TEMAT 1.: GENEZA I ROZWÓJ NAUKI O ORGANIZACJI.
Nauka o organizacji a teorie organizacji.
Pojęcie organizacja charakteryzuje się dużą złożonością i wieloznacznością. Może być rozpatrywane z różnych punktów widzenia i stanowi przedmiot zainteresowań wielu dyscyplin naukowych. Z tego względu można wyróżnić wiele teorii (koncepcji, nurtów, podejść do organizacji)
Nauka o organizacji porządkuje różne aspekty wiedzy dotyczącej funkcjonowania organizacji w zmieniającym się otoczeniu.
Ewolucja koncepcji organizacji.
Organizacja to twór społeczno-technologiczny złożony z ludzi którzy zmierzają do osiągnięcia określonych celów, co wymaga połączenia wspólnych wysiłków. Uzyskanie efektów takiego połączenia (nadwyżki nad sumą wysiłków indywidualnych) nazywanego efektem synergicznym wymaga koordynacji i integracji tych wysiłków
Organizacja to także system którego uporządkowanie polega na tym, że funkcjonalnie zróżnicowane jego części w zasadzie wspólnie przyczyniają się do powodzenia całości, a powodzenie całości jest istotnym warunkiem powodzenia części.
Termin organizacja w powszechnym rozumieniu oznacza instytucję *przedsiębiorstwo, szpital, urząd skarbowy) lub proces organizowania, przez który rozumie się taki sposób ułożenia i przydziału pracy członkom organizacji, aby możliwe było sprawne osiągnięcie jej założonych celów.
W literaturze przedmiotu pojęcie organizacji występuje w trzech ujęciach:
czynnościowym – jako proces tworzenia rzeczy złożonej
atrybutowym – jako zespół cech charakterystycznych rzeczy organizowanej
rzeczowym – jako rzecz złożona z części powiązanych ze sobą w taki sposób, aby umożliwiły sprawne funkcjonowanie całości
Organizacja to złożony system zmierzający do osiągnięcia celów przy użyciu określonej kombinacji zasobów za pomocą określonego rodzaju działań.
Wyróżnia się trzy główne podejścia do organizacji:
strukturalne
podmiotowe
sytuacyjne
Podejście strukturalne, inaczej mechanistyczne, w którym traktowano człowieka jako „przedmiot” organizowania, a więc dostosowywano go do struktury organizacji (człowiek i organizacja jako maszyna). W nim wyróżnia się trzy nurty:
klasyczna teoria zarządzania – główny przedmiot zainteresowań stanowiły stanowisko pracy i praca jako forma działania, którą badano w aspekcie jej wydajności. Zasady zarządzania to kombinacja reguł wojskowych i inżynierskich
zarządzanie naukowe – całe „myślenie” należy do managerów i projektantów a całe „robienie” do pracowników
kierunek systemowy – organizacja jako uporządkowany zbiór elementów, nie tylko rzeczowych, ale także takich jak władza, status społeczny, moralność, prawo czy wiara.
Podejście podmiotowe – „organizacje jako organizmy”, które koncentrują się na rozumieniu potrzeb organizacji i jej stosunków z otoczeniem oraz zarządzaniu nimi. Najważniejszym elementem organizacji jest człowiek, ponieważ jest on jedynym twórczym składnikiem. Sukces organizacji zależy od integracji potrzeb jednostki i organizacji. W podejściu tym wyróżniamy dwa nurty:
nurt socjologiczny – człowiek jest istotą społeczną a w swoim działaniu kieruje się motywami społecznymi, psychologicznymi i ekonomicznymi mającymi swoje źródło w potrzebach ludzkich
nurt psychologiczny – człowiek jest istotą w pełni autonomiczną, a motywy jego zachowania są oparte na potrzebach ego i są wynikiem stanu jego osobowości (świadomość, rozum, emocje, wiara, kultura), jego osobistego doświadczenia
Podejście sytuacyjne, którego podstawą jest przystosowywanie się organizacji do otoczenia. Otoczenie to główny czynnik determinujący, który wymusza różne struktury organizacyjne. Przystosowanie się organizacji do otoczenia zależy od zdolności jej kierowników do identyfikacji napotkanych warunków.
W nowoczesnej teorii sytuacyjnej element determinujący został zastąpiony elementem współpracy co oznacza wzajemne oddziaływanie otoczenia i organizacji.
Ujęcie historyczne organizacji zaczerpnięte z obserwacji dokonywanych w przemyśle, ukazuje zbieżności między modernistycznymi zmianami w teorii organizacji, a zmianami w przemyśle. Drogę rozwoju przemysłu można podzielić na następujące fazy:
faza pierwsza – wzięła się z wykorzystania maszyn i poprzedziła fabryczny system produkcji
faza druga – rozpowszechniła się w latach 50-60 XX w. kiedy zaczęto wykorzystywać złożone procesy produkcyjne wymagające rozbudowanych systemów organizacji społecznej i biurokracji (kontrola, rutyna, sprzedaż)
faza trzecia – nowe stosunki z partnerami organizacji, co wymaga od niej większej elastyczności, orientacji na klienta, aktywności na arenie międzynarodowej czy wprowadzania innowacji. Wiąże się to z przejściem od organizacji
…
Inne koncepcje metaforyczne współczesnych organizacji:
koncepcja organizacji jako mózgu – organizacje są systemami przetwarzającymi informacje, zdolnymi do uczenia się tego jak się uczyć
koncepcja organizacji jako kultury – kultura to istotny czynnik kształtujący charakter organizacji a organizacja to ludzie, których system wartości kształtuje się w środowisku społecznym szerszym niż sama organizacja (zwyczaje, tradycje, mity, symbole organizacji)
koncepcja organizacji jako systemu politycznego – układy interesów, konflikty i gry sił kształtują i zmieniają charakter organizacji
koncepcja organizacji jako psychicznego więzienia – pracownicy stają się zakładnikami własnych myśli, idei i przekonań, poddają się temu, co rodzi się w ich podświadomości
kolaż jako metafora teorii organizacji – uznajemy wartość patrzenia z różnych punktów widzenia i korzystania z teorii oraz wiedzy i doświadczenia, aby stworzyć nowe dzieło (nową teorię do wykorzystania w konkretnych warunkach)
Uwarunkowania rozwoju organizacji gospodarczych i geneza przedsiębiorstwa.
Organizacje gospodarcze do których współcześnie zaliczamy różne formy przedsiębiorstw, są wytworem określonych procesów cywilizacyjnych. Ukształtowały się w wyniku procesów rozwoju potencjału wytwórczego, stosunków ekonomicznych, politycznych, prawnych i społecznych.
Powstanie i rozwój organizacji gospodarczych są ściśle związane z rozwojem cywilizacyjnym, w którym można wyróżnić:
Epokę agrarną od 8000 r. p.n.e. do 1650 – 1750 r. n.e.)
Epokę przemysłową (industrialną) do połowy lat 50. XX wieku
Epokę informacyjną
W epoce agrarnej obejmującej okresy niewolnictwa i feudalizmu występujące organizacje gospodarcze nie miały cech przedsiębiorstwa.
W okresie niewolnictwa istniały (Egipt, Rzym) duże gospodarstwa niewolnicze. Były one nastawione na zaspokajanie potrzeb właścicieli (patrycjuszy), wytwarzając żywność, odzież, broń i artykuły luksusowe. Sprzedaż produktów była czymś wyjątkowym. Cechą tych organizacji gospodarczych był brak znajomości pojęcia kosztów.
W okresie feudalizmu w średniowieczu organizacje gospodarcze występowały w postaci posiadłości wokół zamków czy klasztorów (zboża, mięso, sery, wina, lekarstwa) jednak typowym zakładem pracy był warsztat rzemieślniczy. Wiele miast w Europie (Paryż, Londyn, Norymberga) w tym i w Polsce (Kraków, Gdańsk, Toruń) było poważnymi ośrodkami rzemiosła.
Przedsiębiorstwa powstały wraz z rozwojem stosunków towarowo-pieniężnych w epoce przemysłowej. Tworzące się żywiołowo przedsiębiorstwa handlowe, bankowe i przemysłowe rozsadziły cechową gospodarkę feudalną stając się fundamentem gospodarki kapitalistycznej.
Rozwój przedsiębiorstw doprowadził na przełomie XVIII i XIX w. do rewolucji przemysłowej.
Protoplastą przedsiębiorstwa przemysłowego była manufaktura.
Przekształcenie się manufaktury w przedsiębiorstwo nastąpiło pod koniec XVIII w. gdy prace maszynowe zaczęły wypierać prace ręczne. W XIX wieku powstały sieci kolejowe ułatwiające przewóz surowców, półfabrykatów i wyrobów gotowych. Ogromne przyspieszenie rozwoju przedsiębiorstw przemysłowych nastąpiło w drugiej połowie XIX w. kiedy maszyny parowe zastąpiono maszynami napędzanymi energią elektryczną.
Manufaktura a przedsiębiorstwo przemysłowe
| Główne wyróżniki | Manufaktura | Przedsiębiorstwo przemysłowe |
|---|---|---|
| Techniczny podział pracy | Nie występuje albo jest w zalążku | Jest z reguły bardzo rozwinięty |
| Techniczne uzbrojenie pracy | Bardzo niskie, w postaci najprostszych urządzeń i narzędzi z dominacją pracy ręcznej | Jest zróżnicowane zależnie od rodzaju produkcji (działalności) często bardzo wysokie |
| Warunki pracy | Najczęściej bardzo trudne | Zróżnicowane, ale dużo lepsze niż w manufakturze |
Tayloryzm – w wyniku badań nad organizacją pracy F.W. Taylora na początku XX w. nastąpił istotny postęp w rozwoju przedsiębiorstw polegający na wprowadzeniu w procesach produkcyjnych pogłębionego podziału pracy. Pozwoliło to szeroko zastosować specjalistyczne maszyny i urządzenia oraz przejść do produkcji wielkoseryjnej i masowej. W efekcie duża skala produkcji dała znaczne obniżenie kosztów i cen co wpłynęło na wzrost popytu.
Fordyzm – działalność H. Forda w Detroit począwszy od lat 20. XX w. przyczyniła się do upowszechnienia produkcji potokowej (taśmowej) co dało dalszy poważny wzrost wydajności pracy i obniżenie kosztów wytwarzania oraz potanienie produktów.
Do najważniejszych uwarunkowań rozwoju przedsiębiorstw należą:
powstanie spółek akcyjnych (korporacji)
zmiany w terytorialnym zasięgu działalności (od lokalnego do globalnego)
zmiany w relacji przedsiębiorstwo-państwo
zmiany w roli poszczególnych zasobów w ekonomice przedsiębiorstwa
zmiany w systemach zarządzania i strukturze organizacyjnej
zmiany w relacji przedsiębiorstwo-otoczenie
Innowacyjność spółek akcyjnych (od drugiej połowy XX w.) w stosunku do przedsiębiorstwa indywidualnego polegała na umożliwieniu:
gromadzenia rozproszonych oszczędności do celów produkcyjnych lub usługowych, które inaczej nie byłyby zakumulowane
zwiększenia skali produkcji w efekcie zgromadzenia kapitału
zmniejszenie ryzyka działalności gospodarczej w wyniku jego rozłożenia na większą liczbę właścicieli (akcjonariusz)
obrotu akcjami, które przyczyniły się do znacznego poszerzania rynku kapitałowego.
Do podstawowych cech charakteryzujących początek epoki informacyjnej zaliczamy: liberalizację gospodarki, globalizację, oraz nową rewolucję technologiczną, opartą na wyspecjalizowanej wiedzy. Zjawiska te kształtują i będą kształtować sposoby zachowania się wszystkich organizacji w tym również przedsiębiorstw.
W XX wieku możliwości rozwoju handlu i współpracy międzynarodowej różnych organizacji zostały zwielokrotnione dzięki rewolucji w łączności i informatyce.
TEMAT 2.: FORMY RODZAJE I CYKL ŻYCIA ORGANIZACJI.
Rodzaje organizacji.
Istnieje ogromna liczba różnych rodzajów organizacji. Trudno jest przedstawić prostą typologię, gdyż nie wszystkie kryteria spełniają warunek rozłączności podziału.
Przede wszystkim organizacje dzielimy na formalne i nieformalne.
Organizacje formalne to takie w których cele i stosunki organizacji ujęto w specyficznym zapisie regulującym wzajemne zależności i korelacje pomiędzy jej elementami. Według ich wartości można podzielić je na:
Organizacje sektora prywatnego – przede wszystkim przedsiębiorstwa
Organizacje sektora publicznego – jednostki administracji państwowej i samorządowe, organizacje militarne, policyjne
Organizacje sektora porządkowego – od organizacji społecznych po pozarządowe
Organizacje (grupy) nieformalne powstają w organizacjach na skutek niemożności zaspokajania potrzeb w ramach jej formalnej struktury i są one mniej lub bardziej trwałe oraz mniej lub bardziej legalne. Zwykle są efektem więzi międzyludzkich, koleżeńskich, zawodowych, wspólnoty interesów i mogą wspomagać organizację formalną, albo gdy ich cele są sprzeczne z celami organizacji, oddziałują destrukcyjnie.
Organizacje można tradycyjnie podzielić na:
Produkcyjne – dostarczające dobra i usługi zaspokajające potrzeby ludzi
Polityczne – związane z realizacją celów politycznych
Adaptacyjne – na przykład badawcze, kulturalne, sportowe
Przyjmując za kryterium typ więzi łączących ludzi w procesie pracy, organizacje dzieli się na:
Przymusowe – oparte nawet na przymusie fizycznym (więzienia)
Utylitarne – w których władza wynika z prawa dysponowania środkami motywacyjnymi
Normatywne – gdzie władza opiera się na przekonaniach ludzi (kościoły, partie polityczne)
Często za wyróżniki organizacji przyjmuje się takie kryteria jak ich wielkość, stopień skomplikowania i czas trwania.
Kryterium wielkości pozwala wyróżniać organizacje małe, średnie i duże, a wielkość organizacji w istotny sposób wyznacza jej zorganizowanie i zarządzanie nią.
Kryterium stopnia skomplikowania pozwala wyróżnić organizacje proste i złożone, w zależności od liczby w danej całości organizacyjnej, części funkcjonalnie zróżnicowanych, świadomie ukształtowanych.
Kryterium czasu trwania pozwala wyróżnić organizacje terminowe i bezterminowe, ale także organizacje w różnych fazach cyklu życia.
Organizacje dzieli się powszechnie według funkcji wiążących się z zaspokajaniem potrzeb społecznych (funkcji genotypowej) albo celu zewnętrznego na:
organizacje gospodarcze nastawione na zysk – uczestniczące w produkcji i wymianie dóbr i usług w celu zaspokajania potrzeb społeczeństwa
organizacje użyteczności publicznej – z reguły niedochodowe, służące zaspokajaniu potrzeb społecznych w zakresie oświaty (szkoły), zdrowia (szpitale) itp.
organizacje administracyjne państwowe i samorządowe – ich zadaniem jest zapewnienie sprawnego funkcjonowania państwa w określonych warunkach wewnętrznych i zewnętrznych.
organizacje militarne i policyjne – mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego.
organizacje społeczne – ich rolą jest dbanie o interesy określonych warstw, klas społecznych, grup zawodowych, grup zainteresowań (partie polityczne, organizacje młodzieżowe, związki zawodowe, towarzystwa naukowe).
organizacje religijne – zrzeszające ludzi wyznających takie same wartości o odgrywające istotną rolę w kształtowaniu świadomości ludzi.
rodzina – stanowiąca podstawową grupę społeczną
Cykl życia organizacji.
Koncepcja cyklu życia organizacji opiera się na założeniu, że organizacje podobnie jak organizmy rozwijają się fazowo. W swojej ścieżce rozwoju przechodzą od stanu początkowego, przez zróżnicowane i odmienne stany pośrednie aż do stanu końcowego.
Według L.E. Greinera rozwój organizacji można utożsamiać z występującymi przemiennie procesami jego ewolucji, charakteryzujący stopniowy wzrost, i rewolucji – opisującej czasy wstrząsów i zawirowań.
Model L.E. Greinera funkcjonuje pod nazwą kryzysowej koncepcji przekształceń organizacji i przedstawia aż 5 faz rozwoju organizacji:
Faza I – wzrost przez kreatywność
Faza II – wzrost przez kierowanie
Faza III – wzrost przez decentralizację
Faza IV – wzrost przez koordynację
Faza V – wzrost przez współpracę
Charakterystyka faz cyklu życia organizacji
| Kryteria | Faza1 | Faza2 | Faza3 | Faza4 | Faza5 |
|---|---|---|---|---|---|
| Styl zarządzania | autokratyczny | Dyrektywny | Delegacyjny | nadzorujący | partycypacyjny |
| Cel zarządzania | produkcja i sprzedaż | Wzrost | ekspansja rynkowa | konsolidacja | kreatywność i innowacje |
| Struktura organizacyjna | nieformalna | Funkcjonalna | Dywizjonalna | nowa dywizjonalna | macierzowa |
| Sposób działania | innowacyjność, zorientowanie techniczne, niedocenianie organizacji pracy i zarządzania | doskonalenie zarządzania, specjalizacje pracy, planowanie i budżetowanie, rozwój zasobów | delegowanie odpowiedzialności, jednoosobowe kierownictwo, oddziały realizują własne cele | reguły i procedury koordynowania działalności, rachunkowość zarządcza, techniki informacyjne | autonomia pracowników, koła jakości, samodzielne zespoły |
| Problem | kryzys przywództwa | kryzys autonomii | kryzys kontroli | kryzys biurokracji | |
| Działanie | wzrost przez kreatywność | wzrost przez kierowanie | wzrost przez decentralizację | wzrost przez koordynację | wzrost przez współpracę |
Przedsiębiorstwo jako organizacja gospodarcza.
Przedsiębiorstwa (wraz z gospodarstwami rolnymi i domowymi) są podstawowymi podmiotami gospodarczymi i stanowią kościec całego systemu gospodarczego. W ich ramach powstaje największa część dochodu narodowego, a od ich aktywności ekonomicznej zależy poziom życia całego społeczeństwa
Pojęcie przedsiębiorstwa nie jest jednolicie definiowane i interpretowane, między innymi ze względu na:
odmienne podejście różnych dyscyplin naukowych
inne usytuowanie w gospodarce narodowej oraz różny zakres jego samorządności decyzyjnej w zależności od ustroju politycznego
bardzo duże zróżnicowanie ze względu na własność, status prawny, typ i rodzaj działalności itp.
duże przemiany w przedsiębiorstwach od końca XX w
Przedsiębiorstwo to jednostka prowadząca działalność gospodarczą, dążącą do zaspokajania potrzeb innych podmiotów życia społecznego (osób i/lub instytucji) przez wytwarzanie wyrobów i/lub świadczenie usług, przy czym działalność ta jest motywowana chęcią uzyskiwania korzyści majątkowych i prowadzona samodzielnie, na ryzyko właściciela czy właścicieli.
Cechy odróżniające przedsiębiorstwo od innych organizacji
jest powoływane nie do realizacji jednego przedsięwzięcia lecz do prowadzenia działalności gospodarczej w sposób trwały
zaspokaja swoimi produktami/usługami potrzeby innych podmiotów będących jego klientami
wymienia produkty z klientami na zasadzie kupna-sprzedaży co dotycz zarówno jego sfery zaopatrzenia jak i zbytu.
posiada pochodzące od właściciela określone zasoby kapitałowe w postaci środków pieniężnych, dóbr materialnych oraz wartości niematerialne i prawne
cechuje je samodzielność decyzyjna co do rodzaju, charakteru i zakresu prowadzonej działalności, stosunków z otoczeniem oraz swojej wewnętrznej organizacji (zasada autonomii przedsiębiorstwa)
swoje koszty i obciążenia podatkowe pokrywa z uzyskiwanych przychodów. Swój stan majątkowy wykazuje w bilansie, a wynik finansowy w rachunku strat i zysków
jest organizacją zarobkującą, tzn. dąży do maksymalizacji dochodowości zaangażowanego kapitału
prowadzi działalność na własne ryzyko, odpowiada za swoje zobowiązania finansowe
ponosi odpowiedzialność karną za przestępcze działania swych przedstawicieli (pracowników)
Wymienione cechy należy uzupełnić trzema dodatkowymi wyróżnikami przedsiębiorstwa:
jest ono systemem otwartym, tzn. pozostaje w stałej interakcji ze swoim otoczeniem;
charakteryzuje się ono dużym dynamizmem, jest więc systemem dynamicznym;
jest nastawione na uczenie się, przyjmowanie i gromadzenie nowej wiedzy oraz jej stosowania w swojej działalności (tzw. Ucząca się lub inteligentna organizacja).
Nie należy utożsamiać pojęcia „zakład” z przedsiębiorstwem.
Przedsiębiorstwo to kategoria ekonomiczna i prawna, natomiast zakład oraz filia to kategorie terytorialne, organizacyjne i produkcyjne.
W gospodarce narodowej występują organizacje gospodarcze non-profit, zbliżone do przedsiębiorstw, którymi jednak nie są:
gospodarstwa pomocnicze, funkcjonujące w ramach jednostek budżetowych (zakłady lecznicze, jednostki oświatowe i naukowe oraz kulturalne)
zakłady budżetowe, będące wyodrębnionymi jednostkami organizacyjnymi, których przedmiotem działania jest odpłatne świadczenie określonych usług użyteczności publicznej (żłobki, przedszkola, domy pomocy, muzea, biblioteki)
organizacje społeczne, w tym fundacje prowadzące działalność gospodarczą.
Cechy organizacji non-profit:
działalność gospodarcza nie jest głównym przedmiotem działania tych organizacji, ale ma wyraźny charakter dodatkowy, uboczny
ich działalność dostarcza środków (finansowych lub rzeczowych) umożliwiających prowadzenie podstawowej działalności społecznej
prowadzą działalność w całości lub częściowo z zewnętrznego zasilania finansowego (budżetu państwa, budżetów terenowych, składek członków, zbiórek publicznych, sponsorów)
często oferują wyroby lub usługi po cenach ustalonych poniżej ich kosztów albo nawet bezpłatnie.
Należy wyraźnie odróżnić przedsiębiorstwa od ich różnych związków.
Stowarzyszenie (branżowe, izba przedsiębiorstw) zrzesza przedsiębiorstwa ,które konkurują między sobą, ale jednocześnie realizują w ramach stowarzyszenia swoje wspólne interesy w zakresie standaryzacji przemysłowej, związków zawodowych itp.
Konsorcjum jest porozumieniem (związkiem) przedsiębiorstw i ewentualnie innych jednostek organizacyjnych (banków, uczelni) zawartym w celu zrealizowania pewnych przedsięwzięć, wymagających dużych nakładów kapitałowych i intelektualnych, przekraczających możliwości jednego człowieka konsorcjum. Konsorcjum nie ma osobowości prawnej a każdy uczestnik odpowiada swoim majątkiem za jego zobowiązania. Jeden z uczestników pełni funkcję koordynatowa przedsięwzięcia.
Kartel jest umownym związkiem przedsiębiorstw, w którym następuje ograniczenie ich samodzielności w zakresie określonym umową kartelową. Dotyczy ono głownie instrumentów polityki sprzedaży, w tym cen. kartel ma na celu opanowanie rynku przez ograniczenie konkurencji. Jest zwalczany przez prawodawstwa poszczególnych krajów, jak również prawo UE.
Przedsiębiorstwo ujmujemy jako system otwarty, ponieważ bezwzględnym warunkiem jego funkcjonowania są jego kontakty z otoczeniem.
Cechami przedsiębiorstwa jako systemu otwartego są:
przedsiębiorstwo jako system otwarty składa się z wielu wzajemnie powiązanych i skorelowanych podsystemów
przedsiębiorstwo funkcjonuje w określonych otoczeniu
między otoczeniem a poszczególnymi podsystemami przedsiębiorstwa zachodzą określone związki, zależności i ciągłe interakcje
przedsiębiorstwo pobiera z otoczenia określone zasoby niezbędne do prowadzenia działalności gospodarczej, które w wyniku procesów produkcyjnych (usługowych) przekształca w inne zasoby, które w formie wyrobów lub usług trafiają na rynek, czyli ponownie do otoczenia
warunkiem funkcjonowania przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej jest bezwzględne przestrzeganie zasady: wartość na wyjściu (efekty działalności) musi być większa od wartości nakładów (zasobów) na wejściu.
TEMAT 3.: MISJA I CELE ORGANIZACJI.
Pojęcie misji i celów organizacji.
Podstawą istnienia organizacji jest określona koncepcja działania, która składa się z trzech elementów:
funkcji, jaką podmiot chce spełniać na rynku i szeroko pojmowanym otoczeniu (może się ona zmieniać ze względu na zmianę potrzeb itp.)
sposobu spełniania tej funkcji (należy rozumieć ją szeroko, łącznie z obsługą klienta
segmentu rynku, który określa obszar działania organizacji.
Koncepcyjne ramy działania prezentowane są w misji organizacji, wyznaczającej wzajemne proporcje między jego elementami.
Misja organizacji to oświadczenie woli wyrażające jej posłannictwo zdefiniowane w postaci unikatowego celu, do którego osiągnięcia organizacja trwale dąży, aby pełnić pożądaną rolę w określonym środowisku.
Na kształt misji mają wpływ:
historia organizacji
preferencje i wizje kierownictwa lub właścicieli
środowisko, w jakim organizacja działa
środki, jakimi organizacja dysponuje.
K. Obłój sformułował następujące postulaty dotyczące ustalania misji organizacji:
musi być zakotwiczona w przyszłości
powinna mieć motywujący charakter
musi być wiarygodna
powinna być lapidarna
powinna mieć element marzenia
musi być jednocześnie ogólna i konkretna
L.A. Digman twierdzi, że misja musi spełniać następujące wymagania:
być ukierunkowana rynkowo- powinna dokładnie określać rynek lub rynki, na których organizacja działa lub zamierza działać
spełniać postulat realności- założenia nie powinny być ani zbyt obszerne, gdyż będą one wtedy niemożliwe do spełnienia, ani zbyt wąskie, ponieważ będą one wówczas za bardzo ograniczać zakres działania organizacji
być motywacyjna- skuteczna misja motywuje każdego członka organizacji do osiągnięcia w swej dziedzinie sukcesu
być szczegółowa- założenia powinny być na tyle szczegółowe, aby określić główne kierunki działania organizacji, zostawiając jednak menedżerom pewien margines swobody.
Posłannictwo organizacji wyrażone w misji znajduje odzwierciedlenie w jej celach.
Wyznaczenie celu działania to podstawowy atrybut zorganizowanego działania.
Celem jest założony rezultat dążeń, punkt dojścia, do którego osiągnięcia się zmierza, albo- inaczej mówiąc- pożądany, przyszły stan rzeczy, jaki organizacja chciałaby osiągnąć.
Konkretyzując, można powtórzyć za L. Balcerowiczem, że celem przedsiębiorstwa jest zmienna ekonomiczna (lub zmienne ekonomiczne) odnoszące się do jego działalności, będąca przedmiotem głównego zainteresowania jego kierownictwa i tym samym stanowiąca główne kryterium wyboru typu i kierunku działania.
W odniesieniu do przedsiębiorstw można wyróżnić cele:
immanentne- celem głównym przedsiębiorstwa jest wytwarzanie i sprzedaż wyrobów i usług
transcendentne- poszczególne podsystemy przedsiębiorstwa mają własne cele, jak: zysk, udział w rynku, wartość przedsiębiorstwa, przetrwanie, zadowolenie klientów, zadowolenie pracowników, utrzymanie dotychczasowego poziomu zatrudnienia, wpływy polityczne i społeczne.
Cele poszczególnych podsystemów (transcendentne) nie mogą być osiągnięte jeśli przedsiębiorstwo nie osiągnie swojego celu głównego.
Teorie głównego celu organizacji.
Cele przedsiębiorstwa to ważny przedmiot analiz teoretycznych.
Obecnie przeważa pogląd, że przy wielości celów szczegółowych wszystkie one mogą być podporządkowane jednemu celowi ogólnemu (głównemu), którym się przedsiębiorstwo kieruje w działaniu.
Doświadczenie gospodarcze wykazało, że wielość celów ma istotne, ujemne strony, a mianowicie:
cele mają niejednakową ważność, dlatego gdy chce się wyrazić je syntetycznie konieczne jest ustalenie hierarchii celów
nieuchronne jest występowanie sprzeczności między celami, zwiększona realizacja jednego celu wiąże się ze zmniejszeniem realizacji innego celu.
„Przyjęcie wiązki celów może stać się instrumentem uzasadnienia każdej nietrafnej decyzji.”
Wśród najbardziej powszechnych poglądów, za główny cel przedsiębiorstwa uważa się:
przetrwanie- w sytuacjach poza kryzysowych może być uznany tylko za cel wstępny, warunkujący realizację innych celów
rozwój- jest ważnym warunkiem przetrwania, jednak rozwój sam w sobie nie może być celem przedsiębiorstwa
wygospodarowanie zysku- dążenie do maksymalizacji zysku jest konstytutywną cechą przedsiębiorstwa (neoklasyczna teoria ekonomii).
W prymitywnie zarządzających przedsiębiorstwach występuje pogoń za zyskiem za wszelką cenę bez względu na dobro pracowników, odbiorców i użytkowników, społeczności regionu i państwa, a także bez uwzględniania konieczności ochrony środowiska.
Współcześnie przedsiębiorstwa kierują się nie tylko nakazem szybkiego maksymalizowania zysku, ale narzucają sobie samoograniczenia w dążeniu do maksymalizacji zysku. Kierują się przy tym:
dążeniem do pozyskiwania nowych klientów i utrzymania dotychczasowych w warunkach konkurencji
dążenia do zdobycia nowych rynków czy ich nowych segmentów
staranie o dobrą opinię w społeczeństwie, a zwłaszcza w regionie i we wspólnotach lokalnych
tworzeniem korzystnych warunków dla pracowników
Nie ulega wątpliwości, że jeżeli celem przedsiębiorstwa ma być maksymalizacja zysku, to powinna to być maksymalizacja w długim okresie.
Za przyjęciem maksymalizacji zysku jako celu przedsiębiorstwa przemawiają następujące argumenty:
zysk jest najsilniejszym, najbardziej uniwersalnym i ciągle obecnym motywem działania
jeśli konkurencja jest silna, to firmy muszą maksymalizować zysk, aby mogły przetrwać na rynku
założenie, że firmy maksymalizują zysk, pomaga rozumieć ich reakcje i zachowania
Przedstawiciele ekonomii ewolucyjnej odrzucają maksymalizację zysku jako podstawę zachowań przedsiębiorstwa, twierdząc, że:
przedsiębiorstwa poszukują zysku, ale nie jest ich celem jego maksymalizacja
przedsiębiorstwa usiłują dostosować się do zmieniających się warunków rynkowych, przewidywanych szoków i wahań procesów ekonomicznych
przedsiębiorstwa poddawane są procesowi naturalnej selekcji, będącej zasadniczym elementem mechanizmu rynkowego
środowisko rynkowe określa, co można uznać za sukces przedsiębiorstwa, który jest ściśle związany ze zdolnością do jego przetwarzania i rozwoju
Teoria postępowania zadawalającego należąca do szkoły behawioralnej (H. A. Simon) głosi, że przedsiębiorstwa nie stawiają sobie celu maksymalizacji zysku lecz dążą do uzyskania zysków zadowalających, czyli będących do zaakceptowania przez właścicieli – akcjonariuszy, mających określony poziom aspiracji w tym zakresie i pozwalających na rozwój przedsiębiorstwa.
Teorie managerskie wskazują na odmienność ekonomicznych interesów właścicieli kapitału i zarządzających firmą. Najemni managerowie bardziej niż zysk preferują powiększanie przedsiębiorstwa, gdyż jego wzrost, rozwój i ekspansja podnoszą ich zarobki i prestiż zawodowy.
Managerowie podejmują działania zgodnie z interesami akcjonariusz, gdy:
posiadają akcje przedsiębiorstwa lub opcje na akcje
mają powiązane wynagrodzenie z osiąganą przez przedsiębiorstwo stopą zwrotu z zaangażowanego kapitału
występuje zagrożenie przejęcia przedsiębiorstwa przez inną firmę
występuje wąski rynek pracy dla kadry kierowniczej
Coraz szerzej w świadomym biznesie przyjmuje się, że celem przedsiębiorstwa jest maksymalizacja jego wartości rynkowej. Uważa się, że:
gdy przedsiębiorstwo jest zarządzane z perspektywy jego wartości, to podejmuje się w nim najkorzystniejsze decyzje
dążenie akcjonariuszy do zwiększania wartości przedsiębiorstwa nie jest sprzeczne z interesem innych jego partnerów, zwłaszcza pracowników
jeżeli wartość przedsiębiorstwa nie wzrasta, to zaangażowany w nim kapitał będzie się z niego wycofywał.
Dążenie przedsiębiorstwa do osiągnięcia zysku i wzrostu jego wartości rynkowej wspomagają się. Cel przedsiębiorstwa najlepiej wyraża więc dążenie do maksymalizacji dochodowości (stopy zwrotu) kapitału zaangażowanego przez właścicieli przy ustalonym (akceptowanym) poziomie ryzyka. Inaczej mówiąc celem przedsiębiorstwa jest maksymalizacja jego wartości dla właścicieli w długim okresie.
Przedstawiciele teorii głoszącej , że celem przedsiębiorstwa jest służenie społeczeństwu, podkreślają iż współczesne przedsiębiorstwo nastawione jest nie tylko na realizację swoich egoistycznych celów, ale przede wszystkim na służeniu społeczeństwu, podkreśla się, że przedsiębiorstwo nie jest tylko organizacją gospodarczą…
Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa.
Powodzeniem przedsiębiorstwa w realizacji jego celów zainteresowanych jest wiele stron: właściciele, managerowie i pracownicy, ale także wiele instytucji i osób z jego bliskiego otoczenia: klienci, dostawcy, kooperanci, wierzyciele, banki, instytucje fiskalne, społeczność lokalna. Te wszystkie osoby i instytucje nazywa się stronami zainteresowanymi (interesariuszami – ang. Stakeholders).
W konwergencyjnej teorii interesariuszy, podważa się twierdzenie, że przedsiębiorstwu przyświeca tylko jeden cel główny jakim jest maksymalizacja korzyści dla właściciela i sugeruje się, że poza dobrem właścicieli celem przedsiębiorstwa muszą być też korzyści interesariuszy.
W ramach koncepcji społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa oczekuje się, że dążenie do maksymalizacji zysku powinno być skorelowane z działaniami nakierowanymi na ochronę środowiska, poszanowanie praw pracowniczych, rozwój społeczności, w których firmy działają oraz inne elementy otoczenia. Mówimy tu o:
wewnętrznej odpowiedzialności – kierownictwo przedsiębiorstwa powinno równoważyć interesy właścicieli i pracowników
zewnętrznej odpowiedzialności – kierownictwo przedsiębiorstwa powinno uwzględniać interesy swoich partnerów rynkowych (dostawców, odbiorców, inwestorów itp.) oraz przyczyniać się do rozwiązywania ważnych i trudnych problemów społecznych w regionie, a nawet w całym kraju ( tworzenie nowych miejsc pracy, ograniczanie bezrobocia, ochrony środowiska przyrodniczego, przyczynianie się do poprawy warunków życia ludności, pomoc w walce z biedą).
Argumenty za i przeciw społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa.
| Argumenty ZA | Argumenty PRZECIW |
|---|---|
| Działalność gospodarcza stwarza problemy i dlatego organizacje powinny uczestniczyć w ich rozwiązywaniu. | Celem działalności gospodarczej społeczeństwie jest przysparzanie zysków właścicielom. |
| Przedsiębiorstwa są obywatelami w naszym społeczeństwie. | Zaangażowanie w programy społeczne daje przedsiębiorstwom zbyt wielką władzę. |
| Gospodarka często dysponuje zasobami niezbędnymi do rozwiązania wielu problemów. | Istnieje możliwość konfliktu interesów. |
| Przedsiębiorstwa są partnerami w naszej gospodarce tak samo jak rząd i społeczeństwo. | Gospodarce brak doświadczenia w kierowaniu programami społecznymi. |
Nadzór korporacyjny nad organizacją.
Wzrasta znaczenie nadzoru nad organizacjami z uwagi na postęp technologiczny, liberalizację rynków finansowych i handlu oraz inne reformy systemowe, zwłaszcza prywatyzacyjne. Do najistotniejszych przyczyn popularności koncepcji ładu korporacyjnego zaliczamy:
ogólnoświatowe nasilenie procesów prywatyzacyjnych
reformy systemu funduszy emerytalnych i wzrost prywatnych oszczędności
zwiększenie liczby wrogich przejęć
deregulację i integrację rynków kapitałowych
pojawienie się kryzysów finansowych
serię skandali korporacyjnych (Ernron, WorldCom)