Osteoporoza (Zrzeszotnienie kości)
Osteoporoza jest patologicznym zanikiem kości, który postępuje szybciej, niż odpowiada to normie w danym wieku. Skład kości jest prawidłowy. Kość jest prawidłowa, lecz jest jej zbyt mało.
Fizjologiczny ubytek kości wraz z wiekiem człowieka, nie powodujący dolegliwości, nazywany osteopenią starczą .
Istnieje pierwotna samoistna osteoporoza nieznanego pochodzenia i osteoporoza wtórna mająca przyczyny endokrynologiczne, metaboliczne lub inne.
Osteoporoza pierwotna (samoistna)
Zależnie od okresu życia, w którym osteoporoza występuje, rozróżnia się jej postacie:
rzadką postać młodzieńczą i wczesnodorosłą (do 50. roku),
pomenopauzalną (50-70 lat, typ I) oraz
starczą (powyżej 70. roku życia, typ II).
Najczęstsza i najważniejsza jest osteoporoza starcza (typ II), ponieważ dotyczy wszystkich ludzi w tym wieku, a co najmniej im zagraża. Fakt, że po 60. roku życia 25% kobiet cierpi na osteoporozę, pozwala przypuszczać, że zanik czynności dokrewnej jajników odgrywa istotną rolę w powstaniu osteoporozy typu I.
Po 70. roku życia 50% wszystkich ludzi ma osteoporozę, pozostali są nią zagrożeni.
Objawy kliniczne względnie złamania pojawiają się wtedy, gdy utrata kości wynosi około 40%. Przy tej wartości leży także granica między fizjologiczną osteopenią starczą a osteoporozą.
Osteoporozą najbardziej zaznacza się w:
kręgosłupie,
następnie w szyjce kości udowej,
dalszej nasadzie kości promieniowej i
w żebrach.
Czynniki ryzyka
wiek
płeć
rasa
Występowanie osteoporozy w rodzinie
Mała szczytowa masa kości
Wczesna menopauza oraz wszystkie stany prowadzące do niedoboru estrogenów, objawiające się np. długotrwałym brakiem miesiączki; stany po usunięciu jajników
Siedzący tryb życia, długotrwałe unieruchomienie
Dieta uboga w wapń i witaminę D
Długotrwała terapia glikokortykosteroidami
Inne: przewlekłe stosowanie leków antymitotycznych i niektórych leków przeciwdrgawkowych, mała masa ciała, alkoholizm, palenie tytoniu, nadmierne spożycie kawy
Zanik kości i objawy kliniczne postępują rzutami.
Okresy bólowe występują na przemian z wieloletnimi okresami wolnymi od dolegliwości. Nasilenie ostrych objawów wyzwalają złamania zdarzające się po banalnych urazach. Mnogie złamania i odkształcenia kręgów sprawiają wtedy ostre dolegliwości. Łączy się to często z obniżeniem poziomu estrogenów.
Przyspieszenie zaniku kości prowadzi do zaostrzenia dolegliwości.
Początkowo, do wystąpienia pierwszych złamań, utrata kości jest bezobjawowa.
Większość osteoporoz postępuje powoli i powoduje stopniowo narastające, przewlekłe dolegliwości. Tak się dzieje szczególnie w osteoporozie starczej.
Osteoporoza wtórna
osteoporoza jest tylko jednym z objawów choroby
patomechanizm: wywołują ją choroby powodujące ujemny bilans tkanki kostnej (hamują kościotworzenie i/lub pobudzają proces resorpcji kości)
Najczęstsze przyczyny u osób starszych:
• przewlekłe leczenie glikokortykosteroidami,
• nadczynność tarczycy,
• nadczynność przytarczyc,
• przewlekła niewydolność nerek i
niewydolność wątroby,
• zaburzenia wchłaniania
Obraz kliniczny:
wyrównawczo zwiększa się lordoza szyjna i lędźwiowa, skąd pochodzi większość dolegliwości.
złamania i zapadnięcia kręgów powodujące skrócenie kręgosłupa prowadzą do wypuklenia brzucha i fałdów skórnych o choinkowatym układzie
łuk żebrowy dotyka grzebienia biodrowego, wyzwalając bóle.
bolesne są wyrostki kolczyste kręgów na granicy piersiowo-lędźwiowej i mięśnie tej okolicy.
Pomiar gęstości kości – osteodensytometria:
za pomocą ilościowej tomografii komputerowej (QCT) lub fotonoabsorpcjometrii można zmierzyć zawartość minerałów w kości. Osteodensytometria służy do kontroli przebiegu osteoporozy pierwotnej lub wtórnej.
Gimnastyka lecznicza
Nauka prawidłowej postawy ciała, ze szczególnym uwzględnieniem ćwiczeń antykifotycznych, zmniejsza ryzyko powstawania i utrwala deformację kręgosłupa, typową dla osteoporozy. Chory powinien wykonywać tego typu ćwiczenia wielokrotnie w ciągu dnia, w różnych pozycjach ciała (siedzącej, stojącej i leżącej). Dobór ćwiczeń jest uzależniony od obrazu radiologicznego kręgosłupa w odcinku piersiowym i lędźwiowym, jak również od wyniku badania densytometrycznego.
Fizykoterapię możemy stosować w postaci:
elektroterapii (DD, galwanizacja anodowa),
TENS (neuromodulacja przezskórna),
pola magnetyczngo
termoterapii (krioterapia oraz wyjątkowo zabiegi cieplne, gdy są przeciwwskazania do leczenia zimnem).
Działanie odciążające kręgosłup mają również:
Kołnierz ortopedyczny - ogranicza ruchy boczne i skrętne, przez co zapobiega zawrotom głowy pochodzenia szyjnego oraz odciąża odcinek szyjny kręgosłupa (przeciążeniowe bóle mięśni spowodowane hyperlordozą);
Gorset Jewetta - stosowany w złamaniach kompresyjnych trzonów kręgowych. Czas używania gorsetu uwarunkowany jest postępem gojenia złamania, bólem, siłą mięśni (powinien być jak najkrótszy);
Zasadnicze znaczenie w poprawie jakości życia osoby z obniżoną masą kostną ma dbałość o dobry stan ogólny zdrowia i ochrona narządu ruchu w życiu codziennym.
Głównym zadaniem jest zapobieganie upadkom, których konsekwencją są złamania.
Utrzymanie i zapobieganie ubytkowi masy kostnej wiąże się z codziennym ruchem.
U osób w zaawansowanym wieku polega to na aktywności fizycznej poprzez:
wykonywanie codziennych obowiązków domowych,
jak również odbywaniu spacerów po dworze przez co najmniej 1 godzinę na dobę.
Wskazane jest niedopuszczenie i szybkie leczenie chorób, zmuszających do pozostania w łóżku przez kilka dni takich jak:
przeziębienia,
schorzenia układu sercowo-naczyniowego czy
oddechowego.
Zlecanie ćwiczeń:
równoważnych,
czynnych - poprawiających ruchomość w stawach i siłę mięśni, zwiększających ogólną sprawność i wytrzymałość układu ruchu, a tym samym zmniejszy narażenie na upadki.
Szczególnie przeciwwskazane są gwałtowne ruchy pochylania do przodu, skręcania, podnoszenia z pozycji pochylonej przedmiotów.