Powołanie TVP w Polsce:
1989-93 – nadawca państwowy: Radiokomitet
1992 – ustawa o radiofonii i telewizji:
przekształcenie Radiokomitetu w system publicznych instytucji nadawczych (TVP S.A., PR S.A. oraz siedemnaście samodzielnych rozgłośni regionalnych)
stworzenie ram prawnych dualnego systemu mediów elektronicznych, obejmujących dwa sektory: publiczny i niepubliczny, tworzony zarówno przez media komercyjne, jak też niekomercyjne, zwłaszcza religijne i kościelne
niektóre z przyjętych rozwiązań z góry wykluczyły możliwość powstania mediów publicznych w klasycznej postaci:
ustawa nadała mediom publicznych status spółek Skarbu Państwa (działających jak przedsiębiorstwa państwowe), z drugiej zaś strony miały realizować określone zadania programowe (podlegając KRRiT). Dwuwładza nad mediami publicznymi prowadzi do odrębnego „rozliczania” ekonomicznej i merytorycznej strony działalności.
z mocy ustawy, cały nadzór i kontrolę nad mediami publicznymi sprawują za pośrednictwem KRRiT naczelne organy władzy państwowej: parlament, prezydent i rząd, czyli instytucje polityczne obsadzane przez partie, które odniosły sukces wyborczy. Partyjno-polityczna infiltracja mediów publicznych rodzi fatalne skutki zarówno dla instytucji (kierują nimi osoby o wątpliwych kompetencjach i niewielkim autorytecie) jak i programu (kierujący widzą go głównie przez pryzmat partyjnych interesów i atrakcyjności).
ustawa zezwala mediom publicznym, mającym zagwarantowane wpływy z abonamentu, na nadawanie reklam i to w takim samym wymiarze czasowym, jaki przysługuje nadawcom niepublicznym. Podważa to moralną prawomocność abonamentu, jak i sprzyja „intelektualnej korupcji” całej polityki programowej. Popularność (wskaźniki oglądalności) jest ważniejszym kryterium oceny jakości programu niż jego poziom intelektualny i artystyczny.
Media publiczne pojawiły się w Polsce 1 stycznia 1994 r.
Tendencje wynikające z mankamentów ustawy o radiofonii i telewizji uwidoczniły się już w pierwszych latach działania mediów publicznych. Wraz z pojawieniem się i rozwojem nadawców komercyjnych, te tendencje jeszcze bardziej nasiliły się i zinstytucjonalizowały.
Misja TVP; porównanie z brytyjską misją mediów publicznych
Telewizja Polska, jako element systemu publicznej radiofonii i telewizji w Polsce, realizuje misję publiczną, powierzoną jej oraz zdefiniowaną Ustawą z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji.
Misja ma służyć między innymi:
kształtowaniu wzorców osobowych, postaw społecznych i obywatelskich,
umożliwianiu dialogu społecznego będącego fundamentem społeczeństwa obywatelskiego,
kreowaniu kultury w obszarze języka polskiego,
przeciwdziałaniu społecznemu wykluczeniu,
wspieraniu rozwoju myśli twórczej
zapewnieniu zaufanego i wiarygodnego punktu odniesienia w świecie nadmiaru informacji,
Zasady ogólne misji:
Powszechność dostępu: TVP dąży do zapewnienia jak najszerszego dostępu odbiorców do jej programów i innych usług publicznych, zgodnie z ich przeznaczeniem oraz możliwościami technicznymi i prawnymi.
Powszechność treści: TVP przedstawia ofertę programową adresowaną do wszystkich i do każdego. Odbiorcy, niezależnie od wieku, wykształcenia, stanu majątkowego i zarobkowego, powinni mieć możliwość znalezienia w programach TVP audycji odpowiadających ich gustom i zainteresowaniom.
Zróżnicowanie odbiorców: TVP zaspokaja potrzeby zarówno widowni masowej, jak i różnych grup społecznych, wspólnot i mniejszości.
Zróżnicowanie programów: Poprzez odpowiednią koordynację programów i innych usług publicznych TVP stara się adresować różne treści i elementy oferty do różnych grup widzów w tym samym czasie.
Zróżnicowanie gatunkowe: TVP oferuje odbiorcom szeroką gamę różnych gatunków programowych w zakresie informacji, publicystyki, kultury, rozrywki, edukacji i sportu, dbając o harmonijny i komplementarny ich zestaw w poszczególnych programach.
Wyważenie: Programy i inne usługi publiczne TVP cechują się wyważeniem polegającym zarówno na zachowaniu równowagi między rodzajami i gatunkami audycji przeznaczonych dla poszczególnych grup odbiorców, jak i wyważeniu treści w procesie kształtowania opinii.
Pluralizm: Programy i inne usługi publiczne TVP odzwierciedlają, w możliwie najszerszym zakresie, całą różnorodność opinii i przekonań oraz nurtów politycznych, filozoficznych, religijnych, naukowych i artystycznych.
Bezstronność: Jako instytucja służąca całemu społeczeństwu, TVP w swej działalności programowej - poza wyjątkowymi wypadkami, zwłaszcza dotyczącymi jej funkcji i roli - nie zajmuje własnego stanowiska
Niezależność: TVP strzeże swej autonomii instytucjonalnej i niezależności redakcyjnej.
Innowacyjność: TVP uwzględnia dynamiczny charakter powierzonej jej misji publicznej oraz zmieniające się potrzeby i oczekiwania odbiorców poprzez innowacyjność w zakresie: tworzenia audycji i programów, rozpowszechniania programów, wykorzystania nowych technik do tworzenia i rozpowszechniania nowego typu oferty programowej lub usług związanych z programami. (Np. cyfrowa telewizja naziemna)
Wysoka jakość: TVP dąży do tego, aby oferowane przez nią programy, audycje i inne usługi publiczne były atrakcyjne i zrozumiałe, odznaczały się wartością poznawczą, intelektualną lub estetyczną, oraz odpowiadały wysokim standardom jakości i profesjonalizmu
Integralność programu: Tworząc audycje i zestawiając programy, TVP kieruje się wymogiem integralności, nakazującym taki dobór i układ audycji, by stanowiły one spójną całość, opartą na stałym układzie ramowym i powiązaną jednolitą formą prezentacji (tzw. oprawa programu).
Wiarygodność i odpowiedzialność: Zaufanie odbiorców oraz wiarygodność wynikająca z obiektywizmu, jakości i rzetelności przekazu są zasadniczym celem TVP oraz najważniejszą miarą realizacji jej misji publicznej.
Powinności w zakresie treści programowych:
Informacja i publicystyka
Kultura
Edukacja
Rozrywka i Sport
Powinności wobec niektórych instytucji publicznych, organizacji społecznych oraz szczególnych grup odbiorców: Organizacje pożytku publicznego, prezydent, rząd, umożliwienie rozpowszechnienia audycji wyborczych na antenie.
Radio i telewizja BBC działają w oparciu o kolejny już Broadcasting Royal Charter z 2010 roku. Zadania publiczne, które z niego wynikają to:
Wspieranie obywatelstwa i społeczeństwa obywatelskiego;
Promowanie edukacji i czytelnictwa;
Pobudzanie kreatywności i twórczej doskonałości;
Reprezentowanie Zjednoczonego Królestwa, jego Narodów, regionów i wspólnot;
Zbliżenie Zjednoczonego Królestwa ze światem i świata ze Zjednoczonym Królestwem;
Promowanie swoich innych celów, jednocześnie dostarczając odbiorcom korzyści z rozwijających się technologii i usług komunikacyjnych oraz pełnienie nadrzędnej roli we wdrażaniu cyfrowej technologii telewizyjnej – czyli rozwój środków komunikacji.
8 zasad telewizji publicznej, sformułowanych w odniesieniu do doświadczeń BBC:
Dostępność pod względem geograficznym;
Uwzględnianie potrzeb i gustów wszystkich widzów;
Uwzględnianie praw i interesów mniejszości;
Uwzględnianie narodowej tożsamości poczucia wspólnoty odbiorców;
Oddzielenie od interesów wynikających z praw własności i od polityki rządów;
Jedna technologia nadawania programów odpowiadająca wszystkim odbiorcom;
Współzawodnictwo w jakości, a nie w ilości programów;
Przyjęcie przez telewizję publiczną roli przewodnika dla stacji prywatnych, a nie czynnika je ograniczającego.
STRUKTURA TVP
Telewizja Polska S.A. – Spółka akcyjna Skarbu Państwa, jedyny publiczny nadawca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Działalność telewizji publicznej w Polsce normuje ustawa o radiofonii i telewizji.
Walne Zgromadzenie TVP – najwyższy organ spółki.
Rozpatruje i zatwierdza sprawozdania Zarządu Spółki
Udziela skwitowania Zarządowi i Radzie Nadzorczej
Uchwala podział zysku
Reprezentantem Skarbu Państwa w Walnym Zgromadzeniu jest Minister Skarbu Państwa.
Rada Nadzorcza TVP – liczy siedmiu członków: pięciu wyłonionych w konkursie przeprowadzonym przez Krajową Radę spośród kandydatów posiadających kompetencje w dziedzinie prawa, finansów, kultury oraz mediów, zgłoszonych przez organy kolegialne uczelni akademickich, jednego powołanego przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego oraz jednego powołanego przez ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa.
Przewodniczącym Rady Nadzorczej TVP jest obecnie Stanisław Jekiełek.
Zarząd TVP – zarząd spółki liczy od jednego do trzech członków. Kadencja zarządu trwa cztery lata. Członków zarządu, w tym prezesa zarządu, Krajowa Rada powołuje w drodze uchwały na wniosek rady nadzorczej oraz odwołuje w drodze uchwały na wniosek rady nadzorczej lub walnego zgromadzenia. Zarząd TVP sporządza i składa Krajowej Radzie Radiofonii i Telewizji: sprawozdania roczne z wykorzystania środków o których mowa w ustawie, kwartalne z wykorzystanych środków i poniesienia kosztów.
Obecnie Zarząd TVP liczy trzech członków. Jego prezesem jest Juliusz Braun.
Rada Programowa TVP – organ opiniodawczy i doradczy Zarządu Spółki w sprawach programowych. Powoływana przez Krajową Radę Radiofonii i Telewizji, liczy piętnastu członków. W jej skład wchodzą przedstawiciele Sejmu oraz Senatu oraz środowisk kultury i sztuki. Kadencja Rady trwa cztery lata.
Obok głównej Rady Programowej w Telewizji Polskiej istnieje kolejnych 13 rad programowych przy 12 oddziałach terenowych oraz w TV Polonia.
Obecnie przewodniczącym jest Jan Jakub Wygnański.
Etapy rozwoju telewizji publicznej
Instytucja nadawcy publicznego zrodziła się w Anglii w latach 20., gdy radio ustanowiło już typ kontaktu komunikacyjnego, umożliwiającego przepływ informacji od centralnych instytucji państwowych do poszczególnych jednostek – nie wychodząc z domu, mogły uczestniczyć w ważnych wydarzeniach, artystycznych, społecznych i politycznych.
W Stanach Zjednoczonych radio włączono do sfery wolnej przedsiębiorczości, podlegającej regułom konkurencji rynkowej.
W krajach opierających działanie systemu na autorytecie państwa (ZSRR, Włochy, Niemcy), radio podporządkowano państwu, czyniąc z niego ważne ogniwo aparatu władzy.
W Anglii, gdzie działanie systemu miało opierać się na równoważnych stosunkach między wolnymi obywatelami i demokratycznym państwem, radiu nadano status instytucji publicznej, mającej pośredniczyć prawidłowym kształtowaniu się tych stosunków.
Etap paternalistyczny:
Koncepcja służby publicznej (autor: John Reith, pierwszy dyrektor BBC) – radio jest narzędziem oświecenia publicznego i upowszechnienia wartościowej, wyższej kultury. Powinnością, a wręcz misją radia jest edukacja i podnoszenie poziomu kulturalnego społeczeństwa przy wsparciu elit intelektualnych, politycznych i artystycznych..
Gdy pojawiła się telewizja, objęto ją tym samym sposobem myślenia. Po II Wojnie Światowej przyjęła go większość państw Europy Zachodniej. Powstał silny sektor mediów publicznych.
Okres kontestacji:
Koncepcję paternalizmu mediów zakwestionowała kontrkultura. Zarzucano mu:
Niedemokratyczność,
Utrwalanie uprzywilejowanej pozycji elit.
Należało przedefiniować model demokracji. Twierdzono, że media publiczne należy traktować przede wszystkim jako instytucje społeczeństwa obywatelskiego, a ich służbę publiczną jako działanie na rzecz rozwoju tzw. trzeciego sektora (inicjatyw obywatelskich i pozarządowych organizacji non-profit).
W latach 70., media starały się urzeczywistnić zmodyfikowaną koncepcję służby publicznej.
Decentralizacja; rozwój ośrodków lokalnych.
Demokratyzacja mediów publicznych
Demokrację coraz częściej utożsamiano z emancypacją i uczestniczeniem w życiu publicznym rozmaitych mniejszości. Powstał niezwykle szeroki wachlarz treści i funkcji, czyniących z mediów publicznych ważne instytucje społeczne.
Duopol:
Pod koniec dekady lat 70., dokonał się głęboki zwrot polityczno-ekonomiczny: wzrost wpływów neoliberalnych sił politycznych, które w USA i Wielkiej Brytanii przejęły władzę zapoczątkowały radykalne zmiany, wprowadzane pod hasłem liberalizacji i deregulacji.
głęboka wiara w inicjatywę prywatną, przedsiębiorczość, wolną konkurencję i magiczną niemal moc „niewidzialnej ręki rynku”.
Nastało ogromne ożywienie gospodarcze. Swobodny przepływ kapitału, technologii i informacji, wzmagał zarówno procesy globalizacji jak i komercjalizacji.
Media publiczne były instytucjami zbyt potężnymi, by ich całkowita likwidacja (tj. prywatyzacja) wchodziła w grę (choć w Anglii to rozważano, a we Francji częściowo zrealizowano).
Przeprowadzona deregulacja przełamała monopol mediów publicznych – pojawili się nadawcy prywatni, powstał tzw. model dualny.
W krótkim czasie kanały konkurujące z nadawcami publicznymi zaczęto liczyć w dziesiątkach, a nawet setkach. Nadawcy publiczni musieli dostosować się do reguł konkurencji rynkowej, co oznaczało komercjalizację ich oferty i sposobu działania. Tak się też stało, a przebieg i efekty tego procesu najpełniej opisuje teoria konwergencji:
Teoria konwergencji – różne instytucje działające w tym samym środowisku i rywalizujące o te same dobra nieuchronnie upodabniają się w jakimś stopniu, nawet stosując odmienne mechanizmy adaptacyjne.
W programach nadawców publicznych zwiększa się dział rozrywki, a pozycje edukacyjne i artystyczne spychane są w gorsze pasma czasowe, z kolei w programach komercyjnych rośnie udział informacji i publicystyki, pojawiają się też pozycje o pewnych ambicjach intelektualnych i artystycznych. Punkt zbiegu wyznaczają zazwyczaj gatunki stanowiące swoistą mieszankę informacji i rozrywki, tzw. infotainment.
Różnice te zmniejszają się systematycznie i wygląda na to, że media publiczne stają się „lepszą telewizją komercyjną”.
Przebiega coraz wyraźniejsza ewolucja koncepcji służby publicznej, której warunkiem skuteczności jest popularność programu, nie oświecenie publiczne.
Trzy warianty przyszłości telewizji publicznej
1. Powrót do korzeni – obrona racji istnienia mediów publicznych przez powrót do klasycznej koncepcji służby publicznej, tj. uczynienie z nich instytucji służących sprawie oświecenia publicznego i upowszechniania wartościowej kultury.
Wariant zakłada rezygnację z reklam, upowszechnienie kultury, finansowanie działalności nadawczej z abonamentu. Programy nadawców publicznych byłyby poświęcone głównie sprawom krajowym i kulturze narodowej, stając się znakiem tożsamości narodowej i punktem odniesienia dla rodzimych nadawców komercyjnych.
Media publiczne mogą być nie tylko komplementarne wobec mediów komercyjnych, ale wręcz stanowić dla nich konkurencję;
Rosnący poziom wykształcenia odbiorców stwarza zapotrzebowanie na programy o pewnej wartości intelektualnej;
Rozrywka byłaby dopełnieniem podstawowej oferty programowej, nie „daniem głównym”.
Obawy:
Marginalizacja mediów publicznych
Uczynienie z mediów publicznych „intelektualnego getta”
Paternalizm (właściwy dla klasycznej koncepcji służby publicznej)
Warunki powstania:
Powodzenie takiej formuły programowej zależeć będzie od ścisłej współpracy mediów publicznych z elitami intelektualnymi oraz organizacjami społecznymi (na szczeblu krajowym i lokalnym), które powinny chronić te media przed zakusami politykom i troszczyć się o to, by treści programów odpowiadały potrzebom edukacyjnym i kulturalnym społeczeństwa
Dostatecznie rozbudowane powiązanie mediów z instytucjami społeczeństwa obywatelskiego uchroni je to od zarzutu paternalizmu
2. Kontrolowana konwergencja – ekstrapolacja aktualnych tendencji. Tworzenie przeciwwagi dla żywiołowej komercjalizacji, przez przenoszenie konkurencji z płaszczyzny ilościowej na jakościową (lepsza oferta programów telewizji publicznej od komercyjnej).
Trzon oferty powinny tworzyć dwojakiego rodzaju pozycje, dzięki którym media publiczne mogłyby łączyć zadania zwykle kojarzone ze służbą publiczną z nowymi zadaniami, polegającymi na tworzeniu jakościowo lepszej oferty komercyjnej:
Bogaty zestaw programów publicystycznych, dokumentalnych i edukacyjnych, wolnych od całej komercyjnej otoczki,
Programy popularne, łączące rozrywkę z twórczością artystyczną;
Media publiczne wymuszałyby na nadawcach komercyjnych utrzymanie oferty na przyzwoitym poziomie, gdyż inaczej publiczność bardziej krytyczna będzie zmieniać kanały na korzyść mediów publicznych;
Wyraźna różnica poziomu – uprzywilejowana pozycja mediów publicznych;
Media publiczne winny troszczyć się o zbudowanie silnego zaplecza społecznego, a mianowicie: zakorzenienie w strukturach społeczeństwa obywatelskiego, zapewniających im niezależność od presji interesów politycznych i świata biznesu.
Warunki powstania:
Pogodzenie społecznej akceptacji dla abonamentu z przyzwoleniem na czerpanie dochodów z reklam będzie zależeć od bogactwa i zróżnicowania oferty mediów publicznych.
Powodzenie tego wariantu zależy od strategii mediów komercyjnych – jeśli podniosą one poziom i bogactwo swojej oferty na tyle, iż zatrą istotne różnice dzielące je od oferty mediów publicznych, wówczas racja bytu tych ostatnich stanie się wątpliwa. Pozostanie tylko jedna linia obrony – przekonywanie, że gdyby media publiczne znikły, poziom mediów komercyjnych obniżyłby się drastycznie, a więc opłaca się je utrzymać.
3. Radykalna alternatywa – likwidacja niektórych kanałów lub prywatyzacja telewizji publicznej.
Dotychczasowy sposób finansowania mediów publicznych zostanie uznany za sprzeczny z zasadami uczciwej konkurencji. Media publiczne najprawdopodobniej zostaną wystawione na sprzedaż.
Służba publiczna przestanie być racją istnienia publicznych instytucji nadawczych, ale pozostanie jako kategoria programowa, którą można włączyć do zadań wszystkich nadawców.
Państwo może aktywnie ingerować w media, wspomagając programy służące interesowi społecznemu i celom publicznym.
Środki na to pochodziłyby z finansów publicznych lub innych źródeł (abonament na finansowanie ambitnych programów, dostępny dla wszystkich nadawców na zasadzie uczciwej konkurencji).
Dysponowanie tymi środkami wymagałoby stosowania przejrzystych procedur oraz jawności i kontroli społecznej.
Programy finansowane z tych środków pojawiałyby się w ofercie różnych nadawców, a po premierowej emisji wchodziłyby do zasobów dziedzictwa narodowego i każdy miałby do nich swobodny dostęp. W ten sposób może powstać i stale się rozrastać zasób programów edukacyjnych i artystycznych stanowiących dobro społeczne w najpełniejszym tego słowa znaczeniu.
Obawy:
Media, pozbawione wpływu z abonamentu utracą motywację i zdolność do służby publicznej i skoncentrują się na walce o widza.
Warunki powstania:
Powodzenie rozwiązania zależeć będzie od egzekucji zapisów prawnych przez organy nadzorujące działanie mediów.