Czynniki środowiska wpływające na wzrost drobnoustrojów:
-dostępność składników odżywczych
-wilgotność
-temperatura
-pH
-promieniotwórczość
-ciśnienie osmotyczne
-potencjał oksydoredukcyjny
Dla większości tych czynników można wyznaczyć:
-wartości optymalne- drobnoustroje namnażają się obficie w tych warunkach
-wartości maxymalne- powyżej której hamowany jest wzrost drobnoustrojów
-zakres tolerancyjny- organizm zachowuje żywotność w określonym zakresie tych bodźców
Działanie czynników na drobnoustroje:
-drobnoustrojobójcze (bakteriobójcze, grzybobójcze, wirusobójcze)- zabijają drobnoustroje, efekt nieodwracalny, zmniejszający liczbę żywych drobnoustrojow
-drobnoustrojostatyczne (bakteriostatyczne, grzybostatyczne, wirusostatyczne)- hamuje wzrost i rozmnażanie drobnoustrojów
Temperatura:
-obniżenie temperatury poniżej optymalnej działa statycznie na drobnoustroje-zahamowanie wzrostu i namnażania
-obniżenie temp poniżej 0 działa: -bójczo- przy stopniowym ochładzaniu, -statycznie- przy nagłym obniżeniu temp
-podwyższenie temperatury nieco powyżej optymalnej- przyspiesza wzrost
-podwyższenie temp powyżej maxymalnej działa bójczo
Liofilizacja- gwałtowne zamrożenie drobnoustrojów w temp -70 z jednoczesnym suszeniem w próżni
Zastosowanie: kolekcje drobnoustrojów- przechowywanie przez długi czas z zachowaniem stabilności
Wysuszanie- oporność bakterii na wysuszanie zależy od:
-gatunku i formy
-przetrwalniki są najbardziej oporne na wysuszenie, np. prątki są bardziej oporne od krętków
-warunki środowiska- obecność materii organ pomaga przeżyć stan wysuszenia długi czas
Ciśnienie osmotyczne:
-bakrerie G+ bardziej oporne na różnice ciśnienia osmotycznego niż G-
-bakterie w roztworze hipertonicznym ulegają plazmolizie- wykorzystywane w konserwacji
pH, potencjał oksydoredukcyjny:
Czynniki mogące stymulować lub ograniczać wzrost drobnoustrojów:
Promieniowanie: Drobnoustroje powodują pewną wrażliwość na działanie promieni słonecznych, co związane jest z mutagennym lub letalnym działaniem:
-promieniowania UV- 230-270nm- powstawanie dimerów tyminy, cytozyny
-promieniowania jonizującego- np. gamma X
Dezynfekcja- usuwanie drobnoustrojów z powierzchni przedmiotów, środowiska
Antyseptyka- dezynfekcja skóry, błon śluzowych, ran
Usuwa formy wegetatywne bakterii i grzybów chorobotwórczych
Dezynfekcję przeprowadzamy za pomocą:
-wysokiej temperatury
-promieniowania UV
-filtrów membranowych
-środków chemicznych
Dezynfekcje termiczne:
Dekoktacja- gotowanie w temp wrzenia wody
Pasteryzacja- gwałtowne ogrzanie materiału w temp 62 prze 30 min lub w temp 72 prze 15 sek
Promieniowanie UV:
-promieniowanie UV jest nieprzenikliwe
-aktywne wobec form wegetatywnych bakterii
-nadaje się jedynie do dezynfekcji powietrza i gładkich powierzchni
Filtracja:
-przepuszczanie płynu lub gazu przez filtry o porach mniejszych niż rozmiar drobnoustrojów
-stosowana w dezynfekcji cieczy termo labilnych
-w połączeniu z prom UV do dezynfekcji powietrza w specjalnych boksach
Dezynfekcja chemiczna:
-wykorzystywana ogromna, zróżnicowana grupa związków chemicznych
-niektóre z nich wykorzystywane także w antyseptyce i konserwacji
Grupy związków o działaniu przeciwdrobnoustrojowym:
alkohole- powodują denaturacje białek, aktywne w środowisku wodnym ( st 70%) np. etanol, zopropanol. Stosowane jako rozcieńczalniki innych środków dezynfekcyjnych, wykorzystywane jako konserwanty
2. aldehydy- alkilowanie białek i kwasów nukleinowych, -najsilniejsza aktywność biologiczna, -mogą być wykorzystywane w sterylizacji np. aldehyd glutarowy, ortoftalowy, formaldehyd
kwasy organiczne i ich pochodne np. kwas salicylowy, kwas borowy, stosowane jako konserwanty w żywności (kwas benzoesowy), kosmetykach (parabeny), mogą mieć działanie uczulające
pochodne biguanidyny- chlorheksyna i aleksydyna, wykorzystywane głównie jako antyseptyki, roztwór alkoholowy poszerza ich spektrum działania
chlorowce- głównie chlor, jod i ich związki, kwas podchlorawy, chloramina- szerokie zastosowanie w dezynfekcji, skroplony chlor- dezynfekcja wody i ścieków, jodyna- rozwód alkoholowo-wodny jodu, jodofory- organiczne polimery jodu- aktywny jod powoli uwalniany
związki fenolu- głównie dezynfekcja podłóg, pochodne stosowane także jako antyseptyki
związki utleniające- nadtlenek wodoru- 3% roztwór- słaby antyseptyk, obecnie stosowany w sterylizacji plazmowej, kwas nadoctowy- szybkie działanie bójcze, działanie sterylizujące
związki powierzchniowo-czynne- duża grupa, często działają także jako detergenty np. związki amfoteryczne, związki kationowe
inne- np. związki azotu- oktenidyny- silne działanie dezynfekcyjne.