1. Zjawisko deterministyczne a zjawisko indeterministyczne (statystyczne)

1. Determinizm – z łacińskiego „determino” – ograniczam. Pogląd filozoficzny głoszący współzależność wszystkich zjawisk przyrodniczych i społecznych, jak też ich podległości pewnym prawidłowością wyznaczanym przez ogół warunków w jakich zachodzą. Determinizm to również przekonanie o decydującym wpływie środowiska społecznego na moralność. Wszystkie ludzkie działania według pozytywistów są zdeterminowane, przez szereg różnych czynników takich jak: pochodzenie, klasa społeczna, środowisko w którym wzrastamy, a także moment dziejowy w którym żyjemy.
   Modele deterministyczne stosuje się w wielu naukach takich jak prognozowanie pogody i badanie klimatu, fizyka czy ekonomia. Ograniczeniem jest niedobór informacji i złożoność obliczeniowa; co więcej, można pokazać, że w wielu wypadkach prognozowanie zjawiska deterministycznego jest bardzo trudne jeśli nie niemożliwe (np. z uwagi na tzw. chaos deterministyczny). Natomiast możliwość pełnego poznania złożonych układów takich jak wszechświat jest czysto hipotetyczna i dyskusyjna, np. na poziomie kwantowym z uwagi na zasadę nieoznaczoności Heisenberga.

2. Indeterminizm (łac. in - nie + determinare - określać) - koncepcja filozoficzna, która zakłada, że we wszechświecie istnieje obszar wolności umożliwiający podejmowanie świadomych aktów woli.
   Argumenty na rzecz i przeciw indeterminizmowi można znaleźć w haśle Wolna wola.
   Indetermizm neguje determinizm. Występuje w formach skrajnych, radykalnych (negacja istnienia jakichkolwiek uwarunkowań) i umiarkowanych (negacja tylko pewnego typu uwarunkowań lub twierdzenie, że ta sama przyczyna niekoniecznie musi zawsze powodować ten sam skutek). W etyce indeterminizm to koncepcja zakładająca, że ludzkie działania nie są uwarunkowane czynnikami zewnętrznymi i są zawsze wolnym wyborem indywidualnej woli.

W naukach społecznych determinizm bywa też rozumiany jako uproszczone wyjaśnienie zjawisk opierające się na pojedynczej przyczynie.

1. Charakterystyka dwóch dowolnych nauk społecznych

   Nauki społeczne - nauki badające strukturę i funkcje dziejów społeczeństwa, jego kulturę, prawa i prawidłowości jego rozwoju. Obok nauk przyrodniczych i nauk humanistycznych zaliczają się do nauk empirycznych. Nauki społeczne odróżniają się od nauk humanistycznych naukowymi metodami poznania oraz tym, że stosują ścisłe kryteria.

• antropologia ekonomia etnografia geografia

• historia pedagogika praca socjalna politologia

• polityka społeczna prawo nauki prawne psychologia

• religioznawstwo socjologia nauki o rodzinie stosunki międzynarodowe

• studia nad rozwojem cybernetyka społeczna lub socjocybernetyka

• nauki o bezpieczeństwie nauki o obronności

Nie wszystkie nauki są uważane za społeczne. Np.:

• historia może być uważana za humanistyczną ze względu na miejscowy charakter kulturowy.

• niektóre dyscypliny mają charakter poznania podobny do nauk przyrodniczych np. antropologia czy archeologia.

• pewne społeczne dyscypliny są interdyscyplinarne np. socjologia, która obejmuje socjobiologię odwołującą się do pewnych praw biologii (m.in. dobór krewniaczy) czy nauki ekonomiczne, odwołujące się m.in. do modelowania matematycznego (ekonomia matematyczna, ekonometria).

• geografia obejmuje zarówno geografię fizyczną, zaliczaną do nauk przyrodniczych, jak i geografię społeczno-ekonomiczną, zaliczaną do nauk społecznych.

Wikipedia.pl:

Pedagogika – nauka o edukacji człowieka, należy do nauk społecznych (humanistycznych) i stanowi zespół nauk o wychowaniu i wykształceniu człowieka przez całe jego życie. Pedagogika i jej staropolska nazwa pochodzi od słowa greckiego (paidagogos - dosł. "prowadzący dziecko"). Natomiast wpływ zachodniej filozofii ukształtował pojęcie rzymskie (łac. ars educandi) jako "sztuka wychowania".

Pedagogika to nie tylko zespół nauk o wychowaniu, istocie, celach, treściach, metodach, środkach i formach organizacji procesów wychowawczych. Pedagogika jest nauką społeczną o profilu humanistycznym, czyli teorią i praktyka działalności opiekuńczo-wychowawczej dzieci i młodzieży. Praktyczne postępowanie wychowawcze, nazywane jest pedagogią (gr. paidagogia). Pedagogika odnosi się głównie do młodego pokolenia, które dzięki oddziaływaniom wychowawczym winno osiągnąć optymalny rozwój osobowości, ukształtować wiedzę o rzeczywistości, przygotować się do funkcjonowania w życiu społecznym. Na jej gruncie formułuje się istotę, cele, treści, metody, środki i formy organizacyjne procesów wychowawczych.

Do głównych ośrodków takiego wychowania zalicza się: rodzinę, grupę rówieśniczą i instytucjonalne jak przedszkole, szkołę elementarną i gmnazjum. Obecnie zakres zainteresowań pedagogiki jest o wiele szerszy i obejmuje: samowychowanie i samokształcenie młodzieży i dorosłych, oddziaływanie wychowawcze instytucji wychowania pozaszkolnego, głównie: środków masowej komunikacji, organizacji młodzieżowych, placówek kulturalnych (teatrów, klubów, muzeów i in.), instytucji wychowania religijnego itp.

Przedstawicielami pedagogiki jako nauki jest pedagog kod zawodu 244104 o odpowiedniej specjalności pedagogicznej po ukończonych studiach wg standardów kształcenia dla kierunku: pedagogika.

Zadaniem pedagogiki jako nauki empirycznej jest wyposażenie pedagogów, którzy organizują przebieg kształcenia (wychowania i nauczania) w wiedzę o skuteczności różnego rodzaju zabiegów edukacyjnych. Towarzyszą temu celowi następujące zadania:

• gromadzenie wiadomości o rzeczywistości wychowawczej;

• analiza tej rzeczywistości, wykrywanie związków i zależności między elementami owej rzeczywistości i wyjaśnianie ich;

• dostarczanie wiedzy potrzebnej do przekształcania rzeczywistości wychowawczej.

Psychologia (od stgr. ψυχή Psyche = dusza, i λόγος logos = słowo, myśl, rozumowanie) – nauka badająca mechanizmy i prawa rządzące psychiką oraz zachowaniami człowieka. Psychologia bada również wpływ zjawisk psychicznych na interakcje międzyludzkie oraz interakcję z otoczeniem. W zasadzie psychologia dotyczy ludzi, ale mówi się o psychologii zwierząt (czyli zoopsychologii), chociaż zachowaniem się zwierząt zajmuje się także dziedzina biologii – etologia.

Nauki, z których czerpie psychologia, to głównie socjologia, antropologia, filozofia i biologia, ale dzięki wypracowaniu własnych metod eksperymentalnych psychologia jest nauką samodzielną. Psychologia zaliczana jest do nauk społecznych, także do nauk humanistycznych. Ostatnio jest także zaliczana do nauk behawioralnych (nauk o zachowaniu) razem z socjologią, etologią, antropologią kulturową, kryminologią, niektórymi działami medycyny (psychiatrią, medycyną behawioralną).

1. Osobowość społeczna – definicja

   Człowiek, żyje, działa i rozwija się w społeczeństwie, środowisku, grupie społecznej, w których spełnia określone funkcje. Wymaga to od niego określonych cech osobowości. Osobowość społeczna człowieka kształtuje się i rozwija pod wpływem środowiska biologicznego o środowiska społecznego.
   
   Osobowością społeczną nazywamy względnie trwałą strukturę psychiczną człowieka, ukształtowaną pod wpływem czynników środowiska biologicznego i społecznego, wpływającą na jej zachowanie i działanie nadając kierunek i organizację.
   
   Osobowość społeczna stanowi względnie autonomiczna i dynamiczną całość cech psychicznych, uformowaną w procesie życia jednostki, posiadającą swoistą strukturę i rządzącą się własnymi prawami. Znaczy to, że:

   1. Osobowość jest złożonym systemem cech wzajemnie się przenikających i warunkujących, których istotę można zrozumieć jedynie wówczas, gdy będzie się je analizować na tle całokształtu życia psychicznego i systemu działań jednostki.
   2. Osobowość jest całością zorganizowaną, a więc posiadającą swoistą strukturę, w której ramach wszystkie cechy psychiczne są od siebie zależna, ale nie wszystkie jednakowo ważne; pewne z nich są dominujące, bardziej aktywne i wywierają decydujący wpływ na zachowanie jednostki.
   3. Cechy składające się na strukturę osobowości nadają całej osobowości charakter dynamiczny i aktywny
   4. Aktywność osobowości skierowana jest na realizację określonych celów i ideałów, ukształtowanych na podłożu przyswojonych przez jednostkę wartości społecznych
   5. Osobowość jako całość jest tworem ukształtowanym na podłożu życia jednostkowego, osobistych doświadczeń nagrodzonych w toku pracy i współżycia z innymi ludźmi, rozbudzonych potrzeb oraz przyswojonych ideałów i wzorów życia .

2. Definicja kultury

   Szerokie rozumienie kultury:

   Kultura „ obejmuje wszystkie dziedziny ludzkiego życia (pod warunkiem, że spełniają wymogi definicyjne, czyli mają rodowód społeczny, a więc nie są dziedziczone w sensie biologicznym, że są przyjęte przez jakieś zbiorowości, w jakimś stopniu obowiązują, są przekazywane itd.)”

   (Marian Golka, Socjologia kultury, Scholar, Warszawa 2007)

   Dziedziny kultury: religia, sztuka, prawo, polityka, technika, medycyna, transport, rolnictwo itd.

   Definicja antropologiczna kultury wg Antoniny Kłoskowskiej /Kultura masowa, PWN, Warszawa 2006/:

   „Kultura jest to względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi przebiegająca wg wspólnych dla zbiorowości społecznej wzorców wykształconych i przyswajanych w toku interakcji oraz zawierająca wytwory takich zachowań”

   Wąskie rozumienie kultury:

   „ w ujęciu wąskim kultury podkreśla się sferę symbolicznego komunikowania ( niezależnie od form, sposobów i przejawów – np. poprzez dźwięki mowy, pismo, muzykę, obrazy, filmy, ale też ubiór czy szerzej – wygląd zewnętrzny” (Marian Golka).

3. Definicja działania społecznego

   Działanie: zachowanie, które ma znaczenie motywacyjne (zachowuję się w sposób X ponieważ ) i kulturowe (on/ona zachowuje się w sposób X ponieważ)

   Działanie może być podświadome i świadome.

   Działanie społeczne: działanie podejmując które uwzględnia się rzeczywiste lub spodziewane reakcje partnera, modyfikowane pod wpływem jego reakcji (Max Weber)

   - druga jednostka jest tutaj partnerem (przynajmniej potencjalnym) a nie biernym adresatem

   - podejmujemy działanie aby skłonić drugą osobę do przyjęcia oczekiwanej przez nas postawy

   - skuteczność działania społecznego zależy m.in. od „trafnego wskazania sobie innego” (George Herbert Mead)

   Weber rozróżnił cztery typy działań społecznych :
   * działania racjonalne ze względu na cel , w którym działający kieruje się racjonalnością instrumentalną: ze zbioru wartości podmiot wybiera cele i przy uwzględnieniu alternatywnych kosztów i korzyści dobiera odpowiednie środki,
   *działania racjonalne ze względu na wartości (wertrational), w odróżnieniu od powyższych, działający podmiot nie kieruje się kalkulacją następstw działania ( w myśl zasady "cel uświęca środki"),
   * działania afektywne, odpowiadające aktualnym stanom uczuciowym,
   * działania tradycjonalne, opierające się na nawyku. Źródło (Wikipedia )

Każdy z nas każdego dnia wchodzi w rozmaite relacje z innymi ludźmi, ponieważ funkcjonuje w grupie ludzi – w społeczeństwie. Obecność innych osób, a także konieczność realizacji celów własnych i celów wspólnoty zmusza nas do podejmowania pewnych działań społecznych. Czym są owe działania społeczne i jak przejawiają się w naszym codziennym życiu?

Sam termin „działanie” oznacza aktywność człowieka – jego zachowanie – podejmowane ze względu na potrzebę osiągnięcia pewnego celu. „Działanie społeczne” staje się tym samym działaniem człowieka ukierunkowanym na innych ludzi.

Termin działania społecznego rozwijał wybitny socjolog Max Weber, a następnie m.in. Talcott Parsons.

1. Specyfika działań racjonalnych

   Działania racjonalne: oparte na kalkulacji zysków i strat

   Np. transakcje ekonomiczne -> jednak pojawia się problem racjonalności subiektywnej

   - czy kupowanie najdroższych produktów, zwłaszcza o cechach użytkowych nieodróżnialnych od dużo tańszych jest racjonalne? -> Thorstein Voblen – „konsumpcja pokazowa”

   - problem racjonalności partnera interakcji -> o ile partner/partnerzy odwołują się do takich samych wzorców racjonalności, o tyle są przewidywalni -> subkultury więzienne i ich osłabienie (przykład Pawła Moczydłowskiego: polski socjolog, kryminolog, publicysta i urzędnik państwowy. W latach 1990–1994 kierował Centralnym Zarządem Zakładów Karnych w Ministerstwie Sprawiedliwości)

   - racjonalność instrumentalna (oparta na kalkulacji zysków i strat) vs racjonalność autoteliczna (zorientowana na cel – bez uwzględniania kosztów)

Działania nieracjonalne:

 

1 - kupowanie żywności na zapas ,podczas gdy nie ma ani jej braku ani nic tego nie zapowiada

2- wydawanie pieniędzy na materiały i przybory zupełnie nam niepotrzebne

3- niechodzenie do szkoły kiedy nie ma powodu ku temu

4- niszczenie cudzej pracy ,zwłaszcza gdy ta praca była potrzebna w jakimś celu

5- udawanie mądrego gdy tak naprawdę lepiej byłoby spytać

 Działania racjonalne

 

1- robienie zapasów potrzebnych,w sytuacji grążącego niedoboru

2- ochrona zdrowia własnego

3- ochrona przyrody oraz zagrożonych gatunków zwierząt

4- zdobywanie tego rodzaju wiedzy która da nam najwięcej satysfakcji oraz będzie czemuś pożytecznemu służyła

5- oszczędzanie na potrzebne wydatki

1. Specyfika działań tradycjonalnych

Działania tradycjonalne (rutynowe) -> dlaczego X zachowuje się w sposób Y? „bo tak jest przyjęte”

Np. spożywanie posiłku przy użyciu noża i widelca

- „przeżytki kulturowe” /Bronisław Malinowski/ -> np. przejażdżka po mieście dorożką

- Wg wielu badaczy społecznych mamy do czynienia z dziejowym odchodzeniem od tradycji w stronę racjonalności, świadomego podejmowania działań

A) występuje zróżnicowanie nasycenie działań tradycjonalnych w różnych obszarach życia społecznego – np. życie religijne, rodzinne, lekarskie

B) występuje zróżnicowanie nasycenie działań tradycjonalnych w zależności od kontekstu historycznego (dziejowego) i przestrzennego

 działania racjonalne ze względu na cel (zweckrational), w którym działający kieruje się racjonalnością instrumentalną: ze zbioru wartości podmiot wybiera cele i przy uwzględnieniu alternatywnych kosztów i korzyści dobiera odpowiednie środki,

 działania racjonalne ze względu na wartości (wertrational), w odróżnieniu od powyższych, działający podmiot nie kieruje się kalkulacją następstw działania ( w myśl zasady "cel uświęca środki"),

1. Specyfika działań afektywnych

Działania afektywne (emocjonalne) -> odpowiadają aktualnym stanom uczuciowym, działania podjęte dlatego, że czujemy przemożną potrzebę ekspresji pewnych stanów psychicznych, radości, gniewu, strachu itp.

1. Definicja interakcji społecznej

   Interakcja -> dynamiczna, zmienna sekwencja wzajemnie zorientowanych partnerów, którzy modyfikują swoje działania w zależności od tego, co zrobi „ten drugi”

   Przykłady: Mecz piłkarski, dyskusja, randka itd.

2. Interakcja społeczna w świetle teorii wymiany

   Teoria wymiany ( a także teoria racjonalnego wyboru) – wzajemna wymiana dóbr, czy też wartości między partnerami. Partnerzy interakcji „(…) starają się uzyskać pewną nadwyżkę korzyści nad kosztami” (Piotr Sztompka). Przedmiotem wymiany nie muszą być dobra materialne i niekoniecznie muszą z wymianą być związane korzyści materialne.

   Przykład: „krąg Kula” (Polinezja – badania Bronisława Malinowskiego):

   Mieszkańcy wyspy A przygotowują i przekazują podarki mieszkańcom wyspy B. Ci ostatni z kolei przygotowują i przekazują podarki mieszkańcom wyspy C. Z kolei mieszkańcy wyspy C przekazują podarki mieszkańcom wyspy A. Podarki mają zbliżoną wartość, przekazywaniu ich towarzyszą rytualne tańce, uroczystości.

   Funkca rytuału: integracyjna, pielęgnacyjna, wzajemnego zaufania itp.

Traktuje interakcję jako wzajemną wymianę pewnych dóbr czy wartości między partnerami. Modelem myślowym jest tutaj transakcja ekonomiczna, akt kupna i sprzedaży. W tym przypadku zakłada się, że obaj partnerzy działają racjonalnie, a więc obaj starają się uzyskać pewną nadwyżkę korzyści nad kosztami. Do transakcji dochodzi, gdy obaj partnerzy uznają, że ich bilans korzyści i kosztów jest pozytywny.

Główna idea teorii wymiany to przeniesienie tego modelu ekonomicznego na wszelkie, także pozaekonomiczne dziedziny życia społecznego. Wymieniamy coś w każdej interakcji. Niekoniecznie towary czy dobra ekonomiczne, także inne wartości. Zgodnie z tym punktem widzenia, nawet w działaniach pozornie całkowicie altruistycznych, filantropijnych, bezinteresownych, kryje się – nie zawsze uświadamiana – chęć uzyskania czegoś w zamian: podziwu, prestiżu, sławy, świętości.

W teorii wymiany bogatszy sens uzyskuje centralna dla pojęcia interakcji idea wzajemności. W ujęciu behawioralnym oznaczała tylko tyle, że zachowania partnerów następują kolejno po sobie, pełnią raz rolę bodźca, a kiedy indziej – reakcji. Wzajemność nie musi przychodzić od tych samych osób, które coś od nas uzyskały, że nie musi być natychmiastowa, a także że nie musi być wymierzona „w tej samej walucie”.

Przedstawiciele tej teorii: Bronisław Malinowski, Marcel Mauss, Claude Levi-Strauss, Alvin Gouldner, Bent Jansen.

1. Interakcja społeczna w świetle interakcjonizmu symbolicznego

Symboliczny interakcjonizm -> / Charles H. Cooley, George H. Mead / - istotą interakcji jest komunikacja czyli przekazywanie idei, znaczeń czy też symboli. Interakcja to tutaj proces przede wszystkim myślowy.

W procesie tym wyróżnia się etapy:

1. Pojawienie się świadomości partnera, rozpoznanie go, „wskazanie siebie”, wybranie spośród wielu innych osób obecnych na ogół w każdej sytuacji, jako potencjalnego uczestnika interakcji.

2. Identyfikacja partnera jako kogoś ważnego dla mnie lub nieważnego („istotnego innego” lub „nieistotnego innego”) z punktu widzenia tego, co chcę osiągnąć, a także określenie jego tożsamości (kim on jest?).

3. Definicja sytuacji, w jakiej razem z partnerem się znajdujemy, rozpoznanie wszystkich istotnych okoliczności otoczenia, tła, w którym interakcja zachodzi.

4. Interpretacja gestów, słów, „języka ciała”, fizjonomii czy aparycji partnera i rozszyfrowanie ich symbolicznej treści.

5. „Postawienie się w roli innego” (taking the role of the other), spojrzenie na sytuację, a także na siebie samego z perspektywy partnera, wyobrażenie sobie, jak on mnie postrzega, jak definiuje, kim jestem, jak definiuję sytuację, w której się znajdujemy.

Ogromną rolę w takiej projekcji odgrywają zapisane w pamięci moje wcześniejsze doświadczenia z interakcjami podobnego rodzaju, a także ukształtowana pod wpływem rozmaitych doświadczeń społecznych moja ogólna samoocena. Wysoka samoocena prowadzi do zachowania asertywnego, gotowości do inicjowania interakcji. Niska samoocena prowadzi do wycofania się, izolacji, unikania kontaktów, powstrzymywania się od nawiązywania interakcji.

1. Interakcja społeczna w ujęciu teorii dramaturgicznej E. Hoffmana

   Teoria dramaturgiczna -> interakcja to manipulowanie wrażeniami

- Metafora teatralna: aktorzy społeczni, sceny społeczne, role społeczne

- fronton (jaźń publiczna) vs kulisy (jaźń cynicznego manipulatora)

- Kontrolowanie wrażeń: aktor społeczny stara się wysyłać sygnały, które kształtują pozytywny odbiór jego osoby, a zwłaszcza pozytywną ocenę sposobu odgrywania przez niego ról społecznych

- Kluczowe znaczenie ma m.in. wygląd zewnętrzny, gesty – powierzchowność.

Nazwa bierze się stąd, że w tle prowadzonej przez Ervinga Goffmana bardzo pomysłowej i wnikliwej analizy interakcji leży analogia codziennego życia społecznego do teatru.

W myśl tej koncepcji, ludzie kierują się w swoich działaniach przede wszystkim dążeniem do zrobienia na partnerach czy audytoriach dobrego wrażenia. W tym celu posługują się całym repertuarem „kontrolowania wrażeń” (impression management), starając się emitować pozytywne sygnały na swój temat. Coś nieustannie grają przed drugimi, starając się przedstawić siebie samych w dobrym świetle. Szczególnie dbają o swój „fronton”: wygląd zewnętrzny, postawę, gesty, bo to są pierwsze informacje, jakie otrzymują na ich temat partnerzy interakcji.

1. Definicja jaźni odzwierciedlonej (Ch. Cooley)

   „Samoocena jednostki kształtowana przez interpretację reakcji innych w stosunku do tej osoby” (Piotr Sztompka). Nasze wyobrażenia o tym jak wyobrażają nas sobie inni. Wizję samego siebie ludzie kształtują w dużej mierze poprzez odwoływanie się do opinii o nich innych ludzi – jeżeli chwalą -> jestem dobry; jeżeli ganią lub szydzą -> jestem zły.

   Na przykład, jeśli inni często mówią mi, że jestem piękną kobietą, to w mojej samowiedzy pojawią się informacje o tym, że jestem piękną kobietą. Jeśli inni będą mi mówić, że mnie lubią, będę myślała, że jestem osobą lubianą. Możemy powiedzieć, że jaźń odwierciedlona jest jednym ze źródeł samowiedzy, "społecznym lustrem" – interpretacja zachowań i wypowiedzi innych na nasz temat staje się podstawą tego, co sami myślimy o sobie.

2. Różnice jakościowe między diadą a triadą społeczną

   Diada – interakcja między dwiema osobami

   Triada – interakcja miedzy trzema osobami -> pojawiają się nowe możliwości form społecznych np. koalicje, „dzielenie i rządzenie” , mediacja, podejmowanie decyzji poprzez głosowanie itp.

GEORG SIMMEL – DIADA I TRIADA (RÓŻNICE)

6 praw charakteryzujących różnice między diadami a triadami:

1) w diadzie istnieje poczucie zagrożenia jej wewnętrznych stosunków przez śmierć, natomiast w triadzie pojawia się poczucie trwałości

2) triada stanowi dla swych członków rodzaj zewnętrznej całości pewnej zbiorowości, w diadzie to zjawisko nie występuje

3) w diadzie możliwe jest pojawienie się intymności jako cechy tej struktury, w triadzie intymność zostaje poddana kontroli lub ograniczona do części grupy

4) w triadzie pojawia się zjawisko delegowania obowiązków i odpowiedzialności, które w diadzie jest nieobecne

5) pojawienie się „kozła ofiarnego” dezintegruje diadę, podczas gdy w triadzie może on czasowo pełnić funkcję ośrodka przebudowy (strategia dziel i rządź)

6) obecność 3 elementu pozwala przezwyciężyć rozbieżności lub zasymilować 

Mówiliśmy dotąd o interakcjach między dwiema osobami. Tę podstawową postać interakcji niemiecki dziewiętnastowieczny socjolog Georg Simmel określał jako „diadę". Ale interakcje mogą się komplikować, włączać więcej partnerów. Simmel zastanawiał się, co się dzieje, kiedy do diady dołącza jeszcze ktoś, gdy powstaje triada albo trójkąt. Otóż zmienia się wówczas, jego zdaniem, bardzo zasadniczo charakter procesów, które toczą się w takim układzie. Przede wszystkim powstają jakościowo nowe „formy społeczne" niemożliwe w obrębie pary. Możliwa jest więc koalicja, gdy dwóch partnerów łączy się przeciw trzeciemu - w debacie, konkurencji, walce. Możliwa jest strategia „dziel i rządź", a więc próba skłócenia partnerów i dzięki temu uzyskania przewagi nad każdym z nich z osobna. Możliwa jest mediacja, gdy jeden z partnerów stara się zobiektywizować i rozładować konflikt pomiędzy pozostałymi dwoma. Możliwe jest wreszcie uzyskanie zbiorowej decyzji przez głosowanie, odwołanie się do większości.

1. Sieci interakcyjne – definicja i odmiany

   Badanie interakcji – Georg Simmel

• Działania łączne /George H. Mead/ lub zgromadzenie /Erving Goffman/ wg współczesnego nazewnictwa: sieci interakcyjne.

• Sieć interakcyjna występuje pewna liczba skupionych w przestrzeni i czasie osób, w tej samej sytuacji społecznej, podejmujących interakcję z wieloma partnerami, różnie ukierunkowane.

  Odmiany:

  * sieci zogniskowane – z wyróżnionym liderem (np. zebranie pracowników firmy z dyrektorem);

  * sieci niezogniskowane – bez wyróżnionego lidera (np. spotkanie towarzyskie przy ognisku).

Zwiększając liczbę uczestników we wspólnej sytuacji interakcyjnej, dochodzimy do zjawiska, które George H. Mead określał jako „działanie łączne" (joint action), Erving Goffman jako „zgromadzenie" (gathering), a dzisiaj nazywamy często „siecią interakcyjną" (interaction network). Przykładem z kontekstu rodzinnego może być przyjęcie ślubne, z kontekstu zawodowego - zebranie pracowników. Mamy tu pewną liczbę współobecnych w przestrzeni i czasie osób, które podejmują interakcje z wieloma partnerami, w różnych kierunkach, rozmawiają przez stół, z sąsiadami z prawa, z lewa, uśmiechają się do siebie, robią różne gesty pod adresem coraz to innych uczestników. Sieć interakcji jest niezmiernie płynna, chaotyczna, fluktuuje i nieustannie się zmienia. Obserwując ją dokładnie, możemy jednak zauważyć pewne prawidłowości. Na przykład, na przyjęciu ślubnym interakcje najczęściej adresowane są do młodej pary, wszyscy próbują z nimi rozmawiać, do nich kierowane są toasty i okrzyki „gorzko, gorzko".

Zauważamy również, że częściej nawiązywane są rozmowy z najbliższymi sąsiadami, z prawa, z lewa i z vis-a-vis, a rzadziej z siedzącymi daleko. Same interakcje przebiegają dość chaotycznie, ludzie mówią równocześnie, zagłuszają się nawzajem, przekrzykują. Podobnie, śledząc zebranie pracowników, zauważymy, że jest ktoś, kto najczęściej inicjuje interakcje i do kogo inni najczęściej się zwracają. Jest to zapewne dyrektor. Uczestnicy zabierają jednak głos po kolei, a nie jak na weselu. Sieć interakcji jest więc mniej chaotyczna i płynna. Jest jednak w obu przypadkach coś wspólnego, są to sieci zogniskowane - na parze młodej w pierwszym i na dyrekcji czy prezydium w drugim. Sprzyja temu pewna szczególna lokalizacja przestrzenna uczestników; siedzą mianowicie przy długich stołach, weselnym i konferencyjnym, których wspólną cechą jest to, że są tam miejsca wyróżnione, centralne czy prezydialne, gdzie siadają państwo młodzi albo dyrektor, skupiając na sobie interakcje pozostałych.

Dla kontrastu zobaczmy dwa inne przykłady: koktail na stojąco w ambasadzie i debatę okrągłego stołu. Nazywamy je sieciami niezogniskowanymi. Sens tych dwóch form społecznych jest podobny: chodzi o to, aby nie było nikogo, kto jest wyróżniony. W dyplomacji jest ważne, aby wszyscy mieli równe szansę nawiązania kontaktów, aby mogli czynić to spontanicznie i aby w ciągu przyjęcia mogli zmieniać dowolnie partnerów interakcji. Na przyjęciu weselnym jesteśmy czasem przypisani do nudnego wujka z lewej i jeszcze nudniejszej ciotki z prawej, podczas gdy śliczna kuzynka siedzi na drugim krańcu stołu. Na party na stojąco możemy podejść, do kogo mamy ochotę, i porzucić tych, którzy nas zanudzają. Niezwykła kariera w polityce i w nauce mebla zwanego okrągłym stołem, wynika z podobnej okoliczności. Otóż, przy okrągłym stole wszyscy mają dokładnie takie same szansę rozmowy z każdym innym, widzą się nawzajem, nikt nikomu nie zasłania, ani nie odgradza od partnerów. Sprzyja to otwartej, nieskrępowanej debacie między równymi.

Oba przykłady różnią się natomiast, podobnie jak poprzednio, pod względem stopnia chaotyczności czy przeciwnie - pewnego uporządkowania. Debata okrągłego stołu przebiega w sposób bardziej zorganizowany, jest tam nawet na ogół ktoś, kogo nazywamy moderatorem. Różni się od prezesa czy przewodniczącego tym, że nie dominuje nad innymi, nie narzuca swoich poglądów, nie zabiera ciągle głosu, ale tylko rejestruje chętnych do dyskusji, pilnuje kolejności wypowiedzi, stara się zapewnić równy czas mówcom itp. Na przyjęciu na stojąco interakcje rozwijają się spontanicznie, są bardzo płynne i zmienne. Jednakże niekiedy krystalizują się i stabilizują, przybierając przynajmniej przez jakiś czas formy bardziej zorganizowane. W ramach niezogniskowanego pola interakcyjnego mogą pojawiać się mniejsze ogniska interakcji, gdy na przykład ludzie otaczają jakąś ważną, ciekawą czy wpływową postać. Przed wielu laty, w latach siedemdziesiątych, spóźniłem się kilka minut na przyjęcie zorganizowane w ogrodzie rezydencji przez konsula amerykańskiego w Krakowie. I schodząc po schodach, zobaczyłem, że stojące towarzystwo było wyraźnie spolaryzowane.

W przeciwległych krańcach ogrodu wyróżniały się wyraźnie dwie mniej więcej równoliczne grupy, skupione wokół dwóch osób, na których ogniskowała się ich uwaga i konwersacje. Jedna grupa otaczała Karola Wojtyłę, ówczesnego biskupa Krakowa. A druga sekretarza miejskiego komitetu partii, którego nazwiska już nawet nie pomnę. Historia miała pokazać, którzy „obstawili" lepiej.

Podobny luźny kontekst sytuacyjny, w którym wśród generalnie niezogni-skowanych interakcji pojawiają się fragmentaryczne sieci zogniskowane, to włoska piazza w sobotę po południu. Teren masowych przechadzek, kontaktów, rozmów, chaotyczny, płynny, o nieustannie zmiennych konfiguracjach uczestników. A równocześnie co kawałek widać wyraźnie większe lub mniejsze grupki - tu młodzieży z walkmenami, tam żywo gestykulujących emerytów, jeszcze indziej szykownych pań - intensywniej dyskutujących, skupionych wokół kogoś, kto przyciąga uwagę i dominuje.

Trzeba na koniec zauważyć, że sieci interakcji, aczkolwiek przeważnie zlokalizowane we wspólnej przestrzeni i równoczesne w czasie, mogą również przybierać formy pośrednie, gdy uczestnicy są odlegli w przestrzeni lub gdy występują znaczące opóźnienia między poszczególnymi działaniami i reakcjami. Przykładem pierwszej sytuacji jest telekonferencja czy dyskusja za pośrednictwem poczty elektronicznej. Przykładem drugiej, wymiana korespondencji w szerszym gronie, w celu uzyskania wspólnego stanowiska czy podjęcia wspólnej decyzji.

1. Definicja stosunku społecznego (interakcji regulowane)

   Interakcja regulowana interakcje powtarzalne, regularne, a także regulowane normatywnie

   - z interakcjami regulowanymi związane są pewne oczekiwania, powinności, obowiązki

• np. prowadzenie zajęć na uczelni przez wykładowcę, obecność w firmie o godzinie 9.00, wykonanie zadania domowego

• brak interakcji w określonym miejscu i czasie prowadzi do negatywnych konsekwencji społecznych (sankcje negatywne)

  INTERAKCJE REGULOWANE = STOSUNKI SPOŁECZNE

  Przykłady:

  wykładowca – student, mąż – żona, lekarz - pacjent, przyjaciel - przyjaciel, szef - podwładny, pracownik – pracownik itd.

Cechy stosunku społecznego:

• WIELOŚĆ INTERAKCJI

• WIELOTEMATYCZNOŚĆ I PEŁNE ZAANGAŻOWANIE albo

• JEDNOTEMATYCZNOŚĆ I NIEPEŁNE ZAANGAŻOWANIE

• TRWAŁOŚĆ

• NORMATYWNA REGULACJA

• RELACJA MIĘDZY POZYCJAMI SPOŁECZNYMI (statusami) I ZWIĄZANYMI Z NIMI ROLAMI

• Stosunek społeczny - względnie stały, zorganizowany i społecznie utrwalany schemat zachowania się, osadzony w szerszym, społecznym systemie działań, obejmujący wzajemne, dwu- lub wielostronne i współzależne oddziaływania jednostek (interakcja społeczna).

1. Analiza przykładu stosunku społecznego

   Przykład stosunku społecznego – małżeństwo

1. Wielość interakcji – w ramach stosunku społecznego nazywanego małżeństwem, małżonkowie wchodzą w interakcje związane z wychowaniem dzieci, wzajemną opieką, remontem mieszkania, zarządzaniem zasobami finansowymi, interakcjami intymnymi itd.

2. Zaangażowanie całej osobowości Wspólnoty współżycie małżeńskie, zaangażowanie całej osobowości

   stowarzyszenia zaangażowanie części osobowości – interakcje wyspecjalizowane, jednowymiarowe

3. Trwałość stosunku społecznego

4. Normatywna regulacja żona i mąż wchodzą w interakcje według określonych wzorów społecznych. Zarówno w wymiarze prawnym jak i obyczajowym mąż i żona posiadają pewne prawa i obowiązki. Stosunek społeczny może być tutaj symetryczny (zrównoważony) lub niesymetryczny (niezrównoważony).

   Stosunek eksploatatorski lub roszczeniowy – jedna ze stron posiada tylko obowiązki a druga tylko prawa lub jedna ze stron próbuje osłabić zobowiązania wobec siebie, a wzmocnić zobowiązania drugiej strony.

   e. Występują np. w analizowanym małżeństwie zobowiązania, które nie są związane z cechami jednostkowymi aktorów społecznych, którzy wchodzą w stosunek społeczny. Zobowiązania te nie są związane z Kowalskim lub Nowakiem, ale z miejscem jakie zajmują w przestrzeni społecznej.

   Wchodząc w związek małżeński, pan Kowalski zajmuje określoną pozycję społeczną.

   Ściąga.pl :

   Pierwszą cechą takiej relacji między dwojgiem partnerów , mężem i żoną, to występowanie w jej obrębie wielości interakcji. Ta relacja stwarza pewien schemat, w obrębie, którego odbywa się bardzo wiele wzajemnie zorientowanych działań. Nie są to jednak interakcje tego samego rodzaju, lecz przeciwnie, bardzo różnorodne, czy inaczej wielotematyczne. Dotyczą one spraw finansowych, kulinarnych, zawodowych, remontu mieszkania, wychowania dzieci, gospodarstwa domowego i wielu innych rzeczy. Obejmują także rozmowy, kłótnie, rady, zabawy, wzajemną pomoc. Rozgrywają się w salonie, sypialni, kuchni, w łazience i przez telefon. Można tu zauważyć, że małżeństwo jest najbardziej „pojemnym” ze stosunków społecznych, angażującym wielostronną aktywność partnerów, realizującym się prze ogromną różnorodność interakcji. W takim stosunku społecznym ludzie uczestniczą całymi sobą. Pewnie dlatego mówi się o „współżyciu małżeńskim”, by wskazać, że chodzi tu o dzielenie z kimś drugim całego życia, w całym jego bogactwie i różnorodności.
   Na przeciwnym biegunie odnajdziemy natomiast stosunki społeczne jednotematyczne, wyspecjalizowane, włączające tylko niewiele typów interakcji i angażujące partnerów tylko segmentami ich osobowości. Takim przykładem może być stosunek pacjent – lekarz, gdzie interakcje obracają się wokół jednego tematu: choroby i terapii. Tu także występuje ich wielość i pewna różnorodność: tzw. wywiad lekarski, poddanie badaniu, przepisanie leków, terapia. Interakcje składające się na ten sam stosunek społeczny toczą się w prywatnym gabinecie, na szpitalnej sali, na w pracowni rentgenowskiej, na sali operacyjnej. Ale wróćmy do małżeństwa.
   Trzecia ważna cecha tego stosunku społecznego to trwałość, bo na ślubnym kobiercu przysięgamy :”Oraz, że Cię nie opuszczę aż do śmierci. Amen”. I choć oczywiście nie zawsze się to sprawdza, niewątpliwie istnieje po stronie partnerów intencja i nadzieja długotrwałego współżycia, która niekiedy się również realizuje. Jedynym trwalszym stosunkiem społecznym, który jest zawsze dożywotni i którego nie można się pozbyć przez żaden rozwód ani separację, to macierzyństwo lub ojcostwo. Można najwyżej być pozbawionym władzy rodzicielskiej, ale to tylko niewielki fragment tego szczególnego stosunku. Trwałość, a w każdym razie spodziewana trwałość małżeństwa, ma ogromne znaczenie dla kształtu i charakteru toczących się interakcji, stopnia zaangażowania i odpowiedzialności partnerów, stylu i atmosfery życia rodzinnego, powagi wzajemnych zobowiązań. Wystarczy porównać z małżeństwem przelotną wakacyjną przygodę.
   Czwarta istotna cecha interakcji, które realizują małżonkowie, to ich normatywna regulacja. W większości nie są to interakcje dowolne, spontaniczne, lecz wyznaczone prze pewne wiążące partnerów wzory. Nie postępujemy jak nam się podoba, ale kierujemy się przynajmniej w pewnym stopniu, tym, jak postępować powinniśmy. Jedne reguły mówią, co sami powinniśmy robić, inne, czego możemy żądać od partnera. Są one powiązane w pary reguł wskazujących to, co muszę i to, do czego mam prawo, jako dwie strony tego samego medalu. W stosunku społecznym każdy ma wobec drugiego pewne obowiązki, którym odpowiadają pewne uprawnienia partnera. A z kolei ten drugi ma pewne obowiązki wobec pierwszego partnera, którym odpowiadają uprawnienia tamtego. Mówimy tu o wzajemności praw i obowiązków. W tradycyjnej rodzinie do niedawna jeszcze typowej, mąż miał obowiązek dostarczenia rodzinie środków utrzymania, czemu odpowiadało prawo żony do żądania pieniędzy pierwszego. Z kolei żona miała obowiązek dbania o gospodarstwo domowe, czemu odpowiadało prawo męża do otrzymania obiadu po pracy. Tak więc, w stosunku społecznym każdy z partnerów ma wyznaczony pewien wzór swojego postępowania, na który składa się to, co sam powinien robić wobec drugiego i czego sam może oczekiwać. Mówiąc przenośnie, dźwiga” pewną wiązkę uprawnień i obowiązków, które są różnorodne. W nowoczesnej rodzinie żona na przykład ma w drodze do pracy odwieźć dziecko do szkoły, pracować zawodowo i dołożyć się istotnie do dochodów rodziny, urządzać rodzinne uroczystości czy sprzątać. I z kolei mąż poza sukcesem zawodowym powinien zrobić zakupy, wyjść z psem na spacer, odrobić z dzieckiem lekcje . W dzisiejszych czasach istnieje silne oczekiwanie, żeby łączna pula obowiązków była podobna, rozłożona równo pomiędzy małżonkami, tak, aby mieli podobną sumę uprawnień. Staramy się o to, aby gdy jedna strona podejmuje jakieś obowiązki, druga strona robiła to samo. Czasami mówimy w takim przypadku o symetrii stosunku społecznego albo o stosunkach partnerskich. Ogólnie można powiedzieć, że gdy w stosunku społecznym występuje taka równowaga praw i obowiązków powiemy, że stosunek społeczny jest zrównoważony. Gdy natomiast jedna strona przyjmuje na siebie więcej obowiązków lub cieszy się daleko większą pulą praw to wówczas mówimy o stosunku niezrównoważonym.
   W skrajnych przypadkach spotykamy sytuację, gdy po jednej stronie występuje monopol praw, a po drugiej monopol obowiązków. Taka całkowicie asymetryczna sytuacja występowała np. w stosunku pana i niewolnika, gdzie to właściciel decydował o losie niewolnika, mógł od niego wymagać wszystkiego, miał nieograniczone prawa bez żadnych obowiązków a niewolnik musiał się do tego bezwzględnie stosować, miał więc wyłącznie obowiązki bez żadnych praw wobec pana. W takiej sytuacji mówimy o stosunkach eksploatatorskich. Może się zdarzyć również odwrotna sytuacja, kiedy to pracownicy strajkiem chcą wymusić od dyrektora przedsiębiorstwa wysokiej pensji, opieki zdrowotnej, a równocześnie nie poczuwać się do wydajnej pracy, dyscypliny itp. W tym przypadku mamy tu po ich stronie same uprawnienia bez obowiązków, a po stronie szefa same obowiązki bez praw. Taki typ asymetrycznego stosunku społecznego można nazwać roszczeniowym.
   Piąta cecha stosunku społecznego jest ogromnie istotna. Otóż zauważmy, że kiedy mówimy o powinnościach, oczekiwaniach społecznych, regułach, prawach i obowiązkach, które wiążą partnerów stosunku społecznego, to nie są one nakładane na konkretne osoby, z uwagi na jakieś ich cechy osobiste, indywidualne, unikalne, ale raczej na typowe miejsca, jakie zajmują w szerszym społeczeństwie. Ojciec jest zobowiązany do opieki nad dzieckiem niezależnie od tego czy jest wysoki czy niski, wykształcony czy nie a tylko, dlatego, że jest ojcem. Określone obowiązki i uprawnienia nadaje każdej z tych osób zajmowanie określonej pozycji społecznej (albo inaczej statusu społecznego). Z każdą pozycją wiąże się swoista pula oczekiwań normatywnych, reguł właściwego postępowania. Nazywamy ją rolą społeczną. Jest rola lekarza, trenera, policjanta, matki i wiele innych. Każda jest jakby otoczką powinnościową poszczególnych wyróżnionych w społeczeństwie pozycji. Słynny amerykański socjolog poł. XX wieku Talcott Parsons proponował zbitkę pojęciową „pozycjo – rola”. Dlaczego pozycja społeczna społ. jest taka ważna, ponieważ znając ją możemy ze znacznym prawdopodobieństwem przewidywać, jak ktoś się zachowa, bo możemy liczyć, że będzie stosował się do reguł swojej roli. Oczywiście że może to być zawodne, ponieważ np. to, że ktoś jest policjantem nie oznacza, że nam pomoże łapać złodzieja, bo może wzruszyć ramionami i pójść w druga stroną.

1. Pozycja społeczna i role społeczne

   Pozycja społeczna (status społeczny) – wg Piotra Sztompki - wyróżnione i nazwane w danej kulturze typowe miejsce w społeczeństwie, które zajmować może wiele różnych osób (np. zawód).

   Innymi słowy jest to sposób usytuowania człowieka w zbiorowości. W każdej zbiorowości człowiek zajmuje jakąś pozycję, np. w rodzinie pozycję ojca, matki lub dziecka, w pracy sprzedawcy, kierownika działu, prawnika, lekarza, socjologa, pielęgniarki itd. To ile takich pozycji zajmuje zależy od tego do ilu zbiorowości należy.

   Pozycje można podzielić na dwa rodzaje: przypisane i osiągane. Pierwsze z nich, pozycje przypisane, wynikają z urodzenia i zainteresowany nie ma na nie wpływu. Do takich pozycji we współczesnym społeczeństwie należy: pozycja kobiety lub mężczyzny, pozycja dziecka lub starca, czyli pozycje wynikające z biologii. Niegdyś można było mówić o pozycji chłopa, mieszczanina, szlachcica itp.
   
   Natomiast pozycje osiągane to takie, które zdobywa się samodzielnie w trakcie życia. Również i one mogą być narzucone z zewnątrz, jak choćby pozycja więźnia, jednak tutaj jednostka ma pewien wpływ na zajęcie takiej a nie innej pozycji społecznej. Może je także dobierać w taki sposób, aby „pasowały” do siebie

   W książce Siedem wymiarów kultury autorzy definiują status osiągany jako przyznawany ludziom, na podstawie ich osiągnięć, mający związek z tym „co się robi”, natomiast status przypisany przyznaje się ludziom, ze względu na wiek, przynależność klasową, płeć, wykształcenie, jest związany z tym „kim się jest” (por. Trompenaars, Hampden-Turner 2002: 126). Status przypisany odzwierciedla wewnętrzną wartość aktora, a status osiągany jego ostatnie, najnowsze osiągnięcia (por. tamże: 143).
   
   W kulturach, gdzie liczy się status osiągnięty: „1. Używa się tytułów jedynie wtedy, gdy wiążą się one z wiedzą potrzebną przy wykonywaniu danego zadania. 2. Szacunek dla osób stojących wyżej w hierarchii wynika z tego, jak efektywnie wykonują swoją pracę i jak przydaje się ich wiedza. 3. Wśród wyższego kierownictwa spotyka się osoby w różnym wieku i różnej płci, które wykazały się osiągnięciami w konkretnej pracy” (tamże: 144).
   
   Natomiast w kulturach gdzie liczy się status przypisany: „1. Tytułami posługuje się na co dzień, szczególnie jeśli dzięki temu łatwiejsze jest określenie statusu w organizacji. 2. Szacunek dla osób stojących wyżej w hierarchii jest postrzegany jako miara oddania organizacji realizowanym przez nią zasadom. 3. Wśród wyższego kierownictwa przeważają mężczyźni w średnim wieku, posiadający odpowiednie pochodzenie, wykształcenie (…)” (tamże).
   
   Z pozycją społeczną jest związany wyznacznik jej zachowania, czyli zbiór dopuszczalnych i wymaganych zachowań od osoby zajmującej określoną pozycję społeczną. W socjologii mówi się tutaj o roli społecznej przypisanej do określonej pozycji.

   Z zajmowaną pozycją, związane są pewne prawa i obowiązki – role społeczne.

   Znajomość pozycji społecznej jest kluczowa w interakcjach dzięki znajomości pozycji społecznej i związanych z nią ról społecznych łatwiej przewidzieć jego zachowania, a także dostosować własne działania społeczne. Przy czym należy pamiętać, że ludzie w różnym stopniu realizują zobowiązania związane z odgrywaniem ról (stąd np. zanim zlecimy komuś wykonanie remontu mieszkania oczekujemy rekomendacji, opinii od innych osób), a także pozorują je ( np. udają lekarzy, ekspertów, fachowców itd.).

Rola społeczna - zbiór praw i obowiązków wiążących każdego, kto zajmuje daną pozycję społeczną, bez względu na cechy osobiste. W ten sposób pojęcie roli społecznej wiąże się z pojęciem pozycji społecznej.

Szacka (2008: 149) zauważa, że rolę społeczną określa się w odniesieniu do pozycji w dwojaki sposób: „powiada się, po pierwsze, że rola społeczna to zespół praw i obowiązków związanych z daną pozycją. Po drugie, że jest to schemat zachowania związanego z pozycją, scenariusz pozycji, jej element dynamiczny, zachowaniowy”.

Zatem rola jest wyznacznikiem sposobu zachowania się osoby zajmującej określoną pozycję. Jest także elementem dynamicznym pozycji, przez co są to pojęcia często utożsamiane.

Ważny jest tutaj również aspekt oczekiwań wobec osoby zajmującej określoną pozycję społeczną. Rola społeczna to zachowania, które wynikają z oczekiwań formułowanych pod adresem takiej jednostki. Według definicji Lintona rola społeczna jest odtworzeniem w zachowaniach pewnych oczekiwań jej przypisanych (por. Merton 2002: 413).

W konstrukcji roli można wyróżnić trzy elementy (Szacka 2008: 149): zachowania nakazane, zachowania zakazane i margines swobody. W przypadku roli matki zachowaniami nakazanymi byłaby np. opieka nad dzieckiem i karmienie, zachowaniami zakazanymi - bicie, natomiast margines swobody to stopień okazywania uczuć.

Cechy ról społecznych:

1. każda jednostka odgrywa w społeczeństwie wiele ról,

2. role zakładają ideę wzajemności,

3. role różnią się w zależności od społeczeństwa,

4. mogą być wykonywane przez wielu ludzi,

5. zmieniają się z upływem lat,

6. posiadają różny stopień przymusu,

7. standaryzują zachowania jednostek.

1. Odmiany ról społecznych

   Rola społeczna- to zbiór społecznych oczekiwań wobec jednostki i przysługujących jej uprawnień, związanych z pozycja zajmowaną przez nią w grupie lub w społeczeństwie.

   a. Osiągane nabywane w wyniku indywidualnych dążeń

• w oparciu o kryteria uniwersalistyczne (‘równe szanse’, kryteria merytoryczne)

• w oparciu o kryteria partykularystyczne (nieobiektywny, nepotyzm) „mający na względzie korzyść własnego środowiska, regionu itp., a nie ogółu” (sjn.pwn.pl)

• w oparciu o kryteria ideologiczne (np. przyznawanie dodatkowych punktów przy rekrutacji na uczelnie dzieciom pochodzącym z rodzin chłopskich lub robotniczych; dodawanie punktów czarnoskórym kandydatom na studia w USA)

  b. Przypisane nabywane niezależnie od naszej woli

1. Wspólnoty a stowarzyszenia w koncepcji F. Tonniesa

   Wspólnota ‘wola naturalna’ wysokie nasycenie emocjonalne, silne więzi np. grupy oparte na więzi pokrewieństwa, grupy sąsiedzkie, grupy przyjacielskie

§         ma charakter wspólnoty, gdy we współżyciu przeważają sytuacje wzajemnego poparcia i afirmacji

§         im mniej ludzie pozostający w styczności czuja się związani ze wspólnotą, tym bardziej występują wobec siebie jako wolne podmioty swej woli i możliwości działania

§         wspólne dobra – ludzie ze wspólnoty korzystają z nich

§         naturalne prawo – porządek współżycia, wyznacza właściwą dziedzinę lub funkcję, zakres obowiązków i uprawnień

§         rozwój – industrializacja niesie ze sobą nie tylko pozytywne skutki

§         „utracona wspólnota” (Nowak) – pusta przestrzeń pomiędzy jednostką a państwem, brak nieformalnych grup społecznych

§         epoka przemysłowa – więzi stają się coraz słabsze, zanika wspólnota, pojawia się stowarzyszenie; w 1912 roku II wydanie pracy, w którym autor wycofuje się z tej myśli: wspólnota i stowarzyszenie to dwa typy skrajne, idealne (typy te odnoszą się do rzeczywistości, jednak niekoniecznie identyczne)

Typy wspólnot:

1)      WSPÓLNOTA KRWI – POKREWIEŃSTWO:

§         naturalna jedność – wspólny stosunek do istoty człowieczeństwa

§         dom, wspólnota nie jest uzależniona od bliskości przestrzennej

§         pragnienie bliskości – zaspokojenie potrzeby miłości

§         autorytet naturalny – ojciec

2)      WSPÓLNOTA TERYTORIUM – SĄSIEDZTWO:

§         jej wyrazem jest współzamieszkiwanie; więź życia animalnego

§         wspólny stosunek do posiadanej ziemi

§         wspólnoty wiejskie

§         styczności, przyzwyczajenie

§         współzamieszkiwanie podstawą wspólnoty, ale nie warunkiem

§         autorytet – książę, jego źródłem jest władza i potęga

3)      WSPÓLNOTA DUCHA – PRZYJAŹŃ:

§         wspólne, jednomyślne działanie, więź życia mentalnego

§         stosunek do świętych miejsc i bóstw

§         wspólnota ducha

§         niezależna od pokrewieństwa i sąsiedztwa

§         w celu utrwalenie – swobodne i częste kontakty

§         powstała na skutek zgodnej pracy i jednolitego sposobu myślenia

§         czczona boskość – nadaje przyjaźni żywą i trwałą postać

§         więź duchowa

§         powstają na skutek przypadku bądź wolnego wyboru

§         autorytet – wspólna dla wszystkich osoba „mistrza”

Stowarzyszenia ‘wola racjonalna’ grupy oparte na uczestnictwie instrumentalnym, np. grupy pracownicze, spółki biznesowe itp..

CECHA	WSPÓLNOTA	STOWARZYSZENIE
wola	organiczna	arbitralna
powstanie	od początku istnienia ludzkości	epoka przemysłowa, industrializacja
trwałość	trwała	nietrwałe, przejściowe
zasada powstania więzi	umowa	wyrachowanie, kalkulacja
uczestnictwo	całą swoją osobowością	konkretną, wyróżnioną rolą społeczną
środki kontroli społecznej	tradycja, obyczaj	prawo
własność	zbiorowa	prywatna
czym kierują się ludzie	wiara, elementy zinternalizowane tkwiące w człowieku	wzgląd opinii publicznej, zewnętrzne formy kontroli społecznej
Wspólnotę i stowarzyszenie opisuje się za pomocą różnych metafor

Ferdynand Tönnies (1855 – 1936) – niemiecki socjolog i filozof, założyciel Niemieckiego Towarzystwa Socjologicznego; otrzymał doktorat z zakresu filologii klasycznej; przez ponad 50 lat prowadził zajęcia i wykłady na uniwersytecie w Kilonii

§         koncepcje Gesellschaft i Gemeinschaft, kategorii tych używał głównie jako podstawowego wyróżnika podziału wszystkich typów grup społecznych na pierwotne i wtórne

1. Pojęcie „ Pseudo – gemeinschaft”

   ‘Pseudo-gemeinschaft’ pojęcie wprowadzone przez amerykańskiego socjologa Roberta K. Mertona pozorowanie więzi emocjonalnych

   Sztompka: Szacunek. Stadium erozji

   „Przeciwieństwem szacunku jest nadmierna poufałość, manifestowanie bliskości, owo poklepywanie po plecach, przepijanie od razu „brudzia”. To kolejny przejaw tego największego wroga szacunku, jakim jest chamstwo. Niekiedy takie spoufalanie się może być cynicznie wykorzystywane dla manipulacji czy marketingu. Socjologowie mają na to nazwę pseudo-Gemeinschaft, pozorowana intymność. Kiedy dealer samochodowy czy doradca bankowy mówi do mnie per „panie Piotrze”, to oczywiście tylko dlatego, żeby pozory przyjacielskiej relacji skłoniły mnie do zakupu czy wzięcia kredytu. Widzimy, że taki pozorowany szacunek nie jest przejawem uznania, wręcz przeciwnie: dealer, który sprzedał niesprawny samochód, odczuwa zapewne pogardę dla klienta za jego naiwność i niefachowość.”

2. Typologia stosunków społecznych

1. Ze względu na realizowane cele:

• stosunki instrumentalne np. transakcje handlowe, wizyta u dentysty aktorzy społeczni wchodzą w interakcje dla osiągnięcia konkretnych korzyści, samo uczestnictwo w stosunku nie musi dostarczać satysfakcji np. stosunki zdepersonalizowane

• stosunki autoteliczne aktorzy społeczni wchodzą w nie ze względu na samo uczestnictwo i związane z nim emocje – np. spotkanie przyjacielskie, spotkanie rodzinne, randka, zabawy itp.

  b. Ze względu na charakter normatywnej regulacji:

• formalne regulowane w oparciu o mniej lub bardziej precyzyjne, skodyfikowane przepisy

• nieformalne spontaniczne

  …inne podziały:

• rozproszone (wielowątkowe – np. mąż – żona) vs zogniskowane (jednowątkowe – np. terapeuta – pacjent)

• ciągłe (np. mąż – żona) vs terminowe (np. lekarz specjalista – pacjent)

• egalitarne (równościowe - np. przyjaciel – przyjaciel, robotnik – robotnik) vs nieegalitarne (nierównościowe – np. matka – dziecko, szef – podwładny)

• homogamiczne (stosunki w jakie wchodzą aktorzy społeczni o podobnych profilach społecznych np. o takim samym wykształceniu, aspiracjach, uczestnictwie w kulturze) vs heterogamiczne (aktorzy społeczni i zróżnicowanych profilach społecznych – np. różnice płciowe, w wykształceniu, w aspiracjach, w pozycji społecznej itd.)

• intymne vs oficjalne

• zimne (niewielki lub zerowy poziom nasycenia emocjonalnego – np. kultury ‘zimne’) vs ciepłe (wysoki poziom nasycenia emocjonalnego – np. kultury ‘ciepłe’)

  W zależności od typu stosunku społecznego mamy do czynienia z różnymi oczekiwaniami dotyczącymi przebiegu stosunku, zachowań uczestniczących w nim aktorów społecznych.

1. Grupy pierwotne a grupy wtórne w koncepcji Ch. Cooleya

   Grupy społeczne pierwotne charakteryzuje mała liczebność, więź osobista (bezpośrednie kontakty), brak specjalizacji, względna intymność i stałość; należą do nich np. rodzina, społeczność sąsiedzka, grupa zabawowa młodzieży; grupy pierwotne odgrywają doniosłą rolę w procesie socjalizacji jednostki, pod ich wpływem kształtuje się osobowość; jednostek. Grupy społeczne wtórne (np. załoga zakładu przemysłowego, partia polityczna) nie mają właściwości grup pierwotnych, członkowie ich złączeni są więzią formalną przez wykonywane role społeczne, co zakłada istnienie organizacji społecznej; powstają one wraz z przekształceniem się pierwotnych społeczeństw o prostej strukturze w stosunkowo liczebne społeczeństwa nowoczesnego, zróżnicowane ze względu na podział pracy i specjalizację życia społecznego.

   Grupa społeczna to dwie lub więcej jednostek ludzkich, między którymi zachodzi jakiś rodzaj stosunku społecznego i tworzy więź społeczną.
   Tam, gdzie powstają stosunki społeczne i więzi społeczne, czyli tam, gdzie występują oparte na wzajemności relacje, zależności czy świadczenia miedzy ludźmi, mamy do czynienia z grupami społecznymi.

2. Definicja środowiska społecznego

   Środowisko społeczne jednorodny zbiór takich samych lub przynajmniej istotnie podobnych pozycji i ról. (np. środowisko lekarzy, prawników, bankowców, menedżerów, górników itd.)

   Każdy człowiek żyje w określonym środowisku społecznym. Jest to ogół społecznych warunków, które kształtują rozwój i zachowanie jednostek.

   Środowisko społeczne tworzą ludzie, grupy społeczne, przedmioty będące wytworami ludzkiej aktywności, a także środowisko kulturowe.

   Zjawisko charakterystyczne dla środowiska społecznego:

   Solidarność środowiskowa SŚ więź społeczna, poczucie tożsamości zbiorowej ‘my’, pomiędzy ludźmi o podobnej pozycji społecznej.

   Solidarność Środowiskowa jest rezultatem:

• podobieństwa zachowań związanych z odgrywanymi rolami

• mentalności środowiskowej (specyficzne przekonania)

• interesów środowiskowych (związanych z prestiżem, oczekiwaniami dot. poziomu życia)

  W efekcie istnienia Solidarności Środowiskowej występuje szereg zjawisk:

• zaufanie a priori wyższy poziom zaufania wobec ‘swoich’

• lojalność wobec swojego środowiska unikanie działań naruszających interesy środowiska (‘zły to ptak, co własne gniazdo kala’) – np. zawodowe / branżowe/ kodeksy etyczne

  Rodziną nazywamy podstawową, pierwotną, małą grupę społeczną składającą się z rodziców, ich dzieci (także adoptowanych) i krewnych.

  Rodziców łączy więź małżeńska, rodziców z dziećmi – rodzicielska.

  Rodzina odgrywa ważną rolę w życiu społecznym, gdyż jest podstawowym rodzajem grupy społecznej.

  Pod względem socjologicznym jest to grupa pierwotna oparta na więziach osobistych, o organizacji nieformalnej.

  Państwo, wspierając rodzinę, która jest jednym z głównych czynników socjalizacji, gwarantuje jej warunki rozwoju poprzez odpowiednie przepisy prawne, wynikające z zapisów w Konstytucji RP:

  „Małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej” (art. 18 Konstytucji RP).

  W historii nauk humanistycznych pojawiło się podejście deterministyczne do środowiska społecznego. Nie ważne jakie są cechy osobnicze jednostki, bo społeczeństwo ulepi z tego materiału, taką osobę jaką będzie chciało.
  
  Przykładem mogą być tutaj wsie, które pozostały po wielkich PGR-ach. Młodzi ludzie żyjący, tam mieli antyprzykład swoich rodziców, którzy nie tworzyli w nich pozytywnego obrazu nauki i pracy. Efektem braku motywacji stał się brak wykształcenia oraz niechęć do walki o swoją przyszłość. Bieda stała się dziedziczna.
  
  Na determinizmie społecznym opierała się ideologia komunizmu. Komuniści zakładali, że poprawa środowiska społecznego uczyni ludzi lepszymi:
  Byt określa świadomość – Karol Marks
  
  Poprawienie bytu robotników miało uczynić z nich lepszych ludzi zdolnych do altruistycznego poświęcenia dla socjalistycznego państwa. Komuniści zakładali, że dzięki właściwemu środowisku robotnicy nie będą potrzebować materialnej motywacji do ciężkiej pracy.

Każde środowisko społeczne ma swoją spe­cyfikę i określony rodzaj wpływu wychowawczego na swoich członków. Jednostka ma w środowisku odpowiednią pozycję i opinie, a jej zachowanie jest oceniane i porównywane z nor­mami w nim obowiązującymi. Ocena jej zachowania może być pozytywna lub negatywna, obiektywna lub tendencyjnie stron­nicza, jeśli w jej zachowaniu znajdują się czynniki nieakceptowa­ne przez osoby ze środowiska. Na tych, którzy uzyskali ocenę negatywną środowisko stara się wpłynąć, aby się zmienili i przy­stosowali do wymagań w nim obowiązujących. Zmiany zachodzą­ce w środowisku wpływają również na modyfikacje wymagań i norm obowiązujących. Stwierdzamy wówczas, że środowisko się przekształca. Na zmianę środowiska społecznego wpływają również takie czynniki, jak elektryfikacja, założenie klubu czy otwarcie gospody z wyszynkiem. Zelektryfikowanie miejscowości pozwala mieszkańcom nie tylko na korzystanie z lepszego źródła światła, ale również na korzystanie w szerokim zakresie z radia i telewizji. Założenie klubu osiedlowego ściąga mieszkańców ma­jących wolny czas i pozwala na korzystanie z rozrywek kultu­ralnych, odczytów, prelekcji czy spotkań z ciekawymi ludźmi, z którymi w innych warunkach nie zetknęliby się. Otwarcie lo­kalu z wyszynkiem alkoholu ułatwia nabycie go i spożycie często w ilościach nadmiernych. Rodzaj otwartego lokalu wpływa na sposób spędzania wolnego czasu. Może należałoby ludzi nauczyć racjonalnie spędzać wolny czas i zadbać o godziwe rozrywki na miejscu, aby ich nie szukać w miejscowościach oddalonych od miejsca zamieszkania.

Życie w społeczeństwie rozpoczyna się w rodzinie, ale nie każ­da rodzina, mimo przekonań i ambicji, ma przygotowanie do właściwego organizowania tego życia. W życiu rodzinnym po­winna panować przyjemna atmosfera, życzliwość i serdeczność zarówno wśród dorosłych, jak i dzieci. W takiej atmosferze nikt nie czuje się zagrożony, a każdy wie, że rodzina jest dla niego ostoją zapewniającą mu bezpieczeństwo. W domu rodzinnym każ­dy czuje się dobrze, znajduje w nim oparcie w trudnych chwilach, pociechę, pomoc i zachętę do przezwyciężania trudności. Nie wszędzie jednak takie stosunki panują. Bywają rodziny skłócone, nie wykazujące dbałości o swoje dzieci, nie stwarzające im wa­runków do egzystencji, ani nie zapewniające należytej opieki i wychowania. To nawet nie są rodziny, w których obserwuje się różnego rodzaju patologie społeczne (alkoholizm, prostytucja, przestępczość), ale rodziny zobojętniałe, w których egoistyczne pobudki dominują nad interesem społecznym.

W rodzinie poprawnie funkcjonującej powinno panować uczu­cie miłości między wszystkimi jej członkami. Trudno jednak po­nownie wzniecić miłość tam, gdzie już wygasła i nic jej nie przy­wróci. Można jednak tak ułożyć interakcje pomiędzy członkami rodziny, aby nie odczuwało się braku miłości. Nie jest to sprawa łatwa, ale warto spróbować. Najważniejsze wówczas będą ustęp­stwa na rzecz innych, aby nie odczuli tego, że są niepotrzebni. Ustępstwa między rodzicami będą przykładem dla dzieci, które naśladując rodziców będą ustępowały swemu rodzeństwu. Człon­kowie rodziny będą wówczas wiedzieli, że mogą liczyć na siebie, że łączy ich wspólna więź nie pozwalająca nikogo skrzywdzić.

Rodzina miejska styka się z innymi trudnościami niż wiejska. W czasach postępującej urbanizacji, uprzemysłowienia kraju i rozwoju techniki, wzrasta zagęszczenie mieszkań. Buduje się więc duże bloki mieszkalne, w których znajdują pomieszczenie setki rodzin. Nie zawsze rodzina ma tyle miejsca w mieszkaniu, aby każdy z jej członków miał swój własny kąt. Przeludnienie mieszkań jest również czynnikiem wychowawczym.

1. Definicja kręgu społecznego

Krąg społeczny zestaw typowych innych pozycji, z którymi dana pozycja jest powiązana, wyznaczający typowe kierunki interakcji i selekcjonujący typowych partnerów, z którymi nawiązuje kontakt każdy, kto pozycję tę zajmuje.

W ramach kręgu występują tzw. pozycje ‘perymetryczne’ /Piotr Sztompka/ (w polu widzenia – perymetr przyrząd do pomiaru pola widzenia.

Z pozycją x są związane inne pozycje np. y i z. Ze strony y i z mogą być formułowane inne oczekiwania – sprzeczne Konflikt w ramach pozycji społecznej

Przykład:

Menedżer oczekiwania ze strony przedstawicieli zarządu i oczekiwania ze strony podwładnych.

Profesor uczelni wyższej władze uczelni vs studenci vs podwładni

Pojęcie kręgu społecznego odnosi się w socjologii i naukach społecznych do niewielkiej grupy ludzi, niepowiązanej żadnymi więzami o charakterze sformalizowanym, natomiast często połączony powiązaniami o charakterze instytucjonalnym. Przykładem takiego kręgu wynikającego z połączenia poprzez instytucje, może być grupa pacjentów jednego lekarza.

Krąg społeczny opierać się może także na stałej, codziennej w zasadzie styczności np. ludzie w autobusie czy tramwaju dojeżdżający codziennie tą samą linią do pracy.

1. Definicja konglomeratu społecznego

Konglomerat pozycji zbiór pozycji /pozycje cząstkowe/ zajmowanych równocześnie przez tą samą osobę.

X – jest studentem, synem, bratem, obywatelem, wiernym Kościoła, sąsiadem, chłopakiem, pasażerem, kierowcą, klientem, pracownikiem, wnukiem, przyjacielem, kolegą itd.

Kryteria ustalania ważności pozycji:

kulturowe pozycja najważniejsza – naczelna / pozycje drugorzędne – podrzędne np. rola ojca jest ważniejsza niż rola pracownika

subiektywne będące rezultatem internalizacji treści kulturowych lub/i osobistych doświadczeń pozycja najważniejsza – centralna / pozycje drugorzędne – peryferyczne

Hierarchia kulturowa pozycji może pokrywać się z subiektywną.

Ta konfiguracja pozycji społecznych związana jest z równie oczywistym faktem, że każda konkretna jednostka zajmuje równocześnie nie tylko jedną, lecz wiele pozycji społecznych. Doktor Kowalski jest nie tylko lekarzem, ale także ojcem, mężem, czyimś synem, dyrektorem szpitala, krakowianinem, Polakiem, katolikiem, myśliwym i tenisistą, kierowcą, bywa też pacjentem. Tutaj wokół jednej osoby skupione jest wiele pełnionych przez nią pozycji i ról społecznych. Proponuję, aby mówić w tym przypadku o konglomeracie pozycji, a każdą z pozycji składowych określać jako pozycję cząstkową. Rzuca się w oczy, że wśród pozycji społecznych zajmowanych w naszym przykładzie przez doktora Kowalskiego nie wszystkie są równorzędne. Niektóre są ważniejsze od innych, a o tym które, decydować mogą dwa rodzaje kryteriów: kulturowe i subiektywne.

Dana kultura, w ramach której żyje doktor Kowalski, może akcentować ważność pewnego typu pozycji, na przykład zawodowej, żądając, aby wymagania roli lekarza miały pierwszeństwo przed obowiązkami rodzinnymi. W społeczeństwach nowoczesnych - uprzemysłowionych, zurbanizowanych, kapitalistycznych - taki nacisk kulturowy na pracę jest dosyć typowy, choć występują tu także różnice pomiędzy kulturami narodowymi (porównajmy np. społeczeństwo japońskie i włoskie), a także pomiędzy kulturami środowiskowymi (porównajmy np. środowisko ludzi biznesu i środowisko artystów plastyków). W społeczeństwach tradycyjnych, pre-nowoczesnych, preferencje kulturowe mogą być rozłożone odmiennie. Na czele stać mogą na przykład pozycje rodzinne (jak w społecznościach prymitywnych, badanych przez antropologów społecznych) czy zajmowane w życiu religijnym lub organizacji wojskowej (jak w średniowieczu), czy w strukturze władzy i administracji (jak w wielkich imperiach).

1. Konflikty związane z odgrywaniem ról społecznych

   1. Konflikt ról – oczekiwań normatywnych – np. matka - menedżer

   2. Konflikt poglądów – np. posiadam poglądy lewicowe, a w moim kręgu społecznym, osoby zajmujące nadrzędne pozycje posiadają poglądy prawicowe

   3. Konflikt interesów – np. sędzia – brat oskarżonego

Fakt występowania złożonego i zróżnicowanego pod względem wagi konglomeratu pozycji, jakie nosi - mówiąc przenośnie - na ramionach każdy członek społeczeństwa, ma bardzo doniosłe implikacje. Najważniejszą jest możliwość wystąpienia konfliktu między pozycjami (krócej: konfliktu pozycji), albo inaczej - konfliktu między rolami (krócej: konfliktu ról) przypisanymi do tych pozycji. Jak pamiętamy, pozycja społeczna dyktuje - poprzez właściwą sobie rolę - pewne powinności i uprawnienia każdemu, kto pozycję tę zajmuje. Ponieważ każda jednostka zajmuje kilka pozycji, może się zdarzyć, że to, czego wymaga od niej jedna z nich, utrudnia lub uniemożliwia wywiązanie się z obowiązków nakładanych przez drugą. Albo że niemożliwe jest równoczesne zrealizowanie uprawnień płynących z każdej z zajmowanych pozycji, wykorzystanie jednej przekreśla bowiem szansę skorzystania z drugiej.

Klasycznym przykładem konfliktu obowiązków jest w społeczeństwie nowoczesnym niemożność równie dobrego wywiązania się z powinności zawodowych i rodzinnych. Skończona pula czasu, energii, motywacji sprawia, że albo zaniedbujemy w pewnym stopniu jedno, albo drugie. Badania wskazują, że wynikające stąd napięcie jest jedną z przyczyn coraz częstszych dziś rozwodów czy ogólniej - kryzysu rodziny. Podobne napięcie odczuwać musiał rycerz średniowieczny żegnający się ze swoją niewiastą i potomkami, udając się na wojnę trzydziestoletnią. Tyle że wybór miał znacznie bardziej ograniczony niż dzisiaj. Przykładem konfliktu uprawnień, których nie można zrealizować równocześnie, może być sytuacja znanego uczonego, który może albo skorzystać z atrakcyjnego zaproszenia na fascynującą konferencję, albo z racji swoich pasji sportowych wziąć udział w wiosennych zawodach narciarskich w Alpach.

Nie da się tego pogodzić, bo czas jest nierozciągły, a obie okazje zdarzają się w tym samym terminie. Pozycja zawodowa i pozycja w klubie narciarskim dają tu szansę, spośród których trzeba wybierać. To jest sytuacja stwarzająca napięcie, które opisuje Fredrowska bajka: „Osiołkowi w żłoby dano. W jeden owies, w drugi siano" 1. Bardziej malowniczy przykład to bogata, udzielająca się towarzysko dama, która musi wybrać spośród kilku zaproszeń na przyjęcia, organizowane równocześnie przez kilka organizacji kulturalnych, filantropijnych i sąsiedzkich, do których należy. Napięcie tego rodzaju opisuje francuskie określenie embarras de richesse.

Konflikt między pozycjami zajmowanymi przez jedną osobę może polegać nie tylko na sprzecznościach ról (oczekiwań normatywnych), ale także na niemożności pogodzenia innych atrybutów różnych pozycji. Wystąpić może, po drugie, dysonans pomiędzy poglądami i przekonaniami narzucanymi przez każdą z nich (jest to społeczne źródło stanu psychicznego, który psychologowie określają jako dysonans poznawczy). Zobaczmy przykłady. Naukowiec uznający teorię ewolucji czuje się nieswojo w lansującej kreacjonizm sekcie religijnej. Bogaty biznesmen odczuwa pewien dyskomfort w radykalnej partii politycznej wzywającej do obalenia kapitalizmu. Socjolog, dla którego elementem credo zawodowego jest tolerancja, wstydzi się swego członkostwa w szowinistycznym ruchu społecznym. Artysta wcielony do armii nie potrafi pogodzić się ze swoistą mentalnością wojskową. Po trzecie, sprzeczność dotyczyć może charakterystycznych dla różnych pozycji interesów.

Poseł, który winien służyć sprawom publicznym, wchodzi do rady nadzorczej prywatnej firmy. Minister jest właścicielem przedsiębiorstwa, któremu wydaje koncesję. Prokurator okazuje się członkiem gangu. Sędzina jest kuzynką oskarżonego. Mówimy w takich przypadkach o konflikcie interesów. Wreszcie, po czwarte, różne pozycje narzucają różne kierunki kontaktów społecznych i interakcji. Wskazują, z kim wypada się zadawać, jakie przyjaźnie i znajomości zawierać, w jakich kręgach się obracać. Znanym przykładem konfliktu w tym obszarze, który zyskał nawet osobną nazwę, jest mezalians. Zobaczmy przykłady. Biały plantator z południowych Stanów żeni się z Murzynką i wchodzi do rodziny dawnych niewolników. Subtelny arystokrata zakochuje się w prostytutce. Naukowiec wpada w środowisko alkoholików.

1. Pozycje widoczne i utajone

Pozycje widoczne – te które są manifestowane, ‘widoczne’ w danym kontekście społecznym

Pozycje utajone – pozycje niewidoczne w danym kontekście społecznym

Przykład:

Nauczyciel w szkole podstawowej – w sytuacji szkolnej / dydaktycznej / nie manifestuje, a wręcz ukrywa przynależność do klubu transwestytów.

Lekarz - podczas wykonywania obowiązków w szpitalu eksponuje atrybuty podkreślające jego aktualnie najistotniejszą rolę społeczną (fartuch, identyfikator itd.), nie jest w tym kontekście istotne, że jest także ojcem, bratem, synem, modelarzem, wiernym kościoła katolickiego itd.

Dotychczas patrzyliśmy na konglomerat pozycji z perspektywy statycznej, jako układ stały. Wypada obecnie obraz ożywić, wprowadzić zmienność i czynnik czasu. Otóż, oczywiście wszystkich pozycji i związanych z nimi ról z indywidualnego konglomeratu nie realizuje się równocześnie. W perspektywie czasu codziennego jednostka zmienia wielokrotnie swoją pozycję, aktywizuje jedną, zawiesza drugą. Wychodzi z domu do pracy i aktywizuje rolę zawodową, zawieszając rodzinną; staje się lekarzem, a nie mężem czy ojcem. Wychodzi ze szpitala i jedzie na kort, gdzie przestaje być lekarzem, a staje się tenisistą. Po drodze jest jeszcze kierowcą. Jest to odpowiednik tego samego zjawiska, które opisywaliśmy wcześniej w innym języku, mówiąc o krążeniu jednostki między różnymi kontekstami społecznymi: rodziną, pracą, rekreacją, religią itp. W różnych kontekstach społecznych, aktywizując różne ze swojego konglomeratu pozycji, człowiek jawi się jako ktoś inny.

W pracy jest lekarzem, którego nikt nie podejrzewa nawet o pasje sportowe, na korcie jest tenisistą, o którego zawodzie nic nie wiadomo, w domu jest mężem czy ojcem, w kościele anonimowym wiernym. Otóż pozycję zaktywizowaną w danym kontekście społecznym, najważniejszą dla działań i interakcji podejmowanych tam właśnie, nazwiemy pozycją widoczną. Natomiast wszelkie pozycje danej osoby nieaktywne w danym momencie nazwiemy utajonymi. To poprzez pozycję widoczną inni identyfikują jednostkę, wskazują ją sobie jako partnera, nawiązują interakcje. Łatwiejszemu rozpoznaniu służy wspomaganie takiej widoczności pewnymi atrybutami zewnętrznymi. Lekarz zdejmuje marynarkę i wkłada biały kitel. Policjant ubiera się w mundur. Pływak wkłada slipy i czepek. Kucharz nosi wielką białą czapkę.

29. Definicja organizacji społecznej

Organizacja społeczna (Piotr Sztompka) – „(…) zintegrowany zbiór pozycji społecznych i sieć wiążących je stosunków społecznych, realizujący wspólnie jakieś istotne społecznie funkcje.”

Organizacja /ujęcie przedmiotowe/ (Tadeusz Kotarbińśki) – „(…) pewien rodzaj całości ze względu na stosunek do niej jej własnych elementów, mianowicie taka całość, której wszystkie składniki współprzyczyniają się do powodzenia całości.”

Organizacja /ujęcie atrybutowe/ (Tadeusz Pszczołowski, ‘Mała encyklopedia prakseologii i teorii organizacji’) – „(…) cecha przedmiotów złożonych nazywana zorganizowaniem.” Z kolei zorganizowanie, to cecha systemu „(…) stopniowalna ze względu na ilość i jakość relacji oraz ze względu na przyczynianie się do powodzenia całości, które może być ujęte stopniem realizacji zadań (celów).”

Przykłady: szpital, firma handlowa, uczelnia, kościół, partia polityczna, zespół muzyczny, rozgłośnia radiowa, armia itd.

30. Biurokracja wg Maxa Webera

Biurokracja -> wg Piotra Sztompki -> (…) forma organizacji mająca realizować najpełniej postulaty instrumentalnej racjonalności, efektywności, bezosobowości(…)

Max Weber (1864-1920) to jeden z głównych przedstawicieli kierunku administracyjnego. Koncepcję swą buduje na pojęciu panowania, przez które rozumie szansę posłuszeństwa pewnych osób wobec rozkazu o określonej treści. Max Weber stworzył podwaliny organizacji formalnej. Natomiast prezentowana przez niego koncepcja biurokracji stworzyła ogromne możliwości tworzenia sprawnych organizacji.

Cechy nowoczesnej organizacji nazywanej biurokracją:

1. Hierarchiczność: instytucje wyższego szczebla są nadrzędne w wymiarze decyzyjnym nad instytucjami niższego szczebla

2. Podział funkcji i kompetencji: np. Prezydent RP nie może zwolnić z pracy kierownika sklepu osiedlowego sieci X

3. Depersonalizacja

4. Rekrutacja oparta na kryteriach uniwersalistycznych

5. Rejestracja w postaci zobiektywizowanej (np. papierowej) interakcji w jakie wchodzą funkcjonariusze i interesanci

Miles.pl

Tab. 1. Zasady biurokracji według M. Webera

Zasada	Interpretacja
stałość	Wykonywanie czynności urzędowych w zakresie określonym przez prawo jest stałą działalnością urzędu. Jednocześnie czynności urzędowe musza być wykonywane przez urzędników jako stałe i podstawowe zajęcie, a nie praca dodatkowa. Sprzyja to rzetelnemu i terminowemu załatwianiu spraw.
kompetencja	Zakres zadań, uprawnień i odpowiedzialności powinien być trwale określony i niezmienny. Należy ściśle określić zakres oraz warunki prawa wydawania poleceń, stosowania środków przymusu, itp. Osoby mające stosować te narzędzia powinny mieć przyznane uprawnienia w sposób formalny poprzez akty prawne. Ma to zapobiegać nieprawidłowemu stosowaniu metod czy narzędzi lub niewłaściwemu świadczeniu usług.
hierarchia urzędowa	Dla zapewnienia sprawnego i legalnego działania konieczne jest zachowanie hierarchii, w której urzędnicy niższego stopnia podlegają urzędnikom wyższego stopnia uprawnionym do kontrolowania, wydawania poleceń i regulowania pracy tych pierwszych. Urzędnicy niższego stopnia powinni mieć prawo odwołania od decyzji bezpośrednich przełożonych. Taki sposób organizacji ma służyć eliminowaniu potencjalnych błędów wynikających z nieuwagi lub braku wiedzy czy doświadczenia.
rozdział pracowników od własności	Urzędnicy nie mogą być właścicielami środków administracji i środków utrzymania, a jedynie reprezentują właściciela w ściśle określonym zakresie. Dlatego za swoją pracę otrzymują określone wynagrodzenie.
rozdział spraw służbowych i prywatnych	Stanowiska służbowe nie mogą być wykorzystywane przez pracowników do celów osobistych. Należy zapewnić, że pracownicy wykonują swoje obowiązki w sposób obiektywny, w rozdzieleniu od spraw prywatnych. Urzędnik nie może również wykorzystywać zasobów urzędu prywatnie.
kwalifikacje	Niezbędna wiedza, doświadczenie, poziom wykształcenia powinny być określone dla każdego stanowiska w urzędzie, aby zapewnić, że przyjmowani pracownicy będą realizowali zadania w najlepszy możliwy sposób. Należy dbać o podnoszenie kwalifikacji pracowników.
dokumentowanie	Praca urzędnika musi być oparta na dokumentowaniu nawet takich spraw, które są załatwiane ustnie. Ma to zapewnić możliwość weryfikacji poprawności załatwiania spraw. Jednolity wykaz rzeczowy akt, który jest stosowany we współczesnej administracji pozwala dodatkowo na łatwe zastąpienie urzędnika przez osobę posiadającą właściwe wykształcenie z zakresu pracy stanowiska lecz bez doświadczenia w konkretnym urzędzie.
bezosobowość	Praca urzędnika jest określana przez przepisy, które powinny jasno i jednoznacznie określać sposoby załatwiania spraw. Urzędnik powinien stosować się ściśle do przepisów, dzięki czemu uzyskać można znamiona bezosobowości podejmowanej decyzji. Niezbędne jest jednak założenie, że prawo jest idealne.

30. Pojęcie struktury społecznej – różnorodność ujęć

Struktura społeczne -> wg Piotra Sztompki: forma wielokierunkowych stosunków społecznych bez względu na to między kim występują i czego dotyczą -> siec relacji między zajmowanymi przez jednostki pozycjami i odgrywanymi rolami.

Wyróżnia się na ogół następujące elementy struktury społecznej:

-strukturę klasową (klasy społeczne),

-strukturę warstwową (stratyfikacja społeczna),

-strukturę zawodową (kategorie zawodowe),

-strukturę demograficzną (podział wg płci, wieku, miejsca zamieszkania).

NIERÓWNOŚCI I PODZIAŁY SPOŁECZNE

Rodzaje różnic:
różnice na podłożu biologicznym – płeć, wiek, rasa;
różnice społeczne – wykształcenie, zamożność, prestiż społeczny, zakres władzy, zawód, styl życia.
Socjologia interesuje się obiema kategoriami, także biologicznymi, o ile mają istotne konsekwencje społeczne (np. różnice rasowe i dyskryminacja rasowa oraz konflikty z nią związane, uprzedzenia, stereotypy, teorie polityczne o prymacie jakiejś rasy, także zróżnicowanie płciowe, ruchy emancypacyjne, ruch feministyczny, wiek i generacje pokoleniowe, konflikt pokoleń, problem starzenia się społeczeństwa).

Nierówności i podziały społeczne są trwałą cechą ludzkich społeczeństw, przejawiały się w różnych formach (systemy klasowe, system stanowy, kastowy, klasowo-warstwowy).

Zróżnicowanie społeczne – podział społeczny ma pewne cechy, które uznaje się za ważne.
Różnice biologiczne i społeczne mają wpływ na szanse życiowe ludzi a także na sferę tożsamości i samoidentyfikacji jednostki. Różnice społeczne ważne są w zbiorowym życiu ze względu na społeczny podział pracy, leżą u podstaw wielości ról społecznych.

   Różnorodność struktury społecznej zmienia się wraz z upływem czasu. Struktura zmienia się pod względem demograficznym. Dochodzi w niej do zmian pod względem liczebności osobników, ich wieku i płci, a co za tym idzie do zmian w sposobie wykonywania przez te jednostki czynności. Za tymi zmianami kryją się zmiany zachodzące w strukturze zawodowej. Są struktury społeczne, które charakteryzują się jednolitym rodzajem zatrudnienia, ale i takie w których dochodzi do maksymalnego zróżnicowania. W strukturze zawodowej społeczności zachodzą zmiany pod kątem aktywności zawodowej, z czego obok biernych i aktywnych zawodowo osób zmienia się liczba tzw. pomagających członków rodziny. Wśród osób czynnych zawodowo może zmieniać się liczebność osób wykonywających zawody oficjalnie przyporządkowane do różnych działów gospodarki, jak i takie, które są jedynie czynnościami spełnianymi jako praca zawodowa2 Struktura zawodowa społeczności zmienia się także pod kątem uporządkowania w pionowej hierarchii, w tym samo uszeregowanie pionowe może zmieniać swoją organizację, jak i zmianie podlegają osoby znajdujące się w tej hierarchii, wymagane wykształcenie itp. czynniki. Zmianie podlega także struktura klasowa społeczności, czyli ilość i jakość dóbr materialnych posiadanych przez jednostki, jak i stosunek do środków produkcji, czy po prostu wielkość dochodów poszczególnych ludzi. Struktura klasowa jest zmiennym obrazem materialnej struktury społeczeństwa. W obrębie struktury klasowej można dostrzec też zmiany zachodzące w strukturze władzy.  Zmiany zachodzą także w w strukturze rozmieszczenia skupiana się ludności. Zmienia się gęstość zaludnienia obszarów i różnice pomiędzy obszarami. Wraz ze zmianą zagęszczenia życia na danym terenie zmieniają się zachodzące w obrębie społeczności stosunki międzyludzkie. Zwiększa się ilość styczności okolicznościowych i anonimowych w porównaniu ze stosunkami społecznymi mającymi charakter stabilny i długotrwały. Wraz ze wzrostem gęstości zaludnienia dochodzi do coraz szerszej instytucjonalizacji życia społecznego, do depersonalizacji stosunków społecznych. Wraz ze zmianą przestrzennego rozmieszczenia się ludności dochodzi do zmian w zakresie struktury zawodowej, klasowej, zmienia się podział ze względu na pochodzenie etniczne, przynależność wyznaniowa, poziom wykształcenia etc.

30. Ministruktury a makrostruktury społeczne – definicje, przykłady

Mikrostruktury społeczne: relacje między małymi grupami lub w ich obrębie, (np. wspólnoty rodzinne, społeczności lokalne, kręgi rówieśnicze, towarzyskie), opartych na więzach osobistych. Grupa z dominującymi interakcjami bezpośrednimi (face to face)

Do małych grup społecznych zaliczamy:
• Rodzinę nuklearną ( rodziny wielopokoleniowe odchodzą w społeczeństwach zachodnich w niebyt, model rodziny nuklearnej – rodzice + dzieci)
• Grupy koleżeńskie, przyjacielskie;
• Grupy zadaniowe(wycieczka, grupa towarzyska);
• Społeczności terytorialne (lokalne).

Makrostruktury społeczne: relacje między dużymi grupami społecznymi, układ klas i warstw społecznych, grup społeczno-zawodowych społeczności terytorialnych.

Przykłady makrostruktury:

- struktura polityczna ( sieć powiązań między partiami politycznymi, parlamentem, rządem, grupami nacisku, samorządami lokalnymi itp.)

- Struktura Gospodarcza (siec powiązań między przedsiębiorstwami, resortami, bankami, sklepami itd.)

• Podstawowym pojęciem jest SPOŁECZEŃSTWO, które samo w sobie jest makrostrukturą.

W badaniach naukowych najczęstszym przedmiotem studiów są podziały klasowo-warstwowe i struktura zawodowa.

33. Struktura normatywna

Struktura normatywna -> forma relacji w jakie wchodzą normy społeczne regulujące zachowania jednostek lub grup społecznych (organizacji) -> np.

Harmonijna: spójna struktura normatywna : występuje zgodność reguł przestrzeganych przez członków grupy

chaotyczna: zróżnicowanie reguł (norm) regulujących zachowania jednostek

Reguły postępowania mogą mieć bardzo różne źródła: nakazy prawa, zwyczaje, obyczaje, religia, przesądy.

Chomik.pl:

powiązana charakterystyczna dla danej zbiorowości sieć norm, wartości i instytucji. Zewnętrzne, zobiektywizowane i przymuszające wobec poszczególnych członków społeczeństwa fakty społeczne tłumaczyć miały rzeczywiste, konkretne działania ludzi. Dlatego struktura normatywna jest bez wątpienia najgłębiej i najwszechstronniej zbadanym wymiarem struktury społecznej.

34. Struktura idealna.

Struktura idealna: -> forma relacji w jakie wchodzą przekonania, których nosicielami są jednostki (ewentualnie grupy społeczne, organizacje) np. kościół X -> struktura homogeniczna, jednorodna; parlament – > zróżnicowanie poglądów, struktura hoterogeniczna.

Chomik.pl:

powiązana i rozpowszechniona w danej zbiorowości sieć idei, przekonań, poglądów, wizji. W odróżnieniu od norm i wartości, nie mają one charakteru powinnościowego, lecz kategoryczny, stwierdzający. Przekonania takie, niezależnie od tego czy są prawdziwe, czy fałszywe, tworzą swoisty dla danego społeczeństwa horyzont myślowy istotnie wpływający na podejmowane przez ludzi działania. Szczególne znaczenie mają tu przekonania na temat swojego własnego społeczeństwa i własnego w nim miejsca, czyli inaczej – społeczna samoświadomość.

35. Struktura interesów.

Struktura interesów -> forma relacji między interesami jednostkowymi lub grupowymi.

1. Zróżnicowanie interesów np. parlament

2. Zbieżność interesów np. rodzina

Chomik.pl

wymiar zróżnicowanych i powiązanych interesów (lub inaczej szans życiowych), a więc rozkład dostępu do dóbr społecznie uznanych za pożądane (bogactwa, władzy, prestiżu, wiedzy). Fascynująca właściwość tego wymiaru struktury polega na tym, że z logicznej konieczności generuje on hierarchiczne nierówności między ludźmi, a także wynikające stąd konflikty społeczne.

36. Struktura interakcyjna.

Struktura interakcyjna -> forma relacji komunikacyjnych między jednostkami lub grupami.

1. Struktura otwarta: każdy członek grupy może bezpośrednio wchodzić w interakcje z innymi członkami grupy, np. rodzina

2. Struktura zamknięta np. armia

Chomik.pl

wymiar interakcyjny (inaczej organizacyjny): powiązaną i typową dla danej zbiorowości wzajemnie ukierunkowanych i zorientowanych działań. Kształt, forma, „geometria” kanałów i powiązań interakcyjnych, zobiektywizowana, zewnętrzna wobec poszczególnych jednostek, w istotnej mierze wpływa na szansę podjęcia przez nie konkretnych interakcji. Struktura interakcyjna determinuje więc w znacznym stopniu czy, z kim lub wobec kogo członkowie społeczeństwa podejmą działania.

37. Pojęcie integracji społecznej

a) integracja: (integrer /łac/ - cały) - (…) scalanie elementów i tworzenie z nich systemu organizacji „ (Mała encyklopedia zarządzania)

b) integracja społeczna: (…) stan zorganizowania, zespolenia i zharmonizowania różnorodnych odnoszących się do strefy norm i wartości działań oraz łączność pomiędzy jednostkami i grupami społecznymi. (Socjologia – przewodnik encyklopedyczny)

c) integracja społeczna: (…) jednoczenie elementów i części składowych w jedna całość”” (Jan Turowski) -> można to rozumieć jako wiązanie przedmiotów poprzez sprowokowanie wejścia przez nie w określone relacje.

Integracja społeczna to proces, który został zdefiniowany w ujęciu socjologicznym oraz innych nauk społecznych. To włączanie się różnorodnych, nieokreślonych w aspekcie klasyfikacji, grup społecznych w większe zbiorowości społeczne. Integracja społeczna umożliwia przedstawicielom tych grup, do których zazwyczaj należą reprezentanci mniejszości narodowych lub uchodźcy i emigranci, na pozyskanie dostępu do konkretnych praw czy też usług, które były dla nich niemożliwe wcześniej do zdobycia. Następuje to poprzez włączenie się mniejszości do określonego społeczeństwa.

Integracja społeczna to proces trudny i skomplikowany, gdyż wymaga funkcjonowania w zgodzie więcej niż jednej grupy społecznej, a które to grupy z założenia są podzielone przez występujące różnice kulturowe, społeczne i ekonomiczne. Ponadto proces ten wymaga również zaakceptowania pewnych skonkretyzowanych warunków przez obie strony porozumienia, co także nastręcza czasami niewyobrażalnych trudności.

38. Pojęcie integracji społecznej wg Wernera S. Landeckera

Innego podziału typów integracji społecznej dokonał na podstawie analizy teoretycznej tego pojęcia W.S.Landecker Wyróżnia cztery typy integracji społecznej:

1) Integracja kulturowa. Polega ona na zgodności zachowań jednostek z wzorami kulturowymi. W każdym zakładzie pracownicy pochodzą z różnych środowisk z których każde ma inne normy i wartości kulturowe. Aby dokonała się integracja pracownicy muszą uzgodnić swoje zachowania, przyjmując wspólne normy kulturowe. Proces nabywania przez członków zespołu pracowniczego w trakcie wykonywania pracy umiejętności względnie zgodnego wartościowania jest więc procesem scalania integracji wokół uznanych wartości, a równocześnie kształtowania poczucia podobieństwa i wspólnoty.

2) Integracja normatywna. Polega ona na zgodności zachowań jednostek z normami wytworzonymi przez grupy społeczne w organizacji. Są to specyficzne normy i wymagane wzorce zachowań narzucane jednostkom przez grupę lub organizację rozumianą jako system społeczny. Normy te mogą być formalne lub nieformalne.

3) Integracja funkcjonalna. Polega ona na zgodności zachowań jednostki z jej rolą organizacyjną oraz rolami innych uczestników organizacji. Zadania zawodowe powierzone poszczególnym pracownikom zgodnie z ich kwalifikacjami, zainteresowaniami i predyspozycjami sprawiają, że konieczne staje się uzgodnienie działań i zrozumienie znaczenia własnego wkładu w powodzenie całości społecznej. Integracja funkcjonalna uświadamia pracownikom ich wzajemną współzależność w procesie pracy.

4) Integracja komunikatywna. Polega ona na uzgodnieniu znaczeń nadawanych informacjom w danym systemie społecznym. Każda informacja jest społecznie definiowana, jeśli te definicje są uzgodnione w organizacji, to również reakcje na te informacje są podobne. Ludzie rozumieją się nawzajem.

39. Czynniki dezintegracji normatywnej

DEZINTEGRACJA SPOŁECZNA — polega na wewn. zakłóceniu elementów systemu społ. (działania, rozwoju wspólnych wzorców i uczuć, zbiorowego dążenia do określonego celu); wyraża się ustawaniem kontaktów, zrywaniem więzi społ., zanikiem reguł i norm postępowania społ.; uniemożliwiając zdolność do utrzymania się systemu lub jednostki w relacji do wewn. lub zewn. trudności, przeciwieństw i oporu czynników mających wpływ na funkcjonowanie życia społ., prowadzi do rozkładu, a nast. do rozpadu określonej struktury społecznej.

CZYNNIKI DEZINTEGRACJI NORMATYWNEJ
1. Podstawowym problemem dotyczącym braku zwartości a co za tym idzie brakiem skutecznego funkcjonowania grupy jest brak informacji i łączności (komunikacji) między członkami grupy lub członkami a instytucjami. Brak komunikacji izoluje członków danej grupy. Przez to nie poznają oni norm i wartości obowiązujących w danej grupie. Dzisiaj środki przekazu likwidują dystanse przestrzenne ale zjawisko izolacji społecznej ukazuje się w miastach, gdzie tworzą się środowiska wielkomiejskie. Sytuacja taka jawi się również w dużych zakładach pracy gdzie informacje nie docierają do pracowników na niższych szczeblach.
2. Ruchliwość społeczna. Sprzyja ona dezintegracji normatywnej. Aniel zbadał, że jeśli występowała duża ruchliwość społeczna w danym mieście wówczas wzrastał wskaźnik przestępczości. Wynika to z niedostosowania się członków danej grupy do c grup norm i wartości uznawanych w niej lub w społeczeństwie. Członkowie nie angażują się w życie grupowe ponieważ wiedzą, że nie pozostaną w niej zbyt długo i wówczas skłonni SA do dewiacji. Awanse i degradacja sprzyjały zachowaniom patologicznym.
3. HETEROGENICZNOŚĆ i złożoność grupy. Gdy między członkami grupy wzrasta zróżnicowanie oraz złożoność, wówczas wzrasta dezintegracja norm. grupy.
Aniel zbadał, ze gdy w danej zbiorowości terytorialnej wzrastał poziom wydatków na cele społeczne, wówczas niższy był wskaźnik przestępczości. W grupach niejednorodnych niejednorodnych i złożonych instytucje nie mają możliwości wpłynąć na zachowania jednostek. W takich grupach tworzą się subkultury. Występuje różnorodność światopoglądowa i kulturalna. W takiej sytuacji int. normatywna może mieć miejsce tylko wtedy gdy będą zachodzić kompromisy i konformizm.
4. Kolejnym czynnikiem dezintegracji norm. jest KONFLIKT RÓL. Ludzie z danym statusem zachowują się tak w stosunku do innych aby spełnić ich oczekiwania będących w jakiejś relacji do danego statusu. Grupa społ. Na ogół jest złożona i zróżnicowana, każdy członek tej grupy ma różne oczekiwania przez co status społeczny rodzi zestaw ról a nie jedna rolę. Np. rodzina: kobieta w rodzinie pełni role matki, zony, synowej, córki, często uczennicy, pracownicy. Każda z tych osób ma inne oczekiwania wobec tej kobiety. Rola nie jest więc jakimś schematem ale jest kreowana, tworzona przez interakcję z osobami, do których kieruje się swoje działania.

40. Pojęcie więzi społecznej

Więź społeczna: ogół połączeń i zależności skupiających jednostki w zbiorowości ludzkie. Składnikami więzi są czynniki obiektywno – formalne oraz spontaniczno – subiektywne.

Więź społeczna została zdefiniowana i opisana przez Jana Szczepańskiego w dziele: "Elementarne pojęcia socjologii". Według niego termin ten oznacza zaplanowany i ukształtowany system stosunków między instytucjami, które sprawują kontrolę społeczną, a jednostkami i podgrupami w danej zbiorowości, tak aby tworzyły one spójną całość

i nieustannie się rozwijały. Szczepański rozgranicza więź społeczną i organizację grupy, ale uważa że te terminy różnią się jedynie pod względem funkcjonalnym, dlatego można je traktować jako pojęcia tożsame. Funkcją więzi społecznej, która jest zorganizowanym systemem różnorodnych elementów składowych, jest zapewnienie danej grupie trwałości, postępu i rozwoju. Zadaniem zaś organizacji grupy, czyli również pewnego układu różnych składowych elementów, jest tworzenie i podtrzymywanie współżycia członków danej grupy.

Więź społeczna według Szczepańskiego pełni również inne ważne funkcje w grupie: zapewnia zaspokojenie podstawowych indywidualnych i zbiorowych potrzeb jej członków, jest gwarantem lojalności i uczciwości w grupie, uporządkowuje grupę od wewnątrz, organizuje ją, zapewnia jej spójność, pozwala podjąć współpracę z innymi zbiorowościami lub też przeciwstawić się im.

Szczepański podejmuje się również opisu więzi społecznej, ujmując ją w sposób strukturalny, od strony stosunków, które panują między członkami grupy. Stosunek społeczny to układ czynności, świadczeń, obramowanych pewnymi normami, który jest wykonywany przez partnerów tego stosunku. Opiera się on na wzajemnych uprawnieniach

i obowiązkach i na podstawie zależności członków. Zatem główne elementy, które wchodzą w skład stosunku społecznego to: podstawa zależności, układ obowiązków wzajemnych i uprawnień, czynności wykonywane przez partnerów.

41. Grupy odniesienia porównawczego a grupy odniesienia normatywnego

1. Grupy odniesienia porównawczego: grupy, z których przedstawicielami porównujemy się w celu oceny własnego położenia społecznego

2. Grupy odniesienia normatywnego: grupy, z których czerpiemy normy, wartości, opinie itd.

Chomikuj.pl:

Grupy odniesienia porównawczego: - to te grupy lub członkowie tych grup ich cechy, wartość, wzór zachowania które stanowią układ wielkości, w których dana jednostka postrzega siebie i innych i które pozwalają jej określić siebie, swoje cechy oraz ustalić rodzaj swego postępowania.(student określa swoją tożsamość porównując się do grupy studentów do której sam przynależy)

Grupy odniesienia normatywnego: to te grupy, z których dana jednostka(czy jednostka danej kategorii) czerpie dla siebie wartości, normy czy wzory zachowań. Mogą to być pewne układy z grup odniesienia porównawczego czy całe grupy odniesienia porównawczego także inne układy, przeciwstawne, alternatywne.(student, który porównuje się do grupy, do której przynależy czerpie swoje wzory np: z grupy studentów na innym uniwersytecie w celu uzyskania lepszego wizerunku z grupą odniesienia porównawczego po to by stopień jego względnego uprzywilejowania wzrósł czy stopień deprywacji zmalał; w zależności w jakim sytuacji jednostka się znajduje.)

Wybór grupy odniesienia normatywnego ma także związek ze strukturą dokładniej zależność pomiędzy pozycją jednostki w grupie a szansa na identyfikację jednostki z wartościami, normami, wzorami zachowań grupy do której należy. Analiza zmiennych strukturalnych wyszczególnia trzy rodzaje pozycji:
1. Pozycje najwyższe (liderzy)
a) Liderzy zamknięci - którzy są doktrynalnie i bezwzględnie wierni wartościom, normom i wzorom postępowania grupy swej przynależności
b) Liderzy otwarci - którzy z pełnieniem funkcji kierowniczych wiążą obowiązki zachowań reformatorskich, twórczych.
2. Pozycje średnie - jednostki zajmujący te pozycje, charakteryzują się pewną dozą konformizmu - za czynnik motywacyjny uwzględnia się możliwość potencjalnego awansu gradacji - czy też degradacji na pozycje niższe. Jednostki te czują się upośledzeni w stosunku do pozycji wyższych (liderów) natomiast zauważyć można w tych grupach osób poczucie względnego uprzywilejowania względem reprezentantów pozycji niższych.
3. Pozycje najniższe - członkowie grup reprezentujących jednostki zajmujące pozycje najniższe charakteryzują się niskim stopniem konformizmu względem norm, wartości czy wzorów zachowań swej grupy jako układu odniesienia normatywnego. Reprezentantów pozycji najniższych podzielić można na dwie grupy.
a) Członkowie zagrożeni - to grupa osób zajmujących najniższe pozycje, którzy częściowo stosują się do obowiązujących norm, wartości, wzorów w celu jedynie utrzymania się w obrębie danej grupy np: student uczęszczający pod koniec semestru na wykłady w celu uzyskania wpisu i pozostania nadal w gronie studentów.
b) Członkowie zrezygnowani - to Ci, którym nie zależy na przynależności do danej grupy, nie zapokaja ona już ich potrzeb, są w trakcie poszukiwania innej grupy odniesienia normatywnego wobec tego nie akceptują wartości, norm czy też wzorów postępowania funkcjonujących w danej grupie.

42. Aspiracyjne a dysocjacyjne grupy odniesienia

a) Grupy aspiracyjne: grupy, do których chcemy być zaliczani np. szczęśliwi posiadacze domu, wypoczywający na plaży w ciepłym kraju

b) Grupy dysocjacyjne: grupy do których nie chcemy przynależeć, np. osoby chore na raka, osoby na liście KRUKa., dorośli mieszkający z rodzicami.

-> Mechanizmy wyróżnione w teorii odniesienia: można je pobudzać wskazując aktorowi społecznemu odpowiedni układ odniesienia.

* mechanizm względnego upośledzenia

* mechanizm względnego uprzywilejowania

Sammuel Stouffer zauważył, że porównywanie się jednostki z różnymi grupami odniesienia prowadzi do poczucia upośledzenia społecznego(deprywacji) albo też do poczucia uprzywilejowania społecznego(wysokiej samooceny).  Poczucie upośledzenia oznacza świadomość zajmowania przez jednostkę gorszej pozycji w porównaniu z innymi podobnymi do siebie osobami lub w porównaniu z pozycją zajmowaną poprzednio. Natomiast poczucie uprzywilejowania społecznego to świadomość zajmowania wyższej pozycji w stosunku do innych podobnych do siebie lub też do swojej pozycji zajmowanej poprzednio. Jednostka, kategoria jednostek czy też jakaś grupa społeczna czuje się tym bardziej upośledzona, im bardziej porównuje się z grupą odniesienia zajmującą najwyższe miejsce pod danym porównywanym względem. Następstwem poczucia względnego upośledzenia społecznego czy uprzywilejowania jest przejmowanie interesów, postaw, wzorów zachowań grup, z którymi następuje identyfikacja. Jednostki bowiem poszukują swej grupy odniesienia normatywnego raczej wśród jednostek znajdujących się na tym samym poziomie upośledzenia lub uprzywilejowania.

• W świetle badań Donalda W. Hendona:

1. Grupy odniesienia mogą mieć wpływ na wybór produktu i marki (np. w przypadku samochodu, telewizora)

2. Grupy odniesienia mogą mieć wpływ na wybór marki (np. meble, odzież)

3. Grupy odniesienia mogą mieć wpływ na wybór produktu (np. piwo, papierosy)

• Wpływ grup odniesienia na wybór marki lub produktu w zależności od etapu życia produktu:

1. Faza narodzin – wpływ wywierany jest przede wszystkim na wybór produktu

2. Faza wzrostu: duży wpływ otoczenia zarówno na wybór marki jak i produktu

3. Faza dojrzałości: duży wpływ otoczenia widoczny jest przede wszystkim przy wyborze marki

4. Faza spadku: brak znaczącego wpływu ze strony otoczenia

   43. K.R. Poppera krytyka historycyzmu

   Popper Karl Raimund – filozof nauki i filozof społeczny, ur. 28 lipca 1902 r. w Wiedniu, zm. 19 września 1994 r. w Londynie.

   „Nędza historycyzmu” W książce autor starał się udowodnić, że historycyzm jest metodą marną, która nie przynosi żadnych owoców. Argumentację swoją streszcza w kilku twierdzeniach: bieg dziejów ludzkich w znacznym stopniu zależy od rozwoju wiedzy, przyszłego rozwoju wiedzy nie da się przewidzieć żadnymi racjonalnymi czy naukowymi metodami a więc nie możemy przewidzieć przyszłego biegu historii ludzkości, co z kolei oznacza, że musimy wykluczyć możliwość istnienia historii jako nauki teoretycznej

   Wikipedia:

Krytyka historycyzmu i psychologizmu

Popper uważał, że w kontraście do prawdziwej nauki, która tworzy falsyfikowalne teorie, takie koncepcje jak marksistowska teoria walki klas czy psychoanaliza mają charakter pseudonaukowy, gdyż ich konstrukcja jest taka, że są one w stanie "wyjaśnić" każdy fakt i nie da się w związku z tym wymyślić dla tych teorii eksperymentu lub choćby obserwacji, która byłaby w stanie je obalić.

W przypadku psychoanalizy i innych tego rodzaju "nauk" (w tym również np. wszelkich "naukowych" teorii sztuki) nie można ich sfalsyfikować, gdyż badają one zjawiska silnie subiektywne, mające źródło wyłącznie w ludzkiej wyobraźni. Ta zaś jest bardzo plastyczna, dlatego sprawny psychoanalityk, czy krytyk sztuki, jest w stanie wmówić wielu ludziom, że ich emocje czy gusty są takie jak oni sugerują. Występuje tu więc zjawisko kreowania "faktów" przez samych rzekomo obiektywnych badaczy, po czym te fakty same potwierdzają ich teorie.

W przypadku marksizmu i innych koncepcji, które Popper nazwał teoriami historycystycznymi (heglizm, rozmaite teorie religijne itp.) występuje w nich jakaś "przewodnia" teoria natury metafizycznej, która jest przyjmowana na wiarę i która nie może być praktycznie w żaden sposób sfalsyfikowana. Teoria ta "tłumaczy" wszelkie zjawiska, w jeden zunifikowany sposób i rzekomo stosując ją można przewidzieć ogólny przebieg przyszłych zdarzeń. Ponadto, ta teoria działa bezwzględnie, niezależnie od ludzkiej woli, choć zwykle dotyczy ona ludzkich zachowań. Np. wg marksistów cała historia ludzkości da się wyjaśnić w kategoriach walki klas. Nawet jeśli aktualny przebieg historii zdaje się zaprzeczać teorii, to wg marksistów i innych historycystów jest to tylko "chwilowy" zwrot, po którym historia z pewnością wejdzie na "właściwe tory". Tak skonstruowane teorie, mimo że czasem wychodzą z wcześniejszej obserwacji i uogólniania prawdziwych faktów, nie są w istocie naukowe, gdyż nie można ich sfalsyfikować.

44. Pojecie zmiany społecznej

Zmiana: zdarzenie, w którym stan końcowy różni się od stanu początkowego

Zmiana społeczna: /wg William F. Ogbum – 1992 r./ - proces strukturalnych przekształceń systemu społecznego

Zmiana społeczne może polegać na^:

1. zmianie składu systemy społecznego;

2. zmianie w strukturze społecznej;

3. zmianie funkcji społecznych;

4. zmianie granic systemu;

5. zmianie w relacjach między podsystemami społecznymi;

6. zmianie w środowisku systemu.

   45. Czynniki zmiany społecznej

   Czynniki zmiany społecznej

1. czynniki wewnętrzne (endogamiczne): np. postawy przedstawicieli systemu wobec zmian (negatywne – pozytywne – obojętne)

2. czynniki zewnętrzne (egzogamiczne): kontakty z rzeczywistością poza systemową – np. migracje, okupacja, mass media -> np. Indonezja – Islam Czynnikami zewnętrznymi wywołującymi zmiany społeczne są m.in. wojny i podboje, migracje, wymiana handlowa i różnego typu kontakty międzykulturowe. Zjawiska te umożliwiają proces dyfuzji kulturowej, czyli rozprzestrzeniania się pewnych wynalazków, idei, wierzeń itp.

1. Środowisko fizyczne

→bezpośredni wpływ środowiska na zmianę społ. jest niewielki, jednak da się zaobserwować jego wpływ na życie społeczne, np.:

•Różne zwyczaje i praktyki mieszkańców obszarów polarnych i tropikalnych,

•Stopień rozwoju na obszarach mało sprzyjających i obszarach żyznych.

1. organizacje polityczne

→w znacznym stopniu decydują o przebiegu rozwoju społ.Duże znaczenie w ustanowieniu najbardziej tradycyjnych systemów państwowychodegrała władza wojskowa.

1. czynniki kulturowe

→np.: oddziaływania religijne, systemy komunikacji iprzywództwa.

•Religia może być czynnikiem hamującym bądź przyspieszającym zmiany.

•Pojedynczy przywódcy wywierali duży wpływ na dzieje świata, np.: JuliuszCezar (przywódca polityczny), Jezus (przywódca religijny), Isaac Newton(przywódca myśliciel i wynalazca). Należy pamiętać, że aby jednostka mogła zająć wysoką pozycję i skutecznie działać muszą istnieć sprzyjające warunkispoł. (przykład A.Hitlera lub M.Gandhiego).

46. Odmiany zmiany społecznej

Zmiana społeczna może być:

1. Postępowa: przybliża do społecznie akceptowanego ideału

2. Stagnacyjna: ani nie przybliża ani nie oddala od społecznie pożądanego ideału

3. Regresywna: oddala od społecznie akceptowanego ideału

Zmiany mogą być zorientowane na:

1. Wartości- zmiana w zakresie systemu wartości, norm moralnych i obyczajowych.

2. Instytucja- prawo, wymiana personelu (cała, częściowa, żadna)

   47. Subiektywna i obiektywna ocena zmiany społecznej

   - obiektywna (np. PKB, wskaźnik scholaryzacji, śmiertelności niemowląt, długości życia)

   - subiektywna

   48. Specyfika funkcjonalizmu w naukach społecznych

• M. IN. Antropologia społeczna, etnologia, socjologia

Funkcjonalizm – jeden z głównych kierunków teoretycznych antropologii, powstały w latach 1920., polegający na założeniu, że każde, nawet najmniejsze zjawisko kulturowe ma jakąś funkcję ważną dla całości systemu społecznego. Twórcami i głównymi przedstawicielami tej orientacji badawczej był polski antropolog Bronisław Malinowski i brytyjski Alfred Reginald Radcliffe-Brown.

Koncepcja teoretyczna i metodologiczna polegająca na:

1. Uznawaniu, że systemy społeczne (kulturowe) stanowią zintegrowane całości (ujęcie holistyczne) dążące do stanu równowagi,

2. Funkcją każdej instytucji (organizacji) społecznej jest zaspokajanie potrzeb aktorów społecznych i podtrzymywanie istnienia systemu społecznego

3. Każdy element kultury występującej w danym systemie społecznym powinien być interpretowany w kontekście całego systemu społecznego

Podstawowe założenia funkcjonalizmu

• sprzeciw wobec propozycji ewolucjonistycznych jako spekulatywnych;

• sprzeciw wobec kierunków kulturowo-historycznych w antropologii (dyfuzjonizmu) ze względu na przypisywanie przez nie ważnej roli formom wytworów kulturowych przy ignorowaniu ich funkcji;

• nacisk na badania empiryczne (obserwacja uczestnicząca);

• traktowanie kultury jako narzędzia zaspokajania ludzkich potrzeb (mechanizm adaptacyjny);

• traktowanie społeczeństwa jako organizmu złożonego z części, z których każda pełni określoną rolę z punktu widzenia zapewnienia optymalnej adaptacji; naczelne pytania funkcjonalizmu dotyczyły wzajemnych funkcjonalnych związków między elementami kultury oraz tego, w jaki sposób te elementy przyczyniają się lub umożliwiają utrzymanie się całości, której są częściami;

• determinizm ekologiczny.

• Podstawowym założeniem funkcjonalizmu stało się przekonanie, że ludzka kultura jest złożoną wielowymiarową całością, której istnienie i funkcjonowanie analizować można w perspektywie synchronicznej, w kategoriach wzajemnych związków i współzależności zachodzących pomiędzy poszczególnymi dziedzinami działalności kulturowej. Inaczej mówiąc, podstawowym problemem badawczym dla funkcjonalistów jest opisanie mechanizmu funkcjonowania danej kultury.

• Funkcjonalizm jest orientacją, która zakłada całościowe i systemowe traktowanie kultury, a zjawiska kulturowe wyjaśnia w oparciu o ich funkcje. Wszelkie zjawiska kulturowe i społeczne spełniają określone funkcje w ramach systemu, w którym istnieją. Ich sens można zrozumieć przez te funkcje. Każde, nawet najmniejsze zjawisko kulturowe ma jakiś cel. W kulturze nie ma przypadków.

• Według funkcjonalizmu człowiek poddany jest determinizmowi biologicznemu i kulturowemu. Zaspokajanie potrzeb ludzkich odbywa się zawsze przy pomocy kultury, a nie w sposób naturalny. Zaspokajanie odbywa się od potrzeby podstawowej, przez biologiczną, na potrzebach wyższego rzędu kończąc. Każdej potrzebie odpowiada jakaś reakcja kulturowa. Na każdą potrzebę kultura reaguje w określony sposób.

• Kultura jest całością, co wiązało się z koniecznością analizy zjawiska czy elementu kulturowego w ramach szerszej całości, gdyż pomiędzy nimi występują zawsze wzajemne powiązania, kultura jest zintegrowanym systemem, harmonijnym.

• Źródła funkcjonalizmu

• Jednym ze źródeł funkcjonalizmu stała się tzw. antropologia stosowana – prace zmierzające do opisu i zrozumienia funkcjonowania różnych kultur plemiennych, w związku z praktyczną potrzebą sprawnego zarządzania koloniami europejskimi.

• Stało się to początkiem obserwacji naukowych.

• W ukształtowaniu się funkcjonalizmu wielką rolę odegrały poglądy socjologa francuskiego Emile Durkheima (francuska szkoła socjologiczna).

• Punktem wyjścia dla socjologicznego systemu Durkheima były fakty społeczne, które zawsze trzeba widzieć w ich uwarunkowaniach społecznych. Fakty te są dane zawsze w relacji do innych faktów społecznych, w ramach synchronicznie działającego systemu społecznego. Fakty społeczne, takie jak język, prawo, moralność, moda itp. są zawsze zewnętrzne wobec jednostki, narzucające się wszystkim członkom grupy. Są to zatem fakty świadomości zbiorowej, przejawiające się w pewnym przymusie, nacisku, jaki wywiera świadomość zbiorowa. Fakty społeczne mają pewne funkcje w ramach systemu społecznego. Funkcje tych faktów polegają według Durkheima przede wszystkim na utrzymywaniu ciągłości istnienia systemu.

• Warto zauważyć, że już wcześniej pojęcia funkcji w naukach społecznych używał także Karol Marks

49. Ewolucjonizm w naukach społecznych

Portalwiedzy.onet.pl

Ewolucjonizm kulturowy, nurt ewolucjonizmu, który w naukach społecznych (w szczególności w socjologii i antropologii społeczno-kulturowej) przyjmuje założenie, iż podstawowe procesy decydujące o dynamice i kierunku jakościowych przemian społeczeństw i ich kultur są wywoływane i uwarunkowane przez ewolucję kulturową.

-> m.in. etnologia, antropologia społeczna, socjologia, filozofia społeczna.

-> Ewolucjonizm – jedna z teorii zmiany społecznej (dynamiczny rozwój – koniec XX wieku)

Główne tezy:

1. Zmiana jest wszechobecną cechą świata, w tym świata społecznego

2. Zmiana ewolucyjna jest ciągła, powolna, nierównomierna i stopniowalna (różne systemy społeczne, w różnych miejscach świata, znajdują się na różnym poziomie rozwoju)

3. Ewolucja jest procesem jednokierunkowym (ewolucja jest często kojarzona z postępem, rozwojem)

4. postęp ewolucyjny rozumiany jest jako osiąganie przez system społeczny coraz wyższych stadiów rozwoju społecznego (np. od niskiego do wysokiego poziomu podziału pracy, od myślenia magicznego do myślenia naukowego, od mniejszej do większej złożoności, dzikość – barbarzyństwo - cywilizacja)

5. zmiana ewolucyjna jest procesem kulturotwórczym

   Przedstawiciele: H. Spencer, E.B. Tylor, J.G. Frazer

   Eszkola.pl

Definicja ewolucjonizmu

Ewolucjonizm w naukach społecznych jest zbiorem teorii, który opisuje proces rozwoju społeczeństwa. Pogląd ten zakłada, że postęp dokonuje się w sposób ciągły, stopniowy i jednokierunkowy. W czasie jego trwania ludzkość znajduje się w różnych punktach oraz przechodzi przez rozmaite etapy. To właśnie one stanowią najlepsze potwierdzenie rozwoju i pozwalają badać ten proces.

Założenia ewolucjonizmu

Najważniejszym celem zwolenników ewolucjonizmu w naukach społecznych było poszukiwanie uniwersalnych praw, które mogłyby pomóc w opisaniu rozwoju ludzkości. Z tego powodu kierunek ten był ahistoryczny – nie poświęcał zbyt wiele uwagi „wydarzeniom lokalnym” (bitwy, protesty itp.), lecz poszukiwał uogólnień, jakie mogłyby zostać przeniesione na ogół tego procesu. Historie poszczególnych narodów służyły więc jako baza do budowania najbardziej uniwersalnego modelu ewolucji ludzkości.

Ewolucjonizm zakładał także, że obszar działalności człowieka podlega tym samym prawom co przyroda. Doprowadziło to do wyeliminowania wszelkiego przypadku oraz odrzucenia interwencji bytów nadprzyrodzonych.

50. Teoria wymiany w naukach społecznych

Wikipedia:

Teoria wymiany - teoria socjologiczna powstała jako reakcja na funkcjonalizm, który koncentrował się na wpływie jakiegoś zjawiska na system. Nie jest to jednolita teoria, ale raczej zespół teorii, opisujących świat społeczny jako układ wymian dóbr (materialnych i niematerialnych) pomiędzy jednostkami i grupami społecznymi. Teoretycy wymiany społecznej postrzegają każdą interakcję w charakterze transakcji – "coś za coś". Jest to jakby "teoria interesu własnego jednostki". Jeżeli człowiek podejmuje jakiekolwiek działanie, to robi to z perspektywą korzyści dla siebie. Często jest to pożytek niematerialny, w postaci np. szacunku od innych, posłuszeństwa, satysfakcji itd.

m.in. ekonomia, antropologia społeczna, socjologia, psychologia społeczna

• przedstawiciele: G.C. Homans, P.M. Blau

  Według George'a Homansa "zachowanie społeczne jest wymianą dóbr materialnych, ale i niematerialnych, takich jak symbole aprobaty i prestiżu."^[1] Wszystkie organizacje społeczne powstały na zasadzie działania sieci wymian międzyjednostkowych. W organizacji potrzeby danej jednostki są spełniane przez inne jednostki należące do tej organizacji. Stworzył on też szereg twierdzeń, wśród nich twierdzenie o sukcesie, twierdzenie o deprywacji - nasyceniu i twierdzenie o agresji. Twierdzeń tych jest łącznie siedem, a zdaniem wieńczącym tę listę jest twierdzenie o racjonalności, które mówi, że jednostka z dwóch alternatywnych działań wybierze to, które daje jej największe prawdopodobieństwo osiągnięcia większej korzyści.

Peter Blau wykorzystał w swojej teorii "prawo malejącej użyteczności krańcowej", które mówi o tym, że "im więcej oczekiwanych nagród jednostka uzyskuje w wyniku określonej czynności, tym mniej wartościowa jest ta czynność i tym mniej prawdopodobne będzie jej podjęcie"^[2]. Chodzi o to, że jeśli w wyniku wykonywania jakiejś akcji otrzymujemy nagrody, to im więcej już otrzymaliśmy tym mniejszą wartość będzie miała dla nas kolejna porcja tej nagrody.

Kolejnym pojęciem wprowadzonym przez Blaua jest pojęcie "normy wymiany sprawiedliwej", które wskazuje jaki powinien być stosunek nagród do kosztów w danej relacji wymiany. Jeśli normy te zostają zachwiane, strona pokrzywdzona może ujawniać zachowania agresywne.

Koncepcja Blaua różni się tym od koncepcji Homansa, że przewiduje sytuacje konfliktowe. Równowaga w jednej relacji jest opłacona zaburzoną homeostazą w innej.

Jeszcze jedno pojęcie Blaua to "atrakcyjność społeczna" czyli postrzeganie możliwości uzyskania nagrody. Jest to zdaniem tego socjologa czynnik konieczny do zaistnienia stosunku wymiany, który opiera się na przeświadczeniu, że ludzie, którzy "udzielają nagród, będą z kolei otrzymywać nagrody jako zapłatę za dostarczone dobra"^[3]. Są cztery typy (klasy) nagród: pieniądze, akceptacja społeczna, szacunek (poważanie) oraz uległość. Z nich największą wartość ma uległość, potem szacunek, akceptacja, zaś najmniej stosowną nagrodą w stosunkach wymiany społecznej są pieniądze.

Uległość jest najcenniejszą nagrodą ponieważ dla Blaua wiąże się nieodłącznie ze stosunkiem władzy, a ten z kolei niesie za sobą możliwość odmawiania nagród tym, którzy nie chcą podporządkować się normom. Władza rodzi się wtedy, kiedy wartość świadczonych usług przewyższa wartość usług otrzymywanych w zamian. Jeśli ludzie mają do wyboru jedno tylko lub niewiele alternatywnych źródeł nagród, wtedy również dochodzi do wymuszenia uległości. Jest to dodatkowo ułatwione, jeśli obdarowywane osoby nie mają możliwości zastosowania środków przymusu i przeciwstawienia się osobie świadczącej usługi. Niemożność obejścia się bez danych nagród również wpływa dodatnio na sposobność do wymuszania uległości przez osobę dysponującą tymi nagrodami.

Główne założenia teorii:

1. stosunki społeczne można wyjaśniać jako stosunki wymiany nagród i kar między uczestniczącymi w interakcji aktorami społecznymi (organizacjami);

2. wszelkie stosunki społeczne stanowią akty wymiany pewnych przedmiotów, m.in. dóbr materialnych, akceptacji, aprobaty, prestiżu;

3. akty wymiany przyczyniają się do trwania systemów społecznych;

4. aktorzy społeczni dążą do realizacji własnych celów, zaspokajaniu własnych potrzeb - kierują się analizą zysków i strat;

5. podstawowy problem: dlaczego aktor społeczny podejmuje, kontynuuje i powiela pewne działania ?

   Przykładowe twierdzenia:

   Twierdzenie o sukcesie ‘(…) jeśli jakieś działanie spośród innych podejmowanych przez jednostkę działań jest częściej nagradzane, tym bardziej staje się prawdopodobne podjęcie prze nią tego samego działania’ (G. C. Homans /za: J.H. Turner/)

   Zasada 2 ‘Im częściej ludzie wymieniają wzajemnie nagrody, tym bardziej prawdopodobne, że pojawią się obopólne obowiązki, które będą kierować dalszymi wymianami pomiędzy nimi’ (P. M. Blau /za: J.H. Turner/)

   51. Pojęcie strukturalizmu

• m.in. antropologia społeczna, socjologia, literaturoznawstwo, językoznawstwo

• Przedstawiciele: C. Levi-Strauss, A. Giddens, K. Marks, E. Leach

  Istota strukturalizmu:

  - perspektywa teoretyczna polegająca na rozpatrywaniu przedmiotów i zjawisk nie ze względu na ich genezę lub funkcje, ale ze względu na ich strukturę.

  Portalwiedzy.onet.pl

  Struktualizm w antropologii kulturowej wiąże się z C. Lévi-Straussem. Proponowane przez tego uczonego badanie mitów, systemów pokrewieństwa w społecznościach pierwotnych, sposobów klasyfikacji itd. zasadza się na wyodrębnianiu podstawowych jednostek znaczących i ustaleniu ich wzajemnych relacji. Ta analiza badawcza ma pokazać, jaki jest sens instytucji kulturowych i w jaki sposób przebiega ludzkie myślenie. Lévi-Strauss wykazał, że myśl pierwotna nie jest "gorsza" od myślenia cywilizowanego, ale "inna". W psychologii metodą strukturalistyczną posługiwał się J. Piaget. Związani ze strukturalizmem są również m.in.: U. Eco, L. Sebeg, W. Toporow, G.A. Richards.

  Sciaga.pl

  Strukturalizm w antropologii
  Claude Levi-Strauss
  
  Strukturalizm zakłada, że rzeczywistość jest uporządkowana i zorganizowana, inaczej „ustrukturyzowana” i tylko przez badanie struktur można odkryć sens i funkcje elementów rzeczywistości
  struktury są zróżnicowane, ale również samowystarczalne, posiadają one ogólne i konieczne cechy –
  struktura ma potrójny charakter: całości, przekształceń i samosterowania (trwałość i niezmienność),
  człowiek istnieje w ugrupowaniach społecznych, które są całościami; całości te ulegają przekształceniom, czyli transformacjom, a istnienie norm i sankcji społecznych to zapewnienie samoregulacji systemu społecznego;

  52. Specyfika teorii krytycznych w naukach społecznych

  Wikipedia:

  Teoria krytyczna (ang. critical theory) - w naukach społecznych i humanistycznych: termin-parasol, określający teorie analizujące i krytykujące kulturę oraz społeczeństwo.

  m.in. socjologia, politologia, filozofia społeczna, antropologia społeczna

  Przedstawiciele: M. Horkheimer, J. Habermas, T.W. Adorno

  Istota teorii krytycznych:

1. Podstawowym zadaniem analiz z zakresu nauk społecznych jest poddawanie krytyce, demaskowanie treści kulturowych w kontekście spełniania przez kulturę funkcji panowania społecznego i kształtowania aktorów społecznych zgodnie z wymogami społeczeństwa kapitalistycznego.

2. Szczególnie ważną jest analiza i krytyka tzw. kultury masowej (przemysłu kulturowego).

   Jednym z najnowocześniejszych trendów w naukach społecznych jest analiza płci kulturowej (m.in. socjologia feministyczna) rozumiana jako rozpoznawanie (demaskowanie) uwarunkowań społecznych w jakich znajduje się aktor społeczny ze względu na posiadaną płeć biologiczną

   Zgapa.pl

   Twórcą teorii krytycznej i zagorzałym jej wyznawcą śmiało można nazwać Maxa Horkheimera, niemieckiego filozofa i socjologa. Sama teoria w europie nie była tak uznawana jak w USA (np. we Włoszech i we Francji prawie w ogóle się nie przyjęła). Teorią krytyczną Max Horkheimer określał swoje stanowisko filozoficzne. Została zastosowana po raz pierwszy w explicite pt. „Teoria tradycyjna a teoria krytyczna” z 1937 roku. Teoria krytyczna jest integralną częścią postawy krytycznej, która zdaje się nakazem czasu. Według Horkheimera nad ludzkością zawisła groźba katastrofy w związku ze schyłkiem epoki burżuazyjnej, znajdującej wyraz w ekspansji faszystowskiego totalitaryzmu. Twórca teorii nie sądzi, by postawa krytyczna była tylko sposobem myślenia czy też manifestowała się tylko, jako teoria krytyczna. Z założenia materializmu, który jest przez Horkheimera akceptowany – myślenie nie oznacza działania ani też nie może go zastąpić jak i osiągnięcie celu nie jest możliwe bez rozeznania w sytuacji i uświadomienia sobie jej zagrożeń. Według Alvina Gouldnera, wybitnego socjologa krytycznego, orientacja krytyczna może istnieć tylko wtedy, gdy są powody do krytykowania a powody te, jak dotąd łączyły wszystkie istniejące społeczeństwa. Teoria krytyczna nie przez przypadek pojawiła się w Niemczech, gdyż to przede wszystkim krytyka dominacji, krytyka, która ma służyć ludziom a nie manipulatorom. Teoria krytyczna służy dogłębnemu zbadaniu i filtrowaniu społeczeństwa tak, aby ujrzeć jego wszystkie aspekty, zwłaszcza te starannie ukryte.