Antygen – jest to każda substancja która ma zdolność wywoływania odpowiedzi odpornościowej (immunologicznej) organizmu i reagowania z produktem tej odpowiedzi – przeciwciałem. W normalnych warunkach układ odpornościowy człowieka rozpoznaje jako antygeny tylko substancje obce, czyli takie, które nie są składnikami strukturalnymi jego tkanek.
Antygeny :
bialka
Polisacharydy
lipopolisacharydy
kwasy nukleinowe
Przeciwciała - to substancje białkowe wytworzone przez organizm człowieka pod wpływem antygenów. Maja one zdolność reagowania z antygenem – tzn., poszczególne przeciwciała lacza się jedynie ze ścisłe określonym antygenem.
Aglutnogeny – antygeny grupowe A i B często są nazywane aglutynogenami, gdyż odpowiedzialne są za występowanie aglutynacji erytrocytów w obecności niezgodnych grupowo przeciwciał. Inna nazwa tych przeciwciał to aglutyniny.
Rodzaje antygenów erytrocytów
U człowieka znanych jest ponad 600 antygenów grupowych krwi. Niektóre z nich znajdują się na powierzchni erytrocytów prawie wszystkich osobników inne są bardzo rzadkie.
Około 150 antygenów należy do 17 najważniejszych układów grupowych krwi
Najbardziej istotnymi z klinicznego punktu widzenia jest układ ABO, klinicznie znaczenie mają tez układy : Rh, Kell, Duffy Kidd.
Układ AB0 został odkryty w 1900 przez Karola Landsteinera. W 1902 jego uczniowie odkryli grupę AB.
Jest on jedynym układem, w którym w surowicy zdrowych osób konsekwentnie i zgodnie z przewidywaniami występują przeciwciała skierowane do antygenów nieobecnych na własnych krwinkach.
Na podstawie obecności w obrębie błony komórkowej dwóch antygenów A i B, dziedziczących się zgodnie z prawami Mendla, wyodrębnia się 4 główne grupy krwi:
| Fenotyp | Genotyp |
|---|---|
| A | A0, AA |
| B | BB, B0 |
| AB | AB |
| 0 | 00 |
Antygeny układu ABO występują nie tylko na powierzchni erytrocytów.
Geny trzech oddzielnych loci ABO, Hh, Sese kontrolują pojawienie się i lokalizację antygenów A i B.
Trzy powszechne allele – A, B i O są umiejscowione w locus ABO na chromosomie 9.
Podstawą do budowy antygenów A i B jest antygen H.
Antygeny układu ABO są dziedziczone.
Osoby które wykazują obecność na erytrocytach antygen grupowy A posiada w ich materiale genetycznym DNA gen, który koduje transferazę N-acetylogalaktozaminy, która umieszcza N-acetylogalaktozaminę na antygenie H formując tym samym antygen A.
Osoby które podsiadają na erytrocytach antygen grupowy B posiadają w ich materiale genetycznym gen który koduje transferazę galaktozaminy, która umieszcza galakozaminę na antygenie H formując tym samym antygen B.
Antygeny A i B wykrywa się bezpośrednich testach aglutynacji z surowicami diagnostycznymi anty-A i anty-B. Dają one często słabsze reakcje z krwinkami noworodków, gdyż ich antygeny nie są w pełni rozwinięte w chwili urodzenia. Pełna ich ekspresja pojawia się w wieku 2-4 lat.
Podgrupy A1 i A2
Komórki A1 mają około 1 000 000 kopii antygenu A na swojej powierzchni.
Komórki A2 około 250 000.
Grupy krwi układu ABO
| Grupa krwi | Występowanie w Polsce | Aglutynacja krwinek z wzorcowymi surowicami | Aglutynacja krwinek z wzorcowymi krwinkami |
|---|---|---|---|
| Anty-A | Anty-B | ||
| A | 38% | + | - |
| B | 18% | - | + |
| AB | 8% | + | + |
| 0 | 36 | - | - |
Typowanie grup krwi jest wykonywane poprzez zmieszanie kropli krwi osoby badanej z poszczególnymi surowicami zawierającymi surowice anty-a lub anty-b na szkiełku podstawowym i obserwację czy nie wystąpi w którejś mieszaninie proces aglutynacji.
Aglutynacja z którejś z surowic wskazuje na obecność danego antygenu na erytrocytach z krwi samej osoby badanej.
Występowanie przeciwciał układu ABO w osoczu
| Swoistość przeciwciała | Grupa krwi | Występowanie u osob z podpowiednia grupą krwi | Właściwości |
|---|---|---|---|
| Aty-b | A | 100% | Zwykle IgM miano 1:8-512 |
| Anty – a | b |
Układ grupowy Rh
Skład różnych konfiguracji antygenowych jest zdeterminowany genetycznie.
Antygeny tego układu są polipeptydami przyłączonymi do białek błony komórkowej erytrocytu
Determinowany jest przez geny C,c. D., d E,e, które układają się w zespoły genowe złożone z trzech cech: CDE, Cde, CdE, cDE, cDe, cdE, cde
U 90% populacji układ genów jest następujący: cde, Cde, CDE
Każdy osobnik posiada 2 z wymienionych powyżej kompleksów 3 genów ( po jednym komplecie od matki i od ojca
Fenotyp ccddee=> genotyp cde/cde
CcDee => genotyoy CDe/cDe, cDe/Cde
Geny determinują powstanie 5 antygenów CcDEe
Rh (+) – obecny jest antygen D dominujący ( CDE, CDe, cDe, CdE)
Rh (-) – brak antygenu D dominującego (cde, cdE, Cde, CdE)
Niezgodność serologiczna
Niezgodność serologiczna jest sytuacją w której na krwinkach czerwonych płodu występują antygeny układu czynnika Rh lub antygeny grup głównych, które są nieobecne na krwinkach matki.
DO konfliktu serologicznego dochodzi wtedy, kiedy matka w wyniku immunizacji rozpocznie wytwarzanie przeciwciał przeciwko krwinkom płodu jak to ma miejsce w konflikcie w układzie Rh.
W konflikcie w układzie ABO za uszkodzenie krwinek płodu odpowiedzialne są przeciwciała naturalne występujące we krwi matki bez wcześniejszej immunizacji obcą krwią.
Niezgodność w zakresie czynnika Rh (kobieta z grupą krwi Rh ujemną a partner posiadający grupę Rh dodatnią) zagraża konfliktem serologicznym, który może wywołać chorobę hemolityczną płodu. Jeżeli płód rozwijający się u matki Rh ujemnej odziedziczy od ojca antygen Rh, a tak dzieje się w 60%, to w przypadku przecieku krwi płodu w czasie porodu lub ciąży do krwiobiegu matki, dochodzi do uczulenia ciężarnej krwinkami płodowymi. Układ immunologiczny ciężarnej produkuje przeciwciała anty Rh skierowane przeciw krwinkom płodowym.
Choroba hemolityczna noworodków
Najczęstsza postać choroby hemolitycznej – obrzęk uogólniony płodu spowodowany jest masywną hemolizą.
Zasady przetaczania krwi
Oznaczanie grupy krwi dawcy
Oznaczanie grupy krwi biorcy
Stosowanie krwi zawsze grupy jednoimiennej
Próba krzyżowa przed każdym toczeniem
Wykonanie próby biologicznej
Obserwacja chorego
Aglutyniny dawcy ulegają rozcieńczeniu w krwi biorcy a ich miano jest zbyt niskie aby wywołały aglutynację. PO transfuzji zbyt dużej ilości krwi 0 osobnikowi z grupą A, B, lub AB rozcieńczenie może być niedostateczne i powoduje reakcję potransfuzycją.