Narkotyczne leki p/bólowe
Podział uwarunkowany jest typem specjalnego receptora zwanego receptorem opioidowym. Organizm ludzki ma zdolność produkcji tzw. endogennych opioidów – opiatów, zwanych endorfinami. W organizmie występują trzy typy receptora endorfinowego: miu µ, delta δ, kappa κ.
Podział:
Ze względu na powinowadztwo do receptora opioidowego µ:
Leki agonistyczne – zablokują receptor i wywrą działanie
Agoniści to leki, które łącząc się z receptorem opioidowym hamują, podobnie jak endorfiny, wrażenie bólu; należą do nich:
Morfina – tabl. Doltard, tabl. o zmodyf. uwalnianiu MST Continous, tabl. o przedł. czasie uwalniania Sevredol
Wykazuje działanie p/bólowe (analgetyczne) o charakterze ośrodkowym, działanie uspokajające / euforyzujące (reakcja paradoksalna). Ma szczególne właściwości pobudzania i jednocześnie hamowania OUN. Całość tych objawów ma swoje podłoże na poziomie komórkowym – receptorowym. Za przemiany energetyczne w komórce odpowiedzialny jest c-AMP, czyli cykliczny Adenozyno – Mono – Fosforan. W wyniku pobudzenia receptora µ przez morfinę dochodzi do zmniejszenia c-AMP i jednocześnie dochodzi do aktywacji kanałów potasowych co powoduje w efekcie niekontrolowane przechodzenie impulsów objawiające się zmniejszeniem albo zwiększeniem częstotliwości. Morfina podana doustnie nie działa euforyzujące. W dawce większej od terapeutycznej (>D.j.) może spowodować dyspersję układu oddechowego. Morfina wykazuje działanie p/kaszlowe, ponieważ hamuje ośrodek oddechowy położony w rdzeniu przedłużonym. Działa depresyjnie na podwzgórze i położony w nim ośrodek termoregulacji powodując znaczny spadek temperatury po jej podaniu. Morfina powoduje pobudzenie we wczesnej fazie ośrodka wymiotnego, a w późniejszej fazie powoduje zahamowanie tego ośrodka i działa p/wymiotnie. Obniża próg drgawkowy (w pierwszej fazie powoduje drgawki, a w drugiej hamuje drgawki). Wywołuje miozę, czyli efekt zwężenia źrenic. Działania obwodowe: zwiększa napięcie mięśni gładkich oprócz mięśni gładkich naczyń krwionośnych i macicy.
Zastosowanie kliniczne: zwalczanie bólu (analgezja), jest to działanie typowo objawowe, w celu wzmocnienia działania leki tej grupy podawane są pozajelitowo.
Działania niepożądane:
- osłabienie czynności oddechowej
- nudności i wymioty
- obniża nastrój
- częste zawroty głowy
- zaburzenia orientacji
- zaparcia
- wzrost ciśnienia w drogach żółciowych i moczowych (krople Inoziemcowa)
- nie stosować w łagodzeniu bólów porodowych, ponieważ doprowadza macicę do atonii (bezskurcz)
- nie stosować w niewydolności wątroby (jest tam w całości metabolizowana)
- nie stosować w przeroście gruczołu krokowego, ponieważ doprowadza do bezmoczu
Interakcje morfiny: nie łączyć z lekami:
- p/depresyjnymi
- nasennymi, szczególnie z grupy barbituranów
- p/lękowymi
- niektórymi p/bólowymi
Zastosowanie kliniczne:
- dusznica bolesna (Angina Pectoris)
- zawał serca
- bóle nowotworowe (do łagodzenia objawów)
- ciężkie urazy ( np. postrzał, zmiażdżenie, poparzenie)
- zapobiega wstrząsom pourazowym
- przygotowanie chorego do zabiegów operacyjnych (wstęp do właściwej diagnozy)
Inne alkaloidy opium
+ Dionina – etylomorfina
+ Kodeina
+ Hydrokodon
+ Oksykodon
Leki syntetyczne: Pochodne piperydyny:
Cała grupa działa ośrodkowo jak morfina, podana doustnie działa długo, podana pozajelitowo – szybko. Siłą działania to 1/10 siły działania morfiny.
Zalety:
Słabo działają kurcząco na mięśnie gładkie trzewi, mogą być podawane w kolkach, nie powodują uporczywych zaparć
Nie hamują czynności skurczowych macicy, mogą być stosowane do łagodzenia bólów porodowych
Działają słabo p/kaszlowo
Działania niepożądane: w przypadku dłuższego stosowania mogą powodować drgawki.
Petydyna – Dolargan
Difenoksylat
Loperamid
Wykorzystuje fakt skurczenia mięśni gładkich doprowadzając do tzw. zaparć spastycznych wywołanych zwiększeniem napięcia mięśni gładkich jelit.
Fentanyl – plastry: TTS – Durogesic, Fentanyl TTS, inj. Fentahexal
Podany doustnie działa 80 x silniej od morfiny, jest lekiem szybko ale krótko działającym (ok. ½ h), ogólnie nie jest stosowany jako lek doustny tylko iniekcje dożylne oraz TTS – gdyż sprzyja tej postaci leku łatwa rozpuszczalność fentanylu w lipidach – tłuszczach. Budowa systemu terapeutycznego – obecność w nim membrany (błony półprzepuszczalnej) warunkuje przez skórne regulowane w czasie podanie leku, które zapewnia jego stały poziom we krwi.
Metadon – Methadone, Hydrochloride
Działa p/bólowo równie silnie po podaniu doustnym jak i pozajelitowo, nie jest stosowany jednak p/bólowo tylko znalazł zastosowanie w terapii uzależnień od opioidów. Podawany doustnie pacjentom w czasie terapii odwykowej nie dopuszcza u nich objawów odstawiennych – abstynencyjnych. Lek ten nie działa euforyzujące i u pacjentów, którzy przyjęli kokainę, heroinę, bądź morfinę znosi objawy euforyczne. Obecnie stosowane są mieszaniny metadonu i naloksonu w formie tabletek doustnych w celu zapobieżenia przeróbek tego leku na formę dożylną.
Leki agonistyczne o słabych właściwościach antagonistycznych:
Pentazocyna
Pochodna benzomorfanu posiadająca słabe właściwości antagonistyczne w stosunku do receptorów opioidowych µ, δ, κ, stosowana jest jako środek p/bólowy o 1/5 sile działania morfiny, wykorzystywana doraźnie do łagodzenia silnych bólów (np. bóle porodowe – nie wpływa na czynność skurczową macicy, nie działa zapierająco). Z działań niepożądanych wywołuje depresję układu oddechowego – może doprowadzić pacjenta do bezdechu. Działa niekorzystnie na układ krążenia powodując gwałtowne podniesienie ciśnienia krwi, może gwałtownie przyspieszać akcje serca. Objawem charakterystycznym dla antagonistów jest wywoływanie uczucia niepokoju, omamów i obsesji.
Buprenorfina – tabl. podjęz. Bunondol, Transtec TTS
Pochodna fenantrenu (bliżej jej do diamentu). Charakteryzuje się bardzo silnymi właściwościami antagonistycznymi, działa prawie 100 – krotnie silniej od morfiny, bardzo dobrze wchłania się z błon śluzowych dlatego wykorzystuje się ją w formie tabletek podjęzykowych. Nie podawana jest dożylnie ponieważ takie podanie prowadzi do wstrząsu. Podawana jest w sposób bardzo mocno kontrolowany, gdyż jej stosowanie sprzyja depresji ośrodka oddechowego. Rzadko obserwuje się lekozależność. Pacjenci po skończonej kuracji nie wykazują objawów abstynencyjnych.
Tramadol – Tramal, Poltram, Noax, Zaldiar (+ paracetamol), Doreta (+ paracetamol)
Pochodny fenantrenu. Jest lekiem syntetycznym z pogranicza leków narkotycznych i nienarkotycznych. Podobnie jak morfina działa ośrodkowo, głównie jego działanie opiera się o agonizm wobec receptora µ. Komponent antagonistyczny objawia swoje działanie wobec receptorów κ, δ. Lek ten nie hamuje czynności oddechowej (nie działa depresyjnie na układ oddechowy), nie hamuje motoryki jelit (nie działa zapierająco). Działa ok. 1/10 słabiej od morfiny. Może wywoływać zawroty głowy, nudności, brak łaknienia, w dużych dawkach może wywołać drgawki, gdyż metabolit tego leku jest związkiem drgawko twórczym, dzieje się tak dlatego, że przy podaniu dużych dawek wątroba nie nadąża z rozkładaniem tramadolu, dochodzi do nagromadzenia się metabolitów, które wywierają działanie drgawko twórcze na OUN.
Lek o działaniu antagonistycznym o słabych właściwościach agonistycznych
Nalorfina
Za działanie p/bólowe tego leku odpowiedzialna jest komponenta agonistyczna, ale jednocześnie komponenta ta powoduje dość częstą depresję ośrodka oddechowego, która nie rośnie na szczęście wraz ze wzrostem dawki. Działanie p/bólowe tego leku nie jest wykorzystywane w lecznictwie, natomiast wykorzystuje się komponentę antagonistyczną. Lek ten wykorzystywany jest w sytuacjach przedawkowania morfiny, ponieważ w podaniu dożylnym znosi działanie depresyjne na ośrodek oddechowy.
Lek o działaniu czysto antagonistycznym (zablokuje jeden lub kilka receptorów, ale nie będzie wywierał działania)
Nalokson
Wykorzystywany jako lek znoszący objawy przedawkowania wszystkich opioidów, nie ma działania euforyzującego, nie wywołuje objawów psychoruchowych, nie uzależnia gdyż wykorzystywany jest jako odtrutka przy przedawkowaniu wszystkich opioidów. Nie pogłębia a nawet może znosić depresję oddechową. Stosowany ponadto przy przedawkowaniu etanolu oraz leków nasennych z grupy pochodnych kwasu barbiturowego.