Opracowanie pytań na ZASADY USTROJU POLITYCZNEGO PAŃSTWA

ODPOWIEDZI :

1. Zasady ustroju politycznego państwa – pojęcie
Zasady ustroju polityczne- to podstawowe zasady zawarte w konstytucji , zasadnicze decyzje polityczne wyznaczają podstawową budowę państwa.

2. Zasady naczelne Konstytucji RP z 17 marca 1921r.
- zasada suwerenności formy rządów
- zasada suwerenności narodu
- zasada podziału władzy
- zasada dwuizbowego parlamentu
- zasada parlamentarnego systemu rządów
- zasada przedstawicielstwa ( szerokiego samorządu)
- zasada samorządu terytorialnego
- zasada niezawisłości sądu
- zasada szerokiej gwarancji swobód obywatelskich
- zasada pięcioprzymiotnikowego prawa wyborczego ( do sejmu)
- parlamentarno-gabinetowy system rządów
- suwerenność narodu

3. Ustrojowe konsekwencje noweli konstytucyjnej z 2 sierpnia 1926r.
Zasadnicza tendencja ustawy polegała na wzmocnieniu pozycji organów wykonawczych, prezydenta i Rady Ministrów, kosztem uprawnień organów ustawodawczych, sejmu i senatu. Nastąpiło to przez przyznanie prezydentowi specjalnych uprawnień w zakresie władzy ustawodawczej. Prezydent został wyposażony w samodzielne prawo rozwiązania sejmu i senatu przed upływem kadencji. Decyzja prezydenta zapadała na wniosek Rady Ministrów. Jednocześnie sejm utracił prawo rozwiązania się mocą własnej uchwały. Prezydent uzyskał uprawnienia do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy. Uprawnienie to prezydent mógł realizować w okresie między kadencjami izb ustawodawczych w razie nagłej konieczności państwowej( z wyjątkiem spraw enumeratywnie wyliczonych), lub w okresie kadencji na podstawie upoważnienia ustawowego. Rozporządzenia traciły moc obowiązującą, jeżeli nie zostały przedłożone sejmowi w ciągu 14 dni na najbliższym posiedzeniu lub zostały przez sejm uchylone. Nowela przyznawała prezydentowi specjalne uprawnienia budżetowe. Jeżeli Sejm i Senat w określonym przez nowelę terminie nie uchwaliły projektu ustawy budżetowe ani go nie odrzuciły, prezydent ogłaszał rządowi projekt budżetu jako ustawę. Ograniczeniu uległy uprawnienia sejmu przy uchwalaniu rządowi wotum nieufności. Nowela przewidywała, że wniosek o wotum nieufności dla rządu nie mógł być głosowany, na tym posiedzeniu na którym został zgłoszony. Bezpośrednio po uchwaleniu Noweli sierpniowej, prezydent uzyskał prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy do czasu wybrania Sejmu i Senatu drugiej kadencji, co nastąpiło w 1928r.

4. Zasady naczelne Konstytucji RP z 23 kwietnia 1935r.
- zasada solidaryzmu
- zasada prymatu państwa nad jednostką ( suwerenem jest tu państwo jako organizacja , państwo jest uznane jako dobro nadrzędne celem jest silne bezpieczne państwo , jednostka dla użyteczności państwa)
- zasada elitaryzmu czyli prymatu elit w państwie( zaprzeczenie zasady równości)
- zasada zwierzchniej władzy prezydenta ( nie ma podziału władzy , prezydent ma zwierzchnictwo nad : sejmem, senatem , rządem, sądami, siłami zbrojnymi)

5. Zasadnicze różnice pomiędzy ustrojem politycznym opartym na Konstytucji marcowej z 1921 r. a ustrojem politycznym opartym na Konstytucji kwietniowej z 1935r.
Konstytucja marcowa, ustawa zasadnicza uchwalona przez Sejm Ustawodawczy 17 III 1921 większością zaledwie 12 głosów. Jej założenia miały charakter burżuazyjno-demokratyczny, ustalała republikańską formę państwa (Republika) i deklarowała zwierzchność narodu. Zachowując zasadę trójpodziału władzy, wprowadziła ustrój o znacznej przewadze władzy ustawodawczej nad wykonawczą. Zgromadzeniu Narodowemu (Sejmowi i Senatowi) podporządkowany był prezydent oraz rząd. Prezydent miał być wybierany przez Zgromadzenie Narodowe na 7 lat, jego kompetencje były mocno ograniczone: nie posiadał prawa weta w stosunku do ustaw, formalnie stał na czele władzy wykonawczej, lecz nie wchodził w skład Rady Ministrów, działania rządu nie podlegały jego kompetencjom. Kadencja Sejmu (444 osoby) i Senatu (111 osób), wybieranych na podstawie pięcioprzymiotnikowej ordynacji wyborczej, trwała 5 lat, przy czym Sejm był praktycznie nierozwiązywalny. Prezydent chcąc rozwiązać Sejm musiałby uzyskać zgodę kwalifikowanej większości (3/5) Senatu. Konstytucja marcowa gwarantowała niezawisłość sądów, zapewniała swobodę zachowania praw językowych i kulturowych mniejszościom narodowym. Uwzględniała szeroki samorząd terytorialny, gwarantowała podstawowe prawa i swobody obywatelskie. Wprowadzała obowiązek powszechnego i bezpłatnego nauczania w zakresie szkoły podstawowej.
Konstytucji kwietniowa - ustawa zasadnicza z 23 III 1935 uchwalona przez sanacyjną większość sejmową, z naruszeniem przepisów Konstytucji marcowej: przy nieobecności posłów opozycyjnych, bez wymaganego quorum, podpisana przez Prezydenta Rzeczpospolitej 23 IV 1935. Przenosiła punkt ciężkości władzy państwowej z Sejmu na prezydenta, którego władzę wzmocniono poprzez przekazanie mu zwierzchnictwa zarówno nad rządem, Sejmem, jak i siłami zbrojnymi. Prezydent odpowiadał za losy państwa tylko "wobec Boga i historii", miał być wybierany przez liczące osiemdziesiąt osób grono elektorów wyłonionych przez obie izby lub referendum narodowe. Podstawowe zasady konstytucji zostały zawarte w dekalogu czyli 10 pierwszych art. Konstytucji Prezydent miał prawo korzystać z uprawnień osobistych, tzw. prerogatyw: mógł m.in. wskazywać kandydata na swego następcę, wyznaczać go w razie wojny, mianować i zwalniać premiera, prezesa Sądu Najwyższego i prezesa Najwyższej Izby Kontroli, naczelnego wodza i Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych ,powoływać 1/3 Senatu, mianować członków Trybunału Stanu, rozwiązywać Sejm i Senat przed upływem kadencji. Ponadto prezydent miał prawo wydawania dekretów w okresie, gdy Sejm był rozwiązany, a także podczas trwania kadencji Sejmu. Miał prawo weta w stosunku do poselskiego projektu zmiany konstytucji. Konstytucja kwietniowa wzmacniała rolę rządu, znacznie uniezależniając go od Sejmu, który zachował wprawdzie prawo kontroli nad rządem. W praktyce Konstytucja kwietniowa utrudniała bieżącą kontrolę władzy wykonawczej przez Sejm. Kosztem Sejmu wzmocniona została także pozycja Senatu: zatwierdzał on uchwały Sejmu, współdecydował o odpowiedzialności rządu, wnosił poprawki do projektów ustaw, w przypadku wakatu na urzędzie prezydenta zastępował go marszałek Senatu, a nie jak dotąd Sejmu.

6. Zasady naczelne Konstytucji PRL z 22 lipca 1952r.
- władza należy do ludu pracującego miast i wsi
- nie ma zasady podziału władzy
- zasada jedności władzy ( sejm jako najwyższy organ , nadrzędny)
- zasada przedstawicielstwa
- zasada praworządności
- zasada własności ogólno narodowej
- zasada własności indywidualnej ( chałupnicy , rzemieślnicy , chłopi)
- zasada własności osobistej w zapewnieniu swoich potrzeb

7. Przemiany ustroju politycznego w Polsce w latach 1989-1992.
1989 następuje transformacja, 7 .04. 1989 r. następuje pierwsza zmiana : przywrócono sejm i prezydenta, zasadę dwuizbowego parlamentu, zasadę nieusuwalności sędziów, zasadę niezależności sądów . 29.12.1989r następuje najważniejsza zmiana skreślenie dwóch pierwszych rozdziałów z konstytucji. z 1952r . Kończy się PRL wraca nowa Rzeczpospolita Polska przywrócono zasady : suwerenność narodu, zasadę pluralizmu ( wartości równości partii politycznych), zasad równej ochrony własności. 8.03.1990r. przywrócono samorząd terytorialny( zasada szerokiego samorządu terytorialnego), powszechne wybory prezydenckie.17.10.1992r uchwalono Małą Konstytucję art.77 traci moc konstytucja z 22 lipca 1952r . Mała Konstytucja to wzajemne stosunki między władzą wykonawcza a ustawodawczą i o samorządzie terytorialnym 7 rozdział obowiązuje nadal z konstytucji z 1952 r. czyli zasada wprowadzenia wolnego mandatu parlamentarnego , zasada niepołączalności stanowisk z innymi funkcjami. 23. 04. 1992 r. uchwalono ustawę o trybie uchwalania nowej konstytucji, czyli Zgromadzenie Narodowe – przedstawiciele Sejmu i Senatu, a potem zatwierdzenie przez prezydenta ( ZN- uchwala konstytucji.)

8. Ustrój polityczny Polski w świetle Małej Konstytucji z 1992r.
Mała Konstytucja z 1992 - ustawa konstytucyjna z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym. Na jej mocy zostały uchylone przepisy Konstytucji PRL z 1952 roku dotyczące ustroju socjalistycznego i wprowadzone nowe, stanowiące podstawę ustroju politycznego i gospodarki rynkowej. Stanowiła ona, że organami Państwa w zakresie władzy ustawodawczej są Sejm i Senat Rzeczypospolitej Polskiej, w zakresie władzy wykonawczej - Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, w zakresie władzy sądowniczej - niezawisłe sądy. Wprowadza m.in.: obywatelską skargę konstytucyjną, możliwość zgłaszania projektów ustaw przez 100 tys. obywateli, ostateczny charakter orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, ochronę własności i prawo dziedziczenia, zakaz stosowania kar cielesnych, rozszerza katalog wolności i praw osobistych.

9. Tryb przygotowania i uchwalenia Konstytucji RP w świetle ustawy konstytucyjnej z 23 kwietnia 1992r.
Tryb jej przygotowania i uchwalania określiła specjalna ustawa konstytucyjna z 23 kwietnia 1992 r. (Dz. U. nr 67, poz.336, z późn. Zm.) zgodnie, z którą prawo inicjatywy konstytucyjnej przysługiwało Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego składające się z 46 posłów i 10 senatorów, grupie 56 członków Zgromadzenia Narodowego, Prezydentowi Rzeczypospolitej, a po nowelizacji w 1994 r. (Dz. U. nr 61, poz.251), także grupie co najmniej 500 000 osób posiadających czynne prawo wyborcze do Sejmu. W 1992 r. powołano Komisję Konstytucyjną, do której wpłynęło siedem projektów ustawy zasadniczej spełniających warunki prawa. Po rozwiązaniu Sejmu i kolejnych wyborach, jeden z nich został wycofany, a doszedł, wniesiony w następstwie nowelizacji ustawy konstytucyjnej, projekt obywatelski. We wrześniu 1994 r. odbyło się pierwsze czytanie, a w lutym i marcu 1997 r. drugie czytanie, w którym wymaganą większością głosów 2/3 uchwalono ustawę zasadniczą. Prezydent zaproponował 41 poprawek, z których w trzecim czytaniu przyjęto 31. 2 kwietnia 1997 r. Zgromadzenie Narodowe przyjęło ostatecznie Konstytucję Rzeczypospolitej, a 25 maja 1997 r. została ona zatwierdzona w referendum.
17 października 1997 r. weszła w życie.

10. Podstawowe cechy obowiązującej Konstytucji RP.
Szczególna treść polegająca na zakresie (szerokości) regulacji oraz na sposobie regulacji zagadnień (głębokości). Treść Konstytucji: zasady ustroju politycznego, prawa i wolności jednostki, system organów państwa i ich kompetencje, określenie trybu zmiany Konstytucji. Konstytucja reguluje całokształt ustroju, podstawowe instytucje tego ustroju. Wszystkie postanowienia Konstytucji mają charakter normatywny. Konstytucja w sposób wyczerpujący (enumeratywny) wylicza formy aktów, w jakich mogą być zawierane normy o powszechnie obowiązującym charakterze. W państwach złożonych (federacje, konfederacje) konstytucja określa również relacje pomiędzy władzą centralną a podmiotami lokalnymi typu republiki, stanu.
Szczególna moc prawna:
• jest najważniejsza w systemie źródeł prawa stanowionego,
• przedmiot jej normowania ma charakter pierwotny i nieograniczony,
• wszystkie akty prawne muszą być spójne z Konstytucją, z tego wynika zakaz wydawania norm niezgodnych z Konstytucją,
• na ustawodawcy spoczywa obowiązek wydawania aktów normatywnych niezbędnych do realizacji postanowień Konstytucji,
• w relacji Konstytucja a ustawy zwykłe te ostatnie pełnią rolę jakby przepisów wykonawczych,
• konstytucja ustanawia kompetencje samego ustawodawcy,
• wyjątki od zasad zawartych w Konstytucji są możliwe tylko i wyłącznie w drodze ustawy.
Szczególna forma polega m.in. na jej szczególnej nazwie – gdyż tylko ten akt określony jest mianem Konstytucji. Sprawą zasadniczą jest jednak specyficzny tryb powstawania i tryb dokonywania zmiany. Konstytucja RP z 07 kwietnia 1997 roku jest tzw. konstytucją sztywną. Tryb dokonywania zmian konstytucji został określony w art. 235. Zmiana ta dokonywana jest w formie ustawy konstytucyjnej.
11. Zasada republikańskiej formy rządów.
Jest to zasada, która wynika już z samej nazwy państwa - Rzeczpospolita. Zasada republikańskiej formy rządów oznacza że władza należy do narodu. Ponadto państwo traktowane jest jako dobro wspólne obywateli (wyraża to art. 1 Konstytucji stanowiący że rzeczpospolita jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli ). Przyjęcie za podstawę ustroju republikańskiej formy rządów wyłącza możliwość dziedziczenia władzy czy też przekazania jej dożywotnio jednemu zwierzchnikowi.

12. Koncepcja dobra wspólnego w świetle art. 1 Konstytucji RP
Dobro wspólne – wg społecznej nauki kościoła jest to 1) poszanowanie osoby ludzkiej , poszanowanie godności człowieka, 2) jest zapienienie ludziom jednostkom dobrobytu przez państwo, 3) bezpieczeństwo obywateli, pokój , wolność

13. Formalne i materialne państwo prawne.
Formalne państwo prawne- to państwo , które działa na podstawie prawa oznacza to że w państwie jest prawo stanowione, państwo przez swoje organy tych reguł przestrzega oznacza to że przez swoje organy zabezpiecza obywatela, stosuje przymus.
Materialne państwo prawne – spełnia wymogi formalnego państwa prawnego , wyraża podstawowe wartości a ich treść odpowiada: wolności, równości, sprawiedliwości ,

14. Zasady wynikające z pojęcia demokratycznego państwa prawnego w świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego.
- zasada jawności – prawa oznaczone powinno być jasne dla obywateli , jasne muszą być przepisy które wyznaczają karę ( przepisy represyjne)
- zasada proporcjonalności – proporcjonalność kary (represji) do zawinienia np. art. 33 konst. RP – wywłaszczyć można na cele ważne konstytucja dopuszcza taką sytuacje.
- zasada sprawiedliwości społecznej –to taka organizacja systemu państwa żeby każdy miał dostęp do dobra materialnego żeby państwo stworzyło każdemu dostęp do dóbr , żeby nie było w państwie takich grup społ. Które nie mogłyby mieć dostępu do dóbr.
- zasada jednolitości – jednolite ekonomicznie, Polska państwem jednolitym ( unitarnym)
- zasada suwerenności – suwerenem podmiotem władzy jest naród, władza zwierzchnia- czyli władza pierwotna, przez nikogo nie nadana, trwałość władzy – nie ma żadnej kadencji , nie ma początku ani końca, władza zawsze należy do narodu tzn. podlegają jej wszystkie podmioty i całe terytorium jednakowo obejmuje. Władza zwierzchnia jest nie jest ograniczona , nie ma ram ograniczających.

15. Pojęcie sprawiedliwości społecznej w świetle Konstytucji RP.
Sprawiedliwość społeczna jest nakazem sformułowania konstytucyjnego, odczytywanym jako nakaz odpowiedniego kształtowania prawodawstwa. Nakaz sprawiedliwego różnicowania pozycji obywateli, ustalający właściwą treść zasady równości. Zachodzi ścisły związek między sprawiedliwością a równowagą w prawie. Jeżeli w podziale dóbr (przyznawaniu praw) i związanym z tym podziałem podmiotów prawa występują niesprawiedliwe różnice, wówczas różnice te uważane są za nierówność.

16. Pojęcie władzy suwerennej.
Władza suwerenna oznacza, że władza najwyższa w państwie znajduje się w rękach narodu, jako wspólnoty prawnej tworzonej przez wszystkich obywateli. Konstytucja RP głosi, że „władza zwierzchnia w RP należy do Narodu”. Naród sprawuje władzę poprzez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.

17. Idea suwerenności ludu wg J. J. Rousseau.
Rousseau przez władzę suwerenną rozumiał władzę tzw. woli powszechnej. Uważał, że suwerenność narodu zawiera się właśnie w „woli powszechnej”. Zwierzchnictwo narodu jest niezbywalne, co oznacza, że Naród nie jest w stanie nikomu przekazać swej woli, suweren musi sprawować władzę sam bezpośrednio. Zwierzchnictwo narodu jest niepodzielne, co oznacza, że „wola powszechna” jest jednolita i stanowi całość. Nie można jej podzielić bez jej zniszczenia. Według Rousseau władza suwerenna narodu nie tylko nie może być odstąpiona, ale również nie może być reprezentowana. Władza ta powinna być wykonywana przez wszystkich bezpośrednio. Dopuszczał sprawowanie władzy suwerennej przez przedstawicieli, ale pod warunkiem, że przedstawiciele narodu nie mogą mieć władzy własnej, muszą działać według mandatu udzielonego przez wyborców. Uważał, że ustawa przyjęta przez ciało ustawodawcze staje się doskonała po jej zaaprobowaniu przez naród w referendum.

18. Zasada suwerenności Narodu w świetle konstytucji RP
Zasada suwerenności narodu polega na tym, że władza najwyższa w państwie (władza suwerena) znajduje się w rękach narodu jako wspólnoty prawnej tworzonej przez wszystkich obywateli. Podstawowe formy wykonywania władzy przez Naród określa art. 4 ust. 2 Konstytucji: ,,władza zwierzchnia w RP należy do Narodu. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio”. Artykuł ten nawiązuje do rozróżnienia demokracji bezpośredniej i demokracji pośredniej (przedstawicielskiej) jako dwu podstawowych form sprawowania władzy.

19. Instytucje demokracji bezpośredniej w świetle Konstytucji RP.
Demokracja bezpośrednia to sposób sprawowania władzy gdzie decyzje podejmowane są przez ogół wyborców bez pośrednictwa organów państwowych. Podstawowe formy demokracji bezpośredniej to: ogólne zgromadzenie wyborców, oraz referendum, inicjatywa ludowa, weto ludowe.
Demokracja pośrednia- przedstawicielska to sposób sprawowania władzy, gdzie decyzje w imieniu suwerena podejmowane są przez organ przedstawicielski (parlament) pochodzący z wyborów art. 4 ust 2 –sprawowanie władzy przez swych przedstawicieli.
Dla istnienia demokracji pośredniej konieczne jest: oparcie wyłaniania parlamentu na demokratycznej procedurze wyborczej uwzględniającej zasady powszechności, równości, bezpośredniości, proporcjonalności i tajności art. 96 ust 2.

20. Referendum ogólnokrajowe w świetle Konstytucji i ustawy.
Referendum ogólnokrajowe może być przeprowadzone w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa (art.125 Konstytucji) . Referendum zarządza Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów lub Prezydent RP za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. Jeżeli w referendum ogólnokrajowym wzięło udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania, wynik referendum jest wiążący. Ważność referendum stwierdza Sąd Najwyższy.

21.Obywatelska inicjatywa ustawodawcza w świetle Konstytucji i ustawy.
sformalizowana – sama przedstawia zredagowany przez obywateli gotowy projekt ustawy,
niesformalizowana – obywatele przedstawiają: temat, idee, kwestie do opracowania ustawowego – bez gotowego projektu ustawy.
Ludowa inicjatywa ustawodawcza, forma demokracji bezpośredniej (art. 118 ust.2). Polega na tym, że inicjatywa wniesienia do Sejmu projektu ustawy przysługuje również grupie 100.000 osób, mających prawo wybierania do Sejmu. Projekt ustawy nie może dotyczyć wydatków i dochodów oraz obronności państwa, a także amnestii. Wnioskodawca przedkładając projekt ustawy musi przedstawić skutki finansowe jej wykonania (art. 118 ust. 3). Powołać należy Komitet inicjatywy ustawodawczej – 1.000 podpisów, załącza projekt ustawy, zawiadamia Marszałka Sejmu. Po przyjęciu zawiadomienia komitet uzyskuje osobowość prawną (ogłasza się to w dzienniku). Tryb postępowania w zakresie inicjatywy obywatelskiej określa ustawa z 24 czerwca 1999 r. o obywatelskiej inicjatywie ustawodawczej.

22. Zasada przedstawicielstwa.
Zasada reprezentacji, czyli przedstawicielstwa wyrażona jest w Konstytucji przy określeniu sposobu wykonywania władzy zwierzchniej narodu: „naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli”. Zasada reprezentacji polega na tym, że władzy zwierzchniej nie sprawuje bezpośrednio sam naród, ale w jego imieniu i na jego rzecz sprawują tą władzę przedstawiciele narodu.

23. Pojęcia „prawo wyborcze” i „system wyborczy”.
„Prawo wyborcze” - ogół norm prawnych regulujących proces wyborów i ustalania ich wyników.
Najczęściej termin „prawo wyborcze” (właściwie: prawa wyborcze) stosowany jest jako uprawnienie do głosowania. Wyróżnia się wówczas czynne i bierne prawo wyborcze.
Na prawo wyborcze w Polsce składają się:
- ordynacja wyborcza do Sejmu RP i do Senatu RP (prócz ustalenia zasad wyborów do izb reguluje też prowadzenie rejestru wyborców).
- ustawa o wyborze Prezydenta RP,
- ordynacja samorządowa, ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw,
- ustawa o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza, prezydenta miasta,
- ustawa o wyborach do Parlamentu Europejskiego.
„System wyborczy” – procedura ustalania wyników wyborów poprzez przeliczenie liczby oddanych głosów na poszczególne partie (lub kandydatów) w uzyskane przez nie mandaty. Podstawowe systemy wyborcze to: większościowy – mandat zdobywa ten spośród Kandytów, który uzyskał więcej głosów niż inni. Wyróżnić tutaj można system większości bezwzględnej – warunkiem wyboru jest otrzymanie przez kandydata więcej niż połowy wszystkich ważnych głosów w okręgu wyborczym. Większości względnej – mandat otrzymuje ten kandydat, który uzyskał większą liczbę głosów niż inni. Inny system wyborczy to system proporcjonalny – który polega na rozdziale mandatów pomiędzy partie ( lub ugrupowania) dokonywany w sposób taki, iż mandaty rozdziela się proporcjonalnie do liczby ( odsetka) uzyskanych przez nie głosów.

24. Funkcje wyborów powszechnych
Wybory powszechne to takie, w których zarówno w roli kandydatów (bierne prawo wyborcze), jak i głosujących (czynne prawo wyborcze) mogą uczestniczyć wszyscy dorośli obywatele państwa.
O powszechności wyborów decyduje nie tylko to, czy wszyscy obywatele dysponują czynnym prawem wyborczym, ale także i to, czy mają warunki, aby z tego prawa korzystać. W celu ułatwienia obywatelom dostępu do urn w większości państw demokratycznych prowadzi się rejestry wyborców, do których z urzędu są wpisywani wszyscy uprawnieni mieszkający w danym obwodzie głosowania.

25. Zasady prawa wyborczego.
Zasady określające tryb wyłaniania przez naród określonych organów. Fundamentalne założenia dotyczące bezpośrednio uprawnień obywateli w postępowaniu wyborczym. Założenia niezbędne do przeprowadzenia demokratycznych wyborów, lecz także warunek wszelkiej demokracji. Założenia, które występują w postaci tzw. przymiotników wyborczych, zgodnie z którymi wybory powinny być: powszechne, równe, bezpośrednie i odbywane w głosowaniu tajnym.

26. Zasada powszechności wyborów
Zasada powszechności określa krąg obywateli, którzy spełniając wymagane ustawą warunki mają prawo wybierania i bycia wybieranymi do organów przedstawicielskich. Dotyczy więc reguł na podstawie których funkcjonować będzie w praktyce pojęcie prawa wyborczego w znaczeniu podmiotowym. Reguły te zwane są cenzusami wyborczymi.
Czynne prawo wyborcze ma obywatel polski, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat. Bierne prawo wyborcze do Sejmu i Senatu przysługuje:
• obywatelowi polskiemu, mającemu prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat (w wyborach do Sejmu) i 30 lat - w wyborach do Senatu.
• bierne prawo wyborcze w wyborach prezydenckich przysługuje: obywatelowi polskiemu, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat, korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu.
Pozbawione praw wyborczych są osoby, które prawomocnym orzeczeniem sądu zostały pozbawione praw publicznych albo orzeczeniem TS zostały pozbawione praw wyborczych, a także osoby, które prawomocnym orzeczeniem sądu zostały ubezwłasnowolnione.

27. Zasada równości wyborów.
W sensie formalnym zasada ta oznacza, że każdy wyborca dysponuje jednym głosem a w sensie materialnym, że siła głosu każdego wyborcy jest równa.
zasada równości wyborów:
♣ dwa ujęcia: formalne (każdy wyborca ma jednakową liczbę głosów), materialne (siła głosu każdego wyborcy jest taka sama, czyli każdy wyborca w równym stopniu określa wynik wyborów),
♣ zasada równości jako zaprzeczenie głosowania wielokrotnego,
♣ w polskim prawie wyborczym jej obowiązywanie nie jest pełne (do Senatu wybory są równe tylko w ujęciu formalnym),
♣ gwarancje: ujęcie tylko w jednym spisie wyborców, obowiązek osobistego, pisemnego poświadczenia swoim podpisem odbioru karty do głosowania, jednolita norma przedstawicielstwa,

28. Zasada bezpośredniości wyborów
Zasada bezpośredniości oznacza, że wyborcy osobiście bez udziału pośredników dokonują wyboru swoich przedstawicieli. Dlatego też wybory bezpośrednie nazywane są wyborami jednostopniowymi. Głosujemy na listę i kandydata.
zasada bezpośredniości:
♣ prawo każdego wyborcy do wskazania swojego przedstawiciela,
♣ wymóg wyłącznie osobistego uczestnictwa każdego wyborcy w wykonywaniu przyznanych mu praw

29. Zasada tajnego głosowania
Zasada tajności prawa wyborczego odnosi się tylko do korzystania z czynnego prawa wyborczego (dotyczy aktu głosowania). Jest prawem a nie obowiązkiem. Istotę tajności stanowi zapewnienie głosującemu tajemnicy wyboru. Zapewnia to swobodę głosowania, swobodę podjęcia decyzji oraz gwarantuje poczucie bezpieczeństwa, że z powodu treści oddanego głosu nie spotkają go ujemne konsekwencje. Gwarancje zasady tajności prawa wyborczego: miejsce zapewniające tajność głosowania,
wyborca wrzuca do urny kartkę do głosowania tak, aby strona zadrukowana nie była widoczna.

30. Istota oraz wady i zalety wyborów większościowych
System większościowy jest najstarszym systemem wyborczym. Istota wyborów większościowych sprowadza się do tego, że mandat (mandaty) w okręgu wyborczym przypadają temu stronnictwu (kandydatowi), które zdobywa większą liczbę głosów. Może występować w dwóch odmianach: większości względnej i bezwzględnej.
Zalety:
• większa stabilność rządzenia,
• eliminacja ugrupować skrajnych,
• obrany rząd ma bardziej jednorodny charakter. Nie jest konieczne tworzenie koalicji,
• stworzone okręgi 1-mandatowe powodują lepszą identyfikację z wyborcami
Wady:
• silna deformacja układu politycznego w społeczeństwie,
• mniejszość pozbawiona reprezentacji politycznej,
• mniejsza sprawiedliwość z punktu widzenia współczesnej demokracji,
• nie jest to model właściwy dla nieustabilizowanego systemu partyjnego, ponieważ petryfikuje silne ugrupowani

31. Istota oraz wady i zalety wyborów proporcjonalnych
System proporcjonalny – uczestniczącym w wyborach podmiotom przyznaje się taka liczbę mandatów, która pozostaje w proporcjonalnym stosunku do liczby ważnie oddanych na nie głosów. Gówna wada to powodowanie nadmiernych dyferencjacji politycznej parlamentu, Mozę być częściowo niwelowana przez wprowadzenie tzw. klauzul zaporowych (progów wyborczych) eliminujących z parlamentu ugrupowania najsłabsze.
Zalety:
• w składzie organu przedstawicielskiego nie zachodzą takie deformacje, jak w systemie większościowym,
• lepsze zabezpieczenie interesów mniejszości,
• bardziej adekwatny model dla systemu nieustabilizowanego,
• większa sprawiedliwość demokratyczna
Wady:
• utrudnia sformułowanie rządu mającego poparcie parlamentu – koalicje,
• czasami występuje kłopot z samym funkcjonowaniem sejmu – np. 25 partii po wyborach z 1991 r.
• łączy się z listami, wielopartyjnością, wielomandatowością systemu.

32. Charakter mandatu przedstawicielskiego w świetle art.104Konstytucji RP.
Mandat przedstawicielski członka parlamentu w świetle Konstytucji z 2 kwietnia 1997 r. ma charakter powszechny i niezwiązany (wolny, nie-imperatywny). Obie cechy charakterystyczne są zresztą ze sobą ściśle powiązane. Pierwsze określenie oznacza, że członek parlamentu uważany jest za reprezentanta Narodu. Jak określa tzw. wstęp do Konstytucji: Naród Polski to „wszyscy obywatele Rzeczypospolitej". Konstytucja przypisuje posiadanie władzy zwierzchniej Narodowi (art. 4 ust. 2). Z kolei określenie drugie oznacza, że w ustalaniu dobra Narodu czy też jego interesów członkowie parlamentu - w zakresie w którym biorą udział w sprawowaniu jego funkcji - nie są krępowani żadnymi tzw. instrukcjami ani wyborców, zamieszkałych w okręgu w którym poseł (senator) został wybrany, ani innych wyborców, ani też partii politycznej do której należy, ani korporacji zawodowej czy organizacji których jest członkiem itd. Przepisy prawne rangi podkonstytucyjnej nie mogą nadawać czy to wyborcom (indywidualnie lub ich grupom), czy to innym wskazanym w zdaniu poprzednim podmiotom uprawnień, pozwalających im w sposób prawnie wiążący wpływać na postępowanie swych (faktycznych) przedstawicieli w parlamencie. Tego rodzaju przepisy miałyby charakter sprzeczny z Konstytucją. W końcu „niezwiązany" charakter mandatu oznacza również, że przedstawiciele Narodu w parlamencie są nieodwoływalni przed końcem kadencji.

33. Immunitet parlamentarny , pojęcie , rodzaje
Immunitet - to przywilej, na mocy którego, osoba pełniąca określoną przepisami funkcję (np. sędzia, Prezes NIK, Rzecznik Praw Obywatelskich, sędzia Trybunału Kosntytucyjnego lub sędzia Trybunału Stanu) nie podlega określonym przepisom, do przestrzegania których inne osoby są zobowiązane. Immunitet oznacza tym samym ograniczenie odpowiedzialności prawnej danej osoby z tytułu pełnienia przez nią określonej funkcji.
W doktrynie prawa konstytucyjnego wyróżnia się dwa aspekty immunitetu: materialny i formalny.
Immunitet materialny oznacza, iż dana osoba nie może być pociągnięta do odpowiedzialności za działania wchodzące bezpośrednio w zakres sprawowania określonej funkcji społecznej. Najlepszym przykładem immunitetu materialnego jest immunitet parlamentarny. Parlamentarzysta nie może zostać pociągnięty do odpowiedzialności za działania bezpośrednio związane z działalnością parlamentarną – np. za wystąpienia w parlamencie, sposób głosowania, zgłaszane inicjatywy ustawodawczej. Zakaz ten trwa w trakcie oraz po ustaniu mandatu parlamentarzysty i nie może zostać uchylony. Immunitet w znaczeniu materialnym nie zwalnia jednak parlamentarzysty z odpowiedzialności za naruszenie praw innych osób (np. w przypadku naruszenia dóbr osobistych innej osoby w przemówieniu sejmowym). Celem istnienia immunitetu materialnego jest ochrona członków parlamentu przed próbami ograniczania ich niezależności, w szczególności swobody głosowania oraz wolności wypowiedzi.
Immunitet formalny nazwany jest również immunitetem osobistym. Oznacza on ograniczenie odpowiedzialności prawnej (w szczególności odpowiedzialności karnej) danej osoby ze względu na pełnioną funkcję. Jednocześnie jednak przepisy umożliwiają likwidację ograniczeń w odpowiedzialności prawnej po spełnienia określonych dodatkowych warunków (tzw. pozbawienie immunitetu). Wyróżnia się przy tym dwa aspekty immunitetu formalnego:
- aspekt procesowy, oznaczający, iż warunkiem pociągnięcia określonych osób do odpowiedzialności karnej jest zgoda określonego podmiotu np. pociągnięcie do odpowiedzialności karnej Prezesa NIK albo posła wymaga uprzedniej zgody Sejmu,
- aspekt nietykalności, oznaczający zakaz ograniczania i pozbawiania wolności określonych osób – np. Rzecznik Praw Obywatelskich nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem wypadku ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania.

34. Zasada niepołączalności mandatu (incompatibilus)
Incompatibilitas została ujęta w Konstytucji przez pryzmat dwóch sytuacji: niepołączalności mandatu oraz zakazu sprawowania mandatu. Jest to zakaz łączenia stanowisk. (niedotyczy ona RM)
Konstytucja wprowadza szeroki katalog, (który jest katalogiem otwartym, gdyż inne przypadki może określić ustawa) stanowisk niepołączalnych mandatem parlamentarnym (posła, senatora). Są to: Prezes NBP, Prezes NIK, Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka i ich zastępców, Członek Rady Polityki Pieniężnej, Członek KRRiTV, Ambasador, Zatrudnieni w Kancelarii Sejmu, Senatu, Prezydenta RP, w administracji rządowej (zakaz ten nie dotyczy członków RM i Sekretarzy stanów)
W okresie sprawowania mandatu posłowie i senatorowie nie mogą wykonywać pracy w Biurze Trybunału Konstytucyjnego, w NIK-u, w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich, KRRiTV, w Krajowym Biurze Wyborczym, Państwowej Inspekcji Pracy.
Z kolei nie mogą sprawować mandatu parlamentarnego przedstawiciele realizujący dwie funkcję (sędziów i prokuratorów) oraz czterech służb (cywilnej, czynnej służby wojskowej, policji i ochrony państwa). Nie ma przeszkód prawnych, aby mogli oni kandydować do Sejmu lub Senatu, ale wcześnie powinni złożyć piastowane funkcje (urlop bezpłatny z urzędu) lub wystąpić z odpowiedniej służby.

35. Partie polityczne a wolny charakter mandatu przedstawicielskiego
Mandat wolny (współcześnie przyjęty przez zdecydowaną większość: konstytucji europejskich państw demokratycznych) ukształtował się jako pochodna koncepcji zwierzchnictwa narodu. Opiera się na założeniu, iż deputowany reprezentuje cały zbiorowy podmiot suwerenności (korpus wyborczy, naród) nie jest więc jedynie przedstawicielem tych którzy go wybrali. Nie istnieje tym samym prawna zależność deputowanego od swoich wyborców, niedopuszczalne są instrukcje czy nakazy wyborców, nie ma możliwości odwołania posła przez wyborców. Przeciwnie, status deputowanego uformowany jest w sposób zapewniający mu maksymalną niezależność i swobodę działania, od deputowanego oczekuje się reprezentowania dobra powszechnego czy woli suwerena, nierzadko odległego od aktualnych życzeń wyborców.

36. Zasada pluralizmu politycznego
Artykuł 11 konstytucji oznacza:
uznanie wielości partii
uznanie równości partii
określenie demokratycznej roli partii politycznej.

Z powyższych zasad wynika wolność dla funkcjonowania systemu wielopartyjnego oraz zakaz istnienia partii o cechach anty demokratycznych. Pluralizm polityczny mieści się w formule społeczeństwa obywatelskiego w ramach którego pożądane są różne formy indywidualnej aktywności przy czym chodzi tutaj również o dobro wolność, wstępowania i organizowania różnych kół, stowarzyszeń, fundacji i różnych organizacji społecznych. Podmioty te nie wpływają bezpośrednio na politykę partii, ale ta bez tych podmiotów była by zupełnie inną. Artykuł 13. Konstytucji RP zakazuje istnienia partii odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.

37. Funkcje i klasyfikacja partii politycznych
Partie polityczne min:
- kształtują opinie publiczna ,
- są mechanizmami wyłaniającymi elitę rządzącą państwem,
- formułują określone programy i doktryny polityczne,
- wiążą państwo ze społeczeństwem,
- stanowią forum legalnej walki o władzę polityczną,
- uczestniczą w kształtowaniu systemów politycznych

Klasyfikacja partii politycznych
Ze względu na kryterium organizacyjne
• Partie kadrowe,
• Partie półmasowe,
• Partie masowe,
Ze względu na sposób kierowania:
• Partie zdecentralizowane,
• Partie scentralizowane

Wg Maxa Webera ugrupowania dzielą się na:
• Partie patronażu,
• Partie interesu,
• Partie światopoglądowe,
Z uwagi na treść programową można też mówić:
• Partiach rewolucyjnych,
• Partiach reformistycznych,
• Partiach konserwatywnych,
• Partiach reakcyjnych,
Ze względu na funkcję rządzenia.
• Partie rządzące,
• Partie opozycyjne,
Istnieje jeszcze podział na partie lewicowe, prawicowe, centralne.

38. Pojęcie i rodzaje systemów politycznych
System polityczny - ogół organów państwowych, partii politycznych oraz organizacji i grup społecznych (formalnych i nieformalnych), uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa oraz ogół generalnych zasad i norm regulujących wzajemne stosunki między nimi.
W politologii najczęściej podaje się trzy rodzaje systemów politycznych:
1. Koncepcja systemowo-funkcjonalna;
W tym ujęciu żadna część układu politycznego nie może istnieć bez innej, łączą je funkcjonalne zależności. Życie polityczne to system powiązanych czynności.
System polityczny jest częścią systemu społecznego obejmującego całe społeczeństwo, obejmuje trzy elementy:
wspólnotę polityczną , reżim polityczny , instytucje polityczne.
2. Koncepcja strukturalno-instytucjonalna
W tym rozumieniu system polityczny jest równorzędnym z ekonomicznym i kulturowym, podsystemem społecznym, wyodrębnionym z działalności grup społecznych. Oprócz podmiotów związanych stricte z działaniem politycznym, w ujęciu strukturalno-instytucjonalnym mieszczą się również organizacje pozarządowe.
Na podsystem ten składają się:
− struktura polityczna
− normy polityczne i prawne
− stosunki polityczne
− świadomość polityczna
− kultura polityczna
3. Koncepcja instytucjonalno-normatywna
Ten model charakteryzuje się uwypukleniem znaczenia instytucji i norm politycznych, które mają decydujące znaczenie w relacji władzy i społeczeństwa. Wyróżnia się trzy elementy systemu politycznego w takim rozumieniu:
− idee i wartości polityczne
− organizacje i instytucje wywierające wpływ i uczestniczące w życiu politycznym kraju
− normy regulujące i organizujące wcielanie w życie idei politycznych oraz normujące struktury i funkcjonowanie instytucji politycznych.

39. Prawne regulacje działalności partii politycznych
Zasady tworzenia partii politycznych reguluje ust. z 27.04.1997r znowelizowana przez ust. z 1.04.2001r ordynacja wyborcza do Sejmu i Senatu. Ustawa wprowadziła procedurę rejestracji partii politycznych . Zgłoszenia partii do sądu okręgowego w Warszawie dokonują 3 osoby wchodzące w skład organów uprawnionych reprezentowania partii na zewnątrz. W zgłoszeniu należy podać: nazwę, skrót nazwy , adres siedziby, imiona i nazwiska , adresy osób wchodzących w skład organów statutowych. Do zgłoszenia należy dołączyć statut oraz wykaz 1000 osób popierających zgłoszenie obywateli polskich ,którzy ukończyli 18 lat i mają pełną zdolność do czynności prawnych.

40. Zasada podziału władzy wg Karola Monteskiusza

Monteskiusz uważał, że o jakości państwa stanowią gwarantowane przez niego wolności obywateli. Twierdził, że należy oddzielić władzę zajmującą się ustanawianiem praw od władzy wprowadzającej w życie jej postanowienia; sądy zaś powinny być całkowicie niezależne od władz państwowych. Dzięki temu sędziowie, nie obawiając się nacisków ze strony władzy, mogliby wydawać sprawiedliwe wyroki. Do sądu mógłby wówczas odwołać się obywatel, który czułby się pokrzywdzony decyzją któregoś z urzędów. Monteskiusz postulował również o powołanie dwuizbowego parlamentu jako władzy ustawodawczej, z prawem weta dla rządu.
Na teorię podziału władzy Monteskiusza składały się trzy zasady:
§ zasada społecznego podziału władzy, sprowadzająca się do uznania konieczności zapewnienia wszystkim stanom i warstwom społecznym wpływu na władzę państwową,
§ zasada funkcjonalno- organizacyjnego podziału władzy, w myśl której należało wyróżnić trzy rodzaje władzy: ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą i przydzielić je odrębnym organom państwowym,
§ zasada „równowagi i wzajemnego hamowania” władz, polegająca na takim ułożeniu stosunków między trzema rodzajami władzy, aby żadna z nich nie uzyskała przewagi nad drugą.

41. Zasada podziału i równowagi władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej w Konstytucji z 1997 r.

Zasadę podziału władzy wyraźnie wprowadza Konstytucja RP, stwierdzając w art. 10 ust. 1 i 2, że ,,Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, wykonawczej i władzy sądowniczej. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent RP i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały”. Konstytucja z 1997r. tylko organy władzy ustawodawczej uznaje jako reprezentantów narodu. Prezydenta traktuje jako ,,najwyższego przedstawiciela RP…”, Radę Ministrów jako organ prowadzący ,,politykę wewnętrzną i zagraniczną RP” i kierujący ,,administracją rządową”. Konstytucja z 1997r. utrzymała w Polsce parlamentarny system rządów. Organizacja władzy wykonawczej oparta jest na zasadzie dualizmu (prezydent oraz rząd z premierem na czele), rząd i poszczególni ministrowie ponoszą polityczna odpowiedzialność przed sejmem, prezydentowi nie przysługują kompetencje, które pozwalałyby mu przejąć kierowanie sprawami rządowymi. Centralne miejsce w systemie organów państwowych przysługuje sejmowi, wiele jednak decyzji musi być podejmowanych bezwzględna lub kwalifikowana większością głosów, a jeśli tej większości zabraknie, Sejm musi pogodzić się z wolą Senatu czy Prezydenta. Zasada podziału władz nie ma charakteru absolutnego, bo odrzuca możliwość skumulowania całej władzy w rękach jednego podmiotu. Rząd ponosi polityczną odpowiedzialność przed parlamentem, prezydent nie ma kompetencji do kierowania bieżącymi pracami rządu-cechy systemu parlamentarnego. Pozycja sądownictwa opiera się na zasadzie separacji lub nawet izolacji władzy sądowniczej, ponieważ jedną z podstawowych zasad demokratycznego państwa prawnego jest to, ze tylko sądy mogą wymierzać sprawiedliwość.

42. Tryb powoływania Rady Ministrów w świetle zasady podziału władzy.

Prezydent RP desygnuje prezesa RM uwzględniając jego propozycje odnośnie składu gabinetu,
Prezydent RP powołuje
- Prezesa RM
- pozostałych Ministrów ( na wniosek premiera) i odbiera przysięgę od nowo powołanej RM w ciągu 14 dni od 1- go posiedzenia Sejmu lub dymisji poprzedniego rządu.
Prezes RM w ciągu 14 dni od dnia powołania nowego rządu przedstawia „expose”
Zaprzysiężonemu już rządowi Sejm udziela wotum zaufania – bezwzględna większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Jeżeli stanie się tak że;
1. Prezydent w ciągu 14 dni nie może powołać gabinetu
2. Premier w ciągu 14 dni
- nie wystąpi z expose
- nie wystąpi z wnioskiem udzielenie wotum zaufania
3. Sejm w głosowaniu nie udzieli wotum zaufania
mamy 2 procedury rezerwowe
1. Sejm w ciągu 14 dni od upływu Konstytucyjnie określonych terminów, lub od daty głosowania nad wnioskiem udzielenie RM wotum zaufania, wybiera Prezesa RM oraz proponowanych przez niego członków rządu bezwzględną większością głosów
2. Prezydent w ciągu 14 dni powołuje Prezesa RM oraz pozostałych Ministrów
- Sejm ma 14 dni ma udzielenie wotum zaufania
Jeżeli i tym razem się nie uda to Prezydent RP skraca kadencję i zarządza nowe wybory.

43. Instytucja wotum nieufności dla Rady Ministrów w świetle zasady podziału władzy.

1. Partia opozycyjna składa wotum nieufności dla premiera wraz z propozycją kandydata na nowego Prezesa RM
a) Wniosek musi być podpisany przez co najmniej 46posłów ( jest to 10 %)
b) Składa się go w formie pisemnej
2. na wniosku musi być podane imię i nazwisko kandydata na premiera
3. wniosek nie może być rozpatrzony wcześniej niż po 7 dniach
4. do przyjęcia wniosku potrzebna jest większość bezwzględna
5. jeżeli wniosek zostanie odrzucony to powtórna inicjatywa może nastąpić po upływie 3 miesięcy ( wniosek musi podpisać 25 % posłów)
Wotum nieufności może wyrazić Sejm w stosunku do jednego Ministra
Wotum nieufności jest to wyrażenie braku zaufania dla rządu lub określonego ministra

44. Instytucja absolutorium dla Rady Ministrów w świetle zasady podziału władzy.

RM ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa.
Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie i po opinii NIK w ciągu 90 dni podejmuje uchwałę o udzieleniu lub odmowie udzielenia RM absolutorium

45. Tryb pociągania do odpowiedzialności Konstytucyjnej w świetle zasady podziału władzy.

Członkowie RM ponoszą odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu za naruszenie Konstytucji RP lub ustaw, a także za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem( np. skarbowe).
Nie uzyskanie przez rząd absolutorium otwiera możliwość wdrożenia w stosunku do RM odpowiedzialności Konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu
Prezydent – za naruszenie Konstytucji może być pociągnięty do odpowiedzialności tylko przed Trybunałem Stanu
Poseł na wniosek Marszałka Sejmu podjętą uchwałą może być pociągnięty do odpowiedzialności prze Trybunałem Stanu

46. Tryb uchwalania ustawy budżetowej w świetle zasady podziału władzy.

RM- przedstawia Sejmowy ( najpóźniej 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego) projekt ustawy na następny rok
Senat – może uchwalić poprawki do 20 dni od doręczenia
Prezydent podpisuje w ciągu 7 dni ustawę lub prowizorium budżetowe
Prezydent może zwrócić się do TK
TK – orzeka w ciągu 2 miesięcy
Jeżeli ustawa 4 miesiące od dnia przełożenia Senatowi nie została przedstawiona Prezydentowi do podpisu- to może on w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu
RM----- Sejm---- Senat---- Prezydent podpisuje lub
RM ---- Sejm-----Senat ----Prezydent ----TK ----Prezydent

47. Możliwość skrócenia kadencji Sejmu w świetle zasady podziału władzy.

Konstytucja ustanawia długość kadencji na 4 lata
Zakończenie kadencji;
1. Sposób zwyczajowy ( po upływie 4- letniej kadencji)
2. Sposób nadzwyczajny (przed upływem 4 lat)
- Sejm musi podjąć specjalną uchwałę o skróceniu swojej kadencji większością, co najmniej 2/3 głosów
- samorozwiązanie może być podjęte w każdym czasie i z każdego powodu
zakaz jest tylko w tedy gdy jeżeli jest stan nadzwyczajny i 90 dni po jego zakończeniu
3. Z mocy decyzji Prezydenta
a) Fakultatywne
- ustawa budżetowa nie została przedstawiona Prezydentowi w okresie 4 mies. Od dnia przedłożenia jej przez RM Sejmowi
b) Obligatoryjne
- w razie nieudzielania RM wotum zaufania Prezydent zarządza wybory i wyznacza ich datę nie później niż na 45 dni od dnia zarządzenia skrócenia kadencji.

48. Udział organów władzy wykonawczej w procedurze ustawodawczej w świetle zasady podziału władzy.
- Prezydent i Rada Ministrów mogą składać projekty ustaw

Po uchwaleniu ustawy przez sejm i senat Prezydenta może:
- wnosić poprawki do swojego projektu ustaw
- w ciągu 21 dni podpisać ustawę
- zarządzić ogłoszenie w dzienniku ustaw
- wystąpienie do trybunału Konstytucyjnego o zbadanie Konstytucyjności.
- zastosować veto prezydenckie – odmowa podpisania ustawy i kieruje do Sejmu do ponownego rozpatrzenia - Sejm może veto przyjąć albo odrzucić.
- w stanie wojennym może wydawać rozporządzenia z mocą ustawy
Rada Ministrów zapewnia wykonanie ustaw.

49. Funkcje Trybunału Konstytucyjnego w świetle zasady podziału władzy.

TK usytuowany jest wśród organów władzy sadowej ale nie został wymieniony wśród organów władzy sądowej.
Funkcje to
1. kontrola konstytucyjności i legalności prawa
2. orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych
3. rozstrzyganie sporów kompetencyjnych
4. orzekanie o zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych
5. stwierdzenie wystąpienia przeszkód w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta
TK nie dokonuje wykładni prawa

50. Organy kontroli i ochrony prawa w świetle zasady podziału władzy. Są to organy stanowiącą odrębną, czwartą grupę organów państwowych. Należą do nich NIK, RPO i Krajowa Rada RiT. NIK - podejmuje kontrolę na zlecenie sejmu lub jego organów, na wiosek prezydenta, prezesa Rady Ministrów i z własnej inicjatywy RPO- jest niezależny od innych organów państwowych i odpowiada jedynie przed sejmem - corocznie informuje sejm i senat o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania wolności i prawa człowieka i obywatela - przyjmuje skargi na bezprawne i niesprawiedliwe działania administracji KRRiT – jest powołana przez sejm. Stoi na straży prawa obywateli do informacji i udziela koncesji na nadawanie TV i radia. 51. Zasada dwuizbowości parlamentu w świetle Konstytucji RP Zasada dwuizbowości dotyczy problemu struktury organów przedstawicielskich. O dwuizbowości możemy mówić w znaczeniu węższym i szerszym. W pierwszym znaczeniu za dwuizbowość należy uznać ciało ustawodawcze złożone z dwóch izb, w drugim zaś sytuację, gdy dwa organy o charakterze przedstawicielskim uznane są w Konstytucji za organy sprawujące w państwie władzę ustawodawczą. 52. Systemy rządów 1. System prezydencki 2. System rządów zgromadzenia ( parlamentarno – komitetowy) 3. System parlamentarno – gabinetowy 4. Systemy mieszane ( stanowią one komplikację systemów klasycznych, tj. systemu prezydenckiego, parlamentarno – gabinetowego ) - system semiprezydencki - parlamentarno – prezydencki 53. Prezydencki system rządów System ten charakteryzuje; 1. Władzą wykonawczą sprawuje wyłącznie Prezydent jest on - głową państwa - szefem władzy wykonawczej (nie ma premiera rządu) ( są za to sekretarze stanu- odpowiadają przed Prezydentem) - naczelnym dowódca armii - twórcą polityki zagranicznej 2. Prezydent jest niezależny od parlamentu ( powoływany jest w drodze wyborów powszechnych) - nie posiada inicjatywy ustawodawczej - nie może rozwiązać parlamentu -parlament nie może zdymisjować Prezydenta ani jego sekretarzy stanu 54. Parlamentarno – gabinetowy system rządów. Opiera się on na następujących cechach ; 1. Prezydent nie może stanowić aktów urzędowych bez wiedzy członków rządu ( ministra lub premiera) 2. Rząd powołuje głowa państwa na wniosek premiera którego wcześniej powołuje Prezydent 3. Ministrowie ponoszą odpowiedzialność polityczną, solidarnie, indywidualnie tylko przed parlamentem 4. Rząd musi posiadać zaufanie parlamentu – jego utrata oznacza ustąpienie gabinetu 5. Głowa państwa wybierana jest przez parlament Obecnie nie jest stosowany w Polsce 55. Prezydencko – parlamentarny (mieszany) system rządów. 1. Prezydent i parlament pochodzą z wyborów powszechnych 2. Prezydent nie jest szefem rządu – władzę wykonawczą sprawuje rząd z premierem ( powołuje Prezydent) 3. Prezydent określa kierunki polityki 4. Rząd ponosi podwójną odpowiedzialność prze Prezydentem i Parlamentem 56. Zasada parlamentarnego systemu rządów w świetle Konstytucji RP. W Polsce mamy zracjonalizowany system parlamentarny 1. Prezydent powołuje gabinet 2. Sejm wyraża wotum zaufania rządowi 3. Prezes RM ma prawo powołać ministrów pozaresortowych 4. Prezydent nie może piastować żadnego innego urzędu ani pełnić funkcji publicznej 5. Stanowione przez Prezydenta akty urzędowe dla swej ważności wymagają podpisu premiera( a odpowiedzialność za ten podpis ponosi prze Sejmem) 6. Rząd ponosi odpowiedzialność przed Parlamentem 57. Zasada odrębności i niezależności sądów i Trybunałów. W świetle zasady podziału władz pozycję ustrojową władzy sądowniczej wyznacza art. 173 konstytucji, zgodnie z którym "Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz". Niezależność sądownictwa wyraża się w realizacji następujących reguł: - po pierwsze , struktura sądownictwa jest wyraźnie wyodrębniona spośród innych organów państwowych, ustrój i właściwość sądów określają ustawy, a Minister Sprawiedliwości prowadzi jedynie nadzór nad administracją wymiaru sprawiedliwości, - po drugie, organy innych władz nie mogą ingerować w orzecznictwo sądów, zmiana lub uchylenie orzeczenia może nastąpić tylko w drodze apelacji lub kasacji w ramach systemu organów wymiaru sprawiedliwości ( wyjątek amnestia- darowanie lub złagodzenie kary lub abolicja- nakaz nie wszczynania lub umorzenia postępowania) 58. Zasada niezawisłości sądów w świetle Konstytucji RP. Wymiar sprawiedliwości podlega pewnym zasadom, które wymienia Konstytucja RP: - zasada niezawisłości sędziów, zakazuje jakichkolwiek ingerencji z zewnątrz lub prób wywierania nacisku na sędziego dla uzyskania określonego rozstrzygnięcia sprawy, zapewniając neutralność sędziego. Zasada ta została wyrażona w art. 178 Konstytucji RP, - zasada niezależności sądów i trybunałów zapewnia oddzielenie sądownictwa od organów innych władz, zakaz zmieniania lub uchylania orzeczeń sądowych przez inne organy władzy publicznej (oprócz prawa łaski i amnestii), dopuszczenie ingerencji innych władz tylko w pozaorzeczniczą sferę działalności sądów i tylko w przypadkach określonych w ustawie. Fundamentalną zasadą wymiaru sprawiedliwości jest zasada niezawisłości sędziów. Konstytucja stwierdza, iż sędziowie są niezawiśli i podlegają tylko konstytucji i ustawom. Wynika z tego, iż żaden organ państwa ani jakiekolwiek inne instytucje, organizacje lub osoby nie maja prawa wiązać sędziego instrukcjami o postępowaniu karnym i postępowaniu cywilnym, 59. Zasada jednolitości sądów. Zasada jednolitości sądów określona została w art. 174 Konstytucji, który stanowi, że: sądy i Trybunały wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej. Zasada ta głosi więc, iż w całym państwie istnieje jednolite sądownictwo. Wymiar sprawiedliwości działa na podstawie jednolitego, powszechnie obowiązującego prawa. W związku z tym nie ma żadnych podstaw prawnych, które by kazały wyodrębnić jakikolwiek rejon, dzielnicę czy część państwa, gdzie mogłyby działać odrębne oddziały sądowe. Tak działające sądy ułatwiają obywatelom ochronę ich interesów, a pracownikom wymiaru sprawiedliwości stwarzają możliwość sprawnego działania oraz wnikliwego rozpatrzenia spraw. 60. Zasada instancyjności postępowania sądowego. Zasada instancyjności, zgodnie z Konstytucją RP. postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne. Rozpatrzona i rozstrzygnięta sprawa przez sąd I instancji może być, w wyniku wniesienia apelacji, ponownie rozpoznana przez sąd II instancji. 61. Zasada nadzoru judykacyjnego Sądu Najwyższego. Podstawowym zadaniem Sądu Najwyższego jest sprawowanie nadzoru orzeczniczego nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych, co ma na celu m.in. zapewnienie zgodności z prawem oraz jednolitości orzecznictwa tych sądów. SN wykonuje swoje funkcje w dwóch podstawowych formach: rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń sądowych – jeżeli chodzi o sądy powszechne jest to tylko rozpoznawanie kasacji, natomiast w sprawach wojskowych SN orzeka także w charakterze sądu II instancji,podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne budzące wątpliwości bądź rozbieżności w orzecznictwie SN, sądów powszechnych bądź sądów wojskowych; może to następować na podstawie przedłożenia sądu apelacyjnego, orzekającego w konkretnej sprawie, ale także w procedurze abstrakcyjnej – na wniosek RPO, Pierwszego Prezesa SN oraz Prokuratora Generalnego; uchwały są wiążące dla składów orzekających SN. 62. Zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości. Obywatele biorą udział w zarządzaniu państwem. Forma współdecydowania o istotnych sprawach innych obywateli. 3 elementy: 1. Obywatele biorą udział w składzie organu orzekającego • organ orzekający składa się wyłącznie z czynnika zawodowego – brak przedstawicieli społeczeństwa • organ orzekający składa się wyłącznie z czynnika społecznego (przedstawicieli społeczeństwa) – ludzie nieprzygotowani do rozstrzygania spraw • skład organu orzekającego jest mieszany - orzekają sądy przysięgłych; czynnik społeczny odgrywa rolę sędziego tylko co do faktów – orzeka tylko bądź to o winie bądź o niewinności; o kwalifikacji prawnej, o karze orzeka sędzia zawodowy - organy, w których składzie znajdują się ławnicy zrównani w prawach z sędzią zawodowym – sędziowie co do faktów i co do prawa 2. W rozprawie może brać udział przedstawiciel społeczny 3. Dostęp obywateli do jawnie odbywanych rozpraw • jawne zewnętrznie – wobec publiczności • jawne wewnętrznie – wobec stron Art. 182 Konstytucji Udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości określa ustawa. Art. 4 § 1. u. s. p. 63. Zasada domniemania niewinności i zasada zakazu karania za czyn który w momencie popełnienia nie stanowił przestępstwa. Domniemanie niewinności – zasada, według której każda osoba jest niewinna wobec przedstawianych jej zarzutów, dopóki wina nie zostanie jej udowodniona. Zasada domniemania niewinności sięga swymi korzeniami prawa rzymskiego (domniemanie dobrej wiary – łac. praesumptio boni viri). 1. Nikt nie może być skazany za czyn lub zaniechanie, które w myśl prawa wewnętrznego lub międzynarodowego nie stanowiły przestępstwa w chwili ich popełnienia. Nie może być również zastosowana kara surowsza od tej, którą można było wymierzyć w chwili popełnienia przestępstwa. Jeżeli po popełnieniu przestępstwa ustanowiona zostanie przez ustawę kara łagodniesza za takie przestępstwo, przestępca będzie miał prawo z tego korzystać. 2. Nic w niniejszym artykule nie ogranicza sądzenia i karania jakiejkolwiek osoby za jakikolwiek czyn lub zaniechanie, które w chwili ich popełnienia stanowiły przestępstwo w myśl ogólnych zasad prawa uznanych przez społeczność międzynarodową. 64. Zasada autonomii wzajemnej niezależności oraz współdziałania między państwem a kościołem i innymi związkami wyznaniowymi. Art. 25 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej wyznacza podstawowe zasady określające status prawny kościołów i innych związków wyznaniowych. Są to zasady: równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych; bezstronności władz publicznych w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych oraz swobody ich wyrażania w życiu publicznym; poszanowania autonomii i wzajemnej niezależności państwa oraz kościołów i innych związków wyznaniowych; współdziałania państwa z kościołami i innymi związkami wyznaniowymi dla dobra człowieka i dobra wspólnego; regulacji stosunków między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi w drodze ustaw uchwalonych na podstawie umów dwustronnych zawartych pomiędzy Radą Ministrów a właściwymi przedstawicielami tych kościołów i innych związków wyznaniowych. Zasady te zapewniają kościołom oraz innym związkom wyznaniowym swobodne i owocne realizowanie funkcji religijnych w społeczeństwie, możliwość zaspokajania potrzeb religijnych i rozwoju duchowego ich wyznawców. Wyżej wymienione zasady ściśle łączą się z wolnością sumienia i wyznania, zagwarantowaną w art. 53 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, z której wynika szereg uprawnień, zarówno dla jednostek, jak i dla kościołów i innych związków wyznaniowych. Konstytucja nie definiuje wolności sumienia, która jest wolnością wewnętrzną (psychiczną, uczuciową) jednostki. Obejmuje swoim zakresem uprawnienia do swobodnego wyboru, kształtowania czy zmiany światopoglądu, przekonań filozoficznych, religijnych, moralnych, obyczajowych. Urzeczywistnienie tych uprawnień może przejawiać się zarówno w formie działania, jak i określonej postawy. Norma konstytucyjna nie ustanawia, jedynie potwierdza wolność sumienia, bowiem sfera ta, pozostająca wewnętrzną (autonomiczną) sprawą jednostki, nie podlega kompetencji państwa. Zadaniem państwa jest jedynie równa ochrona podmiotów tej wolności. Jednostka, wolna w swoich wyborach i postawach, ze swej natury dąży do uzewnętrzniania własnych myśli, poglądów czy przekonań, także w sprawach religii. Dlatego też Konstytucja w art. 53 ust. 2 bardziej szczegółowo reguluje wolność religii (wyznania), zapewniając jednostkom – w aspekcie pozytywnym – prawo do wyboru i uzewnętrzniania, indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie, swojej religii, poprzez uprawianie kultu i modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie; prawo osób wierzących do korzystania z posługi religijnej tam gdzie się znajdują; prawo rodziców do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami (art. 53 ust. 3 Konstytucji), z zastrzeżeniem art. 48 ust. 1 Konstytucji, który nakazuje uwzględniać wolność religijną dziecka; prawo do odmowy służby wojskowej ze względu na przekonania religijne (art. 85 ust. 3 Konstytucji). W aspekcie negatywnym wolność religii polega na zakazie zmuszania do uczestniczenia lub do nieuczestniczenia w praktykach religijnych oraz do ujawniania swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania (art. 53 ust. 6 i 7 Konstytucji). Konstytucja wylicza przykładowe uprawnienia związane z działalnością kościołów i innych związków wyznaniowych, takie jak: prawo do organizowania obrzędów i uroczystości religijnych, posiadania świątyń i innych miejsc kultu (art. 53 ust. 2 Konstytucji), prawo kościołów i innych związków o uregulowanej sytuacji prawnej do nauczania religii w szkole (art. 53 ust. 4 Konstytucji), a także prawo do występowania ze skargami i wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego (art. 79 i art. 191 Konstytucji). 65. Koncepcje statusu jednostki w państwie. Koncepcja prawno-naturalna (uniwersalna) – prawa człowieka mają charakter ponadpaństwowy, łączy je jeden podmiot to, że jest się człowiekiem. Koncepcja liberalna – państwo ma zapewnić jednostce wolność. Koncepcja miejsca jednostki w socjalnym państwie prawa – państwo ma pomagać jednostce. Koncepcja chrześcijańska – kładzie nacisk na równość wierze i osobowości (godności) człowieka. Koncepcja marksistowska – państwo jest dysponentem praw i wolności, „państwo je daje, państwo może je odebrać”. Koncepcja faszystowska – pełne podporządkowanie jednostki. Koncepcja islamska – mają prawa i wolności ci którzy są wyznawcami islamu. Koncepcja azjatycka – ilość praw jest zależna od statusu społecznego (od urodzenia, od płci). 66. Konstytucyjne zasady ogólne w zakresie wolności, praw i obowiązków człowieka i obywatela. Zasady ogólne dotyczące ochrony praw i wolności wyliczone zostały w ośmiu artykułach poprzedzające szczegółowe normy konstytucyjne wyznaczające status jednostki w państwie ( art. 30-37). - przyrodzona i niezbywalna godność człowieka, - zasada równości wobec prawa i zakaz dyskryminacji, - obywatelstwo polskie nabywa się wg „ prawa krwi”- wyjątki od tej zasady określa ustawa, - obywatele należący do mniejszości narodowych i etnicznych mają konstytucyjnie zapewnioną wolność zachowania i rozwoju własnego języka, obyczajów, tradycji i kultury, - opieka RP sięga także poza granice państwa, ma do niej prawo każdy obywatel niezależnie od tego w jakim kraju przebywa, 67. Zasada równości wszystkich wobec prawa. Odnosi się do wszystkich podlegających jurysdykcji RP. Uzupełnia ją prawo do równego traktowania wszystkich obywateli przez władze publiczne. W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego utrwaliło się stanowisko głoszące, że równość wobec prawa należy rozumieć tak, iż wszystkie podmioty charakteryzujące się daną cechą istotną w stopniu równym mają być traktowane równo. Trybunał dopuścił przy tym do tzw. dyskryminacji pozytywnej, polegającej na aktywnym preferowaniu pewnym grup, gdy jest to konieczne dla doprowadzenia do faktycznej równości. Pozostałe normy konstytucji to: - zakaz dyskryminacji kogokolwiek w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkowiek przyczyny - równouprawnienie kobiet i mężczyzn - równy dostęp obywateli do świadczeń państwowej opieki zdrowotnej - równy dostęp obywateli do wykształcenia - zasada równości prawa wyborczego - równy dostęp do dóbr kultury - prawo dostępu obywateli do służby publicznej 68. Konstytucyjna klasyfikacja praw i wolności jednostki. a) Wśród praw i wolności osobistych Konstytucja wymienia: - prawo do życia, - nietykalność osobistą, która obejmuje w szczególności zakaz poddawania eksperymentom naukowym, w tym medycznym, bez dobrowolnie wyrażonej zgody, zakaz poddawania torturom i okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu (rozwinięciem jest zakaz stosowania kar cielesnych), zakaz pozbawiania wolności z wyjątkiem przypadków określonych ustawowo oraz nienaruszalność mieszkania, - prawo do rzetelnej procedury sądowej a w szczególności prawo do sądu i prawo do obrony w postępowaniu karnym, - prawo do ochrony prywatności, które obejmuje prawo do ochrony życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia, a także prawo do decydowania o swoim życiu osobistym, nikt nie może być przez organy władzy publicznej zobowiązywany do ujawnienia swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania, - wolność przemieszczania się obejmuje swobodę przemieszczania się po terytorium Rzeczypospolitej, swobodę wyboru miejsca zamieszkania i pobytu, swobodę opuszczenia terytorium Rzeczypospolitej, co wiąże się z prawem do paszportu, - wolność sumienia i religii obejmuje w szczególności wolność wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru, swobodę uzewnętrzniania religii, swobodę posiadania miejsc kultu, prawo osób wierzących do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się znajdują (np. żołnierze, więźniowie) oraz prawo rodziców do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania zgodnie z własnymi przekonaniami, - wolność wyrażania poglądów i opinii to w szczególności wolność wyrażania poglądów, wolność pozyskiwania informacji oraz wolność rozpowszechniania informacji (w praktyce zwłaszcza wolność prasy i druku) a także wolność twórczości artystycznej. b) Prawa i wolności polityczne (przyznane zostały tylko obywatelom polskim) to: - prawo do udziału w życiu publicznym realizowane poprzez prawo do głosowania w wyborach i referendach, prawo kandydowania w wyborach, prawo inicjatywy ustawodawczej, prawo dostępu do służby publicznej (np. do zawodowej służby wojskowej), prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów wladzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne, a ponadto prawo do składania petycji, wniosków i skarg, tak w interesie publicznym, jak i własnym, bądź osób trzecich - wolność zgromadzeń obejmuje swobodę organizowania zgromadzeń i uczestniczenia w nich (warunkiem jest jednak pokojowy charakter zgromadzenia – wyrok TK z 28.06.2000r.), - wolność zrzeszania się w ujęciu ogólnym dotyczy swobody zakładania zrzeszeń i swobody uczestniczenia w nich. c) Wśród praw i wolności ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych Konstytucja wymienia między innymi: - prawo do ochrony własności, - swobodę działalności gospodarczej, - uprawnienia pracownicze – Konstytucja z 1997 roku nie przyznaje obywatelom prawa do pracy, wychodząc z założenia, iż w nowych warunkach gospodarczych byłoby to nierealne. W to miejsce pojawiły się zasady polityki państwa, w szczególności nakaz zmierzania do pełnego zatrudnienia, realizacji programów zwalczania bezrobocia, organizowania szkolenia zawodowego oraz robót publicznych. Konstytucja ustanawia natomiast prawa i wolności o bardziej szczegółowym charakterze, a to: wolność wyboru i wykonywania zawodu, prawo do minimalnego wynagrodzenia, prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, prawo do wypoczynku – urlopy i dni wolne od pracy, a także prawo do koalicji, czyli organizowania się w związki zawodowe, - prawo do zabezpieczenia społecznego – dotyczące tylko obywateli i odnoszące się do sytuacji niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo, - prawo do ochrony zdrowia - poza ogólnie sformułowaną normą, zgodnie z którą prawo to przysługuje każdemu, przyznaje obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Konstytucja formułuje też zasady polityki państwa, takie, jak: zapewnienie szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku, zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska, popieranie rozwoju kultury fizycznej, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży. - prawo do nauki, które do 18 roku życia jest połączone z obowiązkiem nauki. Z prawem do nauki łączą się trzy istotne wolności tj. wolność wyboru szkoły publicznej lub innej (decyzje w tej sprawie pozostawia się rodzicom), wolność tworzenia szkół niepublicznych wszelkich szczebli (państwu przysługuje w stosunku do nich nadzór), wolność nauczania tzn. określania nauczanych treści w odniesieniu do uniwersytetów (wynika to z zasady autonomii szkół wyższych), - prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska jest uzupełnione kilkoma zasadami polityki państwa, takimi, jak zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego, ochrona środowiska, wspieranie działań obywateli w tym obszarze 69. Dopuszczalne ograniczenia praw i wolności jednostki w świetle Konstytucji RP. Ograniczenia praw i wolności jednostki przy wprowadzaniu i stosowaniu stanów nadzwyczajnych a.) ograniczając wolności i prawa czł. i obywatela w czasie stanu wojennego i wyjątkowego nie może ograniczać godności czł., ochrony życia, humanitarnego traktowania, ponoszenia odpowiedzialności karnej, dostępu do sądu, ochrony dóbr osobistych, sumienia i religii, składania petycji, ochrony rodziny i dzieci b.) niedopuszczalne jest ograniczenie wolności i praw czł.i obywatela wyłącznie z powodu rasy, płci, języka, pochodzenia społecznego, wyznania, urodzenia i majątku c.) w stanie klęski żywiołowej ustawa może ograniczać: wolność działalności gospodarczej, nienaruszalność mieszkania, wolność osobistą, wolność poruszania się i pobytu na terytorium RP, wolność pracy, prawo do strajku, prawo własności, prawo do BHP, prawo do wypoczynku 70. Środki ochrony praw i wolności jednostki w świetle Konstytucji RP. Art.77-81 Konstytucji zatytułowane “środki ochrony wolności i praw”, wskazuje podstawowe prawno-instytucjonalne gwarancje zabezpieczające prawa i wolności czlowieka i obywatela. Są to: − prawo do wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej − prawo do zaskarżania decyzji i orzeczeń wydawanych w pierwszej instancji − prawo do wystąpienia ze skargą konstytucyjną − prawo do wytępowania do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskami o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej 71. Prawo do skargi konstytucyjnej. Zgodnie z art. 79 ust.1 konstytucji , każdy czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie, którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Skargę może wnieść zarówno obywatel jak i cudzoziemiec, tak os. Fizyczna jak os. Prawna 72. Konstytucyjne zasady ustroju społeczno-gospodarczego. Zasady sformułowane przez Konstytucję RP z 1997 r. to m.in.: − zasada republikańskiej formy rządów − demokratycznego państwa prawnego( zasada sprawiedliwości społecznej) − państwa jednolitego − zwierzchnictwa narodu (suwerenności narodu) − wolności i praw człowieka i obywatela − legalizmu -państwo działa w granicach i na podstawie prawa − konstytucjonalizmu − trójpodziału władzy − pluralizmu politycznego − reprezentacji politycznej − dwuizbowości parlamentu − parlamentarnej formy rządów − niezależności sądów i trybunałów − społecznej gospodarki rynkowej − decentralizacji władzy publicznej i samorządu terytorialnego − autonomii i wzajemnej niezależności między państwem a Kościołami i innymi związkami wyznaniowymi Zgodnie z art. 20 Konstytucji podstawą ustroju społeczno-gospodarczego Polski jest społeczna gospodarka rynkowa oparta na: - własności prywatnej, - wolność działalności gospodarczej - na solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych. Do tego dochodzić mogą inne elementy zawarte w Konstytucji jak: - ochrona środowiska oparta na zasadzie zrównoważonego rozwoju, - wolność wykonywania zawodu, - gospodarstwo rodzinne jako podstawa ustroju rodzinnego państwa - prawo do własności, 73. Zasada społecznej gospodarki rynkowej. Jest ona podstawą ustroju gospodarczego RP opierająca się na swobodnej działalności gospodarczej oraz własności prywatnej, solidarności, dialogu i współpracy społecznych partnerów zgodnie z art. 20 konstytucji. Społeczno-socjalna gospodarka rynkowa określająca nasz system gospodarczy akceptuje zasadę liberalizmu gospodarczego i gospodarki rynkowej ale jednocześnie pod wpływem bieżącej polityki partii i związków zawodowych ustanowione są swoiste regulatory przebiegu procesów gospodarczych w celu ochrony prawnych postulatów czy wartości społecznych różnych grup. 74. Zasady decentralizacji władzy publicznej i samorządu terytorialnego. Zgodnie z Art. 15. 1. Ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy publicznej. Decentralizacja to proces przekazywania uprawnień decyzyjnych w dół hierarchii organizacyjnej, tj. delegowania ich jednostkom najniższego szczebla. Np. przekazanie obowiązków związanych ze służbą zdrowia lub szkolnictwem niższym gminom. Przyjęto bowiem, iż właśnie te jednostki, będąc najbliżej obywatela mogą lepiej działać dla dobra społeczeństwa. 75. Zasada zamkniętego systemu źródeł prawa. Obecnie system źródeł prawa w Polsce ma charakter systemu prawa zamkniętego zarówno pod względem podmiotowym jak i przedmiotowym . Zostało to wprost zawarte w Konstytucji w art. 87 określono , że źródłami prawa powszechnie obowiązującymi obok samej Konstytucji są : ustawy , ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia , a ponadto , na obszarze działania odpowiednich organów , ustanowione przez nie akty prawa miejscowego. Wszystkie te enumeratywnie wyliczone akty prawne są źródłami prawa powszechnie obowiązującego. 76. Zasada bezpośredniego stosowania ratyfikowanych umów międzynarodowych w wewnętrznym porządku prawnym. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw RP, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da pogodzić się z umową. 77. Zasady ustroju politycznego państwa w sytuacjach szczególnych zagrożeń. Konstytucja RP zapewnia gwarancję praworządności przy wprowadzaniu i stosowaniu stanów nadzwyczajnych. - określa tryby wprowadzenia stanu nadzwyczajnego - podaje zakres ograniczeń praw obywatelskich - określa maksymalny okres na jaki może być wprowadzony stan nadzwyczajny - ustala mechanizmy kontroli władzy wykonawczej przez ustawodawczą zakazuje w trakcie stanu nadzwyczajnego: - zmieniać zasadnicze ustawy jak Konstytucję, o wyborze prezydenta, ordynacji wyborczej, - skracać kadencji sejmu w trakcie i w terminie 90 dni od ustania tego stanu, - przeprowadzania referendum - przeprowadzania wyborów (parlamentarnych, samorządowych, prezydenckich)

Obowiązująca konstytucja przewiduje możliwość wprowadzania stanów nadzwyczajnych na części albo całym terytorium:
Wprowadzenie stanu nadzwyczajnego zmienia kompetencje organów państwowych a więc częściowo zasady ustrojowe i następuje:
- wzmocnienie organów wykonawczych
- ograniczenie praw obywatelskich