Ewolucja międzynarodowa podziału pracy. Przełom XVIII i XIX wieku wykształciła sie tradycyjna gospodarka światowa, po II wojnie światowej wykształciła się tzw. współczesna gospodarka światowa. Trójkąt : USA (na górze), Europa Zach. UE (po lewej), Kraje azjatyckie, Chiny, Indie ( po prawej). Różnice między tradycyjną i współczesną gospodarką światową: 1) W tradycyjnej występowały tylko niektóre podmioty gospodarki światowej, w tradycyjnej były tylko niektóre formy powiązań pomiędzy podmiotami gospodarki światowej, ale nie było powiązań technologicznych. W tradycyjnej dominował handel międzygałęziowy polegający na wymianie wyrobów gotowych. 2) We współczesnej dominuje wewnątrz gałęziowy typu poziomego , polega na wymianie wyrobów gotowych produkowanych w tych samych gałęziach przemysłu. Natomiast handel typu pionowego polega na wymianie części zespołów i podzespołów wyrobów gotowych 3) W tradycyjnej kraje wysoko rozwinięte gospodarczo współpracowały w największym stopniu z ludami słabo rozwiniętymi gospodarczo. 4) We współczesnej znaczenie ma współpraca między krajami wysoko rozwiniętymi w ramach Triady krajów. 5) We współczesnej pojawiły się też problemy globalne (bezrobocie, zanieczyszczenia, terroryzm).
Teorie handlu międzynarodowego. THM pełnią funkcję: 1) decyzyjna, 2) wyjaśniające, 3) optymalizacji uwarunkowań. Ad1) Decyzyjna- polega na tym, że THM ułatwia podejmowanie decyzji dotyczących tego co należy eksportować, gdzie, co importować i skąd, Ad2). Wyjaśniająca- polega na tym , że THM powinny wyjaśniać rzeczywistość, dlatego handel międzynarodowy kształtował się tak a nie inaczej w przeszłości. Ad3.)optym. Uwarunkowań polega na tym, że THM powinny wskazywać jakie warunki należy stworzyć by osiągnąć zoptymalizowane korzyści. Teorie przedklasyczne. 1) Koncepcja lęku przed brakiem towarów, zgodnie z tą koncepcją należało jak najwięcej importować ponieważ dowiedziano się, że może w przyszłości zabraknąć towarów. 2)Dogmat słusznej ceny , zgodnie z tym dogmatem handel międzynarodowy jest korzystny pod warunkiem że odbywa się po tzw. słusznej sprawie- to taka która, pokrywa koszty produkcji i zapewnia zysk. 3) dyrektywa merkantylizmu- zgodnie z tą doktryną handel międzynarodowy jest korzystny dla kraju, jeżeli kraj osiąga dodatni bilans handlowy ( ma nadwyżkę exportu nad importem). Uważano , że należy wspierać za pomocą subsydiów eksportowych oraz ograniczyć import za pomocą ceł importowych i ograniczeń ilościowych. Teorie klasyczne. 1) Kosztów absolutnych ( twórca Adam Smith), założenia do teorii: * model 2 na 2 analizował 2 kraje produkujące 2 towary, * zakładał brak kosztów transportu, * podstawowym czynnikiem produkcji jest praca, * istnieje wolny handel (nie ma ceł, podatków) oraz doskonała konkurencja, * zasada kosztów absolutnych: zgodnie z nią należy exp te towary z produkcji, których kraj posiada absolutna przewagę w kosztach produkcji nad partnerem handlowym, a należy imp te towary w przypadku których absolutną przewagę w kosztach produkcji ma partner handlowy. Teoria kosztów względnych- komparatywnych. (twórca Dawid Ricardo), założenia do tej teorii są identyczne jak w przypadku teorii kosztów absolutnych. Zasada kosztów względnych: Należy exp te towary w przypadku których kraj posiada względną przewagę w kosztach produkcji nad partnerem handlowym lub brak tej przewagi, lub gdy jest stosunkowo najmniejsza. Natomiast nalaży imp. Te towary w przypadku których względna przewaga w kosztach produkcji ma partner handlowy. Zgodnie z prawem wzajemnego popytu (J.S Med) większe korzyści z handlu międzynarodowego osiąga ten kraj na którego towary popyt jest większy.
Zasady działalności OECD: 1) Zasada nie dyskryminacji, która zobowiązuje kraje członkowskie OECD do stosowania tych samych zasad i środków w stosunku do wszystkich krajów członkowskich w tym klauzulę największego uprzywilejowania (KNU). 2). Zasada narodowego traktowania inwestorów zagranicznych. Kraje członkowskie OECD zobowiązują się do traktowania w kraju przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego na tych samych zasadach co przedsiębiorstwo krajowe. 3). Zasada liberalizacji, która zobowiązuje kraje członkowskie do przedstawienia programu konkretnych działań liberalizacyjnych ( włącznie z tzw. kalendarzem liberalizacji). 4). Zasada Stand-Still Zgodnie z którą kraje członkowskie do nie wprowadzenia nowych ograniczeń, a jedynie do likwidowaniu tych, które istnieją.
Grupa Banku Światowego: 1) Bank Światowy (Międzynarodowy Bank odbudowy i rozwoju), 2) Międzynarodowe stowarzyszenie rozwoju, 3)Agencja międzynarodowych gwarancji inwestycyjnych, 4) Międzynarodowa korporacja Finansowa. Ad.1) utworzony w 1944 r podczas konferencji w Bretton Woods. Bank Światowy powstał w celu pomocy w odbudowie ze zniszczeń wojennych krajów Europy Zachodniej. Bank Światowy miał pośredniczyć w podziale środków dostępnych w ramach Planu Marshalla. Obecnie celem B.Ś. Jest wspieranie rozwoju gospodarki rynkowej, przy zwalczaniu ubóstwa. Członkostwo w B.Ś. Jest uzależnione od członkostwa w MFW. Bank Światowy pozyskuje kapitał z emisji obligacji na Międzynarodowym Rynku Finansowym oraz z kwot udziałowych krajów członkowskich. B. Ś udziela długoterminowych kredytów na okres 15-20 lat, z 5-letnim okresem karencji (spłaty).Ad.2) Utworzono w 1960 r. Udziela nisko oprocentowanych pożyczek najuboższym krajom świata. Są to kredyty od 30-40 lat z 10letnim okresem karencji (spłata następuje po 10 latach od otrzymania pożyczki).
Ad.3) Utworzono w 1988r. Wspiera ona inwestycje prywatne w krajach rozwijających się, oraz ubezpiecza te inwestycje od ryzyka ekonomicznego. Udziela usług doradczych rządom krajów, które zabiegają o inwestycje prywatne. Ad.4) Utworzona w 1956 r. Wspiera rozwój gospodarczy krajów rozwijających się poprzez udzielanie pożyczek bezpośrednio dla sektora prywatnego.
Polska należy do BŚ od 1944 r. Wystąpiła w 1950 i ponownie wstąpiła w 1986r.
Zagraniczna polityka ekonomiczna -zajmuje się analizą celów, środków i narzędzi wykorzystywanych przez poszczególne kraje w procesie rozwoju stosunków międzynarodowych.
Elementy ZPE 1) Cele ZPE a)wg kryteriów jakim jest horyzont czasowy osiągania celów: *krótko terminowe (do 1 roku),np. Zwiększenie rozwoju exp., *średnio terminowe (do 3 lat) np. zmiana struktury exp, *długo terminowe (pow. 3lat) np. zwiększenie udziału kraju w międzynarodowym podziale pracy. Cenowy Terms of Trade stosunek zmian cen towarów exp do zmian cen towarów imp. b) *ilościowe (zwiększenie rozmiarów exp), *jakościowe (poprawa cenowych terms of trade).
2) Środki ZPE- ujęte rzeczowo lub wartościowo zasoby czynników produkcji kapitału, służących do osiągania celów Z.P.E. 3) Narzędzia (instrumenty) ZPE: instrumenty służące do realizacji celów ZPE. Dzielimy na: a)narzędzia wpływające na wszystkie podmioty (prowadzące działalność kontrolną w danym kraju, np. kurs walutowy, stop %, podatki, ceny minimalne, ceny maksymalne. b) oddziaływające tylko na podmioty prowadzące współpracę zagraniczną (prowadzące handel zagranicznych) :* taryfowe, * parataryfowe, * pozataryfowe (narzędzia).
Narzędzia taryfowe- cło- to opłata nakładana na towary przekraczające granicę celną danego kraju ( nie państwową). Skutkiem wprowadzenia cła jest wzrost ceny towaru przekraczającego granicę celną danego kraju. Incydencja celna- sytuacja w której po wprowadzeniu cła cena nie wzrasta (importer zmniejsza marżę przez co cło bierze na siebie). Cła wprowadzane są decyzją władzy ustawodawczej (parlament). Cła mają charakter uniwersalny i powszechny.
Rodzaje ceł: 1. Ze względu na wysokość taryfy celnej: a) minimalne (stosuje się wobec krajów, które otrzymały KNU- członkowie WTO). b) maksymalne( stosuje się dla krajów, które nie otrzymały KNU- czyli nie należących do WTO). c)cła preferencyjne (stosowane wobec krajów należących do tego samego ugrupowania integracyjnego).d) dyskryminacyjne(wyższe od ceł max zaliczamy do nich : *retorsyjne (odwetowe)-wprowadza się jako odwet za nieprzyjazne posunięcie ze strony danego kraju, ** wyrównawcze(wprowadza się,aby wyeliminować negatywne skutki stosowane przez inny kraj subsydiów exp), *** antydumpingowe ( stosuje się, aby wyeliminować negatywny wpływ stosowania przez inny kraj cen dumpingowych. 2. Ze względu na cel wprowadzania cła: a) fiskalne (wprowadza się, aby osiągnąć określone dochody budżetowe),
b) ekspansywne (stosuje się aby utrzymać na określonym poziomie cen krajowych), c) ochronne (wprowadza się w celu ochrony przed konkurencją zagraniczną). 3) Ze względu na kierunek przepływu towarów: a) eksportowe (nakładane na towary exp), b) importowe (nakładane na towary imp.), c) tranzytowe ( towary przewożone przez obszar celny danego kraju. 4) Ze względu na sposób obliczania cła: a) cła od ilości towaru, b) cła od wartości towaru, c)cła kombinowane (obliczane od ilości i od wartości towaru).
Narzędzia para taryfowe- są to narzędzia podobne do ceł, powodujące identyczne skutki podobne do ła, czyli wzrost ceny importowanego towaru, ale nie będące cłami. Bariery pozataryfowe wprowadza władza wykonawcza (rząd). Są to instytucje elastyczne , mogą być stosowane selektywnie, wobec wybranych towarów lub podmiotów. Do narzędzi para taryfowych zalicza się: 1) kontyngenty taryfowe (eksportowe, importowe), 2) zamienne opłaty wyrównawcze, 3) subsydia eksportowe, 4) Dumping.5) podatki, 6) podwyższenie podstawy wymiany cła.
Ad.1) Kontyngenty imp (exp)- polega na stosowaniu niższej taryfy celnej w stosunku do określonych rozmiarów imp (exp) po przekroczeniu, którego stosuje się wyższą taryfę celną.
Ad.2) Opłaty nakładane na towary importowane w celu zrównania ceny towaru imp, z ceną danego towaru zagwarantowaną przez państwa na rynku krajowym. Zmienne opłaty wyrównawcze można stosować tylko wobec towarów wystandaryzowanych, a więc art rolno spożywcze i surowce.
Ad.3) Subsydia=subwencje exp.- pewne ułatwienia ze strony państwa na rzecz krajowych exporterów stosowane w celu wspierania krajowego exportu. a) bezpośrednie (Państwo zwraca exp kwotę pieniężną, proporcjonalną o różnicy między wyższą ceną towaru exp na rynku krajowym, a niższą ceną tego towaru stosowaną w eksporcie). b)pośrednie ( są to pewne ułatwienia ze strony państwa na rzecz exp., są to ułatwienia fiskalne,np. Zwolnienia podatkowe, ułatwienia marketingowe,np. Państwo finansuje exp targi zagraniczne,ułatwienia finansowe np. państwo udziela niskoprocentowych kredytów exp. Korporacje Ubez. Kredyt. Eksportowych (KUKE S.A)- wspiera krajowych exporterów. Ad.4) Dumping- sprzedaż towarów za granicę po cenie niższej niż na rynku krajowym, a czasami nawet poniżej kosztów produkcji. Subsydia bezpośrednie różnią się od dumpingu, tym że sub finansuje państwo, a dumping przedsiębiorstwo, które je stosuje. Rodzaje dumpingów: a) łupiszczy, b) sporadyczny, c) stały. Ad.a) polega na sprzedaży towarów za granicę po cenię dumpingowej w celu wyeliminowania konkurencji zagranicznej i zwiększenia udziału w rynku. Ad b) Sprzedać towaru za granicą po cenię dumpingowej w sytuacji gdy przedsiębiorstwo dysponuje większymi zapasami towarów niż na ogół i chce min koszty ich magazynowania. Ad c) Dumping stały stosowany jest przez przedsiębiorstwo posiadające pozycje monopolistyczną na rynku i sprzedaje towary po cenie dumpingowej, aby uniemożliwić wejście nowym przedsiębiorstwom na rynek. Ad.5 Podatki występują w roli parataryfowych wówczas gdy występują tylko w przypadku imp w porównaniu do przedsiębiorstw krajowych. Ad 6) Polega na przyjęciu wyższej ceny zagranicznej towaru imp ,za postawę wymiaru cła, zamiast niższej ceny towaru imp obowiązującej w kraju exp. Narzędzia pozataryfowe- to instrumenty prowadzące do bezpośredniego ograniczenia obrotu z za granicą. Wprowadzane są decyzją władzy wykonawczej(rząd) mogą być stosowane selektywnie i są elastyczne. Zaliczamy: a) ograniczenia ilościowe, b) licencje importowe, c) ograniczenia dewizowe, d) normy techniczne, sanitarne.e) dobrowolne ograniczenia exp ( VER- Veluntory Export Restreint), f) porozumienia o dobrowolnym ograniczeniu exportu (VRA-Voluntary Restraint Agseement) Ad.a) ograniczenia ilościowe- określają max wielkość imp jaki może być dokonane w danym czasie (na ogół w ciągu 1 roku). Rodzaje: *bilateralne(w stosunku do imp z poszczególnych krajów,
** globalne (dot. wielkości imp, jaki może być dokonany ze wszystkich krajów). Ad.b) licencje importowe- zezwolenia udzielane importerowi umożliwiające im dokonywanie imp najczęściej licencje stosuje się łącznie z ograniczeniami ilościowymi. Ad. c) ograniczenia dewizowe- są to ograniczenia dotyczące wymienialności walut tzn. mogą polegać na obowiązku uzyskania zgody przez krajowych imp. Na zakup dewiz w celu zapłaty za dokonany import z drugiej strony ograniczenia te mogą polegać na zobowiązaniu krajowych exp do odsprzedaży dewiz bankowi centralnemu otrzymanych za dokonany export. Ad d) normy techniczne i sanitarne- to pewne normy, które musi spełniać importowany towar aby mógł być wprowadzony za rynek krajowy.
Ad e) dobrowolne ograniczenia exp ( VER- Veluntory Export Restreint) ograniczenia wielkości wywozu wprowadzane przez exp w celu uniknięcia restrykcji ze strony importera. Ad f) porozumienia o dobrowolnym ograniczeniu exportu (VRA-Voluntary Restraint Agseement) , jest to decyzja o zmniejszeniu exp dokonana jest na podstawie porozumienia między exp a importerem. Tego typu instrumenty stosuje się w przypadku towarów wrażliwych na konkurencje (tekstylia, rolne).