które zapewniają ochronę interesów. Są jeszcze normy konieczne, żeby był ład rynkowy, jest to np. ochrona własności prywatnej. Warunkiem ładu rynkowego jest sprawiedliwość.
Sprawiedliwość - 2 rodzaje:
rozdzielcza - w gospodarce socjalistycznej „każdemu wg potrzeb”
wyrównawcza - otrzymujemy godziwą zapłatę z pracę, godziwą cenę za towar, itp.
W warunkach gospodarki rynkowej sprawiedliwość rozdzielcza też istnieje. Jest konieczna w wielu sytuacjach. Na moralność można patrzeć z punktu widzenia instytucji. Moralność jako instytucja - ma charakter negatywny, ogranicza wybory. Nakazuje i zakazuje określone sposoby postępowania. Moralność pozytywna jako świadomy wybór nie ogranicza wyboru, oznacza zdolność do wskazywania i akceptowania celu, który chcemy osiągnąć.
Moralność może mieć wymiar negatywny i pozytywny. Są złe reguły postępowania etycznego. Są w różnych aktach np., w Starym Testamencie, Nowym Testamencie, w Koranie, itd.
Powstaje kwestia jaka jest relacja między moralnością a prawem? Prawo wyrasta ze zwyczajów, zasad moralnych, systemów etycznych. Kształtuje ono moralność pozytywną. Ale prawo w państwach demokratyczny wyraża wolę większości. Powstaje pytanie, czy jest one zgodne z etyką. Reguluje obszary ludzkiej działalności które możne przewidzieć i które nadają się do regulacji.
Moralność natomiast dotyczy całego życia człowieka, porządkuje je. Dotyczy jednostki, jej relacji z innymi. Opiera się na refleksji. Zastanawiamy się, zanim podejmiemy decyzję, nad jej skutkami. W przypadku prawa nie ma refleksji, dyskusji, trzeba go przestrzegać. Jest represyjne.
Czy norma moralna jest represyjna? Nie. Jest refleksyjna przez refleksję następuje ocena, uznanie słuszności lub niesłuszności działania. Ocena moralna i prawna mogą się różnić, nie musza być tożsame. Czy biznes jest moralny? Uważa się że sam fakt iż celem biznesu jest osiągnięcie zysku, przesądza że biznes jest niemoralny, amoralny.
Amoralizm - pogląd że nieważne są ideały moralne, brak skrupułów, bezwzględność działania, neutralność.
Istnieje zapotrzebowanie na moralność w biznesie. Warunkiem prowadzenia działalności gospodarczej i jej powodzenia jest wzajemne zaufanie. Zapotrzebowanie w działalności gospodarczej na normy moralne. Jak wygląda kwestia oceny moralnej i wyborów na przykładzie umowy handlowej?
Umowy powinny być przestrzegane, wykorzystywane. Jest to już w prawach rzymskich. Wynika pewna powinność kupiecka, obowiązek dotrzymania umów. Kwestia wywiązania się z umowy: czy wywiązaliśmy się z umowy czy nie. Osądzamy o wartości dotrzymywanych zobowiązań , czy realizacja w sposób właściwy? Wartościujemy czyn. Ocena skutków umowy, jakie wywołała. Ta ocena mieści się w pojęciu słuszności czynu. Czy umowa przyniosła określona korzyść. Kolejny element oceny: od strony intencji związanej z umową, czy były dobre czy nie. Na podstawie intencji możemy ocenić czy czyn jest moralny czy nie. Intencje mogą być dobrem nawet jeśli się nie dotrzyma umowy (np. Gdy nie wykona się umowy, która ma na celu ominięcie podatku). Ważna też ocena dotycząca wysiłku przy realizacji umowy. Jest to oceniane w kategoriach zasługi.
W przypadku powinności kupieckiej (dotrzymania umów) nie bierze się pod uwagę wartości umowy, intencji. Dopiero po realizacji umowy można powiedzieć, czy umowa została zrealizowana. Jest to ocena „ex post”. Ocena skutków jest „ex post” nie wymaga sprawdzania. Chociaż nie da się przewidzieć z góry wszystkich efektów umowy.
Powstaje kwestia ocen moralnych. Jest kwestia subiektywizmu ocen moralnych. Opiera się on o pewne założenia, tzn. ocena jest zależna od osoby dokonującej wartościowania, ocena jednej osoby może się różnić od oceny drugiej osoby. Ważna jest też moralność osoby wartościującej.
Obiektywizm - gdy niezależnie od tego, kto dokonuje oceny, ocena jest taka sama. Jest to trudne.
Ludzie wykazują tolerancje do innych jeśli chodzi o moralność, dlatego między innymi że nie jesteśmy pewnie swoich sądów, poza tym normy moralne są często różnorodne, często w takiej sytuacji nie wolno dokonywać ocen nie uwzględniając innych norm moralnych. Powstaje kwestia relatywizmu etycznego - stwierdza że wartości moralne mają charakter względny, zależą od oby oceniającej , od sytuacji. Same normy moralne są względne a ich treści zmienna.
Relatywizm etyczny w 3 formach:
sądy o słuszności moralnej są wrażaniem opinii o konkretnym czynie danej osoby
sądy moralne są zdeterminowane kulturowo
relatywizmm historyczny, wynikajacy z tego, ze sądy moralne są zdeterminowane historycznie.
Powstaje wniklizm etyczny - nie ma sposobu oceny moralnej czynności, wiec nie dokonuje się ocen.
Zaprzeczeniem Relatywizmu Etycznego jest absolutyzm etyczny, mówi że normy moralne są wieczne, niezależne od człowieka. Wyraża się w kanonach różnych religii. Z tego wynikają normy moralne niezależne od kultury, historii, społeczeństwa. Regulują postępowanie ludzkie, które decyduje o funkcjonowaniu społeczeństwa i jego istnieniu. Są to też normy określające zachowanie ludzi w typowych, powtarzających się sytuacjach. Są też normy określające stosunek człowieka do przyrody, czy stosunek człowieka do człowieka znajdującego się w trudnej sytuacji. Są to też normy które decydują o rozwoju pewnych cech ludzkich, np. pracowitość, wytrwałość w dążeniu do celów, odwaga,
Absolutyzm - wynikają stąd pewne normy, które mają charakter fundamentalny. Wg tych norm nie ma tolerancji. Relatywizm w odniesieniu do norm, które nie wyrażają zasad fundamentalnych. Ludzie maja rożne poglądy moralne, są pluralistyczne moralnie.
Formy pluralizmu moralnego:
radykalny pluralizm -poglądy ludzi na temat słuszności i niesłuszności nie dają się pogodzić, takie społeczeństwo nie mogło by istnieć
pluralizm uzasadnień moralnych wewnętrznej grupy lub społeczeństwa - uznaje się różne zasadnicze normy moralne, ale uzasadnienie uznania tych norm jest różne, są różnie uzasadnione.
pluralizm czynów - wynika z różnic okoliczności lub w percepcji okoliczności, np. zgadzamy się że trzeba chronić życie ludzi, ale też uważamy, że napadnięty ma prawo się bronić, wojna jest zła ale państwo ma prawo się bronić.
pluralizm samorealizacji - ludzie mają wolność wyborów wartości i stylów życia.
Etyka biznesu obejmuje obszary badawcze:
zastosowania ogólnych sposobów ocen i zasad etycznych do poszczególnych sytuacji w oparciu z jakiejś sytuacji , etyka ustala normy moralne.
metodyka - to logiczna analiza języka etyki i jego metodologii w et. Biznesu - bada czy pojęcia moralności mogą być zastosowane w biznesie.
Analiza przesłanek biznesu - zajmuje się przesłankami moralnymi w biznesie
Relacje etyki w kwestii, które występują w odniesieniu do zagadnień jak np. zobowiązane bogatych dla biednych, pomocy silnych firm wobec słabszych.
Opis wartościowych działań firm - problem zainteresowań etyki jest reakcją na skandale jakie występują w działalności gospodarczej. Bada pozytywne czyny moralne.
W działalności gospodarczej są tez pewne problemy, konflikty etyczne. Ich przyczyny mogą być różne, np. sprzeczność w systemie etycznym, trudności uporządkowania wartości w systemie kierowniczym, sprzeczności miedzy wartościami cenionymi przez człowieka oraz wartościami cenionymi przez społeczność, sprzeczności między postulatami moralnymi dotyczącymi funkcji pełnionych przez człowieka jednocześnie.
Na tle konfliktów - problem jakiego wyboru dokonać. Kwestia rozważania takich konfliktów. Podstawowy konflikt: odpowiedzialność społeczna a lojalność dla firmy. Przyjęcie odpowiedzialności społecznej oznacza że pracownicy przyjmują rolę powierników, a z drugiej strony pracownicy są odpowiedzialni za realizację interesów firmy. Powstaje problem, konflikt. Lojalność może oznaczać wierność obowiązkom wynikającym z przynależności do grupy i wobec jej reguł, ale też, że działanie nie jest nacechowane dwuznacznym stosunkiem wobec drugiej osoby.
Konflikt moralny pracownika może dotyczy c odpowiedzialności za skutki finansowe w firmie, odpowiadając wobec klientów za skutki finansowe działalności odpowiadając wobec współpracowników za skutki działalności firmy, odpowiadając wobec klientów za produkt, który może być szkodliwy dla życia, odpowiadając wobec sąsiadów , odpowiadając wobec konkurentów w przypadku konkurencji nieuczciwej.
Konflikt powstaje gdy negatywne skutki działalności firmy są znane pracownikowi i przez niego ukrywane. Pracownik wyczerpał możliwości eliminacji negatywnych skutków wewnątrz firmy. Żeby zaradzić złu - powinien działać zewnętrznie. To konflikt między lojalnością wobec firmy a odpowiedzialnością społeczną. Powstaje kwestia oskarżenia przełożonych. Ten konflikt bardzo istotny łatwo dokonać działań, które nie będą miały właściwych intencji (np., chcąc zaszkodzić firmie). Działanie pracownika powinno być bardzo ostrożne, i przemyślane (mógłby zaszkodzić sobie).
Takich sytuacji jest bardzo wiele, w działalności gospodarczej i nie tylko. Konflikt jest nie tylko w związku z ta sytuacją ale też w związku z informacją o produkcie o firmie, itp.
Konflikt w biznesie bardzo ważną kwestią tajemnica firmy, kiedy o produkcie, powstaje konflikt informacji, których nie można udzielać.
Konflikt między obowiązkiem informowania a tajemnicą firmy. Jakie informacje i w jakiej formie można udzielać? Każda osoba ma prawo do informowania, jest to istotne dla uczciwej transakcji. Każda osoba ma prawo do Informacji, które dotyczą jej bezpośrednio. Prawo do informacji niezbędne do zawarcia umowy kupna/sprzedaży., dotyczy wszystkich nabywców. Żeby transakcja była uczciwa musi być uczciwa informacja. Informacja nie może szkodzić. Dylemat dotyczący informowania klientów, np. informacja może być nierentowna dla firmy, może być zbyt kosztowna. Sprawdzanie wszystkich informacji może być zbyt kosztowne. Informacje mogą zmniejszać zdolność konkurencyjną firmy, Jeśli np. powiemy jak produkt jest wykonany to firma straci swoją zdolność konkurowania. Są sytuacje, gdy firma nie podaje pełnych informacji o produkcie sprzedawanym. Firma chroni swoje tajemnice, nie podaje wszystkich informacji, podaje informacje o charakterze ogólnikowym. Jeżeli nie kłamie w tych informacjach - jest OK. jeśli podaje zalety produktu, które są zgodne z prawdą, ale nie podaje innych informacji jest to do przyjęcia. Firmy strzegą tajemnicy, przekładają to często przed właściwą informację. Zależy od intencji. Jeśli są to działania właściwe. Często ogranicza się dane o produkcie.
Szereg informacji, służą określonym celom. Chcąc wprowadzić nowy produkt często stwarza się ku temu odpowiednią atmosferę, co ułatwia wprowadzenie produktu na rynek. Np. chcąc wprowadzić jakąś szczepionkę, podaje się informację że istnieje duże zagrożenie., itp. Powstaje kwestia kodeksów zawodowych. Jest wiele sytuacji, których nie może regulować prawo, ale regulują ją kodeksy zawodowe. Czy kodeksy zawodowe są potrzebne? Zdania są podzielone.
Za kodeksami i przeciw są argumenty. Przeciw: Istotą moralności jest powszechność i uniwersalność wyboru. Absolutyzm etyczny. Etyka zawodowa ma charakter szczegółowy. Podmiotem moralności jest człowiek jako człowiek, wobec tego etyka zawodowa która reguluje moralność pracownika, sprawia, ze etyka przestaje być etyką. Etyka zawodowa jest interesowna, chroni interesy określonej grupy zawodowej. Kodeksy opierają się na założeniu, że stwierdzają pewnego rodzaju instrukcje zachowania. Moralność jest zależna od konwencji i umów. Etyka zawodowa zależy od kreślonej ideologii , ma charakter koniunkturalny.
Za kodeksami: Moralność nie jest powszechna, jest faktem społecznym, kodeks jest potrzebny, etyka zawodowa tonie jest coś nowego nie jest to moda, w historii wiele przykładów etyki zawodowej (rycerska, przysięga Hipokratesa) nie jest to wymysł współczesny, etyka zawodowa nie zastępuje moralności powszechnej, etyka zawodowa określa sposoby rozwiązywania konfliktów. Formułując koncepcję dobra, moralność ma postać obowiązków podstawowych, etyka zawodowa jest uzupełniająca, kodeks często zawiera zasady jak np. kwestie honoru, więc nie można im zarzucać interesowności, kodeksy opierają się na powszechnych normach. Są różne kodeksy etyki zawodowej. Krajowa Izba Gospodarcza określa kodeks etyki w zakresie gospodarczym. Określa się postępowanie firm wobec reklamy. KIG w 1993 r. sformułowała kodeks etyki w działalności gospodarczej. Zasady w tym kodeksie:
o charakterze ogólnym - podmiot gospodarczy ma działać zgodnie z zasadami życia społecznego
Zasady etyki gospodarczej wywodzą się z ogólnospołecznych norm. Norma etyczna nie może być sprzeczna z prawem, nie może naruszać dobrych obyczajów, muszą dbać o dobro wspólne. Są to ogólne wskazówki.
Podmiot gospodarczy dobrowolnie przyjmuje na siebie zobowiązania powinien działać w dobrej wierze, przestrzegać wolnej konkurencji, nie działać w sposób podstępny, nie działać na szkodę innych, traktować innych na równi z sobą. Są też zagadnienia szczegółowe. Jeśli ktoś nie przestrzega zasad to nie znaczy że my wobec niego też mamy nie przestrzegać ich. Podmioty powinny przejawiać wobec siebie szacunek. Podmiot powinien prowadzić negocjacje zgodnie z dobrymi obyczajami. Nie wolno wprowadzać do umów klauzul niejasnych, niezgodnych z prawem, nie może być niedopowiedzeń, klauzule muszą być precyzyjne. Nie można w obrocie wykorzystywać uprzywilejowanej pozycji i narzucać swoich warunków. Nie wolno posługiwać się w obrocie ogólnymi klauzulami, które gwarantują jednej ze stron nieuzasadnione korzyści. Niedopuszczalne jest stosowanie preferencji i rabatów niedostępnych dla innych podmiotów. Nie można celowo ograniczać produkcji żeby podwyższyć cenę. Nie wolno wykorzystywać bez zgody zainteresowanego jego pracy. Zakaz kradzieży czyichś myśli. Firmy często chronią swoją wiedzę przed konkurentami. Biznes jest egoistyczny, często zdarza się kradzież wiedzy, są specjalne wywiady. Konkurent wykrada pomysł i wprowadza go wcześniej. Jest to nieetyczne. Podmioty gospodarcze świadomie godzą w dobre imię innego podmiotu to też działanie nieetyczne. Informacja reklamie nie może być sprzeczna z zasadami etyki gospodarczej. Nie można ukrywać przed klientami negatywnych skutków użytkowania produktów. Nie może być informacji niepełnej. (Firmy przestrzegają przed szkodliwym działaniem tylko wtedy, gdy narzuca to prawo, np. w przypadku papierosów, alkoholu. Powinny zawsze ostrzegać przed niebezpieczeństwem jeśli także istnieje). Nie wolno wprowadzać do obrotu towarów bez żadnego przekonania. Produkt musi zawierać pewne dane. Nie można świadomie wprowadzać klienta w błąd. Nie należy stosować sprzedaży wiązanej. Przy ustalaniu ceny trzeba uwzględniać wartość materialną i użyteczność produktu. Ceny nie mogą być rażąco wysokie i nieadekwatne do jakości produktu. Nie można wystawiać weksli bez pokrycia. Zapłata powinna być dokonana bez zwłoki (zwłaszcza powinna być uzasadniona). Narzucenie pracownikom warunków niezgodnych ze standardami.
Istnieje też kodeks reklamy zewnętrznej określa ogólne zasady związane z działalnością reklamową. Reklama nie powinna podważać zaufania. Nie powinna wykorzystywać braku doświadczenia i wiedzy, wykorzystywać religii, dyskryminować płci. Nie powinna zawierać treści i obrazów mogących wprowadzać w błąd i wpływać na decyzje konkurentów.
Reklama powinna sprawiać wrażenie neutralnej informacji nie powinna zachęcać do kupna pewnych produktów i usług. Ale celem reklamy jest właśnie nakłanianie do kupna. Nie można wymuszać psychologicznie określonych sposobów postępowania. Nie można podawać nieprawdziwych danych statystycznych w reklamie. Reklama porównawcza czy jest etyczna? Może być stosowana jeśli odpowiada rzeczywistości Konsekwencją braku etyki jest zarzut nieetycznej konkurencji.
Reklama podprogowa - ma wywoływać określone zachowanie. Wpływa podświadomie na konsumenta. Manipuluje. Jest nieetyczna, klient nie ma świadomości takiej reklamy, ale ona działa na podświadomość. Nie wolno stosować takiej reklamy.
Nieetyczne gdy reklama odwołuje się do dzieci zachęcając je do pewnej działalności. Nie powinno się reklam kierować do dzieci. Odnosi się to do pewnych rodzajów produktów. Nie można jej stosować w miejscach, gdzie są dzieci, np. koło szkół, przedszkoli. W reklamie elementy etyczne są bardzo istotne. Czy marketing jest etyczny? Niezupełnie. Ma zaspokajać określone potrzeby klienta, jest tu manipulowanie, wskazywanie na określoną sytuację,. Marketing dotyczy konkrentego produktu. Z definicji jest nieetyczne. Czy w procesie kształtowania produktu mogą być działania nieetyczne? Często produkt nie spełnia cech, które były zapowiadane. Cechy jakościowe często nie są takie jakby wynikało z opisu produktu. Stosuje się gorsze technologie zachowując tren sam produkt, stosuje się gorsze komponenty.
Sales Promotion - promocja mająca zachęcić do zakupu produktu, oferowanie nagrody za kupno, itp. Stosują to różne firmy, markety. Czy jest to etyczne? Jest to bazowanie na psychice człowieka, która jest egoistyczna i dąży do bogacenia się. Może się okazać że całe działanie jest nieprawdziwe, może nie być tej nagrody, którą się obiecuje.
Akwizycja - zbieranie zamówień przez odwiedzanie klientów przez upoważnionych przedstawicieli Czy jest to etyczne? Nie jest gdy akwizytor wprowadza celowo w błąd, podaje błędny opis produktu, gdy wmawia, ze jest bardzo korzystna transakcja. Akwizytor zbiera zamówienia może je celowo nieprecyzyjnie sformułować, by później wykorzystać przeciw klientowi, żeby naciągnąć. Nie dopowiada pewnych kwestii w umowie.
Obsługa przedsprzedażna - degustacje, prezentacje produktów. Mogą tu też być działania nieetyczne, np. przy wypróbowaniu samochodu nie jesteśmy świadomi rzeczywistej mocy silnika, gdyż sprzedawca wprowadza nas w błąd, a później kupujemy samochód ze słabszym silnikiem. Możemy być wprowadzeni w błąd. Najwięcej nadużyć przy sprzedaży towarów konsumpcyjnych masowego użytku. Wprowadza się informacje nieobiektywne, błędne o czym nabywca nie wie.
Kwestie cenowe budzą też wątpliwości etyczne. Często firma mówi o obniżce cen, dostajemy kupony zniżkowe, co się dzieje? Czy rzeczywiście jest to zniżka, jaki jest rodzaj tej zniżki, czy jest korzyść, czy się opłaca. Problem nęcenia klienta, krótki czas wykorzystania kuponów. To działa na psychikę, klient idzie i kupuje jak najszybciej. Jest to nakłanianie do nieustannych wydatków.
Inne działanie : obniżka cen, najniższe ceny. Obecnie w sklepach są same obniżki. Nie ma zwykłych cen. Korzysta się z niewiedzy klientów i wmawia się, ze cena jest niższa niż przedtem, nawet jeśli nie było obniżki. Jest to celowe wprowadzanie w błąd. Oszukiwanie klientów jest nie nieetyczne. Czasami też podaje się cenę bez VATu a w rzeczywistości produkt jest droższy. Firma może być ukarana za nieuczciwą konkurencję, więc firma stosuje manewr polegający na wstępnym podwyższeniu ceny na krótki okres czasu, a później ją obniża. Jest to nieetyczne. Wmawia się klientowi. Inny przykład łączenie towarów: 2 produkty w cenie jednego - ale często się okazuje że to wychodzi drożej niż zakup tych samych produktów osobno. Czasem pojawiają się też oferty mówiące że dany produkt jest dostępny w tej chwili po danej cenie. Potem się okaże i owszem ale tylko w większych ilościach - inaczej jest drożej.
Co zrobić by nabywca kupił towar po niższej cenie.
Zasada prawej ręki: produkty droższe (lepsze) powinny być ułożone po lewej stronie produktu tańszego. (u mnie jest odwrotnie, że tańszy jest na lewo od droższego w celu wprowadzenia w błąd, że tańszy jest tańszy ale podobnej jakości jak droższy (Rafał).
Powstaje też kwestia rozmieszczenia produktów na półce, najczęściej kupuje się produkty które są na wysokości oczu, są w zasięgu wzroku. Produkty mają określony termin ważności. Produkt o krótkim terminie ważności znajduje się zawsze pod ręką. To jest nieetyczne. Może to stanowić zagrożenie dla zdrowia. Często produkt, któremu minął termin ważności sprzedaje się po dużo niższej cenie. Nie wiadomo czy w rzeczywistości nadaje się do spożycia. Podobnie jest z lekarstwami , które leża długo i są przeterminowane, są też kwestie dotyczące cech produktów, opakowanie może być atrakcyjne i zdecydować o kupnie, na opakowani może być postać osoby uznawanej za autorytet. Problemem jest też oznaczanie produktu znakiem towarowym, podobnym do znaku znanej firmy, naśladownictwo. Imitacja znaków towarowych (nazwa, kolorystyka, symbolika). W ten sposób wprowadza się w błąd klienta, klientowi wydaje się że kupuje markowy produkt, a okazuje się co innego. Firma na tym korzysta, jest to nieetyczne.
Banki: nie zawsze jest możliwość dokładnego zapoznania się z umowa. Tak też robią inne firmy. Formułuje się teksty umów bardzo obszerne, tak ze nie chce się ich czytać, często pisany drobną czcionką w celu zniechęcenia do czytania całości. Tekst pisany językiem fachowym, trudnym do zrozumienia. W umowie handlowej zdarza się, ze nie reguluje się prawnie praw i obowiązków stron. Są niedomówienia, jest ookazja do nadużuyć. Wykorzystuje się min. Słabszą wiedzę drugiej strony umowy. Przy sprzedaży ratalnej wprowadza się też w błąd, okazuje się np. że jest to sprzedaż na warunkach kredytowych.
Negocjacje: tu też może być brak etyki. Negocjacje każda ze stron próbuje drugą stronę wprowadzić w błąd, stosuje się pewne techniki negocjacji które mogą być nieetyczne. Można zamówić dużą partie towaru, by w ostatniej chwili kupić tylko część tego, lub zarządzać niższej ceny. Trzeba znać techniki negocjacji, wykorzystuje się niewiedzę partnera. Często mamy do czynienia z korupcją, korzyściami osobistymi. Zapraszanie partnera na jakąś wycieczkę, itp. To też próba przekupstwa w zamian za nasze korzyści. Albo częstowanie alkoholem, wprowadzenie w stań ograniczonej poczytalności.
Inną sprawą jest też czynnik kulturowy. Np. w Azji jest szacunek dla każdego zwykłego pracownika.
Przed firmą stoją różne wyzwania, wiążą się z prac na rzecz społeczeństwa, w celu jego bezpieczeństwa. Firma może uczyć użytkowania swoich produktów, by zapewnić bezpieczeństwo użytkownikom, przywiązać do marki (bezpiecznej marki) (Honda). Przyjmuje się też pewne założenia dot., funkcjonowania wewnątrz firmy. Np. w Japonii redukcję wynagrodzenia zaczyna się od najwyższego kierownictwa. Tu zwycięża czynnik kulturowy -to kierownictwo jest winne złym efektów - to ono ponosi konsekwencje swoich decyzji.
Inny przykład kulturowy - Islam ,gdzie podstawą jest handel. Prawo gwarantuje własność prywatną, prawo wspólnoty, 90% łaski boga pochodzi z handlu, zyski są osiągane dozwolonymi metodami, (musza być pewne zobowiązania: braterstwo, miłosierdzie, solidarność) dążenie do zysku, ale w sposób ograniczony. Umowy, kontrakty, są największą ?wyzją? muzułmanów. To co jest zapisane w umowie powinno być święte, ma to duże znaczenie w negocjacjach, słowo ma ograniczone znaczenie. Religia wpływa na określone postępowanie w tym zakresie.
Chrześcijaństwo: różne drogi postępowania, inaczej w protestantyzmie (etos pracy) i katolicyzmie (nacisk na rolę jednostki). Sukces jednego człowieka nie może być zdobywany kosztem innych ludzi. Idea przymierza kreowana jest przez chrześcijan, idea współpracy, należy to uwzględniać w biznesie. Podejście do stosunków w biznesie powinno być wysokiej jakości, bogate w treści.
Ważne jak przedsiębiorczość przyczynia się do realizacji celu wżycia. Czy istnieją różnice np. między etyką biznesu europejska czy amerykańską?
USA: duża różnorodność, różne rodzaje działalności gospodarczej, pozytywna postawa wobec życia, ma to istotny wpływ na przedsiębiorczość, wynika to też z założeń ideologicznych, wzajemne zaufanie. To istotne dla funkcjonowania biznesu w USA. - zaufanie, dotrzymywanie zobowiązań, równe traktowanie partnerów.