Morwa Czarna - Morus nigra
Morwa biała - Morus alba
Morwa czarna jest drzewem osiągającym wysokość od 10 do 15 m w zależności od warunków w jakich wzrasta. Pień drzewa morwowego jest prosty, często rozgałęziający się na kilka solidnych konarów. Kora drzewa jest brązowego koloru, w dotyku bruzdkowana i dosyć szorstka. Liście morwy czarnej są owalnego kształtu, ostro zakończone, natomiast u nasady blaszki są sercowato wcięte. Brzeg liści morwy czarnej jest grubo piłkowany. Drzewo to posiada kwiaty męskie, które składają się z czterech płatków i czterech pręcików. Są one zebrane we wzniesione kotki. Kwiaty żeńskie są natomiast zebrane w krótko-szypułowych główkach o zalążniach z dwoma słupkami. Drzewo morwy czarnej kwitnie w maju lub w czerwcu.
Owoce morwy czarnej, które są jadalne, są kulistego lub owalnego kształtu, osiągające długość do 2 ,5 cm. Owoce te są bardzo soczyste o słodko-kwaśnym smaku (zawierają znaczne ilości witaminy C) i dojrzewają przeważnie w miesiącu lipcu!.
W wieku XVI jagody, kora oraz liście morwy czarnej były szeroko stosowane w medycynie ludowej. Jagody nadawały się świetnie na problemy związane z różnego rodzaju zapaleniami oraz w celu zahamowania krwawienia. Korę z drzewa morwowego stosowano na bóle zębów, natomiast liście były używane na ukąszenia węży lub jako antidotum na zatrucie tojadem mocnym. Występuje również gatunek morwy białej (M.alba), która jest wciąż używana w Chinach jako środek na kaszel, przeziębienia oraz w przypadkach wysokiego ciśnienia krwi. Chińczycy używają również naparów z morwy białej jako środka odżywczego dla organizmu.
SUROWCE LECZNICZE
Jagody (owoce), liście, młode gałązki, kora z korzenia.
ZASTOSOWANIE
Morwa czarna stosowana jest w przypadkach raka piersi, raka jajnika, zapalenia nadkłykcia bocznego kości ramiennej (łokieć tenisisty).
Z owoców morwy czarnej sporządza się smaczne dżemy, marmolady, wykorzystuje się je do produkcji alkoholi oraz syropów.
SKŁADNIKI
Morwa czarna zawiera flawonoidy, kumaryny, taniny, cukry (inwertowany, trzcinowy). Jagody zawierają także witaminę A, B1, B2, C oraz barwnik, który wykorzystuje się do barwienia przetworów.
UŻYCIE
JAGODY (OWOCE):
NALEWKA - nalewkę stosować jako środek wzmacniający organizm oraz “dokarmiający” naszą krew. Morwę czarną można łączyć z takimi chińskimi ziołami jak wu wei zi lub he shou wu. Można również spożywać świeże owoce morwy czarnej.
PŁUKANKA JAMY USTNEJ/GARDŁA - zmiażdżyć świeże jagody morwy czarnej i używać soku w przypadkach owrzodzeń jamy ustnej oraz bólów gardła.
LIŚCIE:
NAPAR - napar z liści morwy czarnej stosuje się na przeziębienia oraz w czasie dreszczy. Morwa czarna łączy się dobrze z kwiatem bzu czarnego lub z miętą.
ODWAR - odwar z liści morwy czarnej używa się w przypadkach przeziębień.
SYROP - syrop sporządzony z odwaru z liści morwy czarnej świetnie nadaje się na różnego rodzaju kaszle.
MŁODE GAŁĄZKI MORWY CZARNEJ:
ODWAR - odwaru z młodych gałązek morwy czarnej używa się na wszelkie bóle reumatyczne umieszczone w górnej części ciała. Morwę czarną można łączyc z takimi ziołami chińskimi jak: wei ling xian, żeń-szeniem syberyjskim, fang feng, gui zhi lub qin jiao.
KORA Z KORZENIA:
ODWAR - używać odwaru na dolegliwości związane z płucami, na problemy z astmą, lub jako środka moczopędnego w przypadku obrzęków (w tym przypadku można łączyć morwę czarną z chińskimi ziołami fu ling, chen pi lub z bukko-łacińska nazwa Barosma betulina).
Morwa biała ma też cenne właściwości lecznicze - wyrównuje i stabilizuje poziom cukru, wspomaga odchudzanie, obniża poziom cukru we krwi, poziom trójglicerydów i "złego" cholesterolu LDL.
Liście morwy białej, hamując działanie enzymów odpowiedzialnych za rozkład węglowodanów, zapobiegają metabolizmowi cukrów złożonych w glukozę, a przez to ograniczają jej wchłanianie przez organizm.
Biała morwa obniża wyraźnie łaknienie na słodycze.
Jest to również najnowsze odkrycie w kosmetyce medycznej - zaczęto ją stosować jako skuteczny lek na przebarwienia. Morwa również hamuje podrażnienia i działa przeciwzapalnie.
Liście morwy wykazują właściwości lecznicze. Działają stabilizująco na poziom cukru we krwi,
ograniczając jego przyswajanie przez organizm, dlatego mogą być polecane pomocniczo w
cukrzycy typu 2 oraz przy odchudzaniu. Owoce są jadalne. Liście zbierano na karmę dla jedwabników.
Bluszcz pospolity (Hedera helix L.) - gatunek wiecznie zielonego pnącza należący do rodziny araliowatych (Araliaceae). Gatunek typowy dla rodzaju bluszcz (Hedera). Jest jedynym przedstawicielem rodziny araliowatych we florze Polski i jedynym pnączem o liściach zimotrwałych. Występuje w lasach całej Polski, gdzie podlega ochronie prawnej.
Bluszcz pospolity w Polsce występuje na całym obszarze, często w części zachodniej i południowej, rzadziej w centrum, na Podlasiu i Lubelszczyźnie, bardzo rzadko w północnej części Mazowsza i na Suwalszczyźnie. Bardzo często zdziczały rośnie w starych parkach i na cmentarzach.Roślina wieloletnia.
Łodyga
Płożąca się lub pnąca przy pomocy korzeni przybyszowych do wysokości 20 m (rzadko do 30 m). Osiąga do 70 cm obwodu w pierśnicy. Pędy kwitnące (w zasadzie nie występują u roślin uprawianych w doniczkach) pozbawione są korzeni przybyszowych i rosną wzniesione, odstając od podpory. Na starszych roślinach powstają także gałęzie zwisające, nie wykorzystujące podpory. Różne części rośliny pokryte są gwiazdkowatymi włoskami z 4-10 promieniami. Owłosienie nadaje szarą barwę młodym pędom.
Korzenie
Poza systemem korzeniowym rozwijającym się wraz z pojawieniem się siewki, na gałęziach wyrastają liczne korzenie przybyszowe (powietrzne, czepne). Korzenie te umożliwiają roślinie wspinanie się ponieważ pozbawione są geotropizmu wykazując heliotropizm ujemny wrastają w ciemne szpary murów i kory drzew, silnie przywierając do nierównych powierzchni. Korzenie nie sięgają żywych tkanek drzew stanowiących podporę i tym samym bluszcz nie osłabia drzew, na których rośnie, nie pobiera z nich wody ani soli mineralnych.
Liście
Zimozielone, skrętoległe. W młodości owłosione, później nagie. Blaszki liściowe z wierzchu ciemnozielone z wyraźną siatką jasnożółtych nerwów i błyszczące, pod spodem jaśniejsze, matowe. Liście czerwienieją przy niższych temperaturach, są skórzaste i dwupostaciowe (heterofilia). Osadzone na pędach płonnych 3-5 klapowe (klapy trójkątne), u nasady sercowate, na szczycie tępe, długości i szerokości od 4 do 10 cm (u wielu odmian drobne). Liście pędów położonych niżej zazwyczaj silniej wcinane. Liście rosnące na pędach kwitnących są jajowate lub jajowatolancetowate, całobrzegie, zaostrzone, silnie lśniące. Podobne są pierwsze liście bluszczu kiełkującego z nasiona. Pod kwiatostanami liście są wąskie, lancetowate. Ogonek liściowy długości 3-7 (11) cm, z wierzchu zwykle brązowy lub czerwonobrązowy. Trwałość liści wynosi 3 lata. Liście bluszczu są dobrym przykładem mozaiki liściowej, tj. takiego ułożenia liści, że nie zasłaniają się one wzajemnie.
Kwiaty
Obupłciowe, drobne, 5-krotne, zebrane baldachowate półkuliste wiechy o średnicy 2-4 cm, wyrastające po 3-10 na jednej osi. Przysadki błoniaste, drobne. Płatki korony szerokie, mięsiste, do 4 mm długości, wewnątrz zielonożółte do białozielonych, od zewnątrz brunatne. Wyrastają rozpostarte poziomo, z zaostrzonymi końcami zagiętymi ku górze. Odpadają wkrótce po przekwitnieniu. Kielich krótki, z 5 wyraźnymi ząbkami. Pręcików 5 o nitkach długości 2-3 mm, z poziomo ustawionymi, jajowatymi i dwudzielnymi pylnikami posiadającymi worki pyłkowe w kolorze żółtozielonym. Pyłek żółtobrunatny. Szyjka słupka krótka (1 mm długości), pojedyncza, ale powstała ze zrośnięcia 5 szyjek, otoczona żółtym na 4 mm szerokim pierścieniem miodnikowym. Słupek 5-krotny, na wpół dolny. Kwiaty są przedprątne. Bluszcz kwitnie bardzo obficie, na jednej roślinie rozwija się od 50 do 128 tysięcy kwiatów.
Owoce
Pestkowce, kuliste, wielkości grochu (średnica 8-10 mm), początkowo ciemnobrązowe, dojrzałe niebieskoczarne (u odmian czasem żółte), trujące. Zawierają żywice i 3-5 nasion. Nasiona są nerkowate, trójkanciaste, długości 2,5-5 mm przy szerokości i grubości ok. 1-2,5 mm. Ich powierzchnia jest gładka i matowa o barwie od ciemnobrunatnej do niebieskoczarnej.
Cała roślina zawiera kwaśne saponiny trójterpenowe (głównie hederageninę, α-hederynę i hederakozyd C[23]), szczególnie liczne w owocach, które wyróżniają się także wysoką zawartością lipidów (32%). W liściach obecne są m.in. niewielkie ilości alkaloidu emetyny, 5-8% saponin kwasu oleanolowego i hederasapononin (hederagenina i bojgenina), flawonoidów (np. rutyna), fenoli (poliacetyleny, falkarinol, falkarinon), garbników, kwasów organicznych (kawowy, chlorogenowy, mrówkowy), cholesterolu, żywic, olejku eterycznego i skopoliny. Stężenie saponin w liściach wynosi 5%, przy czym najwięcej jest α-hederyny oraz hederakozydu B i C (hederasaponin B i C). α-hederyna o największej spośród nich aktywności farmakologicznej powstaje z hederasaponiny C po enzymatycznym odszczepieniu dwóch cząsteczek glukozy. Roślina ma smak gorzki, mdły i nieprzyjemny.
Roślina trująca
Wszystkie części rośliny, a zwłaszcza owoce są trujące dla człowieka, szczególnie dla dzieci. Przyczyną są szkodliwe saponiny działające drażniąco na skórę i spojówki oczu. Po spożyciu wywołują pieczenie w ustach i gardle, mogą wywoływać biegunkę i skurcze, a przy większych ilościach zatrzymanie oddechu[29]. Opisywano też działanie polegające na wywoływaniu halucynacji i odrętwienia[9]. Kontakt skóry z sokiem komórkowym może wywołać dermatozy objawiające się zaczerwienieniem skóry, uczuciem świądu i wysypką[30]. Alergenem skórnym jest falkarinol (podobnie jak u innych araliowatych). Przypadki uczuleń na bluszcz są jednak bardzo rzadkie, w literaturze naukowej opisano ich tylko kilka. Obecność słabo trujących metabolitów w owocach jest korzystna dla bluszczu, bowiem ogranicza wielkość ich spożycia przez pojedynczego roślinożercę, co zwiększa szanse na skuteczne rozprzestrzenienie. Poza człowiekiem (zwłaszcza dziećmi) bluszcz jest toksyczny także dla bydła, kur, psów, saren i owiec.
Roślina lecznicza .
Surowiec zielarski
Liść bluszczu Folium Hederae helicis (Uwaga: używane dawniej nazwy Herba Hederae terrestris i Tinctura Hederae odnosiły się odpowiednio do ziela i nalewki bluszczyka kurdybanka). Liście zbiera się pod koniec lata i suszy w miejscach zacienionych i przewiewnych. Stosowany jest także wyciąg z drewna i kory. W ostatnich wydaniach Farmakopea polonica bluszcz nie jest wymieniany, jednak stosowany jest w lecznictwie oficjalnym niektórych krajów, np. w Niemczech od roku 1968. Bluszcz do celów leczniczych jest do Polski importowany.
Działanie
Wyciągi stosowane były w lecznictwie ludowym jako środek wykrztuśny przy nieżytach górnych dróg oddechowych, żółciopędny, przeciwgośćcowy i przeciwzapalny[24], kora stosowana była w leczeniu kiły. W kilku badaniach potwierdzono skuteczność leczenia przewlekłego zapalenia oskrzeli. Współcześnie wyciągi wciąż stosowane ze względu na właściwości wykrztuśne, przeciwskurczowe i antygrzybiczne w lekach wykrztuśnych. Mechanizm działania spazmolitycznego (rozkurczowego), zmniejszanie skurczu mięśni gładkich i rozszerzanie oskrzeli oraz działanie antybakteryjne (co jest zasługą saponin triterpenowych) poznany i dowiedziony jest jako skuteczny w badaniach biologicznych i biofizycznych. Wyciągi wykazują obiecujące działanie przeciwgrzybicze na Candida albicans i przeciwpasożytnicze. Właściwości wykrztuśne saponin tłumaczone są bezpośrednim pobudzaniem nerwu błędnego w żołądku. Pobudzają krwawienia miesięczne u kobiet i wykazują słabe właściwości antymitotyczne, a nawet przeciwnowotworowe. Zewnętrznie stosuje się na miejsca bolesne u chorych na reumatoidalne zapalenie stawów, w mieszankach z wrotyczem, piołunem i liśćmi orzecha włoskiego przeciw wszawicy i świerzbowi. Liście bluszczu używane są także w mieszankach ziołowych do przygotowywania naparów stosowanych w postaci okładów przy zapaleniu tkanki łącznej lub skóry, trądziku, wyprysku, pokrzywce i odmrożeniach. Hederyna ma także działanie nasercowe i uspokajające. Sok ze świeżych pędów służy do wyrobu preparatów homeopatycznych. Wyciągi z bluszczu stosowane są zewnętrznie pomocniczo przy gośćcu stawowym. Ekstraktowi z bluszczu
pospolitego a szczególności zawartym w nim saponinom triterpenowym przypisuje
się szereg działań , m.in. działanie przeciwgrzybicze, przeciwrobacze,
przeciwleszmaniacze, przeciwbakteryjne, przeciwzapalne, przeciwutleniające,
cytotoksyczne, mukolityczne, sekretolityczne i miorelaksacyjne na oskrzeliki
Dawkowanie
Zaleca się stosowanie wyłącznie preparatów gotowych, dostępnych w aptekach i ścisłe przestrzeganie sposobu dawkowania podanego w ulotce lub na opakowaniu. Stosowanie przetworów domowych lub dawek większych niż zalecane może spowodować podrażnienie żołądka i jelit, wymioty i biegunki[27]. Zalecana dawka wynosi 1,5 g liści dwa razy dziennie. Przeciwwskazaniem w stosowaniu jest ciąża.
Roślina kosmetyczna
Saponiny zawarte w ekstrakcie z bluszczu (zwłaszcza wyciągi z drewna) są surfaktantami obniżającymi napięcie powierzchniowe. Z tego powodu ekstrakt stosowany jest w środkach kosmetycznych, ułatwia wnikanie w skórę innych składników preparatów oraz rozpuszczanie tłuszczy, działa zmiękczająco. Znajduje zastosowanie jako składnik preparatów służących do zwalczania cellulitu i łagodzących podrażnienia skóry. Wywar z liści używany do płukania włosów powoduje ich przyciemnienie.
Roślina miododajna
Dawniej używano porowatego drewna bluszczu do filtrowania (starożytni wierzyli, że możliwe jest za jego pomocą oddzielenie wody od wina). Drewno używane jest do czasów współczesnych w tokarstwie[65]. Żywica Gummiresina Hederae koloru żółto-czerwonego i silnej aromatycznej woni, uzyskiwana głównie z owoców, stosowana była do wyrobu kadzidła[9][62][61] i w stomatologii[2]. W starożytnej Grecji stosowano bluszcz także do usuwania skutków upojenia alkoholowego po spożyciu wina - poprzez wypicie wina, w którym najpierw utłuczono garść liści bluszczu, a następnie delikatnie je zagotowano[34]. Zresztą zwyczaj dodawania bluszczu do trunków, zwłaszcza piwa, przetrwał do współczesności, a piwo tak aromatyzowane nazywane jest bluszczowym (ang. ivy beer)[66][67]. W okresie zimowym bluszcz zjadany jest przez zwierzęta i od neolitu do co najmniej XVI wieku stosowany był jako pasza. W związku ze słabą palnością zalecany jest do nasadzeń w lasach okresowo suchych w celu ograniczenia ryzyka pożarowego[5]. Wywar z liści może służyć do odnawiania czarnych tkanin. Liście zagotowane wraz z sodą mogą być substytutem detergentów stosowanych do prania ubrań, a z pędów można uzyskiwać brązowy i żółty barwnik. Obecność bluszczu w pomieszczeniach, poza poprawą estetyki jest korzystna dla zachowania odpowiedniego stanu powietrza. Bluszcz wchłania bowiem szereg substancji toksycznych, skuteczny jest zwłaszcza w usuwaniu oparów formaldehydu.
Chmiel zwyczajny (Humulus lupulus ) - gatunek byliny z rodziny konopiowatych (Cannabaceae). Występował w stanie dzikim prawdopodobnie w południowej Europie, na Bliskim Wschodzie i w Ameryce Północnej. Jednak uprawiany przez człowieka skolonizował (jako zdziczała roślina uprawna) strefę klimatów umiarkowanych i ciepłych całej Eurazji.
Łodyga
Płożąca się lub pnąca, czterokanciasta, z haczykowato wygiętymi do tyłu włoskami na krawędziach. Zawsze wije się w prawo. Dorastająca w stanie dzikim do 8 m (na plantacjach nawet do 12 m).
Liście
Naprzeciwległe, długoogonkowe, o 3 do 5 klapach na pędach głównych i bocznych. Tam gdzie ukazują się kwiaty liście są dużo mniejsze, najczęściej bezklapowe. Nasada sercowata, brzegi gruboząbkowane. Powierzchnia górna szorstka.
Kwiaty
Męskie zebrane w szczytowe kwiatostany wyrastające wiechowatymi grupami z kątów liści. Kwiaty męskie z pięciodzielnym okwiatem i pięcioma pręcikami. Kwiaty żeńskie nie posiadają okwiatu, tworzą kotkowate kwiatostany przypominające szyszki roślin iglastych i tak są potocznie nazywane.
Roślina wieloletnia, dwupienna - na jednej roślinie wyrastają tylko kwiaty żeńskie lub tylko męskie. Co roku z podziemnej karpy wyrastają nowe pędy nadziemne i rozłogi. Roślina nie znajdując podpory płoży się.
Cechy fitochemiczne
Wewnętrzna strona przysadek kwiatów żeńskich pokryta jest gruczołowatymi włoskami wydzielającymi lupulinę, gorzkawą żywicę. Lupulina formuje się w drobne ziarenka o średnicy 0,15-0,25 mm. Zawiera żywicę (do 80%[3]), olejki eteryczne (1-6%[3]) i kwasy chmielowe. Dodatkowo zawiera tłuszcze, białka, wielocukrowce.
Szyszki chmielowe zawierają te same substancje czynne, tylko w innych proporcjach: olejek eteryczny (0,5-2%), składający się z ok. 20 związków terpenowych i seskwiterpenowych (m.in. humulen, mircen i kariofilen), oraz żywice (10-22%), garbniki (2-5%) i flawonoidy[3].
W Polsce występuje w wilgotnych zaroślach, olsach i łęgach a także w starych parkach, ogrodach i ruderach. Rośnie pojedynczo lub w skupiskach.
Odmiany
Rozróżnia się dwie odmiany chmielu zwyczajnego:
chmiel goryczkowy
chmiel aromatyczny
Zastosowanie.
Żeńskie szyszki chmielu wykorzystywane są w piwowarstwie jako przyprawa do brzeczki.
Roślina lecznicza: zawiera aromatyczną żywicę (lupulinę), olejek lotny, gorycze i inne substancje o właściwościach uspokajających, bakteriostatycznych i moczopędnych. Napar z chmielu działa skutecznie przy zasypianiu, łagodzi nadpobudliwość, ma zastosowanie w leczeniu gruczołu krokowego, usprawnia trawienie. Wyciągu z szyszek używa się na wrzody i trudno gojące się rany, ze względu na silne właściwości bakteriobójcze.
Roślina kosmetyczna: hormonalne działanie chmielu jest wykorzystywane w kosmetyce do opóźniania procesu starzenia się skóry. Wyciąg z chmielu jest używany do produkcji kremów, mleczek, lotionów oraz jako składnik kąpieli regeneracyjnych, a przede wszystkim do produkcji szamponów.
Sztuka kulinarna: młode pędy mogą mieć zastosowanie w kuchni - surowe przyrządza się jako surówki, gotowane przypominają w smaku szparagi. Pliniusz Starszy, w swojej "Historii Naturalis" wymienia chmiel jak delikatną jarzynę. Opinię tę potwierdza Marcjalis w jednym ze swoich epigramatów.