proza lacinsko polska XVII


Proza (łacińsko-polskojęzyczna) XVII w. w kontekście europejskim. Pamiętnik. List. „Facecja”. Kazania. Retoryka i stylistyka barokowa.

Uwaga! Z racji, ze Borowski nie wygłosił jeszcze wykładu na powyższy temat pokusiłam się o opracowanie na podstawie Harnasa; dodam tylko: o dzizasss:/

Umowny podział baroku w Polsce:

  1. wczesny barok 1580-1620

  2. dojrzały barok 1620-1680

  3. późny barok 1680-1764

Proza we wczesnym baroku

poezja- funkcja informacyjna + artystyczna

PROZA - w okresie staropolskim pełni głównie funkcję informacyjną (funkcja artystyczna rozwija się na marginesie nurtu prozatorskiego)

*nawiązywanie do tradycji renesansowych i średniowiecznych

*rozwój publicystyki, kaznodziejstwa, prozy oratorskiej

*prawo dwujęzyczności (proza powstaje po polsku i po łacinie-skierowana szczególnie do odbiorców za granicą)

*rozpowszechniał się zwyczaj przemawiania (ściśle związany z przemawianiem: posłów na sejmikach i sejmach, na dworach szlacheckich w czasie wesela, skąd trafił na wesela wiejskie pod nazwą „racyjka”, „racyja”)

*RETORYKA opanowała prozę i wtargnęła do poezji!!!

*już w XVI wieku pojawiają się nowe gałęzie piśmiennictwa:

łac.diarium = porcja dzienna; dziennik, w którym zapisywane są na bieżąco wydarzenia z życia prywatnego lub publicznego, prowadzony bez starań o literacką formę przekazu; forma piśmiennictwa uprawiana w Polsce od 2. poł. XVI w. Znane są diariusze domowe rejestrujące wydarzenia rodzinne, sąsiedzkie itp., d. kampanii wojennych, podróży, zjazdów; niektóre, zwłaszcza diariusze sejmowe, zdające sprawę z przebiegu obrad, są ważnym źródłem historycznym

dziennik podróży lub jej opis

księga do odręcznego notowania wydarzeń, spostrzeżeń, dowcipów, anegdot itp.

utwór literacki zawierający opisy wydarzeń oparte na bezpośredniej obserwacji autora, jego wspomnieniach i przeżyciach

*znamienite cechy wszystkich zapisków z podróży:

*w Polsce przeważają diariusze zrodzone na polach bitwy niż na morskich szlakach; co więcej miały zazwyczaj formę listu do określonych adresatów (list bowiem, zanim ukształtowała się polska prasa, miał na celu przekazywanie aktualnych informacji)

*liczne relacje dotyczyły dymitriady- wyprawa polskich wojsk na Kreml w celu poparcia samozwańczego cara Dymitra,

np. hetman Stanisław Żółkiewski „Początek i progres wojny moskiewskiej” (dzieło czytane w odpisach, nie drukowane),

wyprawy chocimskiej 1621,

np. Stanisław Lubomirski „Diariusz wojny polskiej z Turkami pod Chocimem r. 1621”- występują tu bardzo charakterystyczne dla prozy polskiej elementy historiozoficzne;

diariusz Jakuba Sobieskiego (późniejszego króla Jana III), na którym wzorował się później Wacław Potocki pisząc „Transakcję wojny chocimskiej”

*w obrębie diariusza kształtują się 2 tendencje:

  1. historiozoficzna

  2. pamiętnikarska

*hmmm, w tym miejscu Harnas przeskakuje do nowego rozdziału, a mianowicie do anegdot

*w XVI wieku bardzo często anegdoty ulegały rozbudowywaniu do noweli czy komedii

*anegdota w XVI wieku stanowi pojęcie zbiorcze, obejmuje i zróżnicowaną grupę żartobliwych opowiastek- facecji, i grupę zwięzłych opowiadań, pouczających lub umoralniających- egzemplów

*zatem anegdoty w XVI wieku pełniły podwójną funkcję: uczyły i bawiły jednocześnie!

*anegdota XVII wieku jest silnie związana z renesansową- kontynuacja anegdot: sowizdrzalskich,

erudycyjnych (anegdoty antyczne z Plutarcha, parafrazy anegdot Boccaccia),

historycznych,

moralizatorskich (wybitnie popularny typ)

babińska (związana z klubem humorystów założonym w XVI wieku przez Stasia Pszonkę i Piotra Kaszowskiego we wsi Babin pod Lublinem)- dominuje w niej humor fantazyjny, stanowi opowieści o nieprawdopodobnych przygodach myśliwych, podróżnych, wędkarzy, o niezwykłych receptach lekarskich, przepisach kuchennych; żart utrzymany w tonie czystego absurdu ; po tym jak dołączył do klubu Jan Andrzej Morsztyn w anegdotach pojawił się motyw makabry i religijnej zaciekłości :D; żarty babińskie były szeroko wykorzystywane przez pisarzy rybałtowskich

*kaznodzieje powoływali się na niezwykłe przykłady, frapujące opowieści, anegdoty, czyli różnego rodzaju obrazowe środki wyrazu zgodne z barokową teorią sztuki- „przez oczy do duszy”

*nawiązywanie do średniowiecznego stylu kaznodziejskiego

*1612- ukazała się książka dla kaznodziejów, autorstwa jezuity Szymona Wysockiego pt. „Wielkie zwierciadło pzrykładów”; wznawiana wielokrotnie w XVII w.

*wielcy kaznodzieje: ks. PIOTR SKAGA (jego wielkosć nie polegała na technice i mistrzostwie stylu, lecz na śmialym i odkrywczym biegu myśli), w jego cieniu pozostawał ks. Fabian Birkowski (cóż za niebagatelne podobieństwo do borowski;)

Proza dojrzałego baroku

  1. Od nowiny do prasy polskiej

    1. listy donoszące o nowinkach politycznych, wydarzeniach obyczajowych, naukowych

    2. „nowiny” (inaczej określane „awizy”, „opisania”)- zwięzłe informacje kolportowane w odręcznych odpisach lub drukowane adresowane do anonimowego odbiorcy( miały formę wierszowaną, przeznaczone do śpiewu, śpiewane przez dziadów wędrownych; prozatorską)

    3. nowiny seryjne (pojawiły się obok luźnych nowin i diariuszy) - tematycznie powiązane informacje bieżące ogłaszane co jakiś czas

    4. 1661- pierwsza gazeta polska „Merkuriusz Polski, dzieje wszytkiego świata w sobie zamykający dla informacji pospolitej”; 2 razy w tygodniu; objętość 8-12 stron, drukowana w Krakowie, potem w Wawie; patron pisma Łukasz Opaliński, redaktor Hieronim Pinocci; pismo miało wydania ordynaryjne i ekstraordynaryjne

  1. Pamiętnikarstwo

*punktem wyjścia dla pamiętnikarstwa, nowiniarstwa i dla historiografii jest DIARIUSZ

PAMIĘTNIK

Pamiętnik Jerzego Ossolińskiego (1595-1650) obejmował lata 1595-1621

Pamiętniki w okresie dojrzałego baroku przybierały rożne formy:

ech...ale nudy...no nic, męczmy się dalej...

Pamiętnik Albrechta Stanisława Radziwiłła (1593-1656)- kanclerz litewski spisał pamiętnik po łacinie, obejmujący lata 1632-1655 po to, by dać potomnym „akta teraźniejszych czasów”

*narrator jako aktor wydarzeń, baczny, drobiazgowy, niezwykle dociekliwy obserwator

*szkicowanie postaw społecznych przez anegdoty

*alegoria Rzeczypospolitej jako organizmu, w którym Kozacy to włosy lub pazury, „które gdy zbytnio wyrosną, trzeba obcinać”

*ukazywanie dworu jako najwyższego w Polsce wzoru kultury

-przez pryzmat dworskiego biegu spraw autor ogląda resztę kraju

pamiętnik Joachima Jerlicza (1598-1673)- magnat i kresowy szlachcic napisał „Latopiść albo Kroniczka różnych spraw i dziejów”

*o dzizass, wybaczcie, ale nie dam rady o tym pisać! To jest tak nuuuudne, że ręce, włosy i paznokcie opadają...

jeśli ktoś ma siłę o tym czytać to niech zajrzy na str.372-376

ps. W tym czasie pojawił się także swoisty typ pamiętnika „zakonnego”- refleksyjne, skupione na analizie przeżyć, autobiografie pisane z polecenia spowiedników

*najpełniejszy znany tekst to pamiętnik Anny Marii Marchockiej, która przystępując do zakonu karmelitanek przyjęła imię Teresy od Jezusa.

*zgodnie z umową ze spowiednikiem, jej pamiętnik miał zostać zniszczony zaraz po lekturze, jednak niedobry ksiądz robił z niego notatki i odpisy...i takim oto sposobem ów pamiętnik dotrwał do naszych czasów

*pamiętnik tworzył chronologiczną opowieść, w której zawierały się opisy pragnień zakonnicy, jej przemian psychicznych, chorób, cierpień cielesnych, przeżyć ekstatycznych itp.

  1. Kolizja baroku i klasycyzmu w kaznodziejstwie

*1612- śmierć Skargi; jego następcą zostaje Fabian Birkowski (1566-1636)

*cechy kazań Birkowskiego:

*Fabian Birkowski = następca Skargi, ideolog przemian, krytyk i kreator wzorów osobowych

*skrajny nurt barokowego kaznodziejstwa

  1. Słów kilka o anegdocie

*nie drukowano nowych zbiorów anegdot

*nowe anegdoty krążyły w przekazie ustnym i w rękopiśmiennych kodeksach!

*wśród anegdot znajdowały się: żarty, kalambury, egzempla historyczne, dicta

1658 - wydanie „Przysłowia mów potocznych, obyczajowe, radne, wojenne” Andrzeja Maksymiliana Fredry (1620-1679) ; wielokrotnie wznawiane do XIX wieku; zbiór aforyzmów, sentencji ( a nie anegdot czy przysłów ja sądzili niektórzy badacze!!! Harnas szaleje i prawdę nam odsłania)

Proza późnego baroku

    1. Pełen rozkwit sztuki pamiętnikarskiej!!!

*Najwybitniejszy pamiętnikarz = JAN CHRYZOSTOM PASEK (1636- 1701)

*jego pamiętnik dzieli się na 2 części: pierwsza (1656-1666) o wojennych losach autora + druga (1667-1688) o autorze jako gospodarzu i obywatelu

Ps. Jeśli ktoś posiada dobre opracowanie Paska to niech stanie się mym wybawcą i umieści namiętne refleksje dotyczące pamiętnika na skrzynce.

W przeciwnym razie będę zmuszona ugryźć nieszczęsnego Janka..

    1. rozkwit małych form ulotnej publicystyki (hmmm, to już nas chyba nie obowiązuje:)

*po śmierci Sobieskiego w 1696- wielka fala ulotnej publicystyki

*rozkwit niewielkich utworów prozaicznych i wierszowanych podporządkowanych grze wyborczej

*w dwudziestoleciu 1697-1717 następuje rozwój: doraźnej satyry, pamfletu politycznego, paszkwilu personalnego, gazety rękopiśmiennej, komentarzy politycznych



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
literatura staropolska, Jola, Proza (łacińsko i polskojęzyczna) XVII w
Liryka Polska w XVII
POLSKA XVII WIEKU, Testy, sprawdziany, konspekty z historii
literatura staropolska, LIRYKA POLSKA XVII w, LIRYKA POLSKA XVII w
Wojny z Polska w XVII w
literatura staropolska, EPIKA POLSKA XVII W-1, EPIKA POLSKA XVII W
LIRYKA POLSKA XVII w
Tazbir Janusz Polska XVII wieku
EPIKA POLSKA XVII W 1
polska xvii wiek
Historia OPERON Sprawdzian Europa i Polska w XVII i pierwszej połowie XVIII wieku Klasa 2
Epika polska XVII wieku
Historia Polska XVII w
Polska XVII wieku
Najważniejsze pisma łacińskie i proza polska
Współczesna polska proza kobieca, polonistyka, 5 rok
POLSKA XVI-XVII wieczna
polska myśl ekonomiczna XVI i XVII w, Ekonomia

więcej podobnych podstron