Tężyczka pastwiskowa
- zmniejszenie stężenia Mg2+ we krwi związane z żywieniem i środowiskiem
- objawy kliniczne pojawiają się nagle,po wypędzeniu zwierzęcia na pastwisko (krowy mleczne:tężyczka „trawiasta” wiosną lub jesienią) lub po dłuższym okresie niedoborowego żywienia (krowy cielne i karmiące cielęta: tężyczka „zimowa” przy całorocznym wypasie na pastwisku i małej ilości paszy w zimnej porze roku)
- u starszych krów w wysokiej laktacji w ciągu 2 miesięcy po porodzie
- dobra lub b.dobra wydajność mleczna chorej na tężyczkę krowy
- częstotliwość występowania tężyczki wzrasta wraz z wiekiem
- pierwsze 2 tygodnie po wypędzeniu bydła na młodą,szybko rosnącą i bogatą w białko trawę (wiosna,na początku okresu pastwiskowego)
- temperatura otoczenia 5-150C i silne wahania temperatury(ciepłe dni/zimne noce) -> nagły wzrost temperatury i deszczu,które sprzyjają wzrostowi roślin
Lata „tężyczkowe” – ciepłe okresy przeplatane przez krótkie fale zimna z silnymi opadami deszczu
Tężyczka „zimowa” – niedobór paszy i/lub w okresach zimna; nagły niedobór szybko dostępnego Mg, polega na stopniowym wyczerpaniu zapasów Mg(np. przy karmieniu zwierząt kiszonką z „trawy tężyczkowej”)
Przyczyny.Patogeneza
Dzienne zapotrzebowanie netto na Mg krów w laktacji o masie 500-600 kg – 2,5-3,0 g zapotrzebowania bytowego + 0,12 g/litr mleka przy dziennej wydajności 20-30 litrów mleka (w sumie 5-6,5g Mg)
Ilość Mg (zapotrzebowanie brutto) zależy od wykorzystania pobranego Mg, a tym samym od składu dawki pokarmowej.
W okresie oborowym krowy otrzymują w dawce pokarmowej składającej się z siana,buraków i śruty 20-40g Mg,który jest wykorzystany w 20-30%
Na początku okresu pastwiskowego krowy przyjmują ze świeżą trawą 10-30 g Mg,ale wykorzystują zaledwie 10-20% (1-6g Mg netto) !!!!!
Niedobór Mg wyrównywany w minimalny sposób przez uruchomienie rezerw organizmu (u dorosłego bydła dziennie dostępne jest najwyżej 2% zmagazynowanych w szkielecie soli Mg – zmniejsza się ta możliwość wraz z wiekiem – coraz słabsze unaczynienie kości - źródła Mg)
Resorbcja Mg u bydła zachodzi w przedżołądkach oraz w jelicie grubym
Stężenie Mg w mleku na ogół stałe (3,3-7,4 mmol/l) niezależnie od stężenia Mg w paszy i surowicy krwi
Oszczędzanie Mg polega na zmniejszeniu jego wydalania z moczem (ustaje gdy Mg w surowicy spadnie poniżej progu nerkowego(0,7-1,2 mmol/l)
Kiedy niedobór między zapotrzebowaniem netto a wykorzystaną ilością Mg przekroczy 2g/dzień to stężenie Mg w surowicy spada do wartości subnormalnych lub patologicznych(0,4-0,7 lub 0,08-0,4 mmol/l).
Ta hipomagnezemia powoduje zwiększoną pobudliwość nerwowo-mięśniową mm.szkieletowych i gładkich (oskrzela,naczynia krwionośne) z nagromadzeniem Acetylocholiny w ruchowych płytkach nerwowo-mięśniowych komórek mięśniowych (Acetylocholinesteraza jest enzymem zależnym od Mg!!!!!!)
Przy tężyczce pastwiskowej chodzi przeważnie o wtórny niedobór Mg na tle żywieniowym („nutritional tetany”).Wynika to również z czynników sprzyjających jej występowaniu:
1.Skład paszy: świeże monokultury z życicy trwałej lub zbóż; młoda,szybko i obficie rosnąca trawa cechuje się niską zawartością Mg (<0,15% s.m i dopiero latem wzrasta wraz z dojrzewaniem traw do 0,2-0,3% s.m). Przy wczesnym wypędzie na pastwisko „sezon tężyczkowy” zbiega się z najmniejszym stężeniem Mg w zielonkach.
Zioła i rośliny motylkowe zawierają dwukrotnie większą ilość Mg niż trawy (0,3-0,6% s.m)
Trawa z pastwisk „tężyczkowych” wykazuje szczególnie dużą zawartość surowego białka (20-35% zamiast 10-20% s.m) i potasu (3,0-4,5% zamiast 1,5-3,0% s.m) oraz zbyt małą zawartością włókna surowego (15-20% zamiast 20-30% s.m). Stosunek białko:węglowodany wynosi nierzadko 1:3 zamiast 1:5. Ten skład młodej trawy prowadzi do mniejszej strawności i ma decydujące znaczenie dla dostępności Mg i rozwoju tężyczki pastwiskowej.
2. Wysoka zawartość białka surowego i potasu w trawach hamuje wchłanianie Mg w przedżołądkach, podobnie jak nadmierne wytwarzanie w żwaczu NH4 z białka.Szybszy pasaż treści pokarmowej przez p.pokarmowy związany z karmieniem zielonkami
Wykorzystanie Mg przy zawartości białka w trawach 15% s.m wynosi około 20% a przy 25% s.m tylko 10%.
3.Obfite nawożenie azotem i potasem na początku okresu wegetacji roślin powoduje nie tylko szybki wzrost traw ,ale także wysoką zawartość białka i potasu w młodej trawie kosztem magnezu i wapnia.
4.Czynniki klimatyczne; „lata tężyczkowe”-ciepłe dni/zimne noce , deszcz, nagłe zmiany temperatur, wiatr, wilgoć; spadek temperatury otoczenia hamuje mobilizację Mg z kości
5.Czynniki indywidualne;hipomagnezemia prowadzi do tężyczki tylko u części razem pasących się krów. Zapotrzebowanie krów mlecznych na Mg zależy nie tylko od m.c i wydajności mlecznej,ale również od zaopatrzenia w energię. Tężyczka występuje często podczas rui lub wkrótce po niej (ruch – zwiększone zapotrzebowanie na Mg)
Objawy.kliniczne
Latentna tężyczka pastwiskowa
-zmniejszony apetyt, lekki spadek wydajności mlecznej,biegunka
- upośledzenie ruchu (spastyczny skurcz mięśni)
-czujny/przestraszony wzrok, szeroko otwarte powieki, skierowane do tyłu uszy (przypomina tężec!)
- źrenice szeroko otwarte, zdolność widzenia nie jest upośledzona
- okresowe zgrzytanie zębami, ślinienie, piana, mlaskanie językiem
- twarde,napięte mięśnie szyi
- wzmożona strachliwość (mruganie, poruszanie uszami)
- włókienkowe drgania mięśni (mm. Łokciowe, m.Czworogłowy, mm.Uda tylne)
- grzbiet łukowato wygięty, brzuch podciągnięty, ogon lekko odstawiony
- mocz i kał oddawany częściej w mniejszych porcjach
- chód sztywny,z potykaniem i parciem do przodu
Kliniczna postać tężyczki pastwiskowej
- napad tężyczkowy rozpoczyna się pobudzeniem (mruganie oczami, poruszanie uszami) oraz nasilającą się dyskoordynacją kończyn dotkniętych coraz silniejszymi drganiami i skurczami mm
- zgrzytanie zębami, ślinienie z tworzeniem piany
- głowa i szyja silnie wyciągnięte
- gałki oczne wytrzeszczone
- podczas ataku skurczów krowa leży przeważnie na boku z wygiętą do góry głową i szyją, wykonując sztywnymi,wyprostowanymi kończynami ruchy wiosłowe, obracanie gałkami ocznymi i stękanie;
- po napadzie występuje zaburzenie świadomości (senność), zwierze leży wyczerpane płasko na boku.
- podczas napadu tężyczkowego puls jest przyspieszony do 90-150 uderzeń/minutę, uderzenia serca głośne,kołaczące; tętno niskie i twarde; żyły nadmiernie wypełnione;przyspieszony oddech, otwory nosowe rozszerzone, jama ustna otwarta (przyczyną jest rozedma płuc powodowana przez skurcz dróg oddechowych)
Przebieg.Rokowania
- nieleczone zwierzęta – śmierć wskutek niewydolności układu krążenia(przypuszczalnie wskutek uwalniania potasu z mięśni)
- rokowanie tym korzystniejsze im wcześniej nastapi leczenie i im zwierze szybciej powróci do normy
- niekiedy tężyczka pastwiskowa powiązana jest z ciężką,wtórną ketozą
Rozpoznanie
Objawy kliniczne + okoliczności towarzyszące -> pewne rozpoznanie!
Diagnostyka różnicowa
- odróżnienie latentnego, początkowego stadium tężyczki pastwiskowej od tężca jest łatwe
- u nadmiernie pobudzonych zwierząt należy uwzględnić : wściekliznę, nerwową postać ketozy, zatrucie ołowiem, środkami owadobójczymi, solą kuchenną, różnymi roślinami(cis, szczwół plamisty, szalej jadowity) lub strychniną, nimfomanię, nerwową postać listeriozy, BSE, neuromikotoksykozy
- u pacjentów w śpiączce należy brać pod uwagę: porażenie poporodowe, uszkodzenie wątroby znacznego stopnia, rozedmę pastwiskową, babeszjozę, martwicę kory mózgowej
Leczenie
- roztwory zawierające Ca i Mg (500 ml płynu infuzyjnego zawierającego 25% roztworu boroglukonianu wapnia i 5% roztworu fosforynu magnezu/500kg m.c) podgrzane do temperatury ciała,powoli dożylnie, ciągle kontrolując pracę serca.
- dodatkowo tlenek magnezu doustnie w ciągu pierwszych 3 dni po 75g, a następnie aż do ustąpienia niebezpieczeństwa tężyczki 50g dziennie.
Zapobieganie
- 2 tygodnie wcześniej przed okresem pastwiskowym przestawić żywienie poprzez stopniowe podawanie wzrastających ilości skoszonej trawy; dokarmiać sianem i wysłodkami buraczanymi (skrobia, włókno)
- dodatki tlenku magnezu w paszy (wymieszać z kiszonką, młótem lub z melasą)
- lizawki (80% soli kuchennej, 20% chlorku magnezu)
- konsekwentne podawanie magnezu w 2 dawkach – rano i wieczorem po doju; podawanie magnezu trzeba zacząć już na kilka dni przed wypędzeniem bydła na pastwisko
-opryskiwanie pastwiska roztworem siarczanu magnezu
-siarczan magnezu – 200-400 ml i.v
- glukonian magnezu 200-400 ml (połowa i.v połowa i.m)
-preparaty wapniowe, glukoza
- środki nasercowe
-PWE
Tężyczka oborowa
Tężyczka transportowa