Stosowanie prawa - działalność organów państwowych lub innych organów polegająca na podejmowaniu decyzji w indywidualnych i konkretnych sprawach (wydawanie decyzji, zastosowanie przepisu prawnego do jakiejś konkretnej sytuacji).

- organy muszą być upoważnione do tego

- sądy, korporacje prawnicze, organy administracyjne, banki, przedsiębiorstwa państwowe (np. podatki)

Przestrzeganie prawa - każdy podmiot musi przestrzegać prawo (dostosować się do jego norm).

Różne typy stosowania prawa:

- sądowe – przed sądem powszechnym,

- quasi-sądowe - nie przed sądem powszechnym, ale inną organizacją - sąd dyscyplinarny w korporacjach (np. sąd dyscyplinarny na uczelni), procedura na podobieństwo stosowanej przed sądem powszechnym,

- administracyjne - organ adm. państwowej lub samorządowej,

- quasi-administracyjne - organy adm. przekazują swoje funkcje na różnego rodzaje podmioty prywatne (banki, zakłady ubezpieczeniowe, etc. - to one stosują prawo w imieniu państwa).

Różnica między typem stosowania prawa sądowym i quasi sadowym, a administracyjnym i quasi-administracyjnym

- sądy są niezawisłe, związane tylko przepisami prawnymi - podlegają tylko Konstytucji i ustawom, nie można zmienić wyroku sądowego w trybie nadzoru w zakresie orzekania (w zakresie czynności niezwiązanych z orzekaniem sąd podlega kontroli, np. czy sędzia nie wywiązuje się ze swoich obowiązków, etc.),

- wyrok sądu może być zmieniony tylko w postępowaniu odwoławczym

- organy administracyjne nie są niezawisłe, ale są one związane przepisami prawnymi, ich działania podlegają kontroli co do tego, czy są zgodne z ustawami i Konstytucją (nadzór przełożonego - może żądać zmiany decyzji).

- Przez lata uznawano to fundamentalna słabość postępowania administracyjnego, już w okresie międzywojennym zaczęło tworzyć się sądownictwo administracyjne (Najwyższy Trybunał Administracyjny przed wojną, obecnie funkcjonują: NSA i WSA - postępowanie przed tymi sądami podlega sądowemu stosowaniu prawa - sąd jest niezawisły; odmiana postępowania sądowego, a nie postępowanie administracyjne).

Podstawowe zmiany w stosowaniu prawa zachodzące w czasach współczesnych

Wyróżniamy cztery następujące zjawiska:

1. ewolucja współczesnych procedur stosowania prawa - od modelu subsumcyjnego do argumentacyjnego.

2. reformy w zakresie postępowania sądowego na świecie.

3. powstawanie alternatywnych form wymiaru sprawiedliwości.

4. tzw. problem „aktywizmu sędziowskiego”.

1. Ewolucja współczesnych procedur stosowania prawa

- w XIX w. powstał pewien model stosowania prawa, który został nazwany pod wpływem pozytywizmu prawniczego SYLOGIZMEM PRAWNICZYM (stosowanie prawa powinno przyjąć strukturę procesu logicznego, sędzia z ustalonych przesłanek niejako dedukuje, wyprowadza logicznie swoją decyzję, z przesłanki większej - jakaś norma prawna (generalno-abstrakcyjna), która wiąże z jakimiś faktami (przesłanka mniejsza) jakieś konsekwencje, np. wnoszenie pisma = nadanie biegu sprawie), przesłanka mniejsza – ustalone fakty, sędzia dedukuje swoją decyzje z przepisu prawnego i ustalonego faktu; sylogizm prawniczy, model subsumcyjny.

- model pozytywistów: stosowanie prawa jest czynnością mechaniczną, operacji logicznej przeprowadzonej na przepisach i ustalonych faktach,

- Monteskiusz - jeden z współtwórców; sędzia jest tylko ustami ustawy (sędzia jest automatem subsumcyjnym, którego czynności dają się zredukować do zbioru pewnych operacji logicznych),

- mechaniczna instrumentacja - tak nazywany jest model sylogistyczny przez jego przeciwników

- taki obraz stosowania prawa uważany jest obecnie za bardzo przestarzały, (za) bardzo upraszcza n strukturę postępowania sądowego, na zastosowanie tylko prostych aktów stosowania prawa (np. postępowanie mandatowe, nadanie biegu sprawie po uiszczeniu opłacie, etc.), ale w sprawach złożonych wskazuje się, że nie da się tak opisywać prawa, dlatego, że zwykle ze stosowaniem prawa wiąże się istnienie różnego rodzaju luzów decyzyjnych (sytuacja, kiedy decyzja organu nie jest jednoznacznie zdeterminowana przez przepisy prawa, prof. Jerzy Wróblewski).

- W sytuacjach bardziej złożonych uważa się…

- luz administracyjny – decyzja nie wynika jednoznacznie nie wynika z przepisów prawa, są alternatywne możliwości stosowania prawa (można przepisowi nadąć znaczeni A, B lub C, etc.)

Co to jest szkoda? Kiedyś był problem z określeniem znaczenia tego terminu – czy może być tylko materialna? Moralna nie? Dziś szkodę interpretuje się szeroko.

Luz interpretacyjny – sędzia/urzędnik musi dokonać wyboru pomiędzy różnymi możliwościami, można rozwiązać ten luz tylko poprzez argumentację (nie ma żadnego sylogizmu), są argumenty pro i contra.

Luzy interpretacyjne: decyzyjne, wyboru podstawy rozstrzygnięcia, dowodowe, wyboru konsekwencji

1. Luzy decyzyjne

2. Luzy w kwestii wyboru podstawy rozstrzygnięcia

- bywa tak, że stan faktyczny w danej sprawie jest tego rodzaju, że można zakwalifikować pod kilka norm i wtedy sąd stoi przed wyborem jaką normę zastosować,

- w pewnych sytuacjach w prawie karnym polegają te same przepisy (w prawie karnym stosuje się przepis, który nakłada najsurowsza karę)

- prawo cywilne - spór o to jaki charakter ma umowa korepetycji: umowa o świadczeniu usług czy umowa o dzieło?

- SN rozstrzygnął następująco: umowa o korepetycje jest umową o świadczenie usług, bo choć świadczy się określone usługi i zarazem chodzi o osiągniecie pewnego rezultatu, jednak trzeba przyjąć, że mocniejsze argumenty przemawiają za tym, aby zakwalifikować jako umowę o świadczenie usług, bo nauczyciel nie może odpowiadać za to, że uczeń jest idiotą :P).

3. Luzy dowodowe

- każdy świadek przedstawia zupełnie inną wersję zdarzeń (wszystkie zaprzeczają sobie), sędzia musi dokonać oceny tych dowodów i uzasadnić czemu dał wiarę jednym świadkom, a innym nie. Decyduje o tym pewna argumentacja.

4. Luz wyboru konsekwencji

- sędzia przy orzekaniu kary dysponuje pewnymi „widełkami”, o wszystkim rozstrzyga waga argumentów

- np. Art. 148 § 1 KK Kto zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.

Model argumentacyjny - sędzia aby podjąć decyzje musi rozważyć argumenty, ma do czynienia z rożnymi alternatywami, sędzia wybiera taka decyzję, za którą przemawiają mocniejsze argumenty, w takiej sytuacji stosowanie prawa przestaje być modelem sylogistycznym.

Im sprawa jest bardziej złożona, tym bardziej prawdopodobne, że zostanie zastosowany model argumentacyjny. Obecnie coraz częściej stosowanie prawa przybiera model argumentacyjny (odejście od modelu argumentacyjnego).

2. Reformy w zakresie postępowania sądowego na świecie

- zmienia się struktura procesu sądowego w postępowaniach karnym, cywilnym, administracyjnym

- wyróżnia się 2 typy procesu sądowego – klasyczna i nieklasyczna (postklasyczna) koncepcja procesu sądowego

- rożne formy rozstrzygania konfliktów (konflikt - sytuacja, w której ktoś występuje z twierdzeniem/roszczeniem, które ktoś inny kwestionuje):

- rozwiązywanie bezpośrednie - tryb kontraktowy:

- konflikt rozwiązują same strony konfliktu,

- rozwiązanie konfliktu obywa w formie negocjacji

- nie bierze udziału żadna osoba trzecia, która rozwiązywałaby konflikt niezależnie od woli stron,

- porozumienie samych stron w drodze umowy,

- strona oczywiście może mieć pełnomocnika (pomocnika prawnego), który pomaga w negocjacjach z drugą stroną,)

- rozwiązywanie pośrednie - są osoby trzecie, które podejmują decyzje jak rozwiązać konflikt, wyróżnia się następujące formy rozstrzygani konfliktów:

- tryb mediacyjno-koncyliacyjny – występuje osoba trzecia (mediator/koncyliator), o wyborze tej osoby decydują same strony, w tym trybie osoba pośrednicząca nie ma żadnych uprawnień władczych, strony w każdym momencie mogą zrezygnować z jej pomocy i nie są związane z jej decyzjami, pełni ona przede wszystkim rolę doradcy, który nie ma interesu w tym aby opowiedzieć się za jakakolwiek ze stron. Tryb, w którym same strony ustalają według jakich reguł i jakiej procedury nastąpi rozstrzygnięcie sporu,

- tryb arbitrażowy - w postępowaniu o wyborze reguł i arbitra decydują strony, ale decyzja arbitra jest wiążąca dla nich (sąd arbitrażowy, zwany inaczej polubownym), strony mogą wystąpić do sądu o wydanie klauzuli wykonalności, taki wyrok podlega normalnemu wykonaniu w postępowaniu egzekucyjnym,

- tryb adjukacyjny - najbardziej zinstytucjalizowany i sformalizowany. Postępowanie toczy się z góry ustalonymi zasadami przed z góry ustalonym adjudykatorem. Strony nie mają żadnego wpływu na wybór przepisów, procedury i adjudykatora, którego decyzja jest władcza i wiążąca dla stron. Przypomina tradycyjne postępowanie sądowe.

Nie każdy proces sądowy nie musi być zorganizowany jak postępowanie adjudykacyjne. W wielu procesach sądowych występują elementy postępowania, np. mediacyjnego. Proces sądowy zorganizowany jako postępowanie adjudykacyjne jest tylko jednym rodzajem procesu – proces klasyczny (zwykle taki jest).

Dwie koncepcje procesu sadowego

- rozróżnienia dotyczą wzajemnej relacji między regułami proceduralnymi i regułami określającymi jakie w społeczeństwie obowiązują zasady postępowania.

- dwa modele wzajemnej relacji:

1. legislacja dobrych zasad – reguły proceduralne służą tylko do wcielenia w życie jak najpełniejszej implementacji reguł materialnych. Inaczej model materialny. Procedura jako technika realizowania prawa materialnego.

2. należytych gwarancji – aplikacja należytych gwarancji, procedura staje się autonomicznym sposobem rozwiązywania sporów. Nie służy realizacji prawa materialnego (rozwiązanie konfliktu stron nawet jeśli w pewnych granicach nie byłoby to zgodne z prawem materialnym, pojednanie stron, porozumienie stron, ugoda). W wielu systemach mogą podać swój spór wg reguł prawa materialnego lub zasad słuszności. Model proceduralny (procedura jest najważniejsza).

- oba opierają się na pojęciu sprawiedliwego załatwieniu sporu (John Rose?). 3 typy sprawiedliwości proceduralnej:

- doskonała i niedoskonała sprawiedliwość proceduralna – sprawiedliwość rozstrzygnięcia jest mierzona stopniem zgodności z prawem materialnym. Doskonała - każdy winny zostaje skazany, a niewinny uniewinniony; nie byłoby omyłek, możemy do tego dążyć, ale i tak jest to nieosiągalny ideał; w każdym calu jest zgodna z prawem materialnym, jeśli nie jest zgodna w całości – niedoskonała (w praktyce procedura jest niedoskonała, jest OK gdy w większości przypadków zapadają rozstrzygnięcia z prawem materialnym).

- czysta sprawiedliwość proceduralna – sprawiedliwość decyzji mierzy się wewnętrznymi cechami samej procedury. Sprawiedliwa procedura to tak, która daje gwarancje bezstronnego, niezawisłego rozstrzygnięcia sporu stron i w której strony mają równe prawa i obowiązki (nie bierze się pod uwagę zgodności z prawem materialnym, czy sama procedura może dać nam sprawiedliwe rozstrzygnięcia?)

2 koncepcje procesu:

1. klasyczna koncepcja procesu – dominowała w krajach zachodnich w XIX wieku i przynajmniej do drugiej polowy, lat 7-80 XX wieku. Później zaczął się ruch reform.

2. proces klasyczny – wszystkie postępowania - karne, cywilne, administracyjne, które spełnia następujące warunki

- oparte na legislacji dobrych zasad, na standardzie doskonałej lub niedoskonałej sprawiedliwości materialnej i na modelu adiudykacyjnym konfliktu

- jest to tak wizja postępowania, w którym sędzia lub inny organ dąży do autorytatywnego rozstrzygnięcia sporu starając się rozstrzygnąć go wg norm prawa materialnego (nie dąży tego by dojść do ugody) i dba przede wszystkim o to by jego rozstrzygniecie było zgodne z prawem materialnym. Np.: Wyrok na podstawie faktów i dowodów, nie namawia stron do ugod/pojednania.

- zasada legalizmu – sąd stoi na straży prawa materialnego i procesowego i nic poza tymi regułami nie może się zdarzyć (sąd odrzuci każda ugodę stron, która byłaby poza prawem materialnym),

- zaczyna spotykać się z oporami:

- wyrok zgodny z prawem materialnym niekoniecznie jest zgodny z wolą stron. Proces sądowy jest zbudowany w formie procesu kontradyktoryjnego – wojna argumentów, zaognianie konfliktu (obciążanie drugiej stron, a nie szukanie ugody, porozumienia).

- koncepcja postklasyczna – proces miał prowadzić do rozwiązania konfliktów, tak aby nie antagonizować stron i prowadzić do ugody.

- jego zwolenników można nazwać zwolennikami postklasycznej koncepcji procesu – nie rozstrzygać, a rozwiązywać zgodnie z wolą stron.

- ta wizja procesu oparta jest na modelu proceduralnym, na regułach czystej sprawiedliwości proceduralnej i na metodach konsensualnych rozwiązywania konfliktów (mediacja, koncyliacje, etc).

- przewodnie hasła:

- Fair Trail - uczciwe i rzetelne postępowanie (by spełniało standard czystej sprawiedliwości, równe szanse dla stron); pojednać, a nie sądzić (zastąpić metody adjudykacyjne, formami konsensualnymi), ta konstrukcja wywodzi się z 2 i 14 poprawki do konstytucji USA, w której stwierdza się, że każdemu powinien być zapewniony stosowny/odpowiedni proces sądowy. Dopiero w drodze zabiegów interpretacyjnych konstytucja wyróżniła klauzulę due proces of law (zinterpretowana, że to fair trail). Do pierwszej polowy XX wieku była to martwa klauzula konstytucyjna. Zaczęto to pojecie stosować dopiero po II wojnie światowej, gdy do świata doszły wiadomości jak wyglądają procesy stalinowskie (oskarżony po torturach przychodzi, by przyznać się do win, których nie popełnił, etc)

- w demokratycznym procesie istnienie domniemanie niewinności oskarżonego, w procesie hitlerowskim musiał udowodnić swoją niewinność, a w stalinowskim musiał udowodnić swoją winę :p

-ta klauzula została najpierw wpisana do konwencji międzynarodowych. Z prawa międzynarodowego była recypowana przez wszystkie konstytucje państw demokratycznych. Wprowadziła je tez polska konstytucja z 1997.

- reguła ta dostaje rożne rozwiniecie, na terenie różnych gałęzi prawa (szczególnie w procesie karnym). Z tego to powodu na terenie prawa karnego idea fair trail obejmuje także domniemanie niewinności, in dubio pro reo, nie ma przestępstwa bez ustawy, zasada zakazu stosowania represyjnych form, prawo do bycia wysłuchanym, dostęp do akt sprawy, NEMO SE ISPUM ACCUSRE TENARUM (prawo do milczenia, oskarżony nie musi się sam obciążać, przyznawać się do rzeczy, które będą wykorzystane przeciwko niemu).

- Początkowo te reguły odnoszono wyłącznie do postępowania na sali sądowej, natomiast dziś uważa się że te zasady obowiązują także w stosunku do śledczych, policji, etc.

- jeśli policja chce skorzystać z wyjaśnień, to najpierw musi uprzedzić o prawie odmowie zeznań (jeśli nie poinformują, to nie mogą korzystać z zeznań),

- w USA obowiązuje także zasada: Fruit od poisoned tree (Owoce zatrutego drzewa): jeśli dowody policja dowody uzyskała bezprawnie, to uzyskane dowody są też uznane za bezprawne (np. pod wpływem terroru oskarżony wyjawił miejsce ukrycia narzędzia zbrodni). Poza tym panuje tendencja, że reguły uczciwego postępowania odnoszą się wszelkich kontaktów władzy z obywatelem (wszelkie możliwe postępowanie).

- pojednać a nie sądzić - zastąpić metody adjudykacyjne, tam gdzie się da metodami ugodowymi. Klasycznemu procesowi zarzuca się że jest zorientowany na to by ustalić, kto naruszył prawo i wymierzyć mu jakiejś sankcje, a nie na to by ustalić przyczyny konfliktu i doprowadzić do dojścia do porozumienia. Nie rozwiązuje problemu, tylko go rozstrzyga. Klasyczny proces ma orientacje retrospektywną (co było w przeszłości), a nie prospektywną (jak będą się strony zachowywały w przyszłości).

- binarna struktura sądowego - miałeś 51% racji, a uzyskujesz 100% zadośćuczynienia (nie ma kompromisu)

- antagonizuje strony, bo zbudowany jest na zasadzie kontradyktoryjnej (wojna argumentów, każda strona stara się zwyciężyć, to nie sprzyja łagodzeniu stosunków, tylko je zwykle zaognia, chociaż z drugiej strony sprzyja ujawnieniu prawdy,

- problemy z egzekucją wyroków sadowych - strona, która przegrywa proces czuje się pokrzywdzona, uważa wyrok za niesprawiedliwy, to zrobi wszystko, by się mu nie porządkować (unikanie postępowania egzekucyjne - ukrywanie majątku, zaniżanie jego wartości, etc.).

- praktyka dowodzi, że tam, gdzie była ugoda są zdecydowanie mniejsze problemy z wykonalnością (dysonans poznawczy)

Do polski ruch reformacyjny dotarł dość późno. W 2005 roku dokonano reformy KPC, w którym zobowiązano sędziego pierwszej instancji, że w każdym stadium postępowania, powinien dążyć do jego ugodowego załatwienia, może jeszcze przed wniesieniem pozwu skierować sprawę przed sąd polubowny,

- art. 10 KPC W sprawach, w których zawarcie ugody jest dopuszczalne, sąd powinien w każdym stanie postępowania dążyć do ich ugodowego załatwienia. W tych sprawach strony mogą także zawrzeć ugodę przed mediatorem.

- prawo administracyjne – jest pewna analogia – zasada ugodowego załatwiania spraw, ugoda administracyjna, ale w praktyce okazuje się, ze są to obumrze instytucje

- prawo pracy - mechanizm polubownego załatwiania sprawy miedzy pracodawca, a pracownikami.

- w postępowaniu karnym -

- Plea bargining – za cichą zgodą sądu prokurator może przekonywać oskarżonego do przyznania się za cenę zmniejszenia kary (zarzucano, że to niekonstytucyjne rozwiązanie, w 1961 SN uznał je za zgodne z konstytucją USA); rozstrzygniecie w drodze porozumienia stron (oskarżony i oskarżyciel). Jej zalety okazały się takie, że przejęły je ustawodawstwa europejskie, m.in. Włochy, Hiszpania, także w Polsce - nowy KPK z 1997 roku: dobrowolne poddanie się karze - oskarżony za zgodą oskarżyciela przyznaje się do przestępstwa i składa propozycję dobrowolnego poddania się karze, a w zamian dostaje mniejszy wyrok. Sąd może wziąć pod uwagę ugodę między ofiarą i sprawcą przestępstwa (sprawca uzyskał wybaczenie ofiary, zrekompensował krzywdy i straty, wtedy także sąd może to pod uwagę - nadzwyczajne złagodzenie kary). Zaoszczędza czas, odbudowuje więzi społeczne.

****

Koncepcja postklasyczna próbuje zracjonalizować proces sądowy i administracyjny kierując się dwoma zasadami:

1. wprowadzić do postępowania jak najwięcej elementów konsensualnych (pojednać, a nie sadzić)

- reforma KPC z 2005 – art. 10 KPC (dążenie do postępowania pojednawczego, dodanie instytucji mediacji przed procesem lub w trakcie procesu, który prowadzi nie sędzia tylko inna osoba).

- KPK – „plea bargaining” po polsku – art. 335 i 387 KPK - przewidują za zgodą prokuratora to, że oskarżony może dobrowolnie poddać sie karze (nie trzeba wtedy przeprowadzać postępowania dowodowego), jeśli przestępca naprawi szkodę poszkodowanemu może liczyć na nadzwyczajne złagodzenie kary czy nawet zwolnienie od ukarania.

- art. 13 KPA - tam gdzie jest element sporności, organ administracyjny powinien dążyć do ugodowego załatwienia spraw

- ustawodawca stara się, ale z różnym efektem (zwykle kiepski)

2. Fair Trail i due process of law - każdy ma prawo do sprawiedliwego postępowania przed sądem,

- idea zrodziła się gdy wynaleziono podstępne, agresywne metody elektroniczne (np. podsłuchy), stwierdzono, że ustalanie prawdy nie może następować kosztem praw człowieka (prawo do prywatności, etc). Z idei due proces of law wyprowadzono koncepcje fair trail. Później została ona wpisana do konwencji międzynarodowych, a następnie trafiły do konstytucji państw, w tym polskiej

Art. 45. Konstytucji 1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.

Każdy ma prawo do sądu, ale musi on spełniać jakieś podstawowe standardy (sprawiedliwy, jawny, bez uzasadnionej zwłoki, przez właściwy, niezależny sąd)

Największą wagę przywiązywano do określenia tych zasad w procesie karnym – zasada równości oskarżyciela i oskarżonego, prawo do obrony, prawo do odwołania (nie ma jedno instancyjnego postępowania), domniemanie niewinności, in dubio pro reo, reguła nebis in idem - nie można sądzić dwa razy o to samo, nemo se ipsum acusaretenetum (nikt nie może być zmuszony do świadczenia przeciwko sobie - prawo do milczenia), nie wolno stosować w stosunku do oskarżonego żadnych represyjnych metod do wydobywania informacji, prawo do uczciwego procesu było pierwotnie interpretowane jako odnoszące się do postępowania tylko na sali sadowej, ale szybko Amerykanie rozciągnęli je na prawo odnoszące się do pracy prokuratorów i policji – np. każdego oskarżonego trzeba uprzedzić, że może odmówić zeznań, reguła owoców zatrutego drzewa (tylko w USA) - jeśli nieważny jest jakiś dowód, to wszystkie inne dowody ujawnione na tej podstawie są też nieważne, postępowanie musi być uczciwe na wszystkie rodzaje postępowań, nie tylko karne. W Polsce póki co te zasady tycza się do postępowania sądowego, co niestety nie jest wystarczające (np. kontrolowane łapówki, bezprawne obietnice, etc).

Nowy sceptycyzm - czy reformy nie są przesada, czy współczesny proces nie chroni przestępców przed społeczeństwem? PiS starał się powstrzymać proces liberalizacji procedury.

Ruch reformacyjny nie zatrzymał się na samej reformie i dodaniu elementów koncyliacyjnych

Dlaczego ludzie nie chcą mediacji?

- sala sądowa nie jest dobrym miejscem do godzenia się (strony boja się, że w sytuacji, gdy nie dojdzie do ugody, to zostanie wykorzystane przeciwko niemu, np. przyznanie się do bicia żony)

- sądy są przeciążone – mediacje i negocjacje też w praktyce trwają długo

- często używane są metody nacisku

Minusy postępowania sądowego:

- spadek kompetencji sądu ( w wielu sprawach rozstrzygają biegli)

- proces ma zawsze retrospektywną, a nie prospektywna relację

Alternatywne Instytucje Wymiaru Sprawiedliwości – „ADR” (angielski skrót)

- wyróżniona pozycja sadów – podejście zachodnie i amerykańskie

- Azja, Afryka – preferuje się metody mediacyjne

W Polsce i Europie obserwuje się rozwijający pozasądowy wymiar sprawiedliwości w sprawach morskich, budowlanych, rodzinnych, ubezpieczenia, banki, stowarzyszenia sportowe.

- są oparte o mediacje lub arbitraż lub często pojawiają się formy hybrydowe.

Postępowanie w nich jest mniej sformalizowane, często obywa się na podstawie reguł poza prawnych (etyki zawodowe, etc.). Rozstrzygają w nich często nie prawnicy, lecz fachowcy z danej dziedziny. Pozawala to skrócić bieg postępowania (zwykle jest ono jednoinstancyjne), zwykle jest to postępowanie poufne. Kończy się ono ugodą (mediacja) albo ugodą lub wyrokiem (sąd arbitrażowy). Podlega to zatwierdzeniu przez sąd rejonowy (stanowi tytuł egzekucyjny) i nadaniu klauzuli wykonalności. Mediacja nie jest skierowana retrospektywnie, lecz prospektywnie (ma odbudować więzi społeczne, jest zorientowana na przyszłość).

Ruch alternatyw się ciągle rozwija, ale w krajach zachodnich nadal dominuje tryb sądowy, jednak kraje zachodnioeuropejskie i UE i wkładają dużo wysiłku by go ożywić i uczynić go ważnym instrumentem społecznym (dyrektywa UE z 2008 roku jest poświecona wyłącznie tym sprawom).

Relacja miedzy sadami, a ADR

- rozwiązywanie konfliktów powinno być wielostopniowe, należałoby rozwiązać konflikt na najmniej sformalizowanym poziomie - jak najszybciej i najtaniej

1. Umowa

2. Mediacja

3. Arbitraż

4. Sąd (ultima ratio, sprawy fundamentalne, sądy pozostaną stolicami prawa, ale niech nie zajmują się drobiazgami)

W dobrze zorganizowanym państwie strona powinna mieć możliwość rozwiązania konfliktu w jak najprostszy sposób. Wada zachodniego systemu sprawiedliwości polega na tym, że nie istniały żadne pośrednie sposoby rozwiązywania sporów. Ich istnienie jest ważne dla samych sądów, które są obecnie przeciążone (z drugiej strony działają jak monopoliści – jakość usług spada, a ceny rosną).

Aktywizm lub pasywizm sędziowski

- od lat 80-tych,

- A. Aarno (Fin) - w Europie dokonuje się cicha rewolucja - sądy zaczynają aktywnie uczestniczyć w procesach kształtowania prawa, aktywny udział w rozstrzyganiu kontrowersyjnych problemów politycznych (eutanazja, aborcja, związki homoseksualne), wiele decyzji zapada w TK.

Gdy sędzia nie ogranicza się tylko do stosowania prawa, tylko zaczyna też to prawo kształtować nazywa się to aktywizmem sędziowskim.

Wstrzemięźliwość sędziowska (pasywizm) - tradycyjna doktryna, sądy nie są od rozstrzygania problemów politycznych i naprawiania prawa

- dwie różne idea logiki stosowania prawa. We wszystkich krajach zachodnich toczy się dyskusja na temat tego, czy sądy powinny być aktywistyczne, czy pasywistyczne (Polska - od połowy lat 90’)

Czym się różni aktywizm sędziowski od pasywizmu?

1. Pasywizm

- prawo powinno być stosowane ściśle, w formie sylogizmu,

- decyzja powinna być oparta na przepisach prawnych, ew. orzecznictwie, a nie powinna opierać się na argumentach społecznych, ekonomicznych (z wyjątkiem sytuacji, gdy samo prawo to przewiduje)

- sędziemu nie wolno ani tworzyć, ani modyfikować, ani poprawiać prawa, nawet, gdy sędzia uważa, że prawo nie jest niesprawiedliwe, głupie, etc.

- sędzia ponosi odpowiedzialność tylko za to, czy jego decyzja jest zgodna z prawem, a nie ponosi odpowiedzialności za skutki ekonomiczne i społeczne swoich decyzji

2. Aktywizm

- stosowania prawa nie da się sprowadzić do zbioru operacji logicznych, w każdym przypadku musimy pojmować stosowanie prawa jako metoda argumentacyjna, stosowanie prawa to nie wyciągnie wniosków z przepisów prawa, ale ważenie argumentów przeważających za lepszą decyzją, sędzia nie tylko musi podjąć decyzje zgodną prawem, ale też powinna być racjonalna z społecznego, moralnego i ekonomicznego punktu widzenia

- sędzia ma nie tylko prawo, ale tez obowiązek uwzględnić w swojej decyzji argumenty prawne, ale też pozaprawne - socjologiczne, ekonomiczne, etc. (TK domowił waloryzacji płac budżetówki, ze względu na to, że waloryzacja sprawiłaby bankructwo państwa).

-sędzia ma prawo w określonych sytuacjach skorygować przepisy prawne, odstąpić od nich, po to aby podjąć racjonalną decyzje.

- sędzia ponosi odpowiedzialność za zgodność decyzji z prawem, ale także za jej społeczne i ekonomiczne skutki. Nie może się tłumaczyć tym, że jego decyzja jest zgodna z prawem jeśli przynosi ewidentne szkody społeczne.

Aktywizm ma bardzo wiele odmian i orientacji, np:

- aktywizm argumentacyjny (sędzia kierowany względami humanitarnymi chroni słabszych lub stara się doprowadzić do ugody),

- aktywizm polityczny - decyzje sędziowskie wkraczają w sferę, która jest normalnie zastrzeżona do kompetencji parlamentu i rządu. Sąd wypowiada się w spawach publicznych, np. SN w USA (najbardziej aktywistyczny sad świata): Marbery vs. Madison - sad podjął decyzję, że może on kontrolować konstytucyjność prawa, co jest zastrzeżone dla parlamentu, ETS w 1964 - zasada prymatu prawa wspólnotowego nad prawem państw członkowskim

Albo wydamy decyzję, która nas ośmieszy albo wydamy decyzję racjonalną zanim parlament dokona racjonalizacji (zmian) prawa - lepiej by pacjent umarł zgodnie z przepisami, czy żył wbrew prawu?

Argumenty za aktywizmem:

- skrzywienie większościowe: demokracja oparta jest na większości, a TK chroni mniejszości.

- wpływ opinii publicznej - żąda się, by sądy rozstrzygały sprawiedliwie, zgodnie ze społecznym poczuciem sprawiedliwości

Argumenty przeciw aktywizmowi:

- sądom brak legitymizacji społecznej - sędziowie są nominowani,

- brak odpowiednich kompetencji do tworzenia prawa, decyzje sędziowskie są decyzjami ad hoc, nie poprzedzone odpowiednimi badaniami

- sędziowie nie ponoszą żadnej odpowiedzialności

ZASADY WYKŁADNI PRAWA:

Analiza wykładni prawa

- 3 filary kultury zachodniej - filozofia grecka (demokracja i szereg innych pojęć z zakresu filozofii politycznej), chrześcijaństwo (prawa człowieka i wolności) i prawo rzymskie (prawo prywatne i powszechnie uznawane zasady tekstów prawnych - wiele reguł wykładni ma brzmienie łacińskie)

- ius interpretandi - zespół dyrektyw wykładni, które są powszechnie stosowane w krajach zachodnich, zarówno w krajach civil law, a także common law

Teorie opisowe i normatywne wykładni

- teorie opisowe opisują jak się dokonuje wykładni, jakimi zasadami kierują się sądy i trybunały (traktują tym jak jest)

- teorie normatywne wskazują jak powinno się interpretować, określają standardy prawidłowej interpretacji przepisów prawnych (mówią o tym jak powinno się poprawnie interpretować przepisy prawne) +

Teorie klaryfikacyjne i teorie derywacyjne

- klaryfikacyjne - celem wykładni jest wyjaśnienie znaczenia przepisu prawnego, zwłaszcza wtedy, gdy przepis budzi wątpliwości, jest to dominujące na całym świecie pojecie wykładni (praktyka się opiera na tej teorii) +

- celem wykładni jest ustalenie jakie ma znaczenie przepis prawny; ustalić znaczenie przepisu – do jakich sytuacji, podmiotów, czy obiektów dana norma lub jej fragment się odnosi, np.: kim jest funkcjonariusz publiczny?

- derywacyjne (powstały w Polsce i tylko tu się do nich nawiązuje) nawiązują do odróżnienia przepisu prawnego (graficzny zapis) od normy prawnego (zrekonstruowana z przepisu, odpowiada na 3 pytania: kto? za co? i pod jaką groźba?) - wykładnia polega złożeniu z ogółu przepisów pełnej normy prawnej

- jeden przepis nie wyraża zwykle całości normy prawnej, tylko jej fragment

Teorie deklaratoryjne i konstytutywne wykładni

- deklaratoryjne - odtworzenie właściwego znaczenia przepisów, ma charakter odtwórczy (XIX i I poł. XX w. - związane z pozytywizmem prawniczym)

- konstytutywne - w pewnych wyjątkowych sytuacjach wykładnia ma charakter twórczy, polega na nadawaniu znaczenia przepisu (ale w większości przypadków wykładnia ma charakter odtwórczy)

- kiedy wykładnia ma charakter twórczy? - II poł. XX w - pojęcia języka prawnego (niektóre) mają niedookreślony semantycznie charakter – Hart: „open texture of law” – otwarta tekstowość prawa. Jeśli pojecie ma tylko częściowo określony sens, to sędzia, czy urzędnik musi ten charakter dookreślić,

- „młodzieniec” - na gruncie języka polskiego wyróżnimy kiedy pozytywnie lub negatywnie można określona osobę zaliczyć do grona „młodzieńców”. Czy 21-latek jest młodzieńcem, czy nie? na gruncie języka jest to pojecie niedookreślone semantycznie (cień semantyczny, sfera niepewności), sędzia wtedy dokonuje twórczej wykładni stosując odpowiednie argumenty.

- w Niemczech jest nawet rozróżnienie językowe wykładni odtwórczej i twórczej (odejście od literalnego sensu przepisu lub zawarty jest w niej element nowości normatywnej – zmienia zakres czynów nakazanych, zakazanych i dozwolonych)

Od jasnego przepisu można odstąpić:

- gdy sędzia spotyka się z pojęciami niedookreślonymi.

- gdy prawo pozwala na dokonywanie wykładni zwężającej lub rozszerzającej

-w pewnych sytuacji prawo pozwala odstąpić od jasnego znaczenia przepisu (względu sprawiedliwości, błąd w legislacyjny w przepisie)

Jak to wygląda w praktyce naszych sądów?

- wykładnia ustalona przez TK nie jest i nie może być tworzeniem norm prawnych, lecz jest ustaleniem właściwego rozumienia treści norm prawnych. W wykładni swej TK niczego nie ujmuje ani niczego dodaje do systemu obowiązujących norm prawnych, a tylko stwierdza jaka jest treść tych norm (TK z 7 marca 1995).

- pod wpływem krytyki tego stanowiska powoli do sądów powoli dociera, ze czasem sądy mogą i powinny dokonywać twórczej wykładni prawa. Obecnie teorie konstytutywne są dominującymi, bo są bardziej poprawne z logicznego i semantycznego punktu widzenia

- SN: uzasadnieniem wykładni twórczej nie powinny być przesłanki kontrolne, polityczne, ale może być np. potrzeba ochrony ważnych praw człowieka.

- SN: w związku z otwartością semantyczną języka, mogą mieć miejsce różne interpretacje, poprawne z punktu widzenia metod

Wykładnia twórcza (czasem dopuszczalna), a wykładnia prawotwórcza (zawsze niedopuszczalna)

- w obu przypadkach występuje element nowości normatywnej – skutek dokonania wykładni: zmienia się zakres czynów zakazanych, nakazanych i dozwolonych,

- różnią się tym, że wykładnia twórcza jest wykładnia, na którą prawo zezwala. Natomiast wykładnia prawotwórcza jest wykładnią, na którą prawo nie zezwala.

- np. prawo karne zezwala na wykładnię rozszerzającą przepisów prawa karnego, ale tylko i wyłącznie na korzyść oskarżonego (wtedy jest to wykładnia twórcza). Prawo nie zezwala na interpretacje na niekorzyść oskarżonego (byłaby to wykładnia prawotwórcza).

- wykładnia prawotwórcza to wykładnia twórcza zabroniona przez prawo.

Granice wykładni:

- wykładnia sensu stricto - wykładnia która opiera się an wykładni językowej, systemowej i funkcjonalnej oraz dyrektywy preferencyjne i domniemania interpretacyjne (istnieje zasada pierwszeństwa wykładni sensu stricto )

- sensu largo (inaczej wykładnia logiczna) – j.w. + wnioskowania prawnicze i dyrektywy kolizyjne

Granice językowe wykładni - odnosi się do wykładni sensu stricto (wykładnia sensu largo nie ma granic), musi mieścić się w granicach leksykalnych (słownikowych) danego znaczenia.

- Sąd Rzeszy uznał samochód za zwierzę – nie tylko co wykładnia sensu stricto, ale analogia

-wykładnia językowa jest nie tylko punktem wyjścia dla wszelkiej dla wszelkiej wykładni prawa, lecz zakreśla jej granice w ramach możliwego sensu słow zawartych w tekscie prawnym.

Nakaz respektowania dyrektyw techniki prawodawczej

- określone w rozporządzeniu RM z 2002 roku

- istnieje relacja między zasadami redagowania i interpretowania tekstów prawnych – interpretacja to ustalanie „woli prawodawcy”

- np.: szanowanie reguł języka polskiego, nakaz respektowania hierarchii aktów prawnych, dyrektywa jednolitości terminologicznych, reguła języka potocznego, reguła języka prawnego, zakaz wykładni synonimicznej i homonimicznej, etc.

Granice wykładni w czasie

- od jakiego momentu w czasie decyzje wywierają skutek?

Ordynacja podatkowa 1997 -> 2010 (NSA wydaje uchwalę jak interpretować któryś z artykułów)

- ex nunc – na przyszłość od daty podjęcia decyzji

- ec tunc – od momentu uchwalenia interpretowanego aktu prawnego (z mocą wsteczną)

Dominuje stanowisko: decyzje interpretacyjne wywierają co do zasady skutek ex tunc

- od tej zasady są jednak wyjątki – TK: sąd może odstąpić od tej zasady i przyjąć inną datę, a szczególności, gdy decyzja interpretacyjna wywiera skutki ex nunc w następujących sytuacjach:

- gdy wykładnia ma charakter twórczy, sąd zmienił znaczenie przepisu i trudno byłoby założyć, ze adresat mógł ją przewidzieć (TK)

- gdy sąd zmienił dotychczasową wykładnię przepisu (np. najpierw zinterpretował przepis że pewna działalność nie polega opodatkowaniu, a potem zmieniał swoją decyzję) (TK),

- gdy jest rozbieżność w praktyce stosowania (TK).

- gdy jest rozbieżność w doktrynie i orzecznictwie (SN)

- w każdej sytuacji w której zachodzi zagrożenie bezpieczeństwa lub interesów adresatów norm prawnych sąd może odstąpić od zasady, że decyzje interpretacyjne wywierają skutek ex tunc. Sądy uznają, że szczególnie rygorystycznie należy przestrzegać tej reguły jeśli adresatami są zwykli ludzie, którzy nie mają kontaktu z wiedzą prawnicza, natomiast nie trzeba być aż tak liberalnym, gdy przepis jest adresowany wobec organów państwa lub profesjonalistów.

Podział wykładni ze względu na podmiot i moc wiążącą

- wykładnia autentyczna, legalna, operatywna i doktrynalną

1. wykładnia autentyczna - wykładnia, której dokonuje sam prawodawca (np. minister wydaje rozporządzenie i dokonuje jego wykładni). Z tego względu, że jest to wykładnia, której dokonuje sam prawodawca, w dawnej nauce prawa był rozpowszechniony pogląd, że ma ona taka sama moc prawna jak interpretowany przepis, ale ta zasada jest niestety błędna, bo moc prawna jest zawsze ustalona w przepisie prawa. Ma charakter abstrakcyjny.

- dwa typy wykładni autentycznej:

- oficjalna - prawodawca został do niej upoważniony przez sam przepis prawny i ten przepis określa jaka jest moc tej wykładni autentycznej,

- rzadko przepisy upoważniają do dokonywania wykładni (wynika to z trójpodziału władzy; kiedyś istniała instytucja rekursu ustawowego - sąd jak miał wątpliwości zwracał się do samego sejmu z pytaniem jak interpretować przepis prawa, w XIX wieku zaniechano tej praktyki, bo zanim sejm zdołał ustalić wykładnię przepisu mijały lata),

- najbardziej powszechna w prawie międzynarodowym: przyjmuje się, że strony mogą dokonać wykładni i wspólna zgodna wykładnia jest obowiązująca.

- W prawie wewnętrznym:

- art. 241’6 KP strony układu zbiorowego pracy mogą dokonać wykładni postanowień tego układu i ta wykładnia ma charakter wiążący (ale tylko dla stron układu zbiorowego, a nie dla sadu – wykładnia autentyczna o ograniczonej mocy wiążącej).

- SN uznał, też że organy towarzyszenia lub spółdzielni, które wydały uchwały/statuty mają również prawo dokonać wiążącej wykładni uchwały/statutu. Jest to wiążąca wykładnia, ale tylko dla władze stowarzyszenia/spółdzielni i jego członków.

- nieoficjalna – dokonuje jej prawodawca nie będąc upoważnionym do wykładni prawa przez żaden przepis i nie ma żadnej mocy wiążącej

- spór z byłym ministrem finansów G. Kołodką, który wymyślił, że jak ktoś daruje coś na członkom rodziny, to może odpisać to od podatku, Polacy nadużywali tego i a oburzony minister publicznie powiedział jak powinny być interpretowane te przepisy (dokonał wykładni). Sprawa trafiła do SN który uznał, że nieważne co myśli minister, bo w polskich sądach obowiązują teksty ustawy)

- stenogramy sejmowe, a rehabilitacja działaczy AK - czy maja dotyczyć tylko orzeczeń sądów polskich, czy także sądów radzieckich. Opozycja chciała by objąć ustawą też wyroki sądów radzickich. SN – stenogramy mogą stanowić mogą stanowić co najwyżej przykład wykładni autentycznej niewiążącej dającej pewne niewiążące wskazówki.

2. wykładnia legalna – dokonuje jej upoważniony przez przepisy organ, ale ten organ nie jest prawodawcą. Przepisy prawne w tym przypadku zwykle określają też procedurę dokonywania wykładni i zakres jej mocy wiążącej.

- może mieć moc powszechnie wiążąca, ograniczoną moc wiążąc lub wcale nie mieć mocy wiążącej (wtedy jest tylko pewną rekomendacją, zaleceniem jak interpretować przepisy prawne)

- ta wykładnia ma charakter abstrakcyjny

- 1989-1997 - TK miał prawo dokonywać powszechnie wiążącej wykładni ustaw (wiązała sądy, wszystkie organy państwowe i obywateli, nowa konstytucja zniosła to uprawnienie TK)

- do 1989 polskie prawo znało instytucję wytycznych wymiaru sprawiedliwości wydawanych przez SN, miały ograniczoną moc wiążąca, bo wiązały tylko sądy

- te obie wykładnie były publikowane w dzienniku ustaw.

Obecne problemy i kontrowersje:

1. Orzeczenia TK o zgodności lub niezgodności z konstytucją

Art. 190. Konstytucji. 1. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne.

- orzeczenia TK mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne, część orzecznictwa i doktryny włącznie z samym TK twierdzi, że wyroki interpretacyjne lub zakresowe TK mają na podstawie tego artykułu moc powszechnie wiążąca.

Wyrok zakresowy – „w takim zakresie” lub interpretacyjny – „w takim znaczeniu” (sentencja)

- SN przeciwstawił się literalnej interpretacji tego przepisu, bo:

- nowa konstytucja zniosła poprzednią instytucję dającą TK powszechne prawo interpretacji przepisów prawnych, więc TK nie może wprowadzać jej tylnimi drzwiami

- obecnie TK unika wydawania wyroków zakresowych lub interpretacyjnych, jeśli widzi jest to naprawdę konieczne, to kontaktuje się w tej kwestii z SN i uzgadnia wspólnie wykładnie przepisu, która zwykle nie odbiega zbytnio od dotychczasowej linii orzecznictwa SN.

2. Uchwały SN rozstrzygające o rozbieżności co do wykładni prawa

- wykładnia abstrakcyjna dokonywana przez SN w trybie art. 60 ustawy o Sądzie Najwyższym z 2002 roku - SN podejmuje uchwały rozstrzygające zagadnienia prawne budzące wątpliwości w praktyce stosowania prawa.

- sąd który podjął taka uchwałę może wpisać ją do zasad prawa(są przypadki, gdy są one wpisywane tam obligatoryjnie). Dawniej każda uchwał wpisana do Księgi zasad prawa wiąże, ale tylko wszystkie składy SN, TK uznał, że ten przepis ustawy jest sprzeczny z konstytucją i ten przepis derogował, więc w takim razie nie mają one żadnej mocy wiążącej i są tylko pewnymi rekomendacjami, ale pozostał art. 62 ustawy jeśli SN chce odstąpić od uchwały wpisanej do księgi zasad prawnych, może to zrobić przez podjecie uchwały w składzie mnie mniejszym niż skład wydający uchwałę. Zatem wiąże czy nie wiąże?

3.Podobny problem na tle na ustawy o postępowaniu przed sądami administracyjnymi z 2002 roku

- art. 15: analogiczny zapis jak w ustawie o SN: jeśli w orzecznictwie pojawiły się wątpliwości, to NSA podobnie jak SN może podjąć uchwałę wyjaśniającą te rozbieżności i jeśli chce odstąpić od tej uchwały to musi podjąć nową w nie mniejszym składzie uchwałę. NSA twardo stoi na stanowisku, że jego uchwały mają charakter wiążący dla wszystkich sądów (Morawski uważa, ze to słuszne rozwiązanie).

4. Interpretacja ogólna przepisów prawa podatkowego dokonana na podstawie art. 14 Ordynacji podatkowej.

Tą interpretacje zamieszcza się w Dzienniku Urzędowym ministra finansów (on jej dokonuje), ale w przepisach nic nie ma o tym czy wiąże ona kogoś czy nie, więc większość uważa, że to niewiążąca rekomendacja dla obywateli, ale jeden z kolejnych numerów art. 14 stwierdza, co następuje:

- zastosowanie się podatnika do interpretacji ogolonej ministra finansów nie może uszkodzić. Nawet jeśli NSA/TK uzna interpretacje za wadliwą, to nie może ponieść z tego powodu strat (bardzo dobre rozwiązanie) – zachowanie obywatela w dobrej wierze w zaufania do organów państwa.

3. Wykładnia operatywna – dokonują jej organy stosujące prawo w toku spraw, ma charakter konkretny, bo w zasadzie wiąże tylko w danej sprawie, nie wiąże organów państwowych i sądów w innych sprawach, nawet jeśli byłyby podobne

- 2 wyjątki: KPC i KPK i ustawa o postępowaniu przed sadami administracyjnymi:

- wykładnia sądu odwoławczego jest wiążąca do sądu niższego

- jeśli sąd odwoławczy lub sąd administracyjny zwróci się do SN lub NSA – uchwała która zostanie podjętą jest również wiążąca.

- wykładnia wykonywana na postawie art. 14 Ordynacji Podatkowej, która w indywidualnych sprawach przewiduje dokonywanie wykładni przez minister finansów, ale także wójta, burmistrza, prezydenta miasta i inne wymienione w ustawie organy. Nie wiąże obywatela, ale jest wskazówką, natomiast wiąże wszystkie organy podatkowe, podobnie jak w przypadku interpretacji ogólnej obowiązuje ta sama zasada - zasada że zastosowanie przez podatnika indywidualnej interpretacji prawa podatkowego nie może mu szkodzić nawet, jeśli sąd uznałby tą interpretację za niewłaściwą.

- podobny przepis zawiera SDG: art. 10 – przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą może zwrocić się do właściwego organu o wydanie pisemnej interpretacji przepisów, które nakładają na niego jakieś daniny lub ciężary

- zdaniem SN właśnie wykładnia operatywna ze względu na jej niewiążący charakter jest najbardziej podatnym sposobem wykładni prawa, bo w najmniejszym stopniu narusza niezawisłość sądów, więc z tego powodu należy ją preferować (obywatele i inne podmioty z zasady się podporządkowują tej wykładni – zaufanie wobec organów prawa, zwłaszcza gdy została opublikowana i reprezentuje jednolita linię orzecznictwa)

4. wykładnia doktrynalna

- nie wiąże w żadnym prawie wewnętrznym i prawie międzynarodowym

- „wiąże co najwyżej mocą swojego autorytetu i mocą swoich argumentów”

- w prawie rzymskim miała charakter wiążący: cesarz mógł niektórym prawnikom mógł nadać prawo do dokonywania wiążącej wykładni prawa. Jeśli taki prawnik miał takie prawo, to gdy sąd zwrócił się do niego, to potem musiał się takiej wykładni podporządkować

- W średniowieczu ta instytucja przetrwała – niektóre wydziały prawa miały taki przywilej.

- W Anglii jeszcze w XIX w. pojawiały sie book of authority, księgi prawnicze mówiące jak powinno się, gdy nie było precedensu lub w statucie, to księga autorytetu wiązało. Komentarze do praw Anglii Blackstona (?)

- wykładnia doktrynalna nie ma mocy wiążącej, ale jeśli jest jednolita linia orzecznictwa i jak wtedy istniej jednolity pogląd w doktrynie to rzadko się zdarza by sady orzekały sprzecznie

- communis opinio doctorum

Zasada Clara non sunt interpretanda

- przepis prawa, który jest jasny nie wymaga wykładni

- pewną odmianą jest zasada interpretatio cessat in claris - jeśli wykładnia językowa doprowadziła do rezultatów jasnych to w zasadzie nie jest zobowiązany do dokonywania wykładni systemowej lub funkcjonalne

Kiedy wykładnia jest jasna?

- wtedy, kiedy doktrynie i orzecznictwie panuje powszechna zgoda co do jakich sytuacji, faktów zdarzeń danych przepis się odnosi

Uzasadnienia:

- sądy nie marnują czasu na banały

- zasada ta chroni zaufanie obywatela do tekstu prawa (czyta i zdaje się mu ze rozumie) – znaczenie gwarancyjne

- jest również przyjęta w prawie międzynarodowym i europejskim

Ktoś z Poznania sformułował inna zasadę - wszystkie przepisy wymagają wykładni: omnia sunt interporetanda, ta zasada jest bardzo kontrowersyjna.

Kiedy prawo należy interpretować?

- gdy są niejasne, nieostre, nieprecyzyjne i w skutek tego jedni uważają, że mają zastosowanie, a inni nie – jest cień semantyczny

- przepis może być rozmaicie rozumiany (są luzy interpretacyjne, np. godność, ważne powody, ważne racje, zupełny rozkład pożycia, etc.)

- gdy są rozbieżności w doktrynie i orzecznictwie

- czasami sądy dokonują wykładni przepisów, które są jasne. Był spór - mieszkanie spółdzielcze z garażem, spółdzielnia kazała płacić sobie osobno za lokal i za garaż osobno – w przepisach jest jasno napisane, że te opłaty obejmują także opłaty za garaż. NSA wydał uchwalę, w której zinterpretował przepis – masowa praktyka stosowania przepisu sprzecznie z jego oczywistym znaczeniem.

***

Dyrektywy wykładni i preferencji

Wykładnia językowa, systemowa i funkcjonalna

- językowa – znaczenie literalne tekstu

- systemowa - w oparciu o miejsce aktu prawnego w systemie prawnym, jego rangę, etc.

- funkcjonalna - ustalamy jak funkcjonuje przepis, jakie spowoduje skutki, czy jest skuteczny, czy realizuje cel, który miał zrealizować, czy nie narusza zasad moralnych, czy nie prowadzi do absurdu, etc.

Ustalamy znaczenie przepisu, gdy jest niejasny. Wykładnia językowa, systemowa i funkcjonalna mogą dać różne rezultaty. Mogą różnić się w efekcie wykładni. W ramach każdej z tych typów wykładni są szczegółowe dyrektywy i każda z nich może narzucać różne rozumienia przepisu (np. kradzież masła - potocznie przestępstwo, prawnie wykroczenie). Nie ma mowy o sylogizmie interpretacyjnym (mechanicznym stosowaniu prawa). Norma ujęta w aktach prawnych (generalno-abstrakcyjna) nie jest w stanie objąć wszystkich sytuacji w sposób bezrefleksyjny - nie wszystkie sytuacje idealnie pasują do pojawiających się sytuacji. Nie ma dyrektyw, które narzucają sędziemu/urzędnikowi określonych dyrektyw wykładni. Dyrektywy wykładni funkcjonują na zasadzie argumentów. To jak należy interpretować przepisy nie jest uregulowany w żadnym akcie prawnym. To, że wykształciły się 3 typy wykładni jest efektem procesu stosowania prawa (pracy sędziów i urzędników). Teoria interpretacyjna jako pewna kultura interpretacji wypracowana przez praktykę. Dyrektywy nie są wskazaniami bezwzględnymi (nie dają jedynej słusznej interpretacji). Wykładni nie da się wyeliminować, bo nasz język jest nieprecyzyjny (Napoleon próbował wyeliminować wykładnię, ale się mu to nie udało). Poza tym ważną kwestia jest fakt upływu czasu, który sprawia, że przepisy stają się mniej aktualne. Dyrektywy interpretacyjne funkcjonują jak toposy interpretacyjne - nie są to wskazówki, które w sposób bezwzględny dają odpowiedź jak zinterpretować przepis. Sędzia/urzędnik musi przeanalizować różne argumenty i wybrać jedną konkretną metodę interpretacji (nie jest ona narzucona, od każdej reguły interpretacyjnej istnieją wyjątki). Praktyka prawnicza ustaliła określone reguły wyboru - reguły preferencji. Mogą występować w poszczególnych typach wykładni.

Reguły pierwszego i drugiego stopnia (prof. Wróbeski)

- I stopnia – językowa systemowa i funkcjonalna

- II stopnia – wnioskowania prawnicze, reguły kolizyjne

Reguły egzegezy (wykładni)

- reguły wykładni sensu stricto - wykładnia I stopnia: wykładnia językowa, systemowa, funkcjonalna. Przepis jest językowo niejasny lub przepis jest jasny, ale w kontekście rozumienia systemowego i funkcjonalnego nie jest jasny, więc wtedy sędzia/urzędnik ustala znaczenie przepisu. Jeśli te 3 typy wykładni narzucają jednoznaczny sposób rozwiązania problemu, to problem został rozwiązany. Nawet jeśli w oparciu o wykładnie językową ustalimy znaczenie przepisu, to należy jeszcze i tak sprawdzić jak rozumiemy przepis w oparciu o dyrektywy wykładni systemowej i funkcjonalnej. Jeśli nie da się tego zsynchronizować to wtedy pojawiają się dyrektywy drugiego stopnia.

- reguły wykładni sensu largo – wnioskowania prawnicze, reguły kolizyjne – dyrektywy wykładni II stopnia (utożsamiane z dyrektywami preferencji, ale nie do końca jest to właściwe, bo to pojecie jest szersze). Wskazują, który z typów wykładni wybrać. Podział na formalistów i nieformalistów:

1. Formaliści - teorie statyczne wykładni . Te koncepcje zakładają, że pierwszeństwo powinno się dać wykładni językowej (daje ona obywatelom zaufanie do przepisów prawa; adresat jest w stanie mniej więcej zrozumieć rezultat).

2. Nieformaliści - w opozycji są teorie dynamiczne wykładni . Te stanowiska wskazują, że w takiej sytuacji należy oprzeć się na wykładni funkcjonalnej, gdyż wykładnia funkcjonalna przewiduje jaki efekt spowoduje ona w rzeczywistości (czy będzie najbardziej słuszny, najbardziej pożądany ekonomicznie, etc.). Jeśli opieramy się na tych względach powodujemy, że ten przepis jest najbardziej przystosowany do rzeczywistości, a sędzia/urzędnik są podmiotami, które aktualizują jego znaczenie. Prawo nabiera najbardziej optymalne rozwiązanie. Nie litera, a duch prawa ma decydujące znaczenie. Minusem dawania pierwszeństwa wykładni jest często nie do przewidzenia, bo odstępujemy od rozumienia językowego przepisów (trudno by obywatel przewidział jak sędzia ustali znaczenie przepisu). Czy stoi to w opozycji do zasady legalizmu? Powszechny w prawie międzynarodowym i europejskim (w dużej mierze ze względu na to, ze te prawa funkcjonują w różnych językach).

Dyrektywy preferencji nie są bezwzględne.

Językowa

- dyrektywa języka potocznego – ustalamy znaczenie przepisu w oparciu o jego potoczne rozumienie,

- dyrektywa języka prawnego – ustalamy znaczenie przepisu, ale takie jakie mają znaczenie prawne (na podstawie definicji ustawowych (słowniczek ustawowy)

- jeśli wykładnia prowadzi do absurdu, skutki niezgodne z poczuciem sprawiedliwości, kłóci się z hierarchia aktów prawnych to wtedy odstępuje do wykładni językowej i stosuje wykładnię systemową lub funkcjonalną (zasada subsydiarności wykładni systemowej lub funkcjonalnej). Urzędnik dąży do harmonizacji z rozumieniem systemowym i funkcjonalnym (zasada harmonizowania kontekstu). W ramach samej wykładni językowej można przyjąć różne językowe rozumienia przepisów. Jeśli rozumienie językowe jest nie do przyjęcia odstępujemy w ogóle od rozumienia językowego i przyjmujemy rozumienie systemowe, a jak systemowe jest nie do przyjęcia, to funkcjonalne. W pierwszej kolejności wykładnia sensu stricto, a w drugiej sensu largo.

Pierwszeństwo dyrektyw preferencji sensu stricto - powinniśmy ustalać znaczenie przepisu w oparciu o cel prawodawcy (opierać na tekście, czy koncentrować się na faktycznej woli prawodawcy. Tyczy się przede wszystkim starych aktów prawnych.

- reguły wykładni są podobne we wszystkich państwach cywilizowanych, w tym w krajach common i civil law.

***

Wykładnia językowa

- ma uprzywilejowana pozycję - zasada pierwszeństwa wykładni językowej: dyrektywa pierwszeństwa wykładni językowej i dyrektywa pomocniczości wykładni systemowej i funkcjonalnej.

- w razie wątpliwości co do zasady rozstrzyga wykładnia językowa, w wyjątkowych sytuacjach można oprzeć się na wykładni systemowej lub funkcjonalnej

- język prawny - mieszanina różnego rodzajów języków, specyficzne wyrażenia prawnicze (zachowek, leasing, zastaw),

- pojęcia języka potocznego,

- język specjalistyczny - w wielu szczegółowych dziedzinach nawiązuje się do języków specjalistycznych, naukowych.

Często to samo pojecie występuje w wielu znaczeniach (np. środek odurzający - w medycynie, w języku potocznym, w języku prawnym). Regułę jakiego języka stosować?

- reguły każdego języka zgodnie z semiotyką (logiczna teoria języka). Każdy język jest zbudowany z trojakiego rodzaju reguł: syntaktyka, semantyka, pragmatyka (reguły znaczeniowe języka).

- semantyka – znaczenia pojęć

- syntaktyka – gramatyka danego języka (i składnia)

- pragmatyka – analiza sposobu używania danego języka (np. nie mówi się wieczorem dzień dobry, a rano dobry wieczór), najmłodszy dział semiotyki.

Reguły semantycze

- czy ogrodzenie jest domem (czy ulga mieszkaniowa przysługuje na ogrodzenie, czy nie?)

- czy organizator to sprawca? Co to znaczy dostarczyć? (wg sądu nie znaczy to, że należy to zrobić osobiście)

Reguły składni (syntaktyka)

- znaczenie przepisu prawnego, a szyk zdania. Przedwojenny przykład: Jestem zdrów, kiedy dużo spaceruje i Kiedy jestem zdrów, dużo spracuję.

- wiele jest orzeczeń dotyczących spójników językowych: i, lub, albo, bądź, etc.

- Jeśli czyn jest zagrożony karą grzywny, pozbawienia wolności albo ograniczenia wolności ( a złagodzenie kary). Jeśli jest zagrożony samą grzywną, czy to też przysługuje ta instytucja? Przysługuje.

- można wg pewnej ustawy pozbawić funkcjonariusza UB uprawnień kombatanckich, gdy wykonywał zadania śledcze i operacyjne.

Reguły pragmatyczne (najrzadziej stosowane)

- ważny jest kontekst użycia danych pojęć. Czy ślub kościelny jest elementem życia prywatnego czy publicznego? To zależy od kontekstu, czy intencją było by uczestniczyła w nim prasa, czy ceremonia była zamknięta.

1. Dyrektywa języka potocznego

- najważniejsza dyrektywa wykładni językowej

- wszystkim norm, przepisom należy dawać takie znaczenie jakie mają w języku potocznym. Jednak istnieje pokaźny szereg wyjątków.

2. Dyrektywy języka prawnego

- jeśli dane pojecie jest zdefiniowane w tekście prawnym, to należy nadać mu znaczenie z definicji ustawowej - dyrektywa języka prawnego (jeśli prawodawca nadał danym wyrażeniom swoiste wyrażenie prawne, to trzeba się do niego odwoływać) Kwestia różnych typów definicji. Pojecie definicji odnosi się nie tylko do definicji wyrażonych (definiens i definiendum), ale też definicje kontekstowe, np. nie ma wyraźnych definicji przedawnienia. Znaczenie tego terminu wynika z użycia do w różnych terminach w różny sposób;

- definicje mogą być zupełne lub cząstkowe (tylko częściowo, w sposób niezupełny, poprzez podanie przykładów lub szczególnych przypadków). Co ma zrobić prawnik, gdy w Ordynacji Podatkowej ma termin użytkowanie lub budowa? W Ordynacji nie ma definicji tego pojęcia. Czy może sięgać do KC i Prawa budowlanego?

Zasady techniki prawodawczej z 2002 roku :

1. ustawodawca powinien się trzymać znaczenia kodeksowego, jeśli chce od niego odstąpić, powinien to zaznaczyć (w rozumieniu niniejszej ustawy pojecie X oznacza blablabla),

2. jeśli nie ma takiego zwrotu, a termin jest w kodeksie, to jest domniemanie znaczenia kodeksowego;

3. przyjmuje się ze każda definicja zawarta w jakiejś ustawie wiąże w ramach tej ustawy, jeśli ma wiązać tylko w części ustawy to należy to zaznaczyć (w rozumieniu niniejszego rozdziału pojęcia X znaczy blablabla);

4. akty wykonawcze nie powinny definiować pojęć z ustaw lub konstytucji, jeśli są takie definicje. TK uznał, że rozporządzenia i ustawy należy interpretować zgodnie z konstytucją, a nie na odwrót, chyba, że ustawa wyraźnie upoważniła do stworzenia definicji;

5. jeśli definicja ma wiązać w całym akcie to powinna być w przepisach ogólnych, jeśli tylko w części - powinna być zawarta w przepisach szczegółowych;

6. Co zrobić jeśli w danym akcie/danej gałęzi prawa nie ma potrzebnej definicji? Czy można korzystać z definicji z innych ustaw/gałęzi prawa. Dominuje pogląd, że definicje zawarte w innych aktach prawnych wolno je stosować przy interpretacji danego jeśli te definicje są w tzw. Przepisach źródłowych. SN: w KK nie ma definicji członka rodziny, więc trzeba odwołać się do przepisów źródłowych - Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego; NSA: Ordynacja podatkowa, a brak definicji przewoźnika - należy odwołać się do Prawa przewozowego. Ale sądy do tego warunku dołączają zwykle drugi warunek - wolno korzystać z przepisów źródłowych pod warunkiem, że definicja jest adekwatna, odpowiada celom danego aktu prawnego. W Ordynacji podatkowej nie ma definicji budynku i budowli. Czy można posłużyć się definicją z Prawa budowlanego? Nie można z niej korzystać, bo definicja budynku z prawa budowlanego jest za szeroka (każda kupa cegieł mogłaby być opodatkowana).

7. NSA: gdy poczucie bezpieczeństwa obywateli tego wymaga i gdy obywatelowi stałaby się krzywda, jeśli odwołałoby się do przepisów źródłowych, sad powinien kierować znaczeniem potocznym (ale w gdy przepis jest kierowany do specjalistów lub organów państwa nie ma ta zasada zastosowania)

8. Nie ma definicji legalnej, ale w doktrynie jest - zgodnie z dyrektywą języka prawniczego: dany termin nie jest zdefiniowany w tekście prawnym, ale w doktrynie i orzecznictwie jest definicja danego pojęcia i musi być communis opinio doctorum. Dość częsta sytuacja w prawie, np. Dobra wiara, zasady współżycia społecznego, włamanie. Jeśli wymaga tego ochrona bezpieczeństwa obywateli, który są laikami, sąd powinien powinie oprzeć się na znaczeniu potocznym, a nie definicji doktrynalnej/orzeczniczej.

3. Dyrektywa języka specjalistycznego

- niem. Fachsprache, terminy, które wchodzą do języka specjalistycznego (np.: środek odurzajmy, faktura, choroba zakaźna) powinny być interpretowane zgodnie ze znaczeniem języka specjalistycznego, chyba, że konieczność ochrony bezpieczeństwa laików, którzy nie są specjalistami – odwołanie do języka potocznego.

Jakie znaczenie w jakiej kolejności wybierać?

- zawsze pierwszeństwo ma dyrektywa języka prawnego

- następnie jeśli nie ma definicji legalnej- dyrektywa języka prawniczego

- następnie dyrektywa języka specjalistycznego

- na koniec - dyrektywa języka potocznego (ale w praktyce ta dyrektywa jest najczęściej stosowana)

Znaczenie językowe/literalne pojęcia - znaczenie potoczne, a jeśli od tego znaczenia odstąpiono definiując dane pojęcie lub dane pojecie wchodzi w skład danego języka specjalistycznego - znaczenie wynikające z tych definicji lub języka specjalistycznego.

Inne dyrektywy językowej

Zakaz wykładni synonimicznej - różnym zwrotem nie wolno nadawać tego samego znaczenia. Zakładamy, że prawodawca nie używa synonimów. Jeśli używa różnych słów nadaje im różne znacznie.

- np.: funkcjonariusz publiczny, a osoby pełniąca funkcję publiczne. Wiele sądów interpretowała te terminy synonimicznie. SN: tych pojęć nie wolno interpretować tak samo, bo osoba pełniąca funkcję publiczne jest szersza; tą osobą jest np. dyrektor szpitala państwowego, egzaminator na prawo jazdy i nie są funkcjonariuszami, ale pełnią ważne funkcje publiczne - decydują o życiu lub śmierci; ten , kto przyjmuje egzamin na prawo jazdy wydaje dokument dający uprawnia.

- SN: akt ustawodawczy i ustawa to synonimy - wyjątek od tej reguły.

Zakaz wykładni homonimicznej - homonim wyrażenie wieloznaczne; nie wolno tego samego pojęcia różnie interpretować w różnych przepisach. Od tej zasady jest wiele wyjątków (w pełni ta zasada przed wszystkim funkcje idea)

- np.: termin, dochód, pracownik, nieruchomości, etc. mają wiele różnych znaczeń (zależy do gałęzi prawa)

Zakaz wykładni per non est - nie można interpretować tak przepisów, by ich pewien fragment okazał się zbyteczny, np. matka wniosła w imieniu małoletniego dziecka powództwo o zaprzeczenie ojcostwa. Sąd odrzucił to powództwo, bo dziecko dopiero po uzyskaniu pełnoletniości może wystąpić z takim powództwem.

Lege non distinguente - prawo nie wyróżnia; jeśli w prawie nie ma wyraźnie żadnych rozróżnień, to nie powinien wprowadzać ich sam interpretator,

- np. czy prawo do sądu przysługuje nie tyko oskarżonemu, ale i pokrzywdzonemu (reguła konstytucyjna)? KKW: sąd penitencjarny - czy należy zawiadomić strony w oby instancjach, czy tylko drugiej?

***

WYKŁADNIA SYSTEMOWA

- te reguły wykładni które wiążą się z faktem, że normy prawne są ze sobą treściowo i hierarchicznie powiązane (spójne logicznie, aksjologiczne, etc), nie wolno ich interpretować w izolacji, ale zawsze w powiązaniu z innymi przepisami prawa.

- wykładnia systemowa ma znaczenie pomocnicze znaczenie,

- obowiązek interpretacji wszystkich przepisów prawnych w zgodzie z zasadami prawnymi (zarówno legislacyjna - organy państwowe powinny mieć na uwagę zasady prawne, i dyrektywa wykładni - przepisy prawne należy interpretować w zgodzie z zasadami).

Zasady prawne - normy o zasadniczym znaczeniu dla konstrukcji danego systemu prawa lub jego części, powinny być przestrzegane w toku tworzenia lub stosowania prawa, zawarte przede wszystkim w konstytucji i ustawach. Kluczowy element systemu prawa

Dzielimy na zasady uniwersalne (państwa prawa, prawo do sądu, etc) i zasady części systemu prawa (obowiązują tylko w kilku lub jednej gałęzi prawa, np.: zasada prawdy materialnej, uprzywilejowania pracownika, sprawiedliwości podatkowej)

Zasady explicite (wyraźnie sformułowane) i implicite (milcząco zawarte w systemie prawa, można je wywnioskować z reguł w tekście prawnym albo można je wyinterpretować…)

- zasada państwa prawa – art. 2 konstytucji, prawo do sadu art. 45 – explicite

- zasada przyzwoitości legislacyjnej, zasada ochrony praw słusznych – implicite

Osobliwość zasad polega na tym, że inna jest logika stosowania zasad i inna logika jest stosowania reguł (Dworkin), np. zasada implicite - nikt nie może odnosić korzyści z wyrządzonego zła; przykład reguły - testament ustny, aby był ważny musi być podpisany przynajmniej przed dwóch świadków. Zasady i reguły stosujemy mechanicznie - jeśli zakres reguły jest spełniony to należy ją stosować.

Riggs vs. Palmer - wnuczek i dziadek. Dziadek był cholernie bogaty, ale znalazł sobie dziewczynę. Wnuczek zabił dziadka, bo bał się że zostanie wydziedziczony. Nie było w prawie amerykańskim reguły, która wykluczałaby jego dziedziczenia. Z tego wynikało wnuczek posiedzi, ale jak wyjdzie to będzie bogaty, bo odziedziczy spadek. Dalsza rodzina dziadka wkurzyła się. Sąd apelacyjny ostatecznie wydziedziczył wnuczka-mordercę. Jest zasada prawa, na której opiera się prawo amerykańskie - sąd wskazał, że to zasada, a nie reguła.

- regułę stosuje się mechanicznie, natomiast zasady – decyduje jej waga i doniosłość – sad musi rozważyć czy ważniejsze zasady mowia za zastosowaniu, czy przeciwko zastosowaniu zasady. Zasady stosujemy, gdy ważniejsze/mocniejsze argumenty przemawiają za zasada, a słbsze przeciwko zasadzie. Zasady działają mniej lub bardziej. Zasady i reguły – inaczej rozwiązujemy konflikty – rozwizujemy mechanicznie reguly (odwołanie do reguł kolizyjnych). Natomaist jeśli chodzi o konfilkt zasad - rozstrzygamy ważąc doniosłość zasad w danej sytuacji (ich relewancje) - np. orzecznictwo sadów niemieckich - ma cha kater kontescie konkretnej sytuacji; zasady (więszkosć) ma cha kater regul optymalizacyjnych (wskazuja pewien idealny stan rzeczy) – z tego wynika wazna dyrektywa interpretacyjna – wolono je interpretowac rozszerzająco (można stosować analogię)

- te same cechy co zasady maja przepisy o prawach i wolnościach, także w razie konfliktu róznych praw i wolności

- normy programowe – maja pobny charakter co zasady prawne i przepisy o wolnościach i zasadach, to te nromy, które wskazauja jakie cele powinny wladze panstowe realizowac. Również w przypadku konfliktu obowiązują analogiczne zasady co w poprzednich przypadkach.

Te reguly dotycza konfliktów zasad/etc w róznych konfiguracjac.

- W razie sprzeczności wertykalnej miedzy norma wyższa i nizsza – zawsze stosujemy norme wyzszą.

- sprzeczności goryzntalne (akty sa na tym samym poziomie) – w razie konfliktu zwykłej reguly z zasadą stosujemy zawsze regułę, bo reguła jest zawsze bardziej szczegółowa (lex specialis)

- konflikt zasad - stosujemy zasady bardziej doniosłą (gdy nie da się ich zreslizowac)

- gdy można jey łacznie zrealizowac (jedna bardziej, drugą mniej) – zastosować obie zasady kierując się zasadą proprcjonaliności, która u nas uwaza się w art. 31 ust. 1 konstytucji - 3 warunki – celowości, konieczności i tzw. proporcjonalności sensu stricto

- sad musi rozważyć, czy ograniczenie normy mniej donioslej jest celowe i przyniesie oczekiwane skutki

- czy to ograniczenie jest konieczne (np. odpowiednie informacje sa dostępne i nie trzeba naruszac tajemnicy korespondencji)

- nigdy ograniczenie nie powinno być nadmierne. Np. sąd orzważ czy oskarżony i co zrobic, aby nie uciekł? Dozró, codzienne medlowanie się wystarczy aby zabezpieczyć go, to nie wolno stosowac aresztu.

Wszystkie normy naszego prawa wwenetrznego powinny być interpretowane w zgodzie z nromami prawa miedzynarodowego. Wszystkie reguły prawa polskie powinny być interppretowne w zgodzie z przepisami prawa UE. Jest tak, ponieważ nasza konstytucja uznaje zarówno prawo międzynodowe (ratyfikowane za zgoda sejmu) i prawo unijne za czesc naszego prawa wewnętrznego i wg konstytucji te przepisy mają pierwszeństwo przed ustawami (ale nie przed konstytucją)

- wszystkie przepisy należy interpttowac z konstytucją, ustawami i aktami niższymi i prawem międzynarodowym/UE.

Normy niższe hierarchicznie zawsze musza być interpretowane w zgodzie z normami wyższymi.

TK – kwestia czy przy interpretacji konstytucji trybunal i sady sa związane definicjami ustawowymi. NIE – bo ustawy należy interpretowac w zgodzie z konstytucją, a nie na odwrót.

Zakaz wykładni w sposób prowadzący w sposób prowadzący do sprzeczności i luk.

- sprzeczności w prawie sa interpretowane szerzej niż w logice. Logika ogranicza sprzeczności do sprzeczności w znaczeniu analitycznym. Ale obok sprzeczności analitycznych prawnicy wyróżniają normy konfliktowe, kt®óe nie sa przeczne analitycznie, ale nie da się ich również lącznie zanalizować. Np. kodeks etyki lekarski – przede wszystkim nie szkodzić, a po drugie powinien mówić mu prawde (powieidzec pacjentowi o raku, ktroego nie wyleczy), trzeci typ sprzeczności w prawie – normy niezgodne prakseologicznie – jedna unicestwia skutki realizacji drugiej normy (zamknij drzwi odtwarte, zamknij drzwi zamknięte;

- zakaz interpetacji przepisów prowadzacy do luk (rzeczywiste – techniczne i konstrukcujne, aksjologiczne - pozorne)

- organy wpólki sa wybieralne, ale nie została opisana dokladnie procedura – luka rzeczywista

- akcjologiczne(ocenne) – w polskim nie ma zadnego zakazu prostytucji, ustawodawca z roznych powodów nie zakazł prostytucji – luka pozorna.

- swoiste luki (konstrukcyjne) – rorgan zostal zobowiązany do wydania przepisow, ale tego nie robi

Zakaz wykładni prowadzacej do luk donosi się do luk technicznych i konstrukcyjnych

Interpretując przepisy prawne powinien brać pod uwage interpretator ich miejsce w akcie (przepisy ogólne, przepisy końcowe, przepisy szczegółowe)

Wykładnia funkcjonalna

- worek wykładni – cele regulacji, konsekwencje regulacji, postęp technologiczny, zmiany społeczne.

- ma och charakter subsydiarny,

- spór między nowa huta, a NSA – czy huta ma płacic oplaty za zanieczyszczanie środowiska – było w ustawie zapisane, ze trzeba składać oplaty za różne kategorie pyłow (zawieszone, opadające, etc), niewiadomo jak się to stało, ze urzędnik napisał, że Hiuta ma placu za pyły zawieszone ogółem (co to jest?). NSA stwierdziło, że jest bład językowy, ale wykładnia funkcjonalna przemawia za tym, że huta powinna placić za wszystkie pyły, bo to bardziej korzystne dla ochrony srodwiska

- jest dopuszczalna wszedzie, nawet w prawie karnym i podatkowym., ale nadzy ja stosować bardzo ostrażnie.

Różne typy władni funkcjonalne:

- celowościowa (teleologiczna) – najważniejsza z wykładni funkcjonalnych, bardzo często stosowana, nawet nadużywan. Należy powlowac się na ratio legis przepisu (czyli to co byłem celem ustanowienia przepisu). Np. w postępowaniu karnym – SN – wolno zastosować wykąłdnie celowością do przepisów postępowania karnego – sad zawiadamia na rozprawie. Czy może przed? SN – oczywiście, bo to działa na korzyść oskarżonego.

- cele regulacji prawnych często rekonstruujemy z preambuł.

Wykładnia subiektywna i obiektywna

- Wykładnia statyczna (subiektywna) – zakładamy, ze przepis ma jedno, stałe i niezmienne znaczenie, jest to zwykle jego znaczenie językowe

- Wykładnia dynamiczna (obiektywna) – przyjmujemy założenie, ze znaczenie przepisu może się zmieniać. Np. pojecie czyny nieprzyzwoitego.

Kiedy stosować dynamiczną, a kiedy statyczną?

– przepisy nowe – podejście statyczne, przepisy stare – podejście dynamiczne.

Czasem ciężko określić – np. pojęcie rodziny – kiedys tylko i wyłącznie związek ludzi róznych płci, ale ruchy gejowskie, lansuja teze, ze zmienia się to pojecie, niektóre sady podziliły ten pogląd…; pojecie broni – konwencja haska nie znala nowoczesnych broni masowego razenia (czy konwencja haska stosuje się też do tych rodzajów broni).

- wykładnia subiektywna – wykładnia związana z wola historycznego prawodawcy.

- wykładnia obiektywna – związana z wola aktualnego prawodawcy.

Im przepisy starsze, rym wieksze znaczenie ma wykładania obiektywna.

Przepisy z epoki komunistycznej interpretuje się zgodnie z wolą aktualnego prawodawcy.

Wykładnia intencjonalna lub psychologiczna – trafinie się wskazuje, ze to nie jest tak, ze ktoś siada i pisze tekst, je ogłasza i potem się domyślamy jaka była jest jego wola. W prawotwórczym prcesie bierze udzial wiele podmiotów., wiec trudno jest zidentyfikowac wole prawodawcza. Pomocne sa materialy przygotowawcze.

- wykąłdnia funkcjonalna słuzy nie tylko do ustalania znaczenia prawa, ale także lagodzenia niesprawiedliwości,

- argumentacja z konsekwencji prawnej (wykąłdnia pragmatyczn) -0 odowlanie się do konsekwencji społecznych i ekonomicznych jakie efekty będą określonej interpretacji. Np. argumentum ad absurdum – nie wolon przyjąć interpretacji proawdzacej do absurdu.

- wykladnia komapatystyczna (porownawcza) – dowlanie od obcych dokotryn.

Domniemania interpretacyjne – stosuje się w róznych dziedzinach prawa (materialne, dowodowe), istnieje wiele domniemań, nie raz te same domniemania stosuje się w wykładni. Pełnia one podbne funcie co przepisy materialne.

- domniemanie zgodności z konsytucja, domniemanie aktu nizsszego z aktem wyższym, domniemanie racjonalności ustawodawcy

- Podbnie dzialją regułu in dubio pro: libertete, comunitate, reo,

wszystkie domniemania interpretacyjne sa wzruszalne

I – domniemanie godności z konstytuvją – powszechnie przyjete na całym świecie. Wszystkie podmioty musza interptetyować przepisy tak, aby były zgodne z konstytucją. Np. – domniemanie konstytucyjności przepisow jest konkretyzacja reguły zgodności aktu niższego z aktami wyższymi.

Romniemanie racjonalności prawodawcy, wg maorawskiego kontrowersyjne domniemanie. Wykładowca nie chciał takiej wykaldni, aby proawdzila do sprzeczności, czy stanowc przepisów zbędnych. Poza polska na swiecie Morwski nie spotkal takiego domniemanai.

- to jest zwykly pleonazm (powtórzenie)

- trochę fałsz rzeczywistość, bo prawodawca nie zawsze podejmuje najlepsze, najbardziej racjonalne rozwiązania (np. kolacja z samoobroną)

- ono oducza krytycznego podejścia do prawa, tropienia bledów prawodawcy

- sady często w swoim orzecznictwei rozumują w spoosb racjonalnie sprzeczny z tym domniemaniem - wytykaja błędu gramatyczne, etc, etc

Jednak mimo wszystko jest ono dosc powszechnie stosowane

Reguły in dubio

- in dubio pro libertata – najwazniejsza – w razie wątpliwości na korzyść wolności, życzliwa interpretacja praw i wolności obywatelskich.

Robert Summmers – wszelkie wątpliwości interpretacyjne z rzadem i obywatelem należy rozstrzygać na korzyść obywatela. TK – w naszym kraju prawo do strajku jest jednym z praw człowieka, stąd wszystkie inttepretacje przepsiow powinny być zgodne z zasadą tą

- In dubio pro Reo – powszechna w prawie karnym

- In dubio pro trubutare – wszelkie wątpliwości w interpetascji przepisow prawa podatkowego powinny być rozstrzygnae na korzyśc podatnika. W praktyce urzedu podatkowe przyjuma Ina zasade – in dubio pro fisco, ale NSA uznała, że jest zakaz takiej wykładni.

Wykaldnia gospodarcza – podatnicy kombunuja jak mogą, aby ichwyluc się od odpodatowania, czy jest dopuszczalna wykaldnia zabraniajaca tej praktyki. Np. lokaty pomijające podatek Belki.

Rózne tytpy władni ze względu na zakres

- literana (scisla, rygorystyczna, deklaratoryjna)

- rozszerzajaca (extensiva)

- zwęzajaca (resttictiva) – wykładnia daje rezultat eższy od wyjladni językowej.

W krajach łacińskich - relatywizowane do woli prawodawcy) – literalna to co powiedział prawodawca porywa się z tym, czego chciał.

- wykaldniaę rozszerzajaca stosujemy wtedy, gdy prawodawca powicia niż chciał osiagnać (ale chciał wiecej)

- prawodawca pwoiediał wiecej niż chciał osiagnać – wykładnia zwęzajaca

Stoswanie

- ogólne zasady – nakaz wykaldni literalnej wszystkich przepisow prawnych. Nakza wykąłdni literalnej dotyczy prawa podatkowego, karnego, dotyczy przepisów kompetencyjnych.

- nakaz wykładni literlanej w przypadku przepisow re prezencyjnych, nakałdajacych obowiązki, ciezary na obywatela, ograniczjacych prawa i wolności obywatela i przepisy kompetencyjne. Rygotystycznie przestrzegana w prawie podatkowym i karnym. Ściśle powinny być interptowane wszeslie wyjatki – np. ulgi

- wykąldnia rozszerzajaca – prawa i wolności obywatelskie (zasada życzliwej interpetacji praw i wolności obywatelskich. Wolno przepisy adm nie odnoszące się do sfery neiwąłdcej (ale nie wolno do strefy niewładczej). Nie Wilno rozszeajaco przepisow kompetencyjnych (zakaz domniemania kompetencji). Nie wiolno robić wykąldni rozszejacej wyjątków (ulgi zwolnienia, przepisy ograniczające wydania paszportu, przepisy o wznowieniu postepowania).Przepisy szczególne – przepisy przenaczone tylko dla określonej grupy osób (np. policjantów) lub określonej grupy sytuacji (stan wyja,tkowy, wojny, etc).Wyjąki. Dopuszczenie wykładni rozszerzającej może wynikac wprost s przepisów ustawy (tylko,jedynie wyłącznie, i inne, i podbne, etc).

W prawei karnym i podatkowym – w prawi karnym jest genealnym jest zakaz wykaldni na niekorzyść oskarżonego, natomiast wykładnia roszerzajaca jest dopuszczalna na korzsc oskarżonego. Ta sama regułe stosue się do prawa podatkowego.

Reguły odstestpwa mogą – niezgodność z konstytucją, niesprawiedliwa i absurdalna.

Wykłania zwężajaca – nie ma prawie reguł dot. Stosowania wykładni zwężającej. Zasadniczo jest niedopuszczalne znaczenia przepisu w stosunku do tego co prawodawca explicite chciał.. jednakze podbnie jak z wykąldnia rozszerzajaca, stosujemy to gdy jest to uzasadnione przez regulu odstępstwa. Gdy wykładni literalna prowadzi ad absurdum, rażącej niepsrawidliwosci i niezgodności z konstytucja.

***

Materialy Interpretacyjne

- jeśli przepis jest wątpliwy, organ jest zobowiązany wyjaśnić swoją decyzję, dlaczego przyjal dane znaczenie przepisy

- - dokumenty, interpretacje i dane, ktroe wolno sędziemu wykorzystac w uzasadnieniu decyzji interpretacyjnej

- na świecie wykształciły się dwie zasady:

- jako materiał interpretacyjny - kazda informacja relewantna do ustaleni przepisu – to jest reguła bardzo powszechna, chociaż nie jest powszechna na całym swiecie

- nie wszystko co jest relewantne może być wykorzystane jako materiął interpretacyjny – decyduje o tym prawo, oraz tradycja i praktyka w danym kraju (np. w wulekij Brytanii nie wiolo wykorzystywać biegłych, we Francji nie woli cytować ani orzycznistwa, ani poglądow doktrynalnych; w Anglii – nie wolno materiały przygotowawcze i biegli, a co do doktryny sa ograniczenia – nie cytuje się autorow żyjących; we Włoszech wolno korzystac orzecznictwo, ale nie wolno korzystac z doktryny, bo doktryna za bardzo się kłócila- robily się temu traktaty naukowe,; Skandynawia – należy korzystać z materiałow przygotowawczy - stenogramów)

Polskie sądy:

- akty normatywne, orzecznictwo sadowe, materialy przygotowawcze, materialy kompatyzastyczne, espertyzy, doktryna, praktyka prawnicza

Akty normatywne – powoluje się przede wszystkim na jego tekst, ale należy zwrocic uwage na zasady techniki prawodawczej. Formułują co prawda zasady redogowania tekstow prawnych, ale wypływaja z nich wskazowki interpretacyjne – np. nie należy korzystac z synominimów i homonimow – zakaz wykąldni synonimicznej i homonimicznej.

Orzecznictwo sadowe – standardowy (Niemcy 95% wyroków zawiera cycaty z orzecznictwa), jednolita linia orzecznictwa jest bardzo istotna

Materialy przygotowawcze – SN – sa to bardzo rozne kategorie – opracowania, uzasadnienia, stenogramy. Sa one dopuszczalne, ale z drugiej strony trzeba te materialy traktowac z bardzo duza ostrożnością, bo w toku uchwalania aktu ścieraja się bardzo rozne opinie – zwolennicy i przeciwnicy róznych sformułowań, poglądów, etc, etc. Często strony manipulują nimi dla swojej korzyści. Poki co w Polsce wiąże wola ustawodawcy, a nei projektodawcy aktów normatywnych.

Doktryna prawnicza – jej rola stale rosnie od 1989 roku. Sady chetnie posiłkuja się doktryna prawniczą. Moc doktryny jest szczególnie wyrazista jeśli ukształtował się jednolity pogląd – comunnis opinio doctorum. Maleje argument ten gdy nie ma jednolitego polglądu.

Materiały komparatystyczne – praktyka cytowania obcych zagranicznych sadów, a nawet zagranicznej doktryny prawniczej. Zarówno sady miedzynarodwe, europejskie, ale tez czasem sądy poszczególnych państw.Efekt lobalizacji kultury prawnej, np. srodek odurzaacy – prawo euoperjskei i orzecznictwo sadow europejskich

Wyniki ekspertyz naukowych i opinii biegłych – iura n ovit curia- sad zna prawo wiec sąd nie powinien posiłkować się biegłymi, ale to nie ejst pogląd realizstczny, bo istnieje cały szereg działów prawa, które sa związane ze bardzo zaawansowanymi dzialami nauki (medycyna, technika, inżynieria). Wtedy gdy wymagana znajmość specjalistycznych danych. Przypadki sa niezbyt czeste, ale sa liczne orzeczenia.

Praktyka prawnicza – to co robia sądy i inne organy. Gdy sad nie może ustalic znaczxenia umowy, to często dwołuje się do praktyki stosowania. Duże znaczenei w rpawie międzynarodowym, w mniejszym zakresie w prawie krajowym.

Wiedza specjalistyczna (specjalistyczna, nieprawnicza) – np. słowniki języka polskiego, podręczniki medyczne. Ale należy korzystac z tego ostrożnie.

Wykładnia sensu largo

- Wnioskowania prawnicze i reguły kolizyjne

- zasada pierwszeństwa sensu stricto, sensu largo – dopiero wtedy gdy nie udalo się rozwiązać problemu interpetacyjne, jeśli nie udalo się roziwązac problemu za pomoca wykaldni sensu stricto

TK - odrzucić wniosek o nikeonsrytucyjnośc przepisu gdy Moz na podac interpretację zgodną z konstytucją

Wnioskowania prawnicze:

- argumentum simile, a contrario, a fortiori oraz dyrektywa instrumentalnego zaskazu i zakaz

Analgia i a contrario – tam gdzie analogia jest dopuszczalna, tam zakazana jest metoda a contrario i vice versa, bo

Analogia - tam gdzie regulacja jest niezupelna, niewystarczająca

A contrario – tam gdzie regulacja jest wyczerpujaca.

- wazna jest ze niektóre dyscypliny mają charakter mieszany – np. prawo administracyjne i prawo procesowe.

- analogie wolno stosować zasadniczo do wszelkich praw i wolności obywatelskich, natomiast w stosunku do obowiązku należy stosować a contrario; powieidzec można, zę jest taka zasada,z ę tam gdzie wolno stosować wykaldnie rozszerzajaca – można stoswac analogie, tam, gdzie nie wolno – należy stoswac a contrario.

- wykładnia rozszerzajaca musi się miejscić w ramach możliwego sensu leksykalnego, natomiast analogia wykracza poza ten sens; rower – pojazd mechaniczny (wykladnia rozszerzajaca), a auto jest zwierzęciem (analogia)

Dwa różne typy analogii

- analogia legis - z ustawy, w oparciu o konkretny przepis prawny, gdy sad mówi, ze do danego stanu faktycznego należy zastosować odpowiednio zastosowac przepis jakiegoś kodeksu/ustawy, to amy doi czyniania z analogia legis. Rozumowanie z podwienstwa gdy jest luka techniczna lub konstrukcyjna – dany fakt, zdarzenie, stan, nie jest uregulowany. W drugim etapie poszukujemy normy prawnej regulowalab y stan najbardziej pdobny do stanu nieuregulowanego. Trcei krok – przenosi, wiążemy z tym faktem nieuregulowanym przez prawo te same lub podbne konsekwencje co w przypadku stanu uregulowanego przez prawo. Przy czym sednej argumentacji z analogii jest znalezienie przepisu regulującego sytuację najbardziej podbną, z którą wiazae się luka. Podbieństwo fizyczne dwoch stacji, ale roewniż podobieństwem celow regulacji. Kiedy podobieństwo jest podobieństwem fizycznym – kiedyś prawo nie mówiło jak może złożyc powod lub pozwany pismo procesowe, który siedzi w zakładzie karnym, wiec jest lukaco ma osadzony zrobic? Istneije przepis procedury karnej – oskarżony/osadzony powinien złożyć pismo procesowe do kierownika zakładu karnego. Sn powiedizal, zę do postępowania cywilnego należy per analogia zastosować ten przepis. Podbieństwo idealne – tuz po wojenie panstwo postanowilo budowac linie energetyczne, nikt nie chciał na swoim polu słupow energetycznych, Sn powiedz al,z ę do tej sytuacji per analogia stosować przepisy o drodze koniecznej – cel jest podobny.

- inne przykaldy analogii – zasada, ze do uzytkowania wieczystego stosuje się przepisy od własności; KPK – postepowanie można wznowić, gdy zostalo oparte na uchylonym wyroku karnym, NSA uznał uznal,z e ta sama regułe stosować do prawomocnych decyzji administracyjnych. Jeśli gmina prowadzi dzialnośc gospodarcza, która ma znamiona monopolistycznej, to można do gminy zastosować przepisy ustawy przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym, ktroe zasadniczon stosuje się do podmiotów gospodarczych.

- zasady stosowania analogii – każda dyrektywa wykładni rozszerzającej ma swój odpowiednik w stoawaniu analogii. W analogii zawsze stosujemy przepis najbardziej podbny. Jest zasada pierwszeństwa analogii legis, analogię Iris można zaostoswać dopiero wtedy, gdy analogia z ustawy nie uzpelnia luki (analogia legis jest bardziej precyzjna). Prawo Karne – analogia jest dopuszczana, ale tylko na korzysc oskarżonego, a niedopuszczalna na niekorzyść oskarżonego. Ta sama reguła opobiazuje w prawie podatkowym. Podbnie jest jest z prawem procesowym podatkowym i karnym. Nie wolono stoawac analogii do prawa ubezpieczeń społecznych (w trosce o budzet państwa), analogia jest absolutnie niedopuszczan a do przepisów kompetencyjnych państwa, nie wielon kompetencji domniemywac. Kompetencja i jej zakres musi wyrażnie wynikac z przepisu prawnego.; nie wielo stosować do wyjatków i lex specialis.

Problem luk aksjologicznych – luki polegające na tym, że zasadniczo jest regulacja (zwykle regulacja negatywna), np. w Polsce nie jest zakazane uprawianie prostytucji, ale któś uwaza,z e to jest źel, wiec chciałbym zasotować analogię – nie wolno. Ale sa od tego wyjątki – np. bezrobotni domagali się zarejestrowania związku zawodowego – jest luka w prawie – Sn – nie ma luki, bo prawo daje możliwość zakaldania związków zawodwych tylko pracownikom; w roku 1969 – był przepis prawny,a le SN doszedl do wniosku, ze nie może go zrozumiec. Sąd powiedizal wtedy, ze należy przyjąć, że ten przepis nie istniej i szukać rozwiązania tego problemu w drodze analogii.W roku 1999 do tego przepisu podbnie odwołal się SN – Kodeks Handlowy w spólce jednoosobowej i nie zabrania zawarcia umowy samemu z sobą. SN powolując się na orzeczenie uznał, ze przyjecie takiej reguły wspolnik może sam ze soba mogloby w rażący sposób krzywdzić osoby trzecie – uznac że ten przepis nieistnei i szukać analogię – dowołał się do art. 108 KC – pełnomocnik nie może zawrzeć umowy ze stroną, którą reprezentuję. Umowa jest niedopuszczalna, jeśli krzywdzi osobe trzecia.

- luki swoiste – brak przepisów wykonawczych – nigdy nie wolno stosować analogii – taki brak powinien uzupełnić normo dawca, a nie sad w dordze analogiii.

- analogia Iuris – z prawa; wartości na których opiera się prawo, bez szczególnego podania przepisow prawa. Granica nie jest wcale taka precyzyjna. Sąd czasem nie wskazuje dokladnie przepisow na jakie się pwołac – odsyła do określonego rozdziału aktu – mieszany charakter – analogia legis i Iuris. Nasze sądy w wyjątkowych sytuacjach zezwalja na analogie Iuris.

- tuz po wojenie dzialaju rozne kapturowe sady, które nie przewidywaly odwłania od ich wyroków. SN powołał się na wazne racje – analogia Iris i nakazał sadom rozstrzygającym te sprawy przepisów o wznowieniu postepowaniu i rewizji nazdyczajnej

***

Odpowiednie zastosowanie przepisu:

- bez jego zmina

- po nuwzględnieuniu modyfikacji

- odpowiednie zastosowanie przepisu polega na … gdy sąd/organ adm dojdzie do wnieoku, ze róznice miedzy suyiacją uregulowana, a nieuregulowana są zbyt duże. (sprawa – prawo procesowe – właściwość umowna. Powstało pytanie czy ten przepis można poiwednio zastosować w postepowaniu nieprocesowym, SN powiedział, ze nie można, ze w postemplowaniu nieprocesowym obowiazuje zasada, ze wyłącznie wyłasciwy jest sad miejsca zamieszkania wnioskodawcy.

Wnioskowanie a contrario

- dokładne przeciwieństwo a simile. Tam gdzie można a contrario, nie można asy mile.

- jeśli prawo wiąże jakieś konsekwencje, to wolno te konsekwencje do faktu A i do żadnego innego już nie wolno, nawet jeśli był bardzo podobny do faktu A. Np. Instytucja użytkowania wieczystego jest bardzo pobna do wlassości. Właściciel może żądać połączenia w jednej księdze wieczystej kilku nieruchomości. Jeśli będziemy wnioskować z analogii to użytkownik wieczysty będzie miał takie samo prawo, natomiast gdy będziemy wnioskować a contrartio to tylko włascicile może dysponować tym prawem.

- stosujemy tam gdzie regulacja jest wyczerpująca i zamknięta, np. prawo karne i podatkowe, zawsze gdy w przepisach jest „tylko”, „wyłaczny”, „jedyny”, w stosunku do obowiązków. Np. Jeśli nie ważna jest czynność prawna z zasada, to a contrario nie jest…

Jeśli zgodnie KPK można orzec na niekorzyść, tylko na jedgo niekorzyść wniesiono srodek odwoławczy, to nie można orzekac na jego niekorzyść jeśli na jego niekorzyść

- umowa o prace na 6 m-cy można wpowiedzieć, to nie można wypowiedzieć umowy zawartej na czas którtszy niż 6 m-cy, nie wolno wnioskować a contrartio w sytuacja przewidzianych w dyrektywach odstępstwa (razaca niesprawioedliwoścm, absurd i sprzeczność z konstytucją).

Wporwadzono nowa konstytucję w 1997, czy zawarty w konstytucji katalog zasad prawny jest zamkniety i obejmuje wszystkie zasady prawne, bo wtedy trzeba by było wnioskowac a contrartio. Tk podpowiedział, że katalog nie jest wyczerpujący i zabronione jest a contrartio, zasady nie sa zapisane – ochrona praw słusznie nabytych i zasady słusznej legislacji.

Czasami zakaz stosowania a cointrario wynika z zasad sprawidliwosci lub racjonalności. KP przewuduje , ze do keirowcow samochowym wolno jest stosować przepisy o rpzerywnym czasie pracy, wieć a contrario przepisy o przepisy te wolno stosować do pojazdów szynowych.

Argumentum a fortiori – jeśli a to tym bardziej B

- dwie w=formy

- z większego na mniejsze

- z mniejszego na większe (ad minori ad maius)

Z większego na mniejsz – jego podstawą jest zawsze przepis uprawniajacy – komu jest wolno wiecej, temu tym bardziej wolno jest mniej. Jeśli sad może pozbawić całej władzy, to tym bardziej może ją ograniczyc. Jeśli organ rentntowy może wstrzymać rentę w całości, to tym bardziej może wstrzymać wypłatę renty w czesci. Jeśli w społczelni wolno jest zaskarżyc całą uchwale wspóldzielcza, to tym bardziej wolno zaskrzyć jej cześc. Jeśli strona może cofnac pełnomocnictwo, to tym bardziej może ona zrezygnować z udzialu pełnomocnika w konkretnej czynności procesowej.

- zawsze są przypadki ad minori ad maius – podstawa jest przepis zakazujacy – komu zakazane jest mneij, temu zakazane jest wiecej.

Jeśli zakazane jest komuś zrywał kwiaty, to tym bardzije zakazane jest wycinanie krzewów. Jeśli ustawa karnoskarbowa przewiduje zakaz kumulowania sankcje za popełnienie wykroczenia, to tym brdziej zakazuje zakazuje kumuluje sankcji za połen ienia przestępstwa.

Sa wyjatki od tych regul, bo to tylko topos, pewne racje za, a nie racjami konkluzywnymi, logicznymi.

- sadownictwo belgijskie – ustawa z 1919 zezwalala kupić 2 litry alkoholu, ale zakazane było moiniej. Sad to uzasadnil – reguły racjonalności – gornicy maja zwyczaj przepisjania swoich dniówek, wiec wolno im kupic dwa litry, ale mniej nie wolno bo zamiant przynosić dniowki, to pija – racjonalne ze względu na kontekst społeczny

- podbna sytuacja zdarzyła się w Polsce – ustawa z lat 80 o ochronie środowiska użytkownik obu iktu budowlanego był zobowiązany do przkazani szczegółowej całościowej oceny jak wpływ jego zakład wywiera na środowisko. Jeśli organ ma prawo żdac wszytkich dokumentów, to tym bardziej Mozę rządac czesciwej ekspertyzy. Ale nie wolno – mzoe żdac wszystkiego, Anie czesci nie może rzadac – mogłoby skutkować ochodzeniem ustawy o ochronie środowiska – np. scieki ok., a były byłyby nie OK.

Wnioskowanie z celu na środki

- według reguły (jeśli masz obowiazke by osiągnąć, zrealizować jakis stan rzeczy, to tym samym jest Ci dozwolne wszelkich środków, które sa konieczne, by ten stan rzeczy osiagnać. – reguła instrumentalnego nakazu. Obowiazek ochrony życia pacjenta i konieczne jest przeprowadzeni operacji.

- instrumentalny zakaz – jeśli nakazane X, to zakazane jest czynienie wszystkiego, co sprawi, ze X nie zostanie zrealizowane. Jeśli Droznik ma opuszczać zaproy, to nie może spać. (tak samo wartownik).

REGUŁY KOLIZYJNE

- rozstrzygają konflikty sprzeczności z niezgodnymi normami, gdy ustawodawca nizgddnych ustaw nieuchylił.

Trzy typy:

1. hierarchiczna – lex superior derogat

2. chronorologiczna – lex posterior – norma późniejsza musi mnie mniejsza rangę. Późniejsza ustawa uchwa wczeszniejszą ustawe i rozporządzenie, ale póxneijsze rozporządzenie nie uchyla ustawy

3. merytoryczna – lex specialis derogat legi Generali – jeśli zakres pierwszej zawiera się w drugiej – kto zabija człowieka i kto za bija pod wpływem współczucia. Kto fałszuje pieniadze, kto fałszuje wszelkiego rodzaju dokumenty. Lex specialis nie uchyla normy ogolnej, tylko wyłacza zasrtoswanie w razie konfliktu nomu szczegółowej i ogolnej.

- stosuje się je :

- do poszczeolnych przepisow,

- do calych aktów normatywnych

!. Hierarchicznnie wyższa norma uchyla normę niżza. Zawsze to co wyzej ma pierwszeństwo nad nizszą

- zbieg reguł

- zawsze stosujemy regułę hierarchiczną – zawsze przewaza.

- kolizja chronologiczno-merytoryczna, np. ustawa nr 1 – później ustawa nr 2. Ustawa nr 1 to lex specialis, a ustawa nr 2 to lex Generali. Z prawa rzymskiego pochodzi reguła - lex posteriori genralis non derogat legi priori specialis – ustawa ogólna późniejsza nie uchyla normy szczegółowej wcześniejszej.

- jeśli prawodawca chciał wczesniejsza szczeblowa uchylic, to powiien to wcześniej zrobić.

- wymyslone – 3 ustawy – wojska lądowe, wojska powierzne, wojska lotnicze -> powstaje później ogolna ustawa o słuz bie wojskowej, która będzie dotyczyła wszystkich wojska.

- sąd zastanwiajac się czy poxneijsza ustawa odgórna uchyla wcześniejsze szczegółowe, powinien rozważyc jaki był cel regulacji.

Czy sad rejonowy, czy urząd urbanizacyjny może powedzie, ze może uchylić rozporządzenie? Nie – rozporządzenie może ucylic ten kto je wydał lub TK. Organy mogą tylko odmówic zastosowania.

- TK zaleca, by nie dochodziło do bałaganu – jedne urzedu skarbowe uznawaly,z e jakieś rozporządznie jest sprzeczne i niestosowały, a w innej cześci kraju je stosowały i dlatego TK powieidzął, by każdy sąd, gdy zachodzi podejrzenie sprzeczności ustawy z prawem unijnym, etc wystapił z pytaniem prawnym do TK, bo ma kompetencje by autorytatywnie określic czy tak jest. Organy administracyjne – organ powinien zwrócić się do swojego zwierzchnika – na koncu pytanie do NSA lub WSA.

Reguła lex superior – mamy taki problem czy zwykła ustawa może uchylić kodeks?

- może. TK wprawdzie kodeks ma wyróżnioną pozycję wśród ustaw, to jednak kodeks jest zwykła ustawą. Ze względu na range kodeksu nie powinno się tego robić. Jeśli ustawodawca chce znowelizowac kodeks, to niech go wprost nowelizuje.

Lex Posterior

- przepisy Orawa intertemporalnego (przepisy prawa międzyczasowego), które mogą zrobić odstępstwa od tej zasady – zachowują moc na jakiś czas (przepisy końcowe), ale to musi indywidualnie ustawodawca zrobić.

Lex Specialis

- spór między sadami, a ministerstwem finansów. On dotyczył nast. Stanu fakt. – prawo o ustroju sadu powszechnym przewiduje coroczne rewaloryzacje wynagrodzeń. W 1994 – Polska była w kryzysie. Z tego powodu w ustawie budżetowej zawieszono podwyzki w calej budżetówce i sedzsiowie wnieśli sprawę do sądu i powiedzieli tak – ustawa budżetowa, a ustawa o sedziach - lex specialis i trzeba je stosować i podwyżka wynagrodzeń się należy. Na to minister finanso odpowiedział tak – to ustawa budzetowa jest lex specualis, bo ona obowiazuje tylko na rok, a prawo o ustroju sadow powszechnych obowiazuje w czasie. I kto miał rację? Zakres podmiotowy, a zakres czasowe. DO takich sytuacji lex specialis nie psauje, trzeb aszukac innego roziwazania.

Wyjątek od reguły lex specialis – ustawa o szkolnictwie wyższym. Decyzje rektora w sprawie przyznania stypendium są ostateczne i nie polegaja zaskarżeniu do NSA. A zatem w myśl tego postanowienia – stanowi ona lex specualis od każdej decyzji służy droga sadowa. TK powiedział, ze zastosowanie tutaj reguly lex specualis naruszaloby konstytucyjen rpawo obywateli i niemoże go pozbawic żadna ustawa.

Usazadnianie decyzji interpretacyjnych – błędna wykładnia stanowi bład co do prawa i może być podstawą podstawą postepowania odwoławczego, kasacyjnego, innego. Można na tgej podstawie wyrok. W każdym wypadku sad jest zobowiązany do uzasadnienia sowjeje decyzji

- uzasadnienie Dec interpret powinno zawierać:

- wskazanie jaką sąd uwaza interpretacje za prawidłową

- powinien powiłać argumenty

- jeśli jedna ze stron uważa, że inna interpretacja jest prawidłowa – musi wskazać dlaczego interpretacja konkurencyjna jest nieprawidłowa i przedstawić argumenty.

Czy uzsadanienie decyzji interpretacyjnej jest konieczne, gdy sa d interpretuje przepisy, gdzie jest luz interpretacyjny (ważne powody, uzasadnione przyczyny, etc)?

- spór dot. Ustawy o służbie wojskowej (jakiejś) w przypadkach szczególnie uzasadnionych potrzebami sił zbrojnych można zwolnic żołnierza zawodowego ze służby wojskowej. – nawet jak występują pojęcia niedookrelsone sad jest zobowiązany do szczeólwoego uszasadniea dlaczego uważa tak, a nie inaczej

- sytuacja swobodnego uznania – np. w czasu komuny – organ paszportowy mogl, ale nie musial wydawać pasz;port – jak może to może, jak nie chce to nie. Obecnie jak przepis stwarza syt. Swobodnego uznania – nie zwalnia to z podania poprawnej wykładni i uzasadnienia decyzji – błąd co do prawa.

***

W pewnych sytuacjach samo prawo nakazuje posłużyc się analogia – wtedy mówimy o odpowiednim stosowaniu przepisów, np.: art. 13 par. 2 KPC – przepisy o postepowaniu procesowym stosuje się odpowiednio do innych postępowan.

SN – może to polegać na 3 rzeczach:

- zastosowanie wprost przepisów

- zastosowanie z odpowiednimi modyfikacjami uwzględniającymi różnice

- odpowiednie zastosowanie rpzeisów może polegac na tym, ze należy odmówić zastosowaniu przepisu podobnego

W postępowaniu procesowym strony mogą zawrzeć umowę, gdzie odbędzie się sprawa. Czy można również zastosować tę instytucje w postępowaniu nieprocesowym? Nie, dlatego, że art. 508 KPC mowi, ze w proce sienie nieprocesowym wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania wnioskodawcy.

WYKŁADNIA PRAWA MIEDZYNARODOWEGO I PRAWA EUROPEJSKIEGO

Art. 91 konstytucji – ratyfikowane umowy międzynarodowe stanowią część polskiego prawa i mają pierwszeństwo przed naszymi ustawami.

- głownei pod wplywm nauki amerykańskim funkcjonuje:

- tekstualistyczny – jezykowana. W razie wszelkich wątpliwości co do terści traktau miedzynarodowego rozstrzygajacy powinien być tekst prawny. Takiego rozwiązania wymaga przede wszystkim zasada osób trzechich w obrocie prawnym. Dwa państwa zawarły umowę, a panstwo trzecie nie wie jaka mialy intencję, a chciałoby wiedziec ocb

- intencjonalistyczne – wykąłdnia subiektywna, zghdiona z wola prawodawcy. Rozstrzygajaca powinna być wola panstwa. Traktaty miedzynarodowe wyrażaja zgodną wole panstw, które je podpisały

- teleologiczne – celowościowa. Uznaje, ze wobec dynamiki stosunkow miedzynarosdwych i faktu, ze niektóre traktaty obowiązują od kilkudziesięciu lat najważniejsze sa cele.

Trwaja nieustanne spory która wykłada jest najwazniejsza. Jeśli natomiast chodzi o zasady praktyczne przyjete w orzecznictwie, zasady wykładni prawa miedzy narodowego sa zawarte Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów (art. 31, 32, 33) 1969 rok

Art. 31 – ogolna reguła interpretacyjna. W dobrej wiuerze, zgodnie ze zwykłym znaczeniem słów, w ich kontekście, w swieltej jego przedmiotu i celu. Mówi bardzo wiele i9 nic. Należy brac pod uwage wszystko. Prace nad ta konwencja trwaly kilkadziesiąt lat i strony nie mogły dojść do zadnego porozumienia, wiec uwzględniono wszystkie stanowiska. Powstaly dwie szkoly jak interpretowac ten art.

1. Wobec tego,z ę zagadnienie rozstrzygania kolizji budzi tyle sporów i kontrowersji wymienia się tylko relewantne metody wykładni, natomiast rozstrzygniecie, która ma być użyta – dechyduja say (klauzula generalna to ten artykuł jest)

2. Skoro w konwencji wymienia się wszytkie metody wykładni, to interpretując teksty prawne należy brać wszydtkie metody wykładni, i należy szukac jakiegoś wspólnego mianownika dla tych wszystkich metod

Praktyka sadów międzynarodowych

- dosc wyraźnie przewaza zasada prymatu podejścia tekstualistycznego.

Staly Trybunał Sprawiedliwosci międzynarodowej/MTS (po wojnie) w Hadze

- wyraźnie przeważa stanowisko ptekstualistczne, szczególnie często nawiązywał do anglosaskiej doktryny zwyczajowego znaczenia, potocznego znaczenia danego przepisu

- teh rule of natural i orginal meaning – jeśli tekst w znaczeniu potocznym jest jasny i potocznym należy się na nim oprzeć.

- akceptuje się również formułę clara non sunt interpretanda – jeśli znaczenie jest jasne, to tekst nie wymaga dalszej wykładni. Formuła Devatela.

- w prawie międzynarodowym akceptuje się pewne dyrektywy odstępstwa, które pozwalają odstąpić nawet od jasnego znaczenia przepisu. Już Grocjusz uznał,z e można odstąpic przynajmniej w trzech sytuacjach:

- gdy wykładnia językowa prowadzi do absurdu

- prowadzi do rażącej neisprawideliwosci

- gdy się okazało, zę w tym jasnym znaczeniu językowym będzie niefektwy traktat (nie da się zrealizowac jego celów)

Art. 32 – w przypadku gdyby sens językowy budzil wątpliwości, był niejasny lub wieloznaczny, to wolno jest się interpretatorom odwołać do uzuelniajacych środkow interpretacji, a wiec róznych protokołów deklaracji, oświadczen państw – tego wszystkiego co nazywamy materiałami przygotowawczymi (dokument, stenogramy, sprawozdania, zastrzezenia, opinie, etc, etc, które sporządzono podczas przygotowywania ktaktautu).

Art. 31 ustęp 4 – przyjmuje się, ze wolno odstąpić od sensu językowego traktatu, gdy taki był zgodny zamiar stron i nie wyrządza to szkod osobom trzecim.

Art. 33 – przewiduje reguły dotyczącej wielznacznosci traktatów pr. Mdz. Traktaty miedzynarodowe sa zawsze sporządzane w kilku językach. W konwecji można wskazac, zę dane wersje językowe tekstu mają moc tekstu autentycznego. Bywa niezmiernie rzadko,z ę strony umowy miedzynarodwej sporządzają je w innym jezyku niż one same. Traktat pokojowy między Indonezja, a Japonią -3 wersje – indonezyjska, japońska i angielska, która jako jedyna została uznana za autentyczną. Dominuje jednak zasada równorzędności wszystkich wersji uznanych za autentyczne. Co jeśli sa kolizje miedzy wresja autentycznymi

Art. 33 ust. 4 – reguła harmonizowania różnych wersji językowych. Interpretator powinien starać się zharmownizowac, uzgodnić ze soba rozne wersje językowe biorąc pod uwagę jego przedmiot i cele. A co jeśli mimo wszystko tych różnych wersji nie da się zharmonizować? W tedy w doktrynie przyjmuje się rożne reguły:

- regula wspólnego mianownika, przyjmuje taka interpretacje, Krota jest wspolna do różnych tekstów, wada – zwykle prowadzi do wykąldni zwężającej traktatu

- należy oprzeć się na tej wersji językowej, w której sporządzono wersje robocza traktatu.

- jeśli wersje są niezgodne to należy oprzeć się na tej wesji, która jest jasna

- zasada wzieta z prawa cywilnego – w razie rozbieżności(wątpliwości) należy wybrac tę interpretacje, która jest najkorzystniejsza dla zobowiązanego

???

Art. 103 karty ONZ – Karta narodów zjednoczonych ma pierwszeństwo przed innymi uregulowaniami międzynarodowymi.

Art. 31 ust. 2 konwencji wiedeńskiej – systemowa – przywykła dni każdego traktatu należy brac pod uwage wstep załącznik, etc i wszystkie dokument powiazane z traktatem.

Wykładnia funkcjonalna (termin polski wprowadzony przez wrobleskiego – podejście teleologiczne)

- ratio legis – należy brac cel traktat.

- wazna reguła wykładni teleologiczne jest zawarte w art. 31 stwierdzenie,z ę traktaty międzynarodowe należy wykładać w dobrej wurze – po pierwsze zfgdonie z wola stron (inyencjonalistycznie), po drugie - przy wykładni każdego traktatu należy brac pod uwage wszytkie uzasadnione intersy stron, traktaty należy wykąłdać w sposób sporawideliwy dla stron, nie dyskriminujac, np. mniejszych, slabszych

- reguła ut res Velea Guan p – zabroniona jest tak wykładnia, która prowadzilaby do bezskuteczności umów miedzynarodwych

- efekt tiule – wlasnie postanowienia traktaut trzeba interpretowac tak, aby zapewnić ich jak najpelniejsza realizację.

- rule of implied of powers – reguła implikowanych kompetencji – domniemanie kompetencji organow, jeśli prawo międzynarodowe przekazuje jakiejś instytucji do realizacji określonych celów, czy okreslonhych zadań, to domniemywuje się, ze insttytcja miedzynarodwa ma kompetencje do wydawania katów normatywnych

Podbne są reguły stodwania wykaldni rozszerzającej, zwężającej i literalnej oraz analogi, a contrario i afortiori (nie ma wiekszych regul)

- obowiązują podbne reguły dotyczące materiałow interpretacyjnych – najważniejszym jest tekst, orzecznictwo sądów mdz., dokumenty i porozumniea zw. Z traktatem i oświadczenia panstw i inne materialy przygotowawcze i praktyka stosowania traktatu.

Inaczej jak w prawie wewnętrznym, prawo mdz. Zna instytucje tzw. deklaracji – nie sa wiążącymi aktami prawa miedzynarodowego, jest to zespól wskazań rekomendacji dla państw, które im się zaleca w tworzeniu swojego prawa wewnętrznego i te deklaracje odrywaja ogromna role w wykładni prawa traktatowego. Uważa się ,ze uzódel wszystko aktów chroniących prawa człowieka lezy powszechna deklaracja praw człowieka i obywatela.

Czy interpretując umowę miedzynarodową polskie sady moda odwoływac się do dyrektyw wypracowanych w polskim prawie i polskiej nauce prawa

- SN – umowa o ekstradycję miedzy polską i Australia. Cześc doktryny uznała, ze to jest absolutnie niedozwolone – opierac siue tylko na zasadach wykąłdni przyjętych w pr. Mdz. Stnaowisko to tylko czesciowo słuszne. Zasady wykładni prawa wewnętrznego nie mogą uprzywilejowywać panstwo, ale mogą być uzyte aby uzgodnic wykladnie , tak aby nie szkodzić osoba trzecim.