Antropogeneza (gr. ánthrôpos - człowiek, genesis - pochodzenie) jest próbą wyjaśnia w jaki sposób powstał współczesny nam pod względem anatomii Homo sapiens. Przedstawia i opisuje kolejne przemiany ewolucyjne, które zainicjowały wykształcenie się człowieczeństwa. Specyficzne ludzkie cechy bowiem nie tylko duży mózg, pionowa postawa ciała, szczególne uzębienie, dwunożny i naziemny chód, ale również samoświadomość, poczucie moralne, mowę artykułowaną, umiejętność tworzenia kultury oraz formowania złożonych struktur społecznych. Ubóstwo materiału badawczego znacznie utrudnia stawianiu hipotez na temat pochodzenia człowieka. Efektem tego jest brak hipotezy pochodzenia człowieka, która byłaby akceptowana przez większość naukowców i obejmowałaby globalnie proces antropogenezy.

Homo sapiens (człowiek rozumny) sposób życia jaki prowadzi, oraz biologiczne aspekty takie jak budowa serca wskazują na to, że jest on ssakiem. Posiada wszystkie cechy kręgowca np. zamknięty układ krwionośny, cztery kończyny, centralny układ nerwowy oraz charakterystyczny układ kostny. Człowiek najbliżej spokrewniony jest z małpami człekokształtnymi, w szczególności z gorylami i szympansami. Od reszty gatunków odróżnia go pionowa postawa ciała, specyficznie wygięty kręgosłup w kształcie litery S, dwunożność, długotrwały rozwój osobniczy a przede wszystkim bardziej rozwinięty i sprawny mózg o pojemności 1200-1500 cm³ umożliwiający świadome i celowe podejmowanie decyzji, abstrakcyjne myślenie oraz posługiwanie się mową oraz tworzenie kultury.

Od bardzo dawna pochodzenie człowieka było obiektem rozważań i przemyśleń. Początkowo były to błędne domysły, które były elementami mitów lub wierzeń religijnych. Do momentu w którym nastąpił rozkwit nauk biologicznych istniało przekonanie, że człowiek został stworzony przez Boga. Zaczęto dostrzegać jedność pomiędzy człowiekiem a światem. Według kolejnych wierzeń człowiek został stworzony z ziemskiego prochu natomiast jego dusza miała pozaziemski charakter. To stwierdzenie jest obecnie podstawowym światopoglądem dla dużej rzeszy ludzi. Niektórzy filozofowie katoliccy twierdzą, że akt stworzenia człowieka mógł być nadaniem człowiekowi duszy lecz większość uczonych nie uznaje nawet tego stwierdzenia. Obecnie istnieją niepodważalne dowody tłumaczące kolejne etapy antropogenezy, łącznie z faktem pojawienia się skomplikowanego życia psychicznego ludzi oraz rozwoju kulturowego.

Biolodzy ewolucyjni udowodnili i wyjaśnili, iż człowiek pochodzi od zwierzęcia. Wszystkie fakty związane z ewolucją człowieka były gromadzone w dwóch płaszczyznach. Pierwsza z nich były informacje o fizjologicznych i anatomicznych podobieństwach człowieka i zwierząt. Najnowsze badania zajmują się głównie badaniem molekularnego drzewa genealogicznego człowieka.

W pierwszych systemach klasyfikacji człowieka zaliczono do rzędu naczelnych, czyli Prymatów, dokładniej do małp człekokształtnych. Do rodziny tej wchodzą obecnie takie rodzaje jak goryl czy szympans. Obecnie wiadomo, ze klasyfikacja ta była jak najbardziej poprawna. Klasyfikacji tej dokonał Karol Linneusz, co więcej uczony ten zaproponował nazwę gatunkową dla człowieka, która pozostaje aktualna do dziś a brzmi Homo sapiens. Zaklasyfikowanie człowieka do grupy zwierząt było pewnego rodzaju rozwiązaniem problemu pochodzenia człowieka. Kolejnym uczonym, który zajął się problemem ewolucji człowieka był Lamarck. Uczony ten starał się wyjaśnić ukształtowanie się zasadniczych cech ludzkich, do których należy wyprostowana postawa ciała, rozwój mózgowia, mowy, psychiki czy rozwój kultury. Pochodzeniem człowieka zaczęto w sposób szczególny interesować się po ogłoszeniu przez Karola Darwina teorii ewolucji. Istotne stało się posiadanie odpowiednich dowodów dokumentujących proces ewolucyjny człowieka. W 1871 roku opublikowano pracę Darwina " O pochodzeniu człowieka". Było to dzieło, które pozwoliło na sprecyzowanie głównych kierunków poszukiwań, dzieżki którym udało by się wyjaśnić antropogenezę człowieka. Na podstawie licznych badań możemy obecnie stwierdzić, że człowiek należy do ssaków, a dokładniej do rodziny Hominidae wchodzącej w skład rzędu Naczelnych. Zwierzętami najbardziej spokrewnionymi z człowiekiem są człekokształtne małpy, do których należą szympans, orangutan czy goryl. Kolejnymi "kuzynami" człowieka są również gibony, ale stanowią one inną już rodzinę. Człowiek należy do kręgowców, wobec tego posiada charakterystyczne dla nich cechy. Ma zamknięty układ krążenia, cztery kończyny, specyficznie ukształtowany kościec oraz centralny układ nerwowy. Pozostałe cechy takie jak sposób życia czy budowa mięśnia sercowego pozwalają na zaliczenie gatunku Homo do ssaków. Człowiek posiada wiele fizjologicznych i anatomicznych szczegółów wspólnych z rodziną małp. Ma bardzo podobny skład krwi, jego czaszka posiada podobne wysklepienia, identyczna jest budowa kończyn, a poza tym małpy zapadają na podobne choroby. Psychika młodych małp oraz jej rozwój do pewnego momentu jest bardzo podobny do wczesnego okresu dzieciństwa, który zawiera się do około dwóch lat. Wyżej wymienione podobieństwa są niepodważalnym dowodem na wspólne pochodzenie. Jednakże cechy te są znacznie bliższe cechom gatunków poprzedzających współczesnego człowieka (Homo sapiens).Silniejszy związek pomiędzy wymienionymi podobieństwami występuje w dzieciństwie niż w latach dorosłych. Świadczyć to może o prawdopodobnym istnieniu wspólnych z małpami przodków i zbieżności w pewnym okresie ewolucji. Człowiek współczesny należy do jednej z rodzin rzędu naczelnych określanej mianem człowiekowate(Hominidae),której jest dziś jedynym żyjącym przedstawicielem. Wcześniejsze istoty należące do tej rodziny dawno wymarły i niestety nie po wszystkich zachowały się do dziś szczątki, które mogą przybliżyć ich historię istnienia.

Antropogeneza próbuje nam zobrazować przebieg ewolucji człowieka na przestrzeni milionów lat. Hominidy powstały na skutek przeobrażeń małp człekokształtnych w procesie ewolucji. Działo się to już około 7 milionów lat temu. I to prawdopodobnie one zapoczątkowały nową linię rozwojową ludzi, czyli są przodkami Homo sapiens. Homo sapiens - człowiek rozumny, według definicji encyklopedycznej, to jedyny współcześnie występujący gatunek z rodzaju człowiekowatych (homo), zamieszkujący całą Ziemię . Do gatunku homo obecnie zalicza się: człowieka współczesnego, człowieka kromańskiego i człowieka współczesnego starszego. Trwają również spory, czy zamieszkujący podczas ostatniego zlodowacenia Europę, człowiek neandertalski, to podgatunek tego rozumnego, czy osobny gatunek. Za kolebkę ludzkości uważa się Afrykę, gdzie żyli kiedyś przodkowie i człowieka, i małp człekokształtnych. Za rozszczepienie się tych gatunków prawdopodobnie odpowiedzialne jest zróżnicowanie klimatu na tym kontynencie. Wypiętrzenie pasm górskich spowodowało zmianę klimatu w części wschodniej na wilgotny, a w części zachodniej na suchy. Suchy klimat zmusił żyjące tam naczelne do wędrówki w poszukiwaniu pożywienia i schronienia. Zatem ewolucja to wynik koniecznej adaptacji do zmienionego środowiska. Przyjrzyjmy się, zatem jak ten proces prawdopodobnie przebiegł. Za najstarszych przedstawicieli rodziny człowiekowatych uznaje się Sahelanthropus tchadensis choć jego dwunożność nie została potwierdzona i Orrorin tugenensis, których szczątki znaleziono w Afryce. Ok. 5,5 mln lat temu – również w Afryce – pojawiły się ardipiteki, a po nich pierwsze australopiteki (4-2 mln lat temu) i spokrewnione z nimi parantropy. Skamieniałościom australopiteków towarzyszyły narzędzia kamienne, jednak nie ma pewności, czy nie były one wytworem późniejszych lub żyjących już wyżej rozwiniętych hominidów przebywających na tym samym terenie.
Rodzina Hominidae wyodrębniła się ze swego pnia wyższych naczelnych w tym samym czasie co rodzina człowiekokształtnych. Proces ten rozpoczął się bardzo dawno, około 14 milionów lat temu.Z rodziny Pongidae dziś żyją co najmniej 4 gatunki: szympans ,goryl, orangutan, gibbon. Rodzina Hominidae wyłoniła się ze słabo brachiacyjnych lub prebrachiacyjnych małp – Dryopithecinae.W trakcie rozwoju rodziny Hominidae dokonał się proces hominizacji (uczłowieczenia).Polegał on na wyodrębnianiu się, natężaniu, zaostrzaniu i kolejnym rozkwicie cech typowo ludzkich. Aby móc uzyskać jakiekolwiek informacje na temat możliwości powstania kultury i jej rozwoju, należałoby prześledzić uważnie rozwój cech anatomicznych, a także behawioralnych. Najłatwiej prześledzić rozwój cech anatomicznych, gdyż o tym niejako informują nas zachowane szczątki kopalne, zaś prześledzenie ich behawioralu jest niezwykle trudne. Opiera się na analogiach zachowań wyższych naczelnych.

RAMAPITHECUS- hipotetyczny najwcześniejszy rodzaj Hominidae
Istnieją przesłanki, że zmiany środowiska, które się dokonały 14 milionów lat temu (ocieplanie się i zmniejszenie wilgotności klimatu) prowadziłu do rozwoju formy Ramapithecus, a następnie Australopitecus. Daleko posunięte zmiany środowiska, mianowicie przekształcenie lasu tropikalnego sawannę spowodowało całą masę zmian i wykształciło nowe cechy adaptacyjne u organizmów. Około 14 lat temu znaleziono szczątki istoty prowadzącej naziemny tryb życia, należącej niewątpliwie do wyższych naczelnych. Miało to miejsce w Pendżabie, Kenii-stąd pochodzą nazwy Ramapithecus i Kenyapithecus. Kształt szczęki u Ramipthecusa jest V-kształtny, a nie U-kształtny. Miał silną żuchwę, zdolną do ruchu pionowego i trącego poziomego, umożliwiającego miażdżenie twardych nasion. Mógł od czasu do czasu przyjmować pionową postawę ciała, ale głównie poruszał się na czterech nogach. Jego okazjonalny pionowy chód mógł przypominać poruszanie się małp człekokształtnych na tylnich nogach.

Sahelanthropus tchadensis – wymarły gatunek ssaka człekokształtnego. Żył około 7 mln lat temu (górny miocen) w Środkowej Afryce. Właściwie nic nie wiadomo o tych istotach poza wyglądem ich czaszek, które odnaleziono w latach 2001–2002 w okolicach jeziora Czad. Czaszki wyglądają podobnie do ludzkich. Płaska twarz, podobne uzębienie, jedynie znacznie mniejsza puszka mózgowa i szerszy rozstaw oczodołów.

Praeanthropus tugenensis (Orrorin tugenensis) – wymarły gatunek ssaka człekokształtnego, jeden z najstarszych znanych przedstawicieli linii rozwojowej hominidów. Na podstawie analizy wieku popiołów wulkanicznych, w których dokonano odkrycia, ustalono, że żył około 6,1-5,8 mln lat temu. Wśród znalezionych szczątków była szczęka, zęby, kość ramienna, kość udowa i kości ręki, łącznie 13 skamielin należących do co najmniej pięciu osobników, znalezionych na czterech stanowiskach. Na podstawie analizy znalezionych szczątków przypuszcza się, że orrorin mógł być istotą fakultatywnie dwunożną. Za bipedią przemawiają takie cechy, jak dystrybucja istoty zbitej w trzonie i szyjce kości udowej, asymetria w grubości warstwy kortykalnej – grubsza część dolna (u współczesnych małp człekokształtnych brak asymetrii w grubości tej warstwy lub grubsza część górna), wydłużona szyjka kości udowej tak jak u australopiteków, powiększone miejsce przyczepu mięśnia pośladkowego większego, głowa kości udowej większa niż u wcześniejszych homininów. Ta ostatnia cecha jest sporna i niektórzy (White) wskazują, że rozmiar głowy kości udowej jest porównywalny z głową kości udowej szympansa, a więc należałoby wykonać zdjęcia RTG. Budowa zębów nawiązuje do późniejszych ardipiteków i australopiteków. Chociaż redukowany kieł V-kształtny bardziej przypomina kieł szympansa, jest od niego mniejszy.

Ardipitek (Ardipithecus) – rodzaj wymarłych ssaków naczelnych z rodziny człowiekowatych, wyodrębniony z australopiteków na podstawie bardzo fragmentarycznych szczątków. Szczątki pierwszego osobnika tego rodzaju odnaleziono w roku 1992 w Aramis w Etiopii. Ardipiteki zamieszkiwały Afrykę około 5,8–4,4 mln lat temu, zatem przed australopitekami, za których prawdopodobnych przodków są obecnie uważane. Pod wieloma względami przypominały małpy człekokształtne. Uważa się, że były istotami dwunożnymi.

Rodzaj Ardipithecus został wyodrębniony na podstawie analizy zębów, szczątków czaszki i kończyn górnych, jednakże jego pozycja w łańcuchu ewolucyjnym człowieka nadal nie jest w pełni ustalona. Ardipitek (Ardipithecus ramidus), wczesny przedstawiciel człowiekowatych, którego szczątki (fragmentaryczne znaleziska co najmniej kilkudziesięciu osobników) znane są z wczesnego pliocenu Etiopii (ok. 4,4 mln lat temu); podgatunek A. ramidus kadabba żył prawie 5 mln lat temu. Zamieszkiwał tereny drzewiaste, ale był w pełni dwunożny, podobnie jak późniejsze australopiteki, od których był jednak prymitywniejszy pod względem budowy czaszki i uzębienia (większe kły, mniejsze zęby policzkowe, cieńsze szkliwo). Niektórzy badacze uważają ardipiteka za najstarszego przedstawiciela rodzaju Australopithecus (Australopithecus ramidus), inni nadają mu odrębny status rodzajowy.

AUSRTALOPITHECUS (AUSTRALOPITEK) Należy do rodziny Hominidae. Został odkryty przez Raymonda Darta w latach dwudziestych. Nazwa Australopithecus oznacza-małpa południowa. Żył w środowisku sawannowym , na dużych obszarach Afryki Pd, Wsch. i środkowej. Dopiero odkrycia Lewisa Leakeya potwierdziły przypuszczenia Darta, że jest to wczesna forma człowiekowata. Jeśli określenie „małpolud” stosuje się do jakiejś istoty z przeszłości , to jest nią właśnie Australopitek. Jego ciało od pasa w dół przypomina człowieka, natomiast od pasa w górę- ciało małpy. Budowa tułowia, miednicy oraz długiej kości uda świadczy o tym, że często on przyjmował postawę pionową. Przypuszcza się ,że dwunożny chód Australopiteka był dość chwiejny, nogi były szeroko rozstawione, cała zaś sylwetka pochylona do przodu. Szczęka była masywna ,co dawało możliwość ruchu poziomego trącego- a zatem w jego pożywieniu przeważał twardy pokarm roślinny. Profil czaszki był pionowy, a część twarzowa nieco krótsza niż u małp. Prymitywnego wyglądu nadawały mu silnie rozwinięte wały nadoczodołowe. Otwór potyliczny był bardziej przesunięty do przodu niż u małp, co pozwalało dłużej utrzymywać postawę pionową. Dłoń Australopiteka nie była bardziej chwytna od dłoni małp człekokształtnych, a pojemność mózgoczaszki nie przekraczała pojemności czaszki dzisiejszego szympansa, była mniejsza od czaszki goryla. Miał ok. 120-130 cm wzrostu,ważył ok. 40 kg.

Pierwszym śladom przedstawicieli rodzaju Homo towarzyszą prymitywne narzędzia kamienne. Narzędzia znalezione w wąwozie Olduvai (kultura Olduvai) – datowane na ok. 2,6 mln lat (Hadar, Omo i Turkana), a w Azji na ok. 2 mln lat – przypisywane są Homo habilis (człowiek zręczny). Prawdopodobnie wyłonił się spośród australopiteków. Był od nich bardziej wyprostowany, osiągał ok. 130 cm wzrostu i miał większy mózg. Świadectwa kopalne wskazują na jego obecność do ok. 1,5 mln lat temu. Od ok. 1,8 mln do 70 tys. lat temu żył H. erectus i H. ergaster czasami traktowane jako jeden gatunek – pitekantrop nazywany człowiekiem wyprostowanym. Jego (lub ich) ślady znajdowane są w Afryce, Azji i Europie, co sugeruje, że był pierwszym gatunkiem, który opuścił Afrykę. Pitekantrop udoskonalił wytwarzanie narzędzi, polował na zwierzęta i potrafił rozpalać ogień. Prawdopodobnie tworzył struktury społeczne oparte na związkach rodzinnych. Ok. 350 tys. lat temu na terenie Europy pojawili się pierwsi przedstawiciele neandertalczyka (Homo neanderthalensis). Pierwsze ślady Homo sapiens datowane są na ok. 250 tys. lat (archaiczny Homo sapiens). W Europie pojawił się ok. 45 tys. lat temu (kromaniończyk), a więc w czasie kiedy żyli jeszcze neandertalczycy. Obydwa gatunki koegzystowały obok siebie przez blisko 10 tys. lat. Do tej pory nie wiadomo, co spowodowało wyginięcie neandertalczyków.

HOMO HABILIS
W gorącej strefie klimatycznej, w Afryce w okresie od 1.9-1.7 miliona lat temu żyła istota człowiekowata, której klasyfikacja po dziś dzień jest przedmiotem nieustannych sporów. Homo habilis żył na podobnym obszarze co Australopithecus africanus, z której to formy biologicznej najprawdopodobniej się rozwinął. Miał stosunkowo drobną budowę ciała i niski wzrost(120-125 cm).U Homo habilisa palce nóg nie były chwytne: paluchem mógł poruszać tylko w płaszczyźnie pionowej, podobnie jak człowiek współczesny. Stopa była podwójnie wysklepiona, co pozwalało na długotrwałe utrzymywanie pionowej pozycji ciała i kroczenie do chodu człowieka współczesnego. Kciuk jego był bardziej przeciwstawny niż u Australopiteków. Mózg miał wielkość 660 cm3. Liczba neuronów osiągnęła u tej formy około4,5 miliarda; współczesny człowiek ma ich 5 miliardów. Homo habilis był wszystkożerny. Polował na mniejsze zwierzęta, resztkę pokarmu stanowiła padlina. Homo habilis jest dziś tez kojarzony z forma dawniej określana jako wczesny Homo erectus, czyli człowiek wyprostowany z Jawy.
Jeśli zas chodzi o jakiekolwiek narzędzia – to dość nieregularnie roztłuczone otoczaki z ostrymi krawędziami. Nie można się w nich jednak dopatrzeć jakiegoś stałego wzoru czy typu, z tego też powodu John Napier podważał ich klasyfikacje jako przejawów kultury.

HOMO ERECTUS
Zwany też Pithecahthropusem. Nazwę zawdzięcza swemu odkrywcy, Eugenie Dubois. Jest bez wahania zaliczany do rodzaju Homo, co znaczy człowiek. Żył w okresie od ok. miliona do 200 tyś lat temu. Posiadał już wszystkie podstawowe cechy typowo ludzkie: całkowicie spionizowaną postawę, poruszał się wyłącznie na dwóch nogach,
miał całkowicie przeciwstawny kciuk umożliwiający chwyt precyzyjny, duży mózg, którego górna granica pojemności poważnie przekraczała dolną granicę pojemności mózgu człowieka współczesnego, tworzył wiele typów narzędzi, miał złożony sposób komunikowania się w gromadzie. Żył na olbrzymich obszarach Starego Świata-Afryce, Azji, Europie, umiejąc sobie radzić w rozmaitych klimatach: od tropikalnego do umiarkowanego. Był wyższy i masywniejszy od swoich poprzedników. Jego wzrost wahał się od 165-175 cm, waga ciała mogła przekraczać 70 kg. Czaszka była gruba i masywna, żuchwa ciężka wyposażona w diastemę. Czoło było bardziej pochylone niż u Australopiteka i miał też większe wały nadoczodołowe. Szerokość czaszki była większa niż jej wysokość, podtrzymywałay ją mocno rozwinięte mięsnie szyi i karku. Zewnętrzne cechy Homo Erectusa wskazywały by na formę co najmniej tak prymitywną jak Australopitek-nic bardziej mylnego, bowiem cechy typowo ludzkie miał on rozwinięte prawie w takim samym stopniu jak człowiek współczesny. Pojemność mózgoczaszki – od 750-1250 cm3. Żył w gromadach kilkudziesięcioosobowych i zbiorowo polował na duże zwierzęta. Zamieszkiwał jaskinie, budował schrony od wiatru i deszczu na kamiennych podstawach. Homo Erectus znał ogień. Na podstawie rozległych badań archeologicznych formą Homo Erectus wiąże się powszechnie 2 przemysły szelski(abwilski) i aszelski, które składają się na okres w dziejach kultury ludzkiej określany jako dolny paleolit, czyli najwcześniejszy okres starszej epoki kamienia ( czasem nazywanej tez epoka kamienia łupanego).Te 2 przemysły reprezentują 2 podstawowe techniki obróbki kamienia ( technika rdzeniow i technika odłupkowa).

HOMO SAPIENS - Człowiek rozumny
Dziś do gatunku Homo Sapiens, obok człowieka żyjącego współcześnie (homo sapiens sapiens) zalicza się również formy znacznie wcześniejsze: człowieka ze Swanscombe, i Neandertalu. Wszystkie te formy maja prawdopodobnie ścisły związek z człowiekiem współczesnym, choć zaliczenie ich do jednego gatunku ma charakter umowny. Człowiek neandertalski pojawił się na kuli ziemskiej 350 tyś lat temu. Rozwinął się pewnie z jakiejś ostatniej formy Homo Erectusa. Znamy dwie formy Neandertalczyka-wcześniejszą i poźniejszą. Miał wygląd prymitywny, szczególnie silnie rozwinięte wały nadoczodołowe. Pojemność jego czaszki była jednak równa lub nieomal równa pojemności czaszki współczesnego człowieka.(ok. 1500cm3) Wczesny neandertalczyk zamieszkiwał szeroki obszar Starego Świata, dobrze radził sobie nawet z chłodnym klimatem. Natomiast neandertalczyk klasyczny zamieszkiwał mniejszy obszar Europy, Bliskiego Wschodu i Afryki Pn. Był masywnie zbudowany, wzrost od 165-175. Miał nogi krótsze niż człowiek współczesny, a u jego formy znajdujemy klasyczne wygięcie kości udowej. Dotrwały do naszych czasów dowody jego bogatego życia społecznego a także wytwory jego kultury. Z neandertalczykiem związany jest przemysł mustierski. Do tej kultury należy wile zróżnicowanych, wykonanych według starych wzorów narzędzi. Po raz pierwszy w kulturze stworzonej przez Neandertalczyka wystąpiła wyspecjalizowana broń myśliwska. Nowym surowcem do wyrabiania narzędzi stały się kości. Pojawiły się też intencjonalne pochówki zmarłych( co świadczy o kulturze kulturze i życiu społecznym i o rozwinięty wyobrażeniach na temat śmierci).

HOMO SAPIENS SAPIENS (Człowiek współczesny)
Najwcześniejsze szczątki podgatunku homo sapiens sapiens są datowane na okres od 40 do 35 tyś lat temu. Tworzył on kulturę górnego paleolitu. Wyróżnia go: wąski nos, szerokie i wysokie czoło, duży mózg, stosunkowo małe łuki brwiowe i niskie oczodoły. Skrócenie się szczęki, zmniejszenie się funkcji miażdżąco-trącej,pieczenie mięs i rozdrabnianie z pomocą narzędzi. Odtąd przeobrażenia kultury ludzkiej dokonywały się już za sprawą mechanizmów kulturowych, kulturowych nie pod wpływem przemian biologicznych czy ewolucyjnych

Homo sapiens sapiens
Wydaje się, że ośrodkiem pochodzenia człowieka współczesnego była Azja w rejonie Morza Kaspijskiego. Białe rasy rozszerzyły swój zasięg na zachód, wokół brzegów Morza Śródziemnego do Europy, na część Azji i Afryki. Mogły one wyprzeć kromaniończyków. Rasy negroidalne podążyły z na południe, i z obu stron opanowały tereny Oceanu Indyjskiego, a prócz tego i Afrykę, i Malezję. Rasy mongoloidalne rozszerzyły swój zasięg na wschód i na północ, zajmując Syberię i Chiny. Później przebyły Cieśninę Beringa i zawładnęły oboma Amerykami.
Obecna postawa człowieka jest całkowicie wyprostowana, głowa zachowuje równowagę w stosunku do szczupłej szyi, nie wystając z ramion do przodu. Pojemność jego czaszki znów zwiększyła się, czoło spłaszczyło, zmalały łuki kostne nad oczodołami. Twarz, a szczególnie szczęki, zmniejszyła się w stosunku do całej czaszki. Zmniejszenie szczęk stało się przyczyną zmian w uzębieniu. Zęby zmalały, zmniejszyła się ich ilość.
Kierunek ewolucji , który prowadzi do zwiększenia stopnia inteligencji, spowodował zmniejszone zapotrzebowanie na siły czysto fizyczne. Człowiek nie potrzebuje już takiego wysiłku dla zdobycia pożywienia, czy walki z wrogiem, bytującym z nim wspólnie w tym samym środowisku.
Współczesny sapiens posługuje się już mową artykułowaną, coraz bardziej skomplikowaną. Rozwój podążył w kierunku postępu w produkcji narzędzi i broni. Człowiek rozpoczął również życie rodowe i plemienne, by z czasem doskonalić je w rozwiniętych cywilizacjach.

Podsumowanie
Karola Darwina, czyli ojca teorii ewolucji, współcześni mu, wykpiwali i wyśmiewali. Jego teza, jakoby człowiek wcale nie był istotą uprzywilejowaną, a pochodził od gatunków znacznie prostszych, wzbudzała kontrowersje, bunty, a nawet zdecydowany sprzeciw ze strony Kościoła.
Dziś wiemy, że to jedynie przypadkowi zawdzięczamy naszą pozycję w świecie. Poznając, dzięki antropogenezie, losy naszych praojców możemy mieć pewność, że nie zawsze byliśmy panami tej ziemi. To „inteligencji” przyrody lub dobremu zrządzeniu losu, zawdzięczamy, że razem z małpami wąskonosymi nie żyjemy w tym samym środowisku i wiedziemy jakże odmienny żywot. Lecz musimy mieć też świadomość, że zgodnie z prawidłowością teorii ewolucji, człowiek jako gatunek na obecnym stadium rozwoju naszej planety-matki, nie ma dużych szans, by zachować taką uprzywilejowaną pozycję. Co zatem czeka nasz gatunek Homo sapiens sapiens? Czas pokaże. Lecz za kilka tysięcy lat obecny stan może ulec zmianie...

CZYNNIKI HOMINIZACJI (uczłowieczenie człowieka).BIOLOGICZNY:1.powiększyło się mózgowie(szczególnie kresomózgowie);2.Zmieniły się proporcje czaszki,skróciła się twarzoczaszka,zwiększeniu uległa część mózgowa;3.Zmieniła się wielkość i liczba zębów(spowodowana zmianą odżywiania);4.Pionizacja postawy(zejście z drzew),wykorzystywano już chwytność dłoni, dzięki czemu można było wykorzystać je do pracy,skróciły się kończyny górne, zaginął ogon, przeciwstawieniekciuka,reszczie palcom.;5.Lepsze unerwienie mięśni ręki;6.Zanik pazurów, pojawienie się paznokci;7.Jedna para sutek;8.Spłaszczenie klatki piersiowej;9;Zmniejszenie ilości owłosienia;10.Zwiększona wys.ciała;11.Pigmętacja skóry;12.Zmniejszyła się ilość potomstwa,wydawanego za jednym razem,wydłużył się okres ciąży;13.Wysklepienie i powiększenie stopy,skróciły się palce;14.Amortyzacyjna funkcja kręgosłupa.SPOŁECZNO_KULTUROWE:1.Wykształcenie mowy, zaczęto się porozumiewać;2.Wytworzyło się pismo;3.Produkcja narzędzi,broni,odzieży,biżuterii,domostw;4.Życie w grupach,społeczeństwach;5.Podział pracy i obowiązków;6.Przekazywanie wiedzy i doświadczeń;7.Opanowanie ognia;8.Pochówki;9.Dłuższa opieka nad potomstwem;10.Magazynowanie,konserwacja,hodowla zwierząt i uprawianie roślin.