Wykład 1

Podstawy gospodarki przestrzennej - zachowania i potrzeby przestrzenne człowieka

dr Piotr Gibas

Główne tezy wykładu

• przestrzeń – definicja

• typowe zachowania przestrzenne

• nietypowe zachowania przestrzenne

Przestrzeń definicja

• Przestrzeń wg Arystotelesa - suma wszystkich miejsc oraz dynamiczne pole o wielu kierunkach i właściwościach

• Przestrzeń wg Newtona

  • przestrzeń absolutna – pozostająca poza percepcją człowieka

  • przestrzeń relatywna –uzależniona od zdolności postrzegania przez indywidualną osobę

• Przestrzeń wg Christiana Norberg-Schulza

  • pragmatyczna (umiejscowionych działań),

  • percepcyjna, osobista (rozciągająca się wokół każdego z nas)

  • egzystencjonalna, (wymiar naszego bytowania)

• Przestrzeń wg Christiana Norberg-Schulza

  • kognitywna (poznawalna fizycznie, estetycznie – definiowalna)

  • abstrakcyjna, logiczna, relatywna (umozliwiająca opis czterech wymienionych kategorii przestrzeni)

• Przestrzeń wg Jana Macieja Chmielewskiego

  • rozciągłość, w której występuje świat ludzkich symboli materialnych i niematerialnych

    • mityczna,

    • duchowa,

    • konceptualna,

    • niedefiniowalna

• Przestrzeń wg Jana Macieja Chmielewskiego

  • Objętość zdefiniowana poprzez elementy fizyczne

    • pragmatyczna

    • ekonomiczna

    • absolutna

• Przestrzeń wg Jana Macieja Chmielewskiego

  • Objętość zdefiniowana poprzez wyobraźnię człowieka

    • relatywna

    • zachowań

    • czasoprzestrzenna

    • abstrakcyjna

Zachowania przestrzenne

• typowe • strefa intymna (0-45cm),

• nietypowe strefa osobista (45-120 cm)

• pasywne strefa społeczna (1,2-3,6 m)

• aktywne strefa publiczna (3,6-6m)

Typowe (modelowe) zachowania przestrzenne

• doba wzorcowa

• tydzień wzorcowy

• rok wzorcowy

• życie wzorcowe

Doba wzorcowa

• 8 godzin rekreacji i snu – zachowania pasywne

• 8 godzin życia rodzinnego i pracy w domu – zachowania aktywne

• 8 godzin pracy zawodowej – zachowania aktywno-pasywne

Typowe zachowania domowe

• podział domu na część dzienną i nocną

• zasada najkrótszego szlaku komunikacyjnego

• zasada miejsc wspólnych i prywatnych

Przestrzenny aspekt życia w zaciszu domowym

• historyczne i kulturowe zmiany w postrzeganiu roli płci w życiu prywatnym i społecznym
  /strefa kobiety, strefa mężczyzny/

• historyczne i kulturowe zmiany w układzie domostw i aranżacji ich wnętrz
  /dostępność materiałów, zagrożenie przemocą, pojęcie luksusu/

• historyczne i kulturowe zmiany w podejściu do własności prywatnej /chata staropolska, XX wieczna komuna, własność obywatela USA/

Typowe zachowania związane z życiem rodzinnym i relaksem

• relaks „na zakupach” – kierunek do sklepu, do centrum handlowego, do miasta /uwaga selektywna przyjemna/

• relaks na „łonie przyrody” – kierunek do ogrodu, do parku, od miasta /ładowanie akumulatorów/

• relaks „w drodze do pracy” – kierunek do obowiązku, do pracy, do centrum /uwaga „rozmyta”/

Przestrzenny aspekt życia rodzinnego i relaksu

• historyczne i kulturowe zmiany w podejściu hierarchii wartości społecznych

/wiek osób i ich autorytet, kościół czy zakupy, gospodarstwo domowe tradycyjne czy nowoczesne/

• zmiany preferencji społecznych

/od lokalnego do globalnego, od małego do dużego, od swojskiego „później” do obcego kulturowo „teraz”/

• zmiany preferencji indywidualnych

/od ogrodu wiejskiego do ogrodu japońskiego, od ogrodu użytkowego do ogrodu „bezproblemowego”, od przestrzeni publicznej do przestrzeni prywatnej/

Typowe zachowania przestrzenne w miejscu pracy

• praca „na miejscu”

/stacjonarna, siedząca lub stojąca, automatyczna lub innowacyjna/

• praca „w ruchu”

/mobilna, siedząca lub stojąca, interakcyjna lub reakcyjna/

• praca „w sieci”

/aprzestrzenna, zdalna, koncepcyjna lub/i interakcyjna/

Przestrzenny aspekt pracy zawodowej

• popularność zawodów a sposób zagospodarowania przestrzeni

/czarne i białe kołnierzyki, symbole i atrybuty zawodów, język werbalny i niewerbalny/

• architektura użytkowa i przestrzenie publiczne

/city i przedmieścia, szklane domy i blaszaki, ład przestrzenny i jego brak/

• siła przestrzeni wirtualnych

/zanik więzi społecznych i rodzinnych a pobudzenie kreatywności i innowacyjności, rozwój alternatywnych rzeczywistości a zanik potrzeby przemieszczania się/

Generalne tendencje w typowych zachowaniach doby wzorcowej

• zachwianie proporcji faz doby wzorcowej /pracoholizm, stres, chroniczne zmęczenie, bezsenność, rozpad rodziny/

• zanik więzi społecznych i postępująca atomizacja

• wzrastające równouprawnienie w korzystaniu z danych przestrzeni /płeć, wiek, religia/

• narastające przenikanie wartości „obcych” kulturowo

Tydzień wzorcowy

• zachowania typowe dla dób wzorcowych /1-5/

• zachowania typowe „dnia wolnego” /6-7/

  • wzorzec tradycyjny:

    • kościół – sklep /dawniej karczma/ - dom

  • wzorzec nowoczesny

    • wyjazd weekendowy /rodzina, podróż/

Rok wzorcowy

• typowe tygodnie wzorcowe

• świąteczne tygodnie wzorcowe

  • wzorzec tradycyjny:

    • kościół – rodzina - dom

  • wzorzec nowoczesny

    • wyjazd świąteczny /krajowy, zagraniczny/

• wakacyjne tygodnie wzorcowe

  • wakacje na miejscu

  • wakacje wyjazdowe

Życie wzorcowe

• Faza niemowlęco-dziecięca

/ruch silnie ograniczony czasowo i przestrzenie do najbliższego otoczenia domu/

• Faza szkolna

/ruch czasowo i przestrzenie ograniczony do bipolu dom - szkoła/

• Faza wejścia w wiek dorosły

/ruch nieograniczony przestrzennie i czasowo – poszukiwanie swojego miejsca do życia i pracy – migracje zarobkowe/

• Faza pracy

/ruch czasowo i przestrzenie ograniczony do bipolu dom - praca/

• Faza przejścia na emeryturę

/ruch silnie ograniczony czasowo i przestrzenie do najbliższego otoczenia domu/

Generalne tendencje w typowych zachowaniach życia wzorcowego

• model normalnego rozkładu funkcji ruchu stopniowo wypierany jest przez rozkład prawostronny tj. utrzymywania się ruchliwości na wysokim poziomie w fazie pracy (wiele miejsc pracy) oraz fazie przejścia na emeryturę (podróżowanie jako spełnienie marzeń)

• utrzymują się główne tendencje lokalizowania się ludności tj.:

  • ludzie bardziej preferują obszary płaskie niż górzyste

  • ludzie bardziej preferują zamieszkiwanie w pasie nadmorskim niż w głębi lądu

  • ludzie bardziej preferują klimat ciepły (podzwrotnikowy) i umiarkowany niż zimny (polarny)

Koncepcja szlaków dziennych i życiowych człowieka (wybór tez)

• ludzie przemieszczają się po utartych ścieżkach z częstotliwością: dzienną, tygodniową i roczną

• należy tak kształtować przestrzeń by maksymalnie wykorzystać istniejące szlaki dzienne

• należy tak kształtować przestrzeń by maksymalnie ograniczyć „miejsca trzecie” tj. miejsca mijane w sposób bezmyślny

• należy tak kształtować przestrzeń by liczba miejsc przecinania się szlaków nie była przypadkowa

Przestrzenny aspekt szlaków dziennych i życiowych

• raz wytyczona droga przetrwa wieki

/drogi rzymskie, stare trakty królewskie, drogi poniemieckie/

• droga bez zakrętów nie jest drogą

/aspekty bezpieczeństwa, aspekty pobudzania ciekawości, aspekt strategiczny/

• nie samą drogą człowiek żyje

/karczma i stacja benzynowa, ruch i odpoczynek/

Nietypowe (modelowe) zachowania przestrzenne

• deportacje polityczne

• ewakuacja ludności

• wysiedlenia mieszkańców

• wojenny exodus ludności

• zmiany granic państwowych

Przestrzenny aspekt nietypowych zachowań przestrzennych

• Zjawiska negatywne (krótko i średnioterminowe)

  • wyobcowanie kulturowe ludności napływowej

  • tworzenie gett i dzielnic nędzy

  • duży odsetek rodzin niepełnych, sierot wojennych itp.

  • pojawianie się ognisk zapalnych (w sensie epidemiologicznym oraz polityczno-społecznym)

  • nierównomierny rozwój podzielonych jednostek przestrzennych

• Zjawiska pozytywne (długoterminowe)

  • wzbogacenie kultury kraju napływowego (wpływy językowe, kulinaria, muzyka, nowe wartości),

  • wzbogacenie genomu populacyjnego (dzieci małżeństw mieszanych)

  • pozyskanie taniej siły roboczej oraz efekt tzw. drenażu mózgów

Pytania nie tylko retoryczne

• Czy więcej pracować to więcej żyć?

• Czy zachowania przestrzenne człowieka są zdeterminowane przez społeczeństwo czy swobodnie kształtowane?

• Czy tradycyjne zachowania przestrzenne zostaną wyparte?