Podstawy gospodarki przestrzennej

główne zasady kształtowania przyszłości samorządu terytorialnego

STRUKTURA PRZESTRZENNA

Struktura przestrzenna - realnie istniejące, rozmieszczone w pewien uporządkowany sposób, układy jednostek gospodarczych (produkcyjnych lub nieprodukcyjnych) lub społecznych wraz z różnorodnymi wzajemnymi powiązaniami ekonomiczno-przestrzennymi zachodzącymi w zbiorze jednostek tworzących te układy.

Źródło: K. Kuciński, Geografia ekonomiczna. Zarys teoretyczny, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2000

Ład przestrzenny

• Prawidłowe funkcjonowanie gospodarki musi mieć odpowiednią dla osiągniętego poziomu rozwoju i realizowanych celów, organizację (strukturę) przestrzenną.

• Oznacza to konieczność zachowania ładu przestrzennego rozumianego jako kształtowanie struktur przestrzennych gospodarki pozwalające na:

  • zrealizowanie celów gospodarowania, przy danych środkach,

  • zapewnienie wzrostu gospodarczego danej struktury i całego przestrzennego systemu społeczno-ekonomicznego, w którym ta struktura tkwi,

  • wyeliminowanie konfliktów przestrzennych, społecznych i ekologicznych

Zob. Kuciński K., Geografia ekonomiczna. Zarys teoretyczny, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2000, s. 23

ETYKA I ESTETYKA

Etyka - zespół norm i ocen moralnych charakterystycznych dla danej zbiorowości społecznej (np. grupy społecznej, klasy, warstwy, środowiska); filozoficzna nauka o moralności, zajmująca się wyjaśnieniem i ustalaniem takich kategorii, jak dobro i zło, odpowiedzialność, sumienie, powinności oraz wytyczaniem zasad i norm moralnego postępowania.

Estetyka - jedna z dziedzin filozofii - zajmuje się zagadnieniami piękna i brzydoty, harmonii i dysharmonii.

• Dobro i zło, Jin i Jang, Tai-Chi

• Odpowiedzialność

• Kanon piękna

• Krajobraz

KRAJOBRAZ

• Krajobraz – wprowadzony do słownictwa polskiego przez Joahima Lelewela w 1830 roku, wcześniej funkcjonowało słowo landszaft pochodzące od niemieckiego Landschaft – stosowanego do określenia kraju, okolicy oraz widoku, panoramy. Obecnie funkcjonuje w pięciu głównych znaczeniach:

Krajobraz – główne znaczenia

• Pojęcie ogólne – tożsame dla badań przyrodniczych tak jak w innych dziedzinach: roślina, pierwiastek chemiczny

[za:] A. J. Perelman, Geochemia krajobrazu, PWN, Warszawa 1971

• Fragment powierzchni Ziemi – różniący się jakościowo od innych części oraz przedstawiający wzajemnie uwarunkowany całokształt przedmiotów i zjawisk

[za:] S. Kalesnik, Geografia fizyczna ogólna, PWN, Warszawa 1969

• Pojęcie określające fizjonomię powierzchni Ziemi – synteza elementów przyrodniczych i stanowiących wynik działalności człowieka

[za:] J. Bogdanowski, M. Łuczyńska-Bruzda, Z. Novak, Architektura krajobrazu, PWN, Warszawa – Kraków 1973

• Subiektywne odwzorowanie geokompleksu – subiektywny obraz jednostek przestrzennych odczuwany przez człowieka wszystkimi zmysłami

[za:] T. Bartkowski, Metody badań geografii fizycznej, PWN, Warszawa 1977

• Pojęcie określające system – zespół zjawisk reprezentujący środowisko przyrodnicze, pozostający ze sobą we wzajemnych zależnościach i uwarunkowaniu jako wynik działania przyrody

[za:] S. Kalesnik, Podstawy geografii fizycznej, PWN, Warszawa 1973

• Krajobraz miejski –odbiega od warunków naturalnych tak bardzo, że niektórzy autorzy mówią o zniszczeniu tego kompleksu

• Krajobraz kulturowy –krajobraz w którego kształtowaniu człowiek brał celowy udział

[za:] J. Kondracki, Podstawy regionalizacji fizyczno-geograficznej, PWN, Warszawa 1974

• Ogród – styl wiejski

• Ogród – styl baroku

• Ogród – styl klasyczny

• Ogród – styl nowoczesny

• Ogród – styl śródziemnomorski

• Ogród – styl angielski

• Ogród – styl japoński

• Ogród – styl formalny

• Ogród – styl zen

DOMINANTA PRZESTRZENI

• Wybijający się, charakterystyczny fragment, element dzieła architektonicznego lub krajobrazowego i najmocniejszym, wiodącym oddziaływaniu wizualnym, podporządkujący sobie całość kompozycji.

• Dominanta jako element nadrzędny obrazuje stosunki polityczne i ekonomiczne okresu w którym powstała. Stanowi symbol podporządkowania otoczenia posiadaczowi obiektu.

[za:] Beata Vogt, Farid Nassery, Geometryczne przesłanki zaistnienia dominanty w przestrzeni współczesnego miasta, s.3 wersja elektroniczna http://bc.biblos.pk.edu.pl/bc/resources/CT/CzasopismoTechniczne_6A_2008/VogtB/GeometrycznePrzeslanki/pdf/VogtB_GeometrycznePrzeslanki.pdf

• Dominanta przestrzeni

• Sakralna dominanta przestrzeni

Zasoby środowiska przyrodniczego

• Zasoby niewyczerpywalne i niezmienne – w trakcie użytkowania przez człowieka nie zmienia się ich ilość ani jakość, nie istnieje więc potrzeba stosowania środków ochrony – np. energia słoneczna, siła wiatru, siła prądów morskich

• Zasoby niewyczerpywalne, nadużywalne – ich ilość nie ulega zmianie, ale jakość może się zmieniać, co ważne decydują one o utrzymaniu równowagi ekologicznej ekosystemu. Konieczne jest ustalenie ekologicznych i ekonomicznych zasad użytkowania, które nie dopuszczą do nieodwracalnych zmian ich jakości – np. woda morska, powietrze, siła spadku wód płynących i przestrzeń geograficzna

• Zasoby wyczerpywalne, których zachowanie jest możliwe, odnawialne – konieczne jest ustalenie zasad eksploatacji, które zapewniłyby ich utrzymanie. Wymaga to dokładnej analizy kosztu odtworzenia zasobu i wliczenia tego kosztu do ceny odpowiednich dóbr – np. lasy, wody powierzchniowe i podziemne, kompleksy glebowo-fizjograficzne

• Zasoby wyczerpywalne, których zachowanie jest możliwe, nieodnawialne - wymagają ustalenia ekologicznych norm eksploatacji oraz ścisłego ich przestrzegania, co zapewni możliwość ich zachowania – np. biocenozy torfowiskowe, torfowiska wysokie, naturalne rośliny lekarskie

• Zasoby wyczerpywalne, których zachowanie jest niemożliwe, nadają się do wielokrotnego użytku – wymagane jest stosowanie zasad oszczędności i poszukiwania rozwiązań materiałooszczędnych oraz pozyskiwania surowców wtórnych – np. rudy metali, surowce chemiczne i szklarskie

• Zasoby wyczerpywalne, których zachowanie jest niemożliwe, jednorazowego użytku – konieczne są rozwiązania oszczędnościowe, ścisłe wyliczenie czasu wyczerpania, wnikliwa wycena wartości zasobu, rozwój alternatywnych sposobów zaspakajania potrzeb – np. węgiel, ropa naftowa

Koncepcje wartości środowiska przyrodniczego

• Środowisko przyrodnicze jest dobrem wspólnym. Dostęp i możliwości korzystanie ze środowiska są niekontrolowane i darmowe. Wartość środowiska nie ujawnia się, a rachunek ekonomiczny nie znajduje zastosowania. Przeznaczeniem dóbr wspólnych jest ich stopniowe niszczenie na skutek nadmiernego i niekontrolowanego wykorzystywania. W koncepcji tej nie można wskazać, kto podejmuje odpowiedzialność za utrzymanie jakości środowiska i zachowanie zasobów środowiska dla następnych pokoleń

• Poszczególne komponenty środowiska przyrodniczego mają konkretnego właściciela. Właścicielem może być osoba fizyczna lub prawna i wtedy środowisko jest własnością prywatną. Właścicielem może też być zbiorowy podmiot społeczny i wtedy środowisko będzie własnością zbiorową, której interesy reprezentuje określana instytucja (np. Skarb Państwa, Ministerstwo Ochrony Środowiska, Leśnictwa i Zasobów Naturalnych)

• Możliwość korzystania ze środowiska i jego zasobów w przypadku własności prywatnej i zbiorowej mogą być uchwalone w formie:

• reglamentacji zwyczajowej – przyjętych w danym społeczeństwie norm, sposobów zachowania się i korzystania z dóbr natury. Przestrzeganie norm zwyczajowych i odpowiedzialności za stan środowiska przy tej formie zależy w dużym stopnie od poziomu świadomości ekologicznej mieszkańców

  • Czarny Groń w Beskidach

• reglamentacji administracyjnej – ustalonych oraz odpowiednio egzekwowanych aktami prawnymi zasad korzystania z zasobów środowiska wspieranych instrumentami ekonomicznymi (powszechnie wykorzystywana w krajach wysoko i średnio rozwiniętych)

• reglamentacji rynkowej – cenach za wykorzystywanie dóbr i usług środowiskowych, mogą to być np. opłaty za emisję zanieczyszczeń do atmosfery, ceny wody i opłaty za ścieki, opłaty za składowanie odpadów, ceny biletu wstępu do parków narodowych, opłaty klimatyczne, opłaty koncesyjne za możliwość eksploatacji surowców naturalnych, ceny surowców i ceny gruntów.

  • Wycinka lasu

Rozwój zrównoważony - defincja

• Rozwój zrównoważony – taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych w celu zagwarantowania możliwości poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia jak i przyszłych pokoleń

Rozwój zrównoważony – gospodarowanie pięcioma zasobami

• Zasoby naturalne; bogactwa naturalne (żywność, lasy, minerały, zasoby wodne, struktura gleby, odnawialne uprawy, …) oraz usługi w tej materii (regulacja wód; kompostowanie i przetwarzanie odpadów, biologiczna ochrona upraw przed szkodnikami, regulowanie czynników klimatycznych, rezerwaty dzikiej zwierzyny, ochrona przed skutkami burz i powodzi, usługi turystyczne, pozyskiwanie energii z naturalnych źródeł, …)

• Kapitał społeczny; spójna społeczność lokalna (klimat wzajemnego zaufania ułatwiający współpracę; wspólne zasady i normy postępowania, sankcje za ich przekraczanie, wzajemna pomoc i współpraca, …) oraz więzi międzyludzkie (związki nieformalne i organizacje społeczne)

• Kapitał ludzki; sytuacja (stan zdrowia, odżywianie się, stan usług decydujący o powyższych (szkoły, usługi medyczne, szkoły i kursy dla dorosłych, …) i status indywidualnych członków społeczności (poziom wykształcenia i kwalifikacji zawodowych, stosunek członków społeczności do innowacji technicznych, …)

• Kapitał fizyczny; infrastruktura lokalna.(drogi i mosty; dostawy energii; komunikacja; domy prywatne, mieszkania, inne budynki; targowiska; transport (lotniczy, kolejowy, drogowy), ziemia…

• Zasoby finansowe; oszczędności lokalne, dostępność kredytów, renty i emerytury, darowizny, opieka społeczna, subsydia, stypendia, granty

Zob. Pretty J., O zrównoważonym rozwoju gospodarki lokalnej. Fundacja Wspomagania Wsi, Warszawa 1999, http//www.fww.org.pl., s.12-13

Rozwój zrównoważony – model

Rozwój zrównoważony – zasady

• Dla zapobieżenia „wyciekom” należy wykorzystywać własne zasoby odnawialne (zrównoważoną gospodarkę rolną, lokalny handel i sprzedaż bezpośrednią, promowanie i rozwijanie lokalnego biznesu, wykorzystanie odnawialnych źródeł energii), zamiast sprowadzać je z zewnątrz.

• Ożywienie wewnętrznych obrotów finansowych poprzez nabywanie miejscowych produktów i korzystanie z miejscowych usług, poprzez tworzenie związków kredytobiorców i innych form mikrofinansowania, stosowanie alternatywnych form wymiany handlowej, powołanie do życia lokalnych banków, fundacji i stowarzyszeń gospodarczych.

• Podnoszenie wartości produktów lokalnych przed sprzedaniem ich na zewnątrz, poprzez: rozbudowę lokalnej sieci handlowej, rozwój agroturystyki, systemy znakowania, etykiety i inne symbole, pozwalające identyfikować produkty z miejscem ich pochodzenia, rozwój miejscowego przetwórstwa i wytwórczości.

• Podnoszenie wartości produktów lokalnych przed sprzedaniem ich na zewnątrz, poprzez: rozbudowę lokalnej sieci handlowej, rozwój agroturystyki, systemy znakowania, etykiety i inne symbole, pozwalające identyfikować produkty z miejscem ich pochodzenia, rozwój miejscowego przetwórstwa i wytwórczości.

• Tworzenie organizacyjnych powiązań między uczestnikami procesu gospodarczego (zarówno osobami jak instytucjami); poprzez sieci lokalnych usług służącej przedsiębiorstwom, organizowanie grup dyskusyjnych oraz stosowanie innych form demokracji uczestniczącej przy układaniu lokalnych planów rozwoju, wspieranie lokalnych organizacji społecznych, tworzenie kooperatyw rolniczych, zakładanie lokalnych spółdzielni.

• Przyciąganie zasobów spoza społeczności, zwłaszcza kapitału, umiejętności, nowych technik; służą temu elementy wymienione w przypadku zasady czwartej.

Zob. Pretty J., O zrównoważonym rozwoju gospodarki lokalnej. Fundacja Wspomagania Wsi, Warszawa 1999, http//www.fww.org.pl., s.12-13