NIEMIECKI SYSTEM BANKOWY
Ka偶da pr贸ba zaprezentowania wyj膮tkowego znaczenia oraz osobliwo艣ci wsp6lczesnego sektora bankowego w Niemczech musi uwzgl臋dnia膰 dwa istotne za艂o偶enia: po pierwsze - sektor ten powstawa艂 stopniowo przez ponad dwa wieki, prze偶ywaj膮c „wzloty" i „upadki", po drugie - jego rozw贸j by艂 z natury rzeczywi艣cie powi膮zany z dziejami niemieckiego pa艅stwa i gospodarki.
Na sektor (system) bankowy w Niemczech sk艂adaj膮 si臋 liczne banki traktowane na og贸艂 jako ”dobra publiczne" i ,instytucje zaufania publicznego". System ten odznacza si臋 r贸偶norodno艣ci膮 form w艂asno艣ciowych i organizacyjnych instytucji bankowych, z艂o偶ono艣ci膮 powi膮za艅 kapita艂owych i wysok膮 g臋sto艣ci膮 sieci bankowych (tzw. overbanking) Elementami niemieckiego systemu bankowego s膮 banki komercyjne (uniwersalne i specjalistyczne) oraz bank centralny pe艂ni膮cy w systemie szczeg贸lnie wa偶n膮 rol臋. Systemy bankowe nie s膮 systemami zamkni臋tymi, maj膮 wiele r贸偶nych powi膮za艅 z instytucjami para i poza bankowymi. Istot膮 modelu niemieckiej bankowo艣ci (a dok艂adniej modelu niemiecko - japo艅skiego lub re艅skiego) jest finansowanie przedsi臋biorstw za pomoc膮 kredyt贸w bankowych a nie inwestycji gie艂dowych. Pokazuje to wy偶szo艣膰 systemu bankowego nad gie艂d膮 papier贸w warto艣ciowych. Dlatego osobowo艣ci膮 niemieckiego systemu jest ogromna si艂a finansowa, w kt贸rej dominuj膮 banki uniwersalne. Niemiecki system finansowy jest klasycznym systemem „bankowo zorientowanym”. Oznacza to, 偶e banki mog膮 oferowa膰 wszystkie us艂ugi w jednym miejscu i nie istnieje podzia艂 na instytucje depozytowo - kredytowe czy instytucje zajmuj膮ce si臋 obs艂ug膮 piapier贸w warto艣ciowych. W Niemczech istnieje tak偶e szeroko rozbudowany sektor bank贸w specjalistycznych. W niemieckim systemie bankowych dominuj膮 banki narodowe. Jest to zwi膮zane z prawn膮 niedost臋pno艣ci膮 dla zagranicznych inwestor贸w, zar贸wno bank贸w publicznoprawnych (kas oszcz臋dno艣ciowych i bank贸w krajowych), jak i sp贸艂dzielczych.
Bankowo艣膰 centralna:
Niemiecki system bankowy odznacza si臋 dwustopniowo艣ci膮: potrzeby finansowe podmiot贸w gospodarczych zaspokajane s膮 przez banki komercyjne i sp贸艂dzielcze. Natomiast za emisj臋 pieni膮dza i sterowanie jego strumieniem na rynku odpowiada bank centralny. Centraln膮 jednostk膮 finansow膮 Niemiec jest Niemiecki Bank Federalny (Deutsche Bundesbank) z siedzib膮 we Frankfurcie nad Menem. Niezale偶no艣膰 Bundesbanku, cho膰 jest on instytucj膮 ca艂kowicie pa艅stwow膮, zosta艂a zagwarantowana prawnie w 1957 r., czyli w momencie jego za艂o偶enia. Posiada on najwy偶szy stopie艅 niezale偶no艣ci od wszelkich organ贸w pa艅stwa, w tym tak偶e od rz膮du, w艣r贸d istniej膮cych bank贸w centralnych. Niezale偶no艣膰 ta dotyczy zar贸wno polityki personalnej, instytucjonalnej jak i funkcjonalnej. W 艣wietle ustawy DB zobowi膮zany jest do wsp贸艂pracy z rz膮dem federalnym i wspierania rz膮dowej polityki gospodarczej, ale niezale偶na polityka pieni臋偶na pozostaje priorytetem. Podstawowym celem DB jest regulowanie obiegu pieni臋偶nego i wielko艣ci kredytu, tak aby zapewni膰 stabilno艣c si艂y nabywczej pieni膮dza, p艂ynno艣膰 rozlicze艅 pieni臋偶nych oraz bezpiecze艅stwo finansowe systemu bankowego.
G艂贸wnymi instrumentami realizacji polityki pieni臋偶nej DB s膮:
Refinansowanie bank贸w komercyjnych (udzielanie kredyt贸w redyskontowych i lombardowych)
Operacje otwartego rynku
Polityka rezerw obowi膮zkowych
Dzia艂anie informacyjno - perswazyjne
Deutsche Bundesbank wype艂nia tak偶e inne typowe dla bank贸w centralnych funkcje:
Emisyjna (emisja banknot贸w i regulowanie obiegu pieni臋偶nego)
Funkcja banku bank贸w
Banku pa艅stwa (g艂贸wny bankier pa艅stwa - sprzeda偶 rz膮dowych papier贸w warto艣ciowych, organizowanie konsorcj贸w dla przeprowadzenia ich emisji, zarz膮dzanie funduszami federalnymi, znajduj膮cymi si臋 na rachunku w DB, funcja doradcy rz膮du)
Zarz膮dzanie rezerwami dewizowymi
Wsp贸艂udzia艂 w sprawowaniu nadzoru nad systemem bankowym wsp贸lnie z Federalnym Urz臋dem Nadzoru Bankowego
BANKU UNIWERSALNE
W niemieckim systemie bankowym tradycyjnie g艂贸wn膮 rol臋 odgrywaj膮 banki uniwersalne (Universalbanken). Pod wzgl臋dem formy prawnej s膮 to zar贸wno banki prywatne, banki publicznoprawne, jak i banki sp贸艂dzielcze. Niezale偶nie od formy w艂asno艣ci banki maj膮 zagwarantowane prawo do prowadzenia czynno艣ci bankowych okre艣lonych w ustawie, reguluj膮cej dzia艂alno艣膰 instytucji kredytowych. Warto艣膰 instytucji kredytowych Niemiec kszta艂tuje si臋 na relatywnie niskim poziomie, co wynika, przede wszystkim, z ich miernej rentowno艣ci, przyczynami takiej sytuacji s膮 wysokie koszty dzia艂alno艣ci i niskie mar偶e wynikaj膮ce z du偶ej konkurencji panuj膮cej na rynku. Udzia艂 w rynku 偶adnej instytucji kredytowej w tym kraju nie przekracza 10%. W strukturze dochod贸w bank贸w nadal dominuj膮 dochody odsetkowe i bardzo niska rentowno艣膰 operacji depozytowo - kredytowych, a tak偶e spadek prowizji z tytu艂u bankowo艣ci inwestycyjnej i operacji brokerskich. Niemieckie banki, w tym, przede wszystkim, prywatne, od d艂u偶szego czasu czyni膮 starania o powi臋kszenie swojej warto艣ci. W przeciwnym razie mog膮 sta膰 si臋 obiektami 艂atwymi do przej臋cia. Jednym ze sposob贸w realizacji tego celu jest wyzbywanie si臋 udzia艂贸w w przedsi臋biorstwach i przeznaczanie przynajmniej cz臋艣ci 艣rodk贸w na zakup w艂asnych akcji. W ten spos贸b nast臋puje charakterystyczne odej艣cie od bankowo艣ci bezpo艣rednio zwi膮zanej z przemys艂em. Instytucje kredytowe koncentruj膮 si臋 na obs艂udze wybranych grup klient贸w lub sektor贸w dzia艂alno艣ci bankowej oraz coraz szerzej korzystaj膮 z outsourcingu. Od po艂owy lat dziewi臋膰dziesi膮tych zmienia si臋 system refinansowania bank贸w, kt贸rym do tej pory by艂y przede wszystkim, depozyty od klient贸w spoza sektora finansowego. Teraz jednak偶e banki kieruj膮 swe oszcz臋dno艣ci do instytucjonalnych inwestor贸w, takich jak firmy ubezpieczeniowe i fundusze inwestycyjne. Natomiast inwestorzy instytucjonalni przynajmniej cz臋艣膰 w ten spos贸b pozyskanych 艣rodk贸w umieszczaj膮 na rachunkach w instytucjach kredytowych. Dla bank贸w niemieckich oznacza to poszukiwanie nowych 藕r贸de艂 refinansowania, co w efekcie podwy偶sza jego koszty. Od ko艅ca lat dziewi臋膰dziesi膮tych mimo zwi臋kszenia liczby realizowanych przez banki transakcji, systematycznie spada liczba bank贸w i plac贸wek bankowych. Spowodowane jest to licznymi fuzjami jakie dokonuj膮 si臋 w艣r贸d niemieckich bank贸w, ale tak偶e ci臋ciem koszt贸w przez banki i rozwojem technik umo偶liwiaj膮cych kontaktowanie si臋 z klientem na odleg艂o艣膰. Du偶y wp艂yw ma tak偶e przej臋cie wcze艣niej typowo bankowych transakcji, jak np. kredytowanie zakup贸w d贸br konsumpcyjnych przez pozabankowych oferent贸w.
Pomimo rozwoju technik kontaktowanie si臋 z klientem za pomoc膮 telefonu i Internetu (Transactions Banking), Niemcy, w por贸wnaniu z innymi narodami, bardzo du偶膮 rol臋 przywi膮zuj膮 do osobistego kontaktu z doradc膮.
BANKI PRYWATNE
Banki kredytowe -
W statystykach DB do grupy „banki kredytowe” zaliczano banki uniwersalne, b臋d膮ce podmiotami prawa prywatnego i dzia艂aj膮ce jako sp贸艂ki akcyjne. Zalicza si臋 do niej:
Wielkie banki
Banki regionalne, pozosta艂e banki kredytowe i banki prywatnych bankier贸w
Oddzia艂y bank贸w zagranicznych
Wielkie banki s膮 zajmuj膮 znacz膮ce miejsce w bankowo艣ci niemieckiej, nie tylko ze wzgl臋du na wielko艣膰 aktyw贸w ale tak偶e na formy aktywno艣ci. Dzia艂aj膮 niemal we wszystkich obszarach banku uniwersalnego, a nawet niekt贸re operacje prowadz膮 przez wykwalifikowane sp贸艂ki - c贸rki. Wszystkie wielkie banki anga偶uj膮 si臋 w bankowo艣膰 inwestycyjn膮. (Deutsche Bank AG, Bayerische Hypo- Und Vereinsbank AG, Dresdner Bank AG, Commerzbank AG)
Poza wielkimi bankami na rynku niemieckim, dzia艂alno艣膰 prowadz膮 tak偶e banki regionalne i inne banki kredytowe. Do tej grupy zalicza si臋 banki regionalne, banki lokalne, banki nale偶膮ce do du偶ych koncern贸w handlowych i przemys艂owych, w tym banki „samochodowe” i „bran偶owe” oraz banki prywatnych bankier贸w. Znalaz艂y si臋 tutaj tak偶e banki specjalizuj膮ce si臋 w udzielaniu kredyt贸w ratalnych - konsumpcyjnych (wcze艣niej tworzy艂y one odr臋bn膮 grup臋 bankowo艣ci specjalistycznej) oraz banki z grupy bankowo艣ci bezpo艣redniej. Banki te s膮 prowadzone w formie sp贸艂ki akcyjnej, sp贸艂ki komandytowej lub sp贸艂ki z ograniczon膮 odpowiedzialno艣ci膮. Najwi臋ksze banki z tej grupy nie ograniczaj膮 si臋 tylko do prowadzenia dzia艂alno艣ci w swoim regionie, niekt贸re nawet funkcjonuj膮 na rynkach zagranicznych. (NAJWIEKSZE: Postbank AG, Beriln AG, BHF Bank AG, Deutsche Bank 24, Deutsche Kreditbank AG). Wa偶n膮 cech膮 bank贸w prywatnych jest to, jak膮 du偶膮 rol臋 odgrywa kredyt kr贸tkoterminowy, chocia偶 na znaczeniu zyskuje tak偶e d艂ugoterminowy, doradztwo w zakresie lokat i inwestycji oraz obr贸t papierami warto艣ciowymi. Nale偶y jednak podkre艣li膰, 偶e istniej膮 mi臋dzy nimi ogromne r贸偶nice w wielko艣ci, strukturze organizacyjnej, formie prawnej, geograficznym rozmieszczeniu transakcji, specjalizacji produkt贸w i us艂ug bankowych.
Publicznoprawne Banki Uniwersalne
W艂a艣cicielem takich bank贸w jest pa艅stwo lub korporacje prawa publicznego, czyli np. kraje federacji, jednostki samorz膮du terytorialnego. Banki uniwersalne obs艂uguj膮 klient贸w zgodnie z zasad膮 „wszystko pod jednym dachem”, czyli zapewniaj膮c ca艂kowit膮 obs艂ug臋, od prowadzenia rachunku bankowego do doradztwa w inwestowaniu gie艂dowym. Do tej kategorii nale偶膮 tak偶e banki kraj贸w federalnych i central 呕yrowych. S膮 one instytucjami u偶yteczno艣ci publicznej, a ich statutowym obowi膮zkiem jest s艂u偶enie dobru powszechnemu. Jako instytucje prawa publicznego podlegaj膮 nadzorowi pa艅stwowemu, kt贸ry w poszczeg贸lnych krajach zwi膮zkowych jest odmiennie stosowany, najcz臋艣ciej przez jedno z ministerstw: gospodarki, finans贸w, spraw wewn臋trznych, lub te偶 jednocze艣nie przez wszystkie. Za艂o偶yciele banku wyposa偶aj膮 go w kapita艂 zak艂adowy oraz odpowiadaj膮 za zobowi膮zania tej instytucji w spos贸b nieograniczony i na og贸艂 proporcjonalnie do udzia艂u w kapitale za艂o偶ycielskim. Bank mo偶e korzysta膰 z tych gwarancji tylko wtedy, gdy na pokrycie roszczenia nie wystarcza jego nagromadzony maj膮tek. Organ za艂o偶ycielski musi tak偶e utrzyma膰 zdolno艣膰 do funkcjonowania takiej jednostki przez udost臋pnienie wymaganych 艣rodk贸w b膮d藕 te偶 w inny spos贸b. Publicznoprawne banki tak偶e maj膮 zobowi膮zania wobec swoich w艂a艣cicieli. Wi臋kszo艣膰 z nich spe艂nia zadania banku pa艅stwa federacji i komunalnego, czyli pe艂ni膮 rol臋 g艂贸wnego powi膮zania bankowego swoich kraj贸w i wspomagaj膮 realizacj臋 jego cel贸w. Udzielaj膮 kredyt贸w komunalnych i finansuj膮 przedsi臋wzi臋cia strukturalne, co oznacza, 偶e przez nie przechodzi wi臋kszo艣膰 wydatk贸w rz膮dowych kraj贸w zwi膮zkowych. Banki kraj贸w federacji po艣rednicz膮 w przekazywaniu 艣rodk贸w pochodz膮cych z rz膮dowych, regionalnych i unijnych program贸w wspieraj膮cych rozw贸j gospodarczy. Landsbanken przygotowuj膮 firmy do wej艣cia na gie艂d臋, prowadz膮 r贸wnie偶 bankowe transakcje depozytowe oraz obroty papierami warto艣ciowymi, s膮 tak偶e instytucjami uprawnionymi do emisji hipotecznych list贸w zastawnych i obligacji komunalnych.
Kasy Oszcz臋dno艣ciowe
Dlatego te偶 dzisiejsze kasy oszcz臋dno艣ciowe, s膮 zak艂adami prawa publicznego, r6wnie偶 oznacza, i偶 bezpo艣rednim i jedynym celem ich dzia艂alno艣ci jest osi膮ganie zysku, chocia偶 oczywi艣cie w swojej dzia艂alno艣ci kieruj膮 si臋 rachunkiem ekonomicznym. Dzia艂alno艣膰 winna mie膰 charakter us艂ugowy I mo偶e by膰 prowadzona w takim zakresie, w jakim s艂u偶y realizacji zbiorowych potrzeb o charakterze u偶yteczno艣ci publicznej. Poniewa偶 jednocze艣nie jednak nie mog膮 otrzymywa膰 kapita艂u dotacyjnego, st膮d d膮偶膮c do spe艂nienia norm dotycz膮cych posiadanego kapita艂u w艂asnego musz膮 uwzgl臋dni膰 ten element w podziale zysku. Na kasy oszcz臋dno艣ciowe na艂o偶ono obowi膮zek realizacji okre艣lonych zada艅. Po pierwsze, s艂u偶膮 bezpiecznym lokatom pieni臋偶nym i budowie maj膮tku spo艂ecze艅stwa. S膮 tak偶e instytucjami promuj膮cymi ide臋 oszcz臋dzania o ile prywatne banki komercyjne niech臋tnie gromadz膮 ma艂e oszcz臋dno艣ci, to kasy oszcz臋dno艣ciowe maj膮 ustawowy obowi膮zek powszechnego, bez ogranicze艅 podmiotowych czy ich wielko艣ci, otwierania kont oszcz臋dno艣ciowych i rozrachunkowych.
Z dniem 19 sierpnia 2005 r. (zgodnie z decyzj膮 Komisji Europejskiej z 2001 r.) zosta艂y zniesione gwarancje rz膮dowe (tzw. odpowiedzialno艣膰 por臋czycielska) dla wszystkich niemieckich bank贸w krajowych (landowych) i kas oszcz臋dno艣ciowych. Likwidacja gwarancji rz膮dowych b臋dzie prowadzi艂a, w dalszej kolejno艣ci, do zaostrzenia si臋 konkurencji w ramach ca艂ego systemu bankowego tj. pomi臋dzy bankami prywatnymi, krajowymi/kasami oszcz臋dno艣ciowymi i bankami sp贸艂dzielczymi - szczeg贸lnie w odniesieniu do klient贸w indywidualnych.
BANKI SPECJALISTYCZNE
S膮 to instytucje kredytowe obejmuj膮ce prywatne banki hipoteczne, mieszane banki hipoteczne jak i publicznoprawne zak艂ady. Specjalizuj膮 si臋 w d艂ugoterminowym finansowaniu i posiadaj膮 jedyne prawo do emisji list贸w zastawnych
Prywatne banki hipoteczne s膮 instytucjami prawa prywatnego. 艢rodki na finansowanie d艂ugookresowe uzyskuj膮 dzi臋ki emisji specjalnych papier贸w warto艣ciowych (list贸w zastawnych). Mog膮 tak偶e udziela膰 po偶yczek komunalnych osobom prawa publicznego. Dzi臋ki udzielonym gwarancjom i na podstawie ich wierzytelno艣ci emituj膮 publiczne listy zastawne (obligacje komunalne). Dzia艂alno艣膰 bank贸w hipotecznych podlega bardzo wielu regulacjom i ograniczeniom, kt贸re nie wyst臋puj膮 w przypadku innych instytucji kredytowych. To przez nie, wszelkie operacje cechuje ograniczony stopie艅 ryzyka
Ponadto do bank贸w specjalistycznych nale偶膮:
Bank zbiorowego przechowywania papier贸w warto艣ciowych
Bank por臋cze艅 kredytowych
Banki powo艂ane do realizacji zada艅 specjalnych
Niemiecki system finansowy jest klasycznym systemem „bankowo zorientowanym”. Charakterystyczna w nim jest przewaga finansowania przedsi臋biorc贸w za pomoc膮 kredyt贸w bankowych nad finansowaniem za pomoc膮 rynku papier贸w warto艣ciowych. System bankowy w Niemczech zaliczany jest do najefektywniejszych i najbezpieczniejszych na 艣wiecie, jest tak偶e reprezentatywny dla ca艂ej Unii Europejskiej i w wielu przypadkach s艂u偶y jako praktyczny przyk艂ad rozwi膮zywania r贸偶nych problem贸w bankowych w innych pa艅stwach.