8. Asceza i tradycje jogi; praktyki ascetyczne, medytacja.
(Z wykładu.)
Joga - (etym.) pochodzi od sanskryckiego "yuj" [juć], czyli "kontrola", "jarzmo". W filozoficznym wymiarze: łączenie / połączenie, ujarzmienie. Jako zorganizowany system ascetyczny powstaje w II w. Patańdźali skodyfikował funkcjonujące dotąd pomysły i rodzaje praktyk jogi. Definiuje on jogę w ten sposób:
„Joga to powściągnięcie zjawisk świadomościowych”
Jest to 1 z 6 systemów ortodoksji bramińskiej.
Joga zapożyczyła metafizykę dualistycznej Sankhji.
Szkoła ta postuluje całkowite rozróżnienie między jaźnią, tj. biernym, świadomym obserwatorem (purusza), a materią (prakriti). Patańdźali przyjął ten system jako filozoficzne tło swojej myśli.
Kaiwalija- jest wyzwoleniem z kręgu transmigracji, polega na uświadomieniu sobie jedności i całkowitej transcendencji jaźni. Jest to stan czystej świadomości, w którym jaźń staje się całkowicie oderwana od swych związków z materią.
Zero/ 0, stan niebytu, łono bytu.
Ontologia prakriti mówi o widzenie 5 żywiołów (4 nam znane + eter), dzieli człowieka na 3 warstwy:
Ahamkara - ja, mojość, ja czyniący
Buddhi - umysł racjonalny, intelekt
Manas - umysł (niższy) z 5 zmysłami, organizuje materię. Organ zarządzający, pierwotny.
Koncepcja sutr (sutra= nić, sznur) - duża ekonomia formy, aby mogły być szybko odpamietane. Radźajoga Patańdźaliego jest aszta-anga (ośmio-członową ścieżką); aszta-anga joga jest więc 8-stopniową sekwencją jogi prowadzącej do stanu kebala. Kontrola mentalna pojawia się dzięki rozwijaniu 8 aspektów czy elementów ścieżki jogicznej. Stopnie te są następujące:
1. YAMA - nakazy, etyka lub powściągnięcie.
Niekrzywdzenie, niezłośliwość (ahimsa). Trening nad agresją.
Niekłamanie - „zgodność mowy z umysłem”, trzymanie się prawdy.
Niekradzenie - powstrzymywanie się od pragnienia przywłaszczenia cudzych rzeczy.
Wstrzemięźliwość - od nadmiaru, też zmysłowa.
Ubóstwo - nieposiadanie, nie przywiązywanie się do tego, co posiadamy. Nie lgnięcie do przedmiotów świata zmysłowego.
2. NIYAMA - PRAKTYKI ASCETYCZNO- MISTYCZNE.
Oczyszczania - ciała i umysłu (wewnętrzne i zewnętrzne), brak perwersji (zaprzeczenia prawdzie).
Santosza - cieszenie się z tego, czego aktualnie doświadczamy. Zadowolenie, spokój, optymizm.
Asceza - tapas, nakładanie rygorów. Kontrola ciała i umysłu.
Praktyka medytacji, kontemplacji.
Iśwara-pranidhana- skupianie się na Iśwarze, kontemplacja dowolnego bóstwa -> trening koncentracji.
3. ANGA- pozycje ciała.
Asana - postawa, pozycja. Prowadzi do wytworzenia balansu, relaksacji, świadomości ciała.
4. ANGA - PRANAYAMA- kontrola oddechu.
Oddech - długość, ajkość, modelowanie. Służy:
Rozgrzewce ciała
Rytmizacji oddechu
Opóźnieniu procesów biologicznych
/ w zależności od celu.
WARSTWY. ANATOMIA EZOTERYCZNA.
Subtelne wymiany prakriti:
Anamaja gosza- zw.z pokarmem, w obrysie skóry.
Prana jama gosza - fizjonomia i duchowa anatomia, ciało jest poniekąd półotwarte
Ciało subtelne (2) nawiązuje kontakt z subtelną materia (1).
Ciało subtelne posiada tysiące kanałów, po których krąży prama przez oddech. Jakość pramy można łatwo zburzyć przez myśli, emocje.
*Węzły - czakramy - subtelne centra z b. ważnymi inf. (ślady pamięciowe/ karmiczne. Por. do COEXów Grofa) rozmieszczone wzdłuż środkowej osi ciała i połączonymi przez kanały, przez ktre przepływa energia (prana), siła życiowa ożywiająca ciało.
ścieżki obliczone na odblokowanie kanałów m.in. przez przebodźcowanie, deprywację
Zrytmizowany oddech zrytmizowany umysł
5.ANGA - PRATYAHARA- wycofanie zmysłów.
Wycofanie do własnego wnętrza. Praca nad pierwszym planem, wyłączenie tła. Manipulacja świadomością, ujednopunktowienie - zanik wrażliwości zmysłów na pozostałe bodźce. (istnieje też odwrotna praktyka, skupienie uwagi na wszystkim).
ANGA - Dharana- koncentracja.
Przykłócie uwagi, zawieszenie uwagi na 1 punkcie.
Dhyana [djana]- medytacja.
Medytacja - jednokierunkowy, jednostajny kierunek myśli.
SAMADHI - skupienie.
Samādhi - (ekstaza, iluminacja - stan najwyższej koncentracji, widzenie wszytskieog skoncentrowanego w 1.
Z uświadomieniem - moment wglądu (ch. Epistemologiczny), poznanie przedotów w ich naturze.
Bez świadomości - to, co powyżej + soteriologia. Uwolnienie się od zniekształceń, schematów. Jest to kocowy etap jogi. Prowadzi do kewala - stanu poza kondycją człowieka.
Po tym doświadczeniu jogin nie jest związany ze światem. Jedyną możliwością, aby zatrzymać życie, jest tylko momentalny wgląd i szybki powrót, aby przywrócić funkcje życiowe. Jest to konfrontacja ze śmiercią biologiczną.
Jogin składa przyrzeczenie nauczania (bycie mistrzem), które powstrzymuje go przed pozostaniem po „drugiej stronie”. Są oni nazywani „wędrującymi kamieniami filozoficznymi”.
Flood, Hinduizm - Wprowadzenie.
Joga i wyrzeczenie.
2 teorie z IX- VI w. pne:
Przekonanie o tym, że istoty podlegaja ciągłej reinkarnacji w świecie (sansara)
Skutki czynów (karman) są doświadczane w przyszłych żywotach
Proces niekończących się powtórnych narodzin uznaje się za cierpienie (duhkha), od którego można uciec dzięki minimalizowaniu czynów i dzięki wiedzy duchowej.
Asceza lub wyrzeczenie się świata + uprawianie jogi to warunki do zdobycia wiedzy duchowej.
Patańdźali (II w. pne)
Usystematyzował filozofię i praktykę jogi. Uważał, że dla osoby wyrobionej duchowo (vivekin) wszystko jest cierpieniem. Aby uwolnić się od cierpień, trzeba być wolnym od czynów i ich skutków. Odrzucenie czynów początkowo polegało na odrzucenie czynów rytualnych, z czasem zaczęło się to odnosić do działań w świecie społecznym. Czyny można odrzucić dzięki ascezie (tapas) i medytacji, która zakłada techniki zmiany świadomości lub wycofania świadomości ze świata postrzeżeń zmysłowych w celu doświadczenia całkowitego przekroczenia świata.
Grupy ascetów, które powstały w tym czasie są mieszanką buddyzmu, hinduizmu i dżainizmu, jednak wspólne dla nich charakterystyczne cechy idei wyrzeczenia się świata można podsumować następująco:
- czyn prowadzi do powtórnych narodzin i cierpienia
- brak przywiązania do czynów lub brak czynów prowadzi do duchowego wyzwolenia
-całkowite odsunięcie się (całkowite wyzwolenie) moża osiągnąć dzięki ascezie oraz metodom skupiania świadomości.
ASCETYZM W WEDACH.
W pismach wedyjskich znajdują się odniesienia do osób, które nie pełnią funkcji rytualnych i wydają się pozostawać poza bramini styczną społecznością wedyjską. Szczeg. Ważne 2 grupy: keśinów i wratjów.
Keśinowie.
W jednym z hymnów Rigwedy opisani są jako długowłosi asceci (Keśin) albo milczących (muni), którzy bardzo przypominają późniejszych ascetów hinduskich. Są oni nadzy lub ubrani w czerwone łachmany. Doświadczają stanów ekstatycznych, bywają „opętani przez bogów” i wędrują poza ciałem (sugestie do współczesnych doznań określanych jako „doświadczenia przebywania poza ciałem”). Mają zdolności czytania w myślach. Owe doświadczenia mogą być wywołane „narkotykiem” Wisza (visa), który asceci wypijają wraz z bogiem Rudrą (który później przekształcił się w Śiwę, archetypowego ascetę kojarzonego z halucynogennym bieluniem), przygotowany zaś przez boginię Kunannamę. Obydwa bóstwa są wymienione tylko w kilku miejscach Rigwedy, są więc bóstwami peryferyjnymi. Związek keśinów z tymi bóstwami sugeruje, że znajdowali się oni na marginesie społeczeństwa.
To czy hymn ten opisuje doznania i wizje spowodowane narkotykiem, zależy od interpretacji terminu visa . Visa zwykle oznacza „truciznę”.
Część badaczy obstaje przy tym, że wisza odnosi się do jakiegoś narkotyku halucynogennego
Inni twierdzą, że nie można tego hymnu odczytywać w kategoriach ekstazy prowokowanej chemicznie, gdyż byłoby to ignorowaniem symbolicznej natury txtów wedyjskich. Opis wypijania trującej substancji przypomina mit o Śiwie pijącym truciznę powstałą z ubijania oceanu świata. Zgodnie z tym, Kevin osiągnął stan mistyczny dzięki praktykom jogicznym, a wypijana trucizna symbolizuje, że jest on zdolny do pozostawania wewnątrz trującego świata materii, ale nie może być przezeń zatruty.
Wratjowie
(15. księga Atharwawedy) społeczność agresywnych wojowników poruszających się w grupach - wratjów- którzy żyli na obrzeżach społeczeństwa aryjskiego i mogli mieć związki z keśinami. Dzięki rytuałom oczyszczenia mogli być włączeni do społeczności Wedyjskiej. Nosili turbany, ubrani na czarno, z 2 baranimi skórami na ramionach. Wratjowie mieli swoje własne rytuały zw. z płodnością i porami roku (odnawianiem życia). Odnosiły się one do 3 Tchnień, co wskazuje na wczesną formę kontroli oddechu, która później rozwinęła się w tradycjach jogicznych jako pranajama. Były też „obsceniczne” :D dialogi, kontakt seksualny pieśniarza żyjąceg na co dzień w celibacie, były też prostytutki. Echa tego rytu mamy w późniejszym tantryzmie.
Wratjowie wyćwiczeni fizycznie, wyszkoleni w technikach wojennych, stosowali ascetyczne praktyki wyrzeczenia. Walka wewnętrzna polegała na zwyciężeniu ciała i emocji.
W pełni wykształcona idea wyrzeczenia pojawiła się wraz ze zmianą warunków społecznych i ekonomicznych w Indiach, począwszy od VIw. pne.
WYRZECZENIE.
TRADYCJA ŚRAMANÓW.
Tworzenie się nowej ideologii wyrzeczenia (opisanej w tekstach sanskryckich z lat 800-400 pne), w której wiedza ( jnana) jest ważniejsza niż czyn (karman), a oderwanie się od świata materialnego i społecznego dzięki praktykom ascetycznym (tapas), celibatowi, ubóstwu i metodom ćwiczeń umysłowych (yoga) jest konieczne. Celem takich ćwiczeń jest zachowanie zmienionych czy wyższych stanów świadomości, które osiągają kulminację w błogosławionym, mistycznym doświadczeniu ostatecznego wyzwolenia z więzów czynów i ponownych narodzin. Choć tradycje wyrzeczeńców i śramanów różnia się w pewnych punktach doktryny i metod, ogólnie są zgodne w tym, że życie charakteryzuje się cierpieniem (duhkha) i postulują podążanie za naukami, według których wyzwolenie (moksa, nirwana) od cierpienia jest formą wiedzy duchowej lub gnozy.
JOGA.
Termin yoga odnosi się do technik czy dyscyplin ascetycznych i medytacyjnych, które mają prowadzić do doświadczenia duchowego oraz umożliwić zrozumienie lub wgląd w naturę istnienia. Joga to środek dzięki któremu można powściągnąć umysł i zmysły, „empirycznie transcendować” ograniczoą jaźń czy ego i ostatecznie doświadczyć swej prawdziwej tożsamości.
Kocepcja jogi jako dyscypliny duchowej, nieograniczonej do żadnej konkretnej sekty czy formy społecznej, zawiera ważne elementy:
- świadomość może być przekształcana przez skupianie uwagi na jednym punkcie
- przemiana świadomości wykorzenia ograniczające mentalne przeszkody i nieczystości, takie jak chciwość, nienawiść
- joga jest dyscypliną lub grupą dyscyplin skonstruowanych dla ułatwienia przemian świadomości
JOGA W TRADYCJACH HINDUSKICH.
Najwcześniejsze teksty wedyjskie -brahmany - zaświadczają istnienie praktyk ascetycznych (tapas), a sanhity wedyjskie zawierają pewne odniesienia do ascetów -keśinów czy wratjów. W tradycjach śramanów i w Upaniszadach rozwijały się techniki kontrolowania jaźni i doświadczenia wyższych stanów świadomości w medytacji.
Joga w upaniszadzie Katha: (kwintesencja) człowiek porównany do rydwanu: jaźń - atman - jest woźnicą rydwanu, ciało jest samym rydwanem, zmysły są końmi. Tak jak woźnica kontroluje konie rydwanu, tak jaźń powinna kontrolować zmysły, trzymając je w ryzach.
Inne txty nt. jogi zawarte są np. w upaniszadzie Śwetaśwatara, eposie Mahabharata (Bhagawadgita, 6 rozdział)
Gita wprowadza 3 słynne rodzaje jogi:
Jnana „wiedzę”
Karman „czyn”
Bhakti „miłość”
Jogatattwa mówi o 4 rodzajach jogi:
Mantra joga (powtarzanie mantr)
Laja joga (symboliczne rozpłyniecie się świata w ciele i wznoszenie cielesnej energii zwanej kundalini - {po to nam była część o czakramach na wykładzie})
Hathajoga (joga „siły”skupiającej się na
- różnych pozycjach ciała,
- kontroli oddechu,
- wizualizowania świała i dźwięku wewnętrznego
- oczyszczeniach ciała przez połykanie pasków tkaniny, wciąganie wody odbytem, etc. Te praktyki przygotowują ciało na trudniejsze zadania. Przy hatha jodze warto zwrócić uwagę na anatomię ezoteryczną; dzieki hatha jodze zostaje przebudzona energia, uśpiona u podstawy głównego kanału w czakramie korzenia. Energie tę wyobraża bogini Kundalini, „moc wężowa”, ktra przepływa przez główny kanał do „lotosu o tysiącu ptaków” na czubku głowy, gdzie doświadcza się błogości wyzwolenia (zjednoczenia z bogiem Śiwą). Nie jest jasne, czy mamy rozumieć wyobrażenie tego systemu dosłownie, czy ontologicznie.
Najważniejszy tekst: Hathajogapradipika Swatmaramy, która wykazuje związki z indyjską alchemia, tantryzmem i tradycją siddha {stąd mowa o magicznych mocach (siddhi), jakie zdobywa jogin. Celem hatha jogi jest siągniecie wyzwolenia za życia, co ma oznaczać przebudzenie się jaźni do własnej wewnętrznej tożsamości z absolutem).
Radźajoga („królewska”, czyli „najlepsza” joga, zgodna z systemem Patańdźalego opisana w jego dziele Jogasutra)