Prawda we współczesnym świecie – „Wybrane koncepcje prawdy w świetle życia codziennego”

Każdy człowiek już od najmłodszych lat życia spotyka się z szeregiem zdarzeń oraz czynności, które w pewien sposób kształtują jego życie. Kultura w której żyjemy pod wpływem zmian cywilizacyjnych ustaliła pewne normy, które regulują życie jednostek. Do takich norm należą np. dobro oraz zło. W parze z tymi wartościami bardzo często też idą prawda oraz fałsz. Ludzie utożsamiają z prawdą zjawiska dobre oraz pozytywne. Natomiast fałsz jest pojmowany w sposób pejoratywny. W codziennym życiu najczęściej wartości prawdy oraz fałszu przypisujemy zdaniom, które słyszymy bądź czytamy. Jednak ten temat jest strasznie szeroki oraz może być tematem wielu dociekań. Filozofów już od początków rozwijania ich myśli interesowało pojęcie prawdy oraz fałszu w odniesieniu do zdań. Ja w mojej pracy postaram się ukazać, jak w obecnych czasach może wyglądać prawda w oparciu o wybrane koncepcje filozoficzne, oraz postaram się wykazać relatywność pojęcia prawdy.

Rozważania zacznijmy od klasycznego pojęcia prawdy sformułowanego przez Arystotelesa. Dla filozofa prawdą była zgodność myśli z rzeczywistością – „Powiedzieć, że istnieje, o czymś, czego nie ma, jest fałszem. Powiedzieć o tym, co jest, że jest, a o tym, czego nie ma, że go nie ma, jest prawdą.” Ta klasyczna definicja prawdy zawarta w czwartej księgi arystotelesowskiej „Metafizyki” jest w swej zasadzie bardzo prosta. Ponieważ możemy powiedzieć, że pada śnieg tylko wtedy kiedy śnieg pada. Wtedy nasze zdanie będzie prawdziwe, a w innym przypadku jest fałszywe. Ta definicja prawdy ma bardzo praktyczne zastosowanie zwłaszcza do prostych czynności. Jednak zastanówmy się, co dzieje się w momencie bardziej skomplikowanego zdania. Dla przykładu, czytając zdanie „W Afryce dzisiaj spadł śnieg.” nie możemy jednoznacznie orzec czy tak faktycznie było czy nie. Wiadomym jest, że raczej opad śniegu dla tego regionu geograficznego jest mało prawdopodobny, jednak nie będąc w tym miejscu nie możemy jednoznacznie orzec o tym, czy to zdanie jest prawdziwe bądź fałszywe. Klasyczna koncepcja prawdy była również rozwijana przez Św. Tomasza z Akwinu, który do myśli Arystotelesa dodał jeszcze kilka innych założeń, np. o obiektywności i absolutności prawdy.

Ciekawą koncepcję prawdy zupełnie odmienną w stosunku do koncepcji klasycznej przedstawiali filozofowie z kręgu filozofii pragmatycznej. Prawda w ujęciu tej filozofii była związana głównie z użytecznością oraz korzyścią jakie dane zdanie bądź inna czynność związana z rozumowaniem mogą przynieść. William James jako jeden z czołowych przedstawicieli tego nurtu filozofii w swojej koncepcji prawdy wskazywał na konieczność przeprowadzenia wieloetapowych analiz, które w konsekwencji doprowadzają nas do zdania prawdziwego. Dla Jamesa użyteczność była charakteryzowana w sposób bardzo szeroki. Aby stwierdzić, że coś jest użyteczne, a za tym idzie prawdziwe, trzeba było dokonać szczegółowej analizy wszystkich możliwych zdarzeń związanych z daną kwestią. Wynikiem tej analizy jest nasza ocena użyteczności rozumianej jako zakres wszelkich związków danego przedmiotu lub pojęcia z otoczeniem oraz całokształt jego możliwości wpływania na inne obiekty znajdujące się w danym otoczeniu. Ocena użyteczności daje nam według Jamesa obiektywną i możliwą do zweryfikowania wiedzę, którą można uznać za wiedzę prawdziwą w odniesieniu do danego obiektu.

Przedstawiłem dwie koncepcje prawdy, które mimo tego, że dotyczą tego samego pojęcia różnią się w pewien sposób. Koncepcja Arystotelesa może mieć zastosowanie do spraw takich o których możemy orzec z całkowitą pewnością. Jak dobrze wiemy nie wszystko co istnieje na świecie jest pewne. Więc czy w takim razie to nie jest prawdziwe? Tego też nie możemy jednoznacznie stwierdzić. Widzimy w tym miejscu, że prawda jest tak naprawdę bardzo silnie związana z subiektywizmem, który jest jeszcze bardziej widoczny w koncepcji Jamesa. Oczywiście założenia myślicieli co do ich koncepcji prawdy zakładają iż należy przeprowadzić szereg analiz, które nas doprowadzą do zdania bądź innego czynnika prawdziwego. Jednak codzienne życie nas do tego nie skłania. Czy zatem filozoficzne koncepcje prawdy nie mają totalnie racji bytu w dzisiejszym świecie? Mają rację bytu, jednak tak, jak wspomniałem z pewnym ograniczeniem. Nie możemy chyba stwierdzić, że istnieje jakakolwiek prawda absolutna. A często człowiek chce, nawet na siłę przekonać innego człowieka do tego, że coś co jest fałszem jest prawdą. Nie da się ukryć, że najczęściej takie zabiegi są stosowane w mediach jak i przez elitę polityczną naszego i nie tylko naszego kraju.

Ciekawą koncepcją dotyczącą prawdy, którą pragnę przywołać w mojej pracy biorąc pod uwagę jej podtytuł jest relatywizm. Relatywizm jest poglądem, który głosi, że którego prawdziwość wypowiedzi można oceniać wyłącznie w kontekście systemu, w którym są one wypowiadane. Dzięki temu relatywizm odchodzi od absolutyzmu uważając, iż nie ma treści absolutnych, których ocena byłaby identyczna i niezależna od kontekstu. Myślę, że jest to jak najbardziej ciekawa i trafna koncepcja dotycząca prawdy jak i fałszu. Prawdziwość sądów zależy m.in. od kultury, kontekstu, przyjętych założeń czy języka. Sformułowanie – „Marek ukradł 15 bułek ze sklepu. Jest okropnym człowiekiem i przestępcą, którego nie chcę znać.” w kontekście dwóch pierwszych koncepcji prawdy moglibyśmy uznać za poprawne. Ponieważ faktem jest, że kradzież jest zła oraz raczej korzystne dla nas jest niezadawanie się z osobami, które trudnią się fachem złodzieja. Natomiast patrząc przez pryzmat relatywizmu – załóżmy, że ten człowiek ukradł te 15 bułek dla swoich chorych dzieci, które przymierały głodem. Ukradł ponieważ nie miał zwyczajnie pieniędzy. Czy wtedy zdanie o tym, że jest on „…okropnym przestępcą, którego nie chcę znać.” musi być prawdziwe i pewne? Oczywiście zależy od naszych subiektywnych odczuć.

Reasumując prawda w dzisiejszym świecie może być niezwykle płynna i ruchoma. Ciężko nam jest wskazać wartości, których prawdziwość jesteśmy gotowi orzec z całą pewnością. Jeszcze nie tak dawno istniał szereg wartości, które ludzie uważali za prawdziwe i godne. A dzisiaj tego raczej już nie ma, a prawda często zależy od osoby, która dane zdanie wypowiada. Aczkolwiek są też takie przypadki, kiedy to prawdą staje się to co staje się korzystne dla jakiejś grupy ludzi mimo sprzeciwu ogółu.