Zagadnienia egzaminacyjne

1. Cywilizacja doliny Indusu.

15-56

-wielka bogini nagowie i jakszowie

2. Arjowie w Indiach.

3. Panteon wedyjski i mitologia.

-Indra, Agni i Soma

-33 bogów - w każdej sferze po 11.

a)niebo

-Diaus - niebo byk ojciec

-Waruna - łysy stary. Okiem słońce, lub gwiazdy. Ma 4 twarze - 4 strony świata.

Strażnik ładu świata, Ryty. Nadzorca karzący. Król-Sędzia. Wszystko widzi i wie. Wszyscy boją się jego gniewu.

-Mitra - w parze z Waruną, podobne funkcje królewskie,

-Uszas - jutrzenka

- Aświnowie - konie bliźnięta, lekarze bogów, budza Uszas

- Surja - słońce

- Wisznu (przenikający) - przeszedl swiat 3 krokami, mieszka na szczytach gór

b) powietrze

-Indra - z wyobrażeń wyobrażeń burzy. Piorun, energia, MOC. Wielki. Blyskawica, ogień. Brązowy, wojownik. Dużo je (bawoły, ciastka), pije somę. Kłótliwy, flirciarz. Ma wielki piorun lub maczugę. Zabił Wytrę, uwalniając wody.

- Rudra - dziki, niearyjski, pan ascezy. Gory, jaskinie

- Waju - wiatr,

c) ziemia

- Prythiwi - żona Djausa.

-Agni - ogień, bóg kapłanów, pośrednik. Rudy, brodaty, zębaty.

- Soma - mieszka w górach, połączenie wody i ognia.

- Rzeki

- Aditi - wolność

-Jama - zmarli

4. Kosmologia indyjska; (mitologia indyjska, )

- Diaus (niebo) i Prythywi (ziemia) byli kiedyś połączeni, potem ich rozdzielono i tęsknią.

- 3 sfery = ziemia, powietrze i niebo,

- czasem w obrębie tych sfer wyznacza się w każdej po 3 nastepne sfery

-Niebo - jaśniejące, sklepienie. Po nim chodzi słońce, złoty ptak. W najwyższej części mieszkają bogowie, ojcowie i Soma.

-Powietrze- wypełnia je ciemnośc mgły, wodonośne chmury.

Jest tez pod ziemią, tam gdzie slonce swieci jak jest noc

-Ziemia - wyglada jak koło, jest tym, co „tutaj”, ma czterystrony świata + góra(zenit) + dół(nadir=przeciwieństwo zenitu).

-Niebo i Ziemia są jak Kanadyjczycy w south parku nie jak Pacman. Ew.jak rozcięte równo jajko

- między nimi jest 1000 dni podróży ptaka Słońce

- rok jest kołem o 12 szprychach

• wedyjskie hymny kosmogoniczne,

świat

-zbudowany przez boskich cieśli

- albo wykuty przez kowala

- albo narodził się z męskiego (Agni) i żeńskiego pierwiastka(Soma). Pierwszym zarodkiem jajo. Ale autor hymnu jest sceptyczny odnośnie tej wersji

- z zalążka rośnie drzewo kosmiczne.

- Albo dwa drzewa, żeńskie rośnie z ziemi w górę, a męskie z nieba w dół

Bogowie

- powstają z nieba i ziemii czyli byka i krowy.

- albo są dziecmi Pradzapatiego (brahmany)

- albo powstali z ofiary Puruszy

-

• modele kosmosu w ujęciu upaniszad,

• kosmos w puranach,

• kosmologia dżinijska.

-Wszechświat ma kształt stojącej sylwetki ludzkiej o ramionach wspartych na biodrach i szeroko rozstawionych stopach;

-dolną jego część zajmuje 7 warstwowo ułożonych piekieł,

-nad nimi jest umieszczony płaski świat ziemski,

-pośrodku którego znajduje się kolisty kontynent Dźambudwipa z centralnie umieszczoną górą Meru. Dźambudwipę zamieszkują ludzie, wśród których rodzą się tirthankarowie. Tylko tam jest możliwe osiągnięcie wyzwolenia.

-Otoczona jest na przemian pierścieniami oceanów i kontynentów.

-Tors makrokosm. człowieka tworzy szereg warstw światów niebiańskich,

-jego sklepienie stanowi siedziba istot wyzwolonych.

W dź. jest nieobecna hinduska koncepcja cyklicznego stwarzania i rozpadu świata (pralaja); czas odmierzają następujące po sobie nieprzerwanie eony wzrostu (utsarpini) i upadku (awasarpini) wartości moralnych, każdy z nich składa się z 6 epok

5. Tendencje osobowe i bezosobowe w upaniszadach.

-identyfikowanie wybranego bóstwa zasadą świata.

- brahman - absolut bez cech, neti neti.

- Brahma reprezentacja brahmana z czasem stał się tylko jego mocą twórczą. Zatem brahma jest stwórcą swiata, czyli nowym pradzapatim. Ma dużo głow, bo oglądał się za córką, z która potem spłodził stworzenie. Potem jest zastąpiony przez Wisznu, siakti. Narodził się z pępka wisznu

- Wisznu może mieć 4 glowy i duzo rąk, albo awatary./dla wisznuistów jest najwyższym bytem - brahmanem i poruszą. Jest stwórcą i stworzeniem, ma w sobie zarodki wszystkich rzeczy. Łaskawy i wrażliwy, jak go mędrzec kopnął, to mu wymasowa noge.

6. Wedyjskie rytuały (grihja - domowe i śrauta - uroczyste ceremonie i obrzędy);

grihja - posługują się podręcznikami rytuału - grihjasutrami, kt. opisują rytuał domowy (spełniany przez pana domu i nie wymagający obecności wyspecjalizowanych kapłanów), cykl sakramentalnych obrzędów przejścia towarzyszących całemu życiu człowieka (sanskara), ponadto wiele ceremonii rel. spełnianych regularnie lub okazyjnie, ale odprawianych zwykle w domu i związanych z życiem rodziny. Teksty g. (do najważniejszych należą Śankhajana-gryhjasutra, Aśwalajana-gryhjasutra, Paraskara-gryhjasutra, Apastamba-gryhjasutra, Baudhajana-gryhjasutra) powstawały w 2. poł. I tysiąclecia p.n.e.; archaiczny język i zwięzły styl znacznie utrudniają ich zrozumienie. Reguły g. normowały w starożytności ważne aspekty życia rodzinnego 3 wyższych warstw społ. Indii (dwidźa, warna), dziś są przestrzegane w znacznej części w ortodoksyjnych rodzinach bramińskich.

Śrauta - kult publiczny, podręcznik śrautasutra,

• wybrane rytuały do omówienia,

w rytuale są prastare elementy jak dekorowanie wizerunków boga, ofiary kadzidła, jada. Pielgrzymki, procesje, ofiara domowa.

Jest tez modlitwa, złożona z imion boga i określen. Ważne jest wyobrażenie obrazu boga i medytowanie nad nim, można go przedstawiać w roznych formach (np. geometrycznych).

Można tez oddawac hold bogu czcac matke lub mistrza.

• funkcja kapłanów,

wazna w weryzmie pozniej zanika. Tak samo jak kult ofiarniczy się zmienia na adoracje etc (wpływ pojawienia się bhakti!)

• rytuał a kosmos - utrzymywanie trwania świata.

J. nie wymaga wznoszenia świątyń, lecz czasowej sakralizacji przestrzeni w postaci odmierzonego i zorientowanego względem kierunków świata pola ofiarnego (jadźńakszetra); pozostaje zasadniczo ofiarą ogniową wykazującą pokrewieństwo z ogniowym rytuałem staroirańskim (Awesta). W spekulacji braministycznej j. odpowiada jednemu z 2 obszarów aktywności rytualnej, którą podzielono na rytuały domowe (gryhja) oraz publiczne (śrauta), a ich reguły opisano w gryhjasutrach i śrautasutrach. Ofiary porządku śrauta dzielono wg kryterium substancji na roślinne (iszti, hawirjadźńa), zwierzęce (paśu), somowe oraz dokonywane z pomocą powszechnie cenionego klarownego masła ghryta (homa). Niektóre teksty rytualne zawierają dalekie echa ofiary ludzkiej (Śunahśepa), a jedną z głów 5 zwierząt ofiarnych, których wizerunki grzebano pod wielkim ołtarzem w rytuale agnićajana była głowa człowieka.

Ogólny schemat ofiary wedyjskiej przypomina biesiadę; jej uczestnikami są na równi zaproszeni na nią bogowie jak i osoba jej dokonująca — ofiarnik (jadźamana, modelowo: król wraz z małżonką, poddawani rytuałowi czasowej konsekracji diksza) oraz kapłani działający w jego imieniu. Ofiarnikiem mógł zostać mężczyzna żonaty, członek jednej z 3 wyższych warstw społ. (dwidźa). Obowiązki fundatora zawężały jednak krąg potencjalnych ofiarników do osób zamożnych. W formie podstawowej j. wymaga obecności i współdziałania 4, w formie rozbudowanej — 16 kapłanów reprezentujących 4 Wedy. Główni kapłani to hotar (Rygweda), udgatar (Samaweda), adhwarju (Jadźurweda) oraz brahman (Atharwaweda). Miejscem, do którego mają przybyć wzywani recytacją bogowie, jest „ołtarz” (wedi), usłany specjalnym rodzajem trawy (barhis, darbha, kuśa), na której są układane także ofiarnicze utensylia; kulminacyjnym aktem j. jest unicestwienie ofiarowanej substancji w ogniu ofiarnym ahawanija (jednym z 3 lub 5 ogni rozpalanych na polu ofiarnym) sytuowanym na wschód od wedi oraz wypowiedzenie formuły wyrzeczenia się (tjaga). Każdorazowe ofiarowanie w ogniu poprzedza stosowna sekwencja aktów manualnych i werbalnych dokonywana w przestrzeni rytualnej wg zasady postępu w kierunku wschodnim. Pozostałe 2 ognie (dakszinagni `ogień południowy' i garhapatja) rozpalano odpowiednio na pd. zachód oraz na zachód od wedi. W rytuałach bardziej rozbudowanych teren pola ofiarnego rozszerzano, rozpalając nowe ognie i konstruując struktury dodatkowe, takie jak „wielki ołtarz” (mahawedi) czy „sala recytacji” (sadas). Ważną rolę odgrywała recytacja hymnów (śastra, ryć, mantra) z Rygwedy, formuł ofiarnych (jadźus) z Jadźurwedy oraz inkantacja śpiewów Samawedy (saman). Najprostsza j. wymagała 1 dnia (agnihotra), bardziej skomplikowane (satra) nawet wielu miesięcy. Kapłani oficjujący podczas j. wybierani byli przez ofiarnika w trakcie ceremonii wyboru kapłanów (rytwigwarana), której towarzyszyły ongiś turnieje wiedzy kapłańskiej. Skodyfikowane procedury j. zawierają elementy magii i wczesnych form rel. poddanych myśli systematyzującej i dominującej ideologii braminizmu. Pozwalała ona na odprawianie ofiar w pewnych intencjach, od których nazwę brały niektóre typy j., np. radźasuja (odnowienie charyzmy króla), aśwamedha (ofiara konia — utrwalenie władzy król.) czy ofiara w intencji pozyskania męskich potomków (putreszti). Prócz nich j. miała przynosić ofiarnikowi ogólnie pojętą pomyślność oraz nagrodę w życiu przyszłym. Z dobroczynnych skutków j. korzystał tylko ofiarnik, na którego spadało jednak również złowróżbne brzemię j. nieudanej, np. z powodu błędów proceduralnych. W celu ich uniknięcia jeden z kapłanów (brahman) nadzorował przebieg j., dysponując formułami odwrócenia złych skutków (prajaśćitta). Przeprowadzenie j. wymaga kompetencji wykraczających poza rodzinnie przekazywaną tradycję jednej z Wed dostępną poszczególnym uczestnikom; tylko nieliczni kapłani zachowują wiedzę niezbędną dla koordynacji wszystkich części składowych j., tworząc elitarną grupę braminów wajdika. Podstawę ich wiedzy tworzy klasyfikacja rytuałów w strukturach otwartych stosujących zasadę elementu pierwotnego (prakryti) stanowiącego podstawę do konstrukcji rytuałów rozbudowanych na drodze modyfikacji (wikryti) poprzez powielanie, sekwencjonowanie i konkatanację. Najprostszej procedury wymagały ofiary roślinne (agnihotra), bardziej skomplikowanej ofiary zwierzęce (paśubandha), a najbardziej rozbudowanej ofiary somowe, np. agnisztoma, atiratra, wadźapeja oraz złożone rytuały w rodzaju agnićajana. Niektóre elementy składowe j. wykazują wyraźne ślady współzawodnictwa, które musiało odgrywać kluczową rolę we wczesnowedyjskich formach j., a literatura wedyjska wspomina wielokrotnie rywalizację ofiarników. W warstwie mitol. odnajdujemy odniesienia do j. jako odwiecznej walki bogów z demonami (dajwasuram), która toczy się w polu ofiarnym i wymaga od obu stron znajomości reguł oraz gotowości do podejmowania wciąż nowych prób przeważenia szali zwycięstwa na własną stronę, często za pomocą fortelu lub podstępu. Organizacja przestrzeni pola ofiarnego i rozmieszczenie uczestników nawiązuje do antagonizmu braminów i kszatrijów: biegnąca z zachodu na wschód linia (tzw. grzbiet ofiary) dzieli pole ofiarne na 2 przeciwstawne sfery: pn. (zw. brahma), w której zajmują pozycje kapłani oficjujący, oraz pd. (zw. kszatra), w której przebywa ofiarnik (król) wraz z nadzorującym całość w jego imieniu brahmanem. Antagonistyczne elementy j. wywodzi się niekiedy z wczesnowedyjskiego zwyczaju cyklicznych wypraw zbrojnych dokonywanych przez konsekrowanego podczas ofiary króla i jego współofiarników w celu zagarnięcia plonów zebranych przez sąsiednie plemiona. W późnej epoce wedyjskiej antagonistyczna ofiara ustępowała stopniowo miejsca sformalizowanej procedurze, w której coraz większą rolę odgrywała profesjonalna wiedza i akt werbalny; krwawa ofiara zwierzęca stawała się coraz rzadsza, a zwierzę ofiarne (najczęściej kozioł) było uśmiercane poza kręgiem rytualnym poprzez uduszenie, którego dokonywał funkcjonariusz niekoniecznie bramińskiego pochodzenia, zw. śamitar [`uspokajacz']. Według Manusmryti istnieje 5 rodzajów wielkich ofiar: ofiara dla bogów, przodków, wieszczów, duchów i ludzi. U schyłku epoki wedyjskiej rytuał ofiarniczy j. został poddany myśli porządkującej i spekulacyjnej, zwł. w systemie egzegezy rel.-filoz. mimansa, a jego sens określono jako „niewidzialny” (adriszta-artha) i podporządkowano wyrażaniu transcendencji idealnego porządku dharmy. W hinduizmie j. zastąpiła, najprawdopodobniej pod wpływem buddyjskim, prostsza forma adoracji bóstwa (pudźa, darśana) jako część kultu świątynnego. Współcześnie wedyjskie ofiary j. są odprawiane sporadycznie w izolowanych enklawach bramińskich pd. Indii (Kerala, Maharasztra, okolice Tańdźawuru), jednak liczba osób dysponujących odpowiednią wiedzą jest coraz mniejsza.

7. Brahman i atman.

a)Brahman [sanskr., `wzrost', `rozszerzenie', `przeobrażenie', `rozwój']

-> wg Wed, oznacza wypowiedź wypływającą z serca ku uczczeniu bogów, czyli modlitwę, mantrę lub hymn.

- identyfikowany z Wedą (czyli świętą Wiedzą)

- jest magiczną świętą mocą, która poprzez słowo modlitwy, mantry czy hymnu udziela się sprawowanej ofierze i każdej czynności rytualnej. Moc ta pochodzi z uporządkowanego współdziałania hymnów, śpiewów i darów ofiarnych;

- moc brahmana jest fundamentem wszystkiego, co istnieje.

-> W literaturze egzegetycznej (brahmany) pojęcie zostało podniesione do roli

najwyższej zasady, która jest jednocześnie siłą powołującą do istnienia wszystkich bogów;

- > w upaniszadach i u późniejszych filozofów (Śankara, VII/VIII w.), jako czysto duchowa moc został uznany za prasubstancję bytu tożsamą z atmanem.

- Podobnie jak atman, jest kwintesencją panświadomości znajdującej się u źródeł wszechbytu i kosmosu.

- Jest to pojęcie pozostające poza wszelkimi kategoriami pozytywnymi; stąd do charakteryzowania go stosuje się zwykle określenie nirguna [`bez przymiotów'], którego odpowiednikiem w upaniszadach jest sformułowanie neti, neti [`nie to, nie to'];

- jednak kategorie także mają w brahmanie swe źródło, może więc być on również postrzegany jako saguna [`mający przymioty'],

w tym wypadku jego pierwotnymi atrybutami są: sat [`byt-prawda'], ćit [`świadomość'], ananda [`radość']. Gdy obdarzony przymiotami b. uświadamia sobie własne istnienie, staje się Osobą (Iśwara) i w rezultacie Bogiem.

b) atman [sanskr., `jaźń', `istota rzeczy', `natura]

-> w Wedach oznacza tchnienie

->w upaniszadach — duszę, zasadę życia i odczuwania, ideę osoby, a także organizm traktowany jako całość.

-. jest zasadą nadającą jedność wszystkim bytowym aspektom człowieka, dlatego przysługują mu określenia „cielesny” lub „mający ciało”.

- ma naturę samoobjawiającej się świadomości,

- jest podstawą aktywności myśli i najwyższą osobową zasadą życia;

-Atmana zaczęto też uznawać za ostateczną, niezmienną podstawę bytu,

absolutną prawdę (tattwa), w odróżnieniu od prawdy fenomenalnej (satja), i

kwintesencję powszechnego podmiotu doznawania integrującego w sobie również jego przedmiot.

-> od ok. VIII w. p.n.e. utożsamiano go z brahmanem — istotą wszechświata, zakładając jednoczesność obu.

-W rezultacie przez poznanie jaźni jednostkowej drogą swoistej implozji duchowej można osiągnąć stan całkowitej wolności a. jako identycznego z brahmanem, czyli wyzwolenie (moksza).

-W tym stanie możliwe jest postrzeganie całej rzeczywistości jako różnych postaci jednego Atmana

8. Asceza i tradycje jogi; praktyki ascetyczne, medytacja.

joga [sanskr., `zaprzęganie', `jarzmo', `związek', `sposób', `metoda', `dyscyplina'], zbiór technik mentalno-psychiczno-fizjol., polegających na możliwie maksymalnej deprywacji, których celem jest doprowadzenie do poznania rzeczywistości w mistycznym doświadczeniu; aktywność podporządkowana kontroli rozumu i sprawdzalna przez mistrza (guru).

W indyjskiej filozofii smryti j. to świadoma aktywność człowieka zmierzająca do wyzwolenia (moksza). Punktem wyjścia jest prawdziwa wiedza o ontycznej tożsamości Boga, świata, człowieka, jego Jaźni (atman) oraz o fałszywości poczucia własnej osobowej odrębności (ahankara).

Celem j. jest potwierdzenie tej wiedzy w praktyce. Proces jogiczny zatem jest równoczesnym dążeniem do realizacji jedności wszechrzeczy i usuwaniem fałszywych barier indywidualności, narastających w ciągu wielokrotnych wcieleń (karman).

Organem nadrzędnym w j. jest rozum (buddhi). Pełen prawdziwej wiedzy staje się zdolny do świadomego wyboru tych elementów świata, które prowadzą do wyzwolenia i które są określane za pomocą przymiotu sattwa (guna). Podporządkowuje on sobie umysł (manas). Umysł odwraca się od świata i opanowuje zmysły, zaprzestające właściwej im percepcji. W ten sposób wszystkie instrumenty poznawcze człowieka stają się jednolite i doskonale skupione, człowiek zaś zyskuje niezależność od wszelkich zewn. bodźców i zdolność do bezpośredniego poznania Boga i przeżycia własnej z nim tożsamości.

W Bhagawadgicie j. została zdefiniowana ogólnie jako „równowaga” rozumu wobec powodzenia i klęski oraz jako „zręczność w czynach”. W takim ujęciu j. jest aktywnością doskonale bezcelową, polegającą na mistrzowskim podejmowaniu czynów koniecznych bez pożądania i myślenia o ich skutkach; realizuje ona w mikroskali pozbawioną jakiegokolwiek celu aktywność Boga w świecie.

Bhagawadgita dzieli j. na 3 typy: 1) j. poznania (dźńanajoga) koncentrująca się przede wszystkim na zdobywaniu wyzwalającej wiedzy o tożsamości Boga, świata, człowieka oraz ludzkiej duszy; 2) j. czynu (karmajoga) będąca praktycznym wdrażaniem wyzwalającego poznania tej tożsamości; 3) j. miłującego współuczestnictwa (bhaktijoga, bhakti) realizowana w aktach przepełnionego miłością doświadczenia jedności z Bogiem. Te 3 typy j., wartościowane jednakowo pozytywnie, różnią się naciskiem kładzionym na poszczególne aspekty jogicznej aktywności i nie wykluczają się wzajemnie.

J. w ujęciu klas. to jedna z 6 ortodoksyjnych bramińskich szkół filoz. (darśana), tradycyjnie łączona w parę z sankhją. Jej podstawy wyłożone zostały w Jogasutrach (sutra). Ich autorstwo przypisuje się Patańdźalemu (prawdopodobnie ok. III w.). Do najbardziej znanych komentatorów zalicza się Wjasę (ok. VII w.), Waćaspati Miśrę (IX w.) oraz Widźńanabhikszu (przeł. XVI i XVII w.). J. przyjmuje 3 środki wiarygodnego poznania (pramana): naoczność, wnioskowanie i oparcie się na autorytecie. Szczególnym przypadkiem naoczności jest doświadczenie jogiczne. J. przyjmuje istnienie 2 odwiecznych zasad rzeczywistości: podmiotowej i biernej zasady zw. purusza [`człowiek'], będącej duszą człowieka, oraz przedmiotowej, czynnej, psycho-mentalno-materialnej zasady, będącej instrumentem i podłożem doznań duszy; tworzy ona kosmos i ludzki organizm. Zasada przedmiotowa w swej najpierwotniejszej postaci nazywa się alinga [`bez znaku']. Konstytuują ją 3 przymioty (guna): przymiot sattwa, mający naturę przejrzystości i wywołujący wszelkie poznanie, przymiot radźas, mający naturę aktywności i wywołujący wszelki ruch, oraz przymiot tamas, mający naturę stałości i wywołujący wszelkie trwanie. Istnienie człowieka warunkowane jest poznawczym związkiem zachodzącym między nimi: purusza odbija się w zasadzie przedmiotowej, która inicjuje poznawczą aktywność (wrytti), stając się znakiem (linga) odbijającego się w niej puruszy. Związek ten niechybnie prowadzi do błędu, polegającego na utożsamianiu puruszy i zasady przedmiotowej. Ten błąd wymieniany jest w Jogasutrach jako pierwsza uciążliwość (kleśa). Stanowi on przyczynę następnych uciążliwości: poczucia własnej osobowej odrębności (asmita), które powoduje dwojaki stosunek do otaczającej rzeczywistości, czyli namiętność (raga) i nienawiść (dwesza), będące z kolei źródłem przyzwyczajenia (abhiniweśa). Uciążliwości są podłożem czynów wartościowanych moralnie i tworzących w umyśle ich sprawcy dyspozycje (sanskara) do dalszych czynów. W ten sposób purusza ostatecznie wiąże się w materialnym ciele.

W Jogasutrach j. jest zdefiniowana jako powstrzymanie aktywności (wrytti) świadomości. Doprowadzić ma ono do ujawnienia puruszy w jego najczystszej podmiotowej postaci, jako oddzielnego od wszelkiego przedmiotu. Proces ten prowadzony jest przez rozum (buddhi), który realizuje poznawczą moc przymiotu sattwa. Stanowi to o szczególnie niebezpiecznym charakterze j., której nadrzędny instrument poznania ostatecznie doprowadzić musi do własnego zaniknięcia. Jogasutry dzielą j. na 8 stadiów: 1) 5 nakazów moralnych (jama): niekrzywdzenie, prawdomówność, niekradzenie, wstrzemięźliwość płciowa oraz nieposiadanie rzeczy; 2) 5 nakazów ascetycznych (nijama): czystość, zadowolenie, asceza, recytacja świętych tekstów oraz skupienie się na Bogu (iśwara); praktyka 10 nakazów ma na celu uzyskanie wewn. doskonałości, pozwalającej na właściwą realizację kolejnych stadiów j.; 3) postawa (asana), która powinna być nieruchoma i wygodna; dzięki niej uzyskuje się niezależność od pozytywnych i negatywnych bodźców dochodzących z zewn. świata; 4) panowanie nad oddechem (pranajama) doprowadzające do panowania nad tchnieniem życiowym oraz powodujące niezależność od własnego ciała i oczyszczenie rozumu i umysłu (manas) z dyspozycji wywołanych poprzednimi czynami; 5) powściągnięcie aktywności zmysłów (pratjahara) oznacza przerwanie właściwej im percepcji, a w konsekwencji zanik samych zmysłów; 6) koncentracja (dharana), której celem jest zatrzymanie biegu myśli i zdolność do unieruchomienia umysłu na dowolnym przedmiocie przez dowolnie długi czas; zazwyczaj przedmiotem są subtelne formy siebie i świata; 7) kontemplacja (dhjana) jest bezpośrednią kontynuacją koncentracji i zupełnym zatrzymaniem świadomości; jogin poznaje własną tożsamość ze wszystkimi manifestacjami zasady przedmiotowej; 8) skupienie (samadhi) dzieli się na 2 stadia; pierwszym jest skupienie z zalążkiem, w trakcie którego dochodzi do bezpośredniej percepcji całości zasady przedmiotowej, wyrwanej z kontekstu czasowo-przestrzennego, drugim — skupienie bez zalążka, kiedy purusza poznaje swą czystą podmiotowość; bezużyteczny już rozum wraz z przymiotami zanikają i purusza staje się „osobny” (kewala), zyskując zupełną wolność. W trakcie j., zwłaszcza po osiągnięciu 7. stadium, pojawiają tzw. moce cudowne (wibhuti), dające zdolność wykonywania czynności niezwykłych, wykraczających poza codzienne doświadczenie (m.in. wszechwiedza, umiejętność zmniejszania i powiększania się, lewitacja, stwórcza moc). Nigdy nie powinny być jednak traktowane jako ostateczny cel j.

W Jogasutrach przyjmuje się istnienie Boga pojmowanego jako byt posiadający przyrodzone, doskonałe poznanie, który nigdy nie jest skalany przeszłym czynem (karman). Stanowi on podstawę medytacji, utożsamiany jest z mistrzem wszystkich medytujących oraz z sylabą om.

9. Kanon pism tradycji hinduizmu (smriti).

Smryti =/= śruti

Pamiętane =/= wedyjskie objawienie

zbiór kanonicznych ksiąg hinduizmu.

Smryti

= IV w. p.n.e.-ok. X w. n.e.

• wedangi — najstarsze teksty (ok. IV-II w. p.n.e.) mają charakter nauk.

• eposy (Mahabharata, Ramajana)

• purany.

• również traktaty polit. (nitiśastry), z których najważniejsza jest Arthaśastra,

• oraz Kamasutrę.

10. Wielkie eposy i przemiana modelu religijności.

11. Bóstwa hinduizmu; związek z bóstwami wedyjskimi, nowe bóstwa, trimurti.

12. Sześć systemów filozoficznych ortodoksji bramińskiej.

13. Śiwa i jego rodzina; mity, ikonografia, funkcja, Śiwa jako najwyższe bóstwo.

Parwati

14. Wisznu i jego awatary; mity, ikonografia, funkcja, Wisznu jako najwyższe bóstwo.

15. Kriszna; jako pasterz, Kriszna-wojownik, Kriszna-dziecko, Kriszna jako bóstwo

najwyższe.

16. Bhakti; wczesne, w Bhagawadgicie oraz w późniejszym hinduizmie; bhakti wisznuckie i

śiwaickie (specyfika i historia bhakti na północy i na południu Indii).

17. Hinduizm i islam;

• wzajemne relacje,

-Islam w indiach od XI-XII w. Indiach

-Akty celowego niszczenia świątyń hinduskich (Somnath) dokonywane przez niektórych władców muzułmańskich, pomimo swego dramatyzmu, nie wywierały istotnego wpływu na losy hinduizmu.

- Na islam przechodzili czasem członkowie hinduskich elit, bo się im opłacało.

- masowa islamizacja ludności - jedynie na obszarach plemiennych, tam gdzie nie najlepiej z hinduizmem i tak (Bengal Wsch., terytoria na zach. od Indusu i środk. Dekan)

- Konieczność życia w obrębie polit. wspólnoty hindusko-muzułmańskiej wywoływała zróżnicowane reakcje.

->Elity — lokalne dynastie hinduskie i związane z nimi rody bramińskie — demonstrowały odrębność i niezależność, odwołując się do Wielkiej Tradycji.

wzorzec „walczącego hinduizmu”.

-> najniższe warstwy społ. - tworzenie wspólnoty ponadwyznaniowej; jej różne realizacje dostrzega się w ruchu bhakti i sikhizmie oraz wielu synkretycznych formach kultowych (Hing Ladź), także w bractwach „dusicieli bogini Kali” (thagowie).

- Ideę hindusko-muzułmańskiej wspólnoty odrzuciły powstające od 2. poł. XIX w. fundamentalizmy, zarówno hinduski, jak i muzułmański (Iqbal Muhammad). Wbrew usiłowaniom Gandhiego i jego zwolenników ostatecznej porażki doznała ona w dobie podziału subkontynentu na Rep. Indii i Pakistan i rzezi towarzyszących czystkom etnicznym (1947-48).

• tradycje mistyczne (sufizm, bhakti).

Sufizm = kierunek mistyczny w islamie, którego zwolennicy poszukiwali sposobu (arab. tarika `droga') do ponadzmysłowego poznania istoty Boga (czyli Prawdy) i zjednoczenia się z nim poprzez mistyczną Miłość.

bhakti [sanskr. `przywiązanie', miłować'], forma religijności, wyrażająca się całkowitym emocjonalnym i intelektualnym oddaniu Bogu.

- dzięki czemu wierny (bhakta) otrzymuje Jego łaskę (prasada).

- należy całkowicie poddać się woli B., czasem wręcz do zatracenia się w nim (bh. ekstatyczne).

-ofiara bezpośrednia, np. w postaci kwiatów, owoców (pudźa), nie przez kapłana

- Bóg jest najwyższym dobrem i szczęściem, na ziemi i po śmierci.

- pewien rodzaj wiedzy (dźńana) o charakterze gnozy (bh. intelektualne).

- Bh. jest jedną z 4 dróg zbawienia (moksza), najdoskonalszą i najbardziej skuteczną.

-------> na podstawie teol. różnicy w sposobie postrzegania natury Boga, który jest obiektem czci, wyróżnia się 2 gł. nurty:

->>nirguna [`bez atrybutów']. neti-neti

-manifestacją jest Imię, Słowo, osoba guru i ascety, — uznając natchnionego nauczyciela duchowego (guru, sant) za jedynego pośrednika pomiędzy wiernymi i Bogiem

- odrzucająca autorytet Wed i braminów,

- wywodzi się ze sprzeciwu najniższych warstw społeczeństwa wobec ideologii gł. nurtu hinduizmu! niskich kast i kobiet,

- jest fuzją różnych nieortodoksyjnych nurtów hinduizmu (m.in. tradycji nathów) oraz elementów islamu, zwł. mistycyzmu sufickiego (sufizm),

- nirguna rozkwitło ok. poł. XIV w.

- odrzucano autorytet Wed i braminów-kapłanów „bez przymiotów” (sanskr. nirguna),

- akcentowano głęboką tożsamość wszelkich religii (Kabir).

- Obrzędy świątynne zastąpiono zbiorowym ekstatycznym tańcem i śpiewem (bhadźan, kirtan). Pieśni nabożne układane w potocznych formach języka zawierały silny element społ. protestu.

->>saguna [`z atrybutami']- większość — przeważnie jedno z 2 wcieleń Wisznu: Krysznę bądź Ramę, a także Śiwę pod postacią lingi lub Dewi

-W nurcie umiarkowanym nawoływano do oddania się bez reszty miłości osobowego Boga (Eknath, Tulsidas, Ćajtanja). Szczególne znaczenie przypisano pielgrzymkom i codziennemu rytuałowi odprawianemu przed wyobrażeniem bóstwa.

18. Sekty wisznuickie; rys historyczny; ideologia i praktyki rytualne na wybranym

przykładzie.

19. Sekty śiwaickie; rys historyczny; ideologia i praktyki rytualne na wybranym przykładzie.

20. Tantra; pisma objawione, mantra, jantra, medytacja, guru, inicjacja, rytuał tantryczny.

21. Tradycje nieortodoksyjne; geneza, zbieżność i rozbieżność z tradycją bramińską; rola

religii

22. Dżina i dżinizm;

• postać nauczyciela,

Dźina jest człowiekiem, który osiągnął ideał wyzwolenia i wskazuje ludzkości właściwą drogę.

tirthankara [sanskr. tīrthamkāra `twórca brodu'], dźina, w dźinizmie odnowiciele tradycji rel., pojawiający się w momencie upadku moralnego, wskazujący drogę do wyzwolenia (tirtha `bród', tj. przejście przez ocean sansary).

Całkowicie opanował swoje emocje i zniszczył wpływy karmana. Jego podstawowym przekazem jest poszanowanie wszelkiego życia (ahinsa), samodoskonalenie i wyzwolenie.

Gdy osiągnie stan wyzwolenia, zapada w nieprzerwaną medytację i zrywa więzy ze światem. (Według digambarów pozostaje bez ruchu, zaprzestaje spożywania pokarmu, zanikają u niego czynności fizjologiczne.)

• etyka,

- Ideałem dź. jest duchowa doskonałość człowieka i wyzwolenie się z kręgu ponownych wcieleń (sansara); gł. nacisk dź. kładzie na etyczny aspekt ludzkiej egzystencji; człowiek nie powinien czynić świata sobie poddanym, lecz stoi na równi ze wszystkimi istotami żywymi.

- Ahinsa

• rytuały,

-Dź. w swych początkach ostro przeciwstawiał się jakimkolwiek formom kultu, lecz z czasem za sprawą wyznawców świeckich uległ wpływom hinduizmu i przejął z niego wiele rytuałów.

- kult tirthankarów i istot wyzwolonych;

( modlitwy kierowane do nich są jedynie bodźcem pobudzającym osobę oddającą im część do moralnego życia i do dążenia do urzeczywistnienia symbolizowanego przez nich ideału doskonałości)

-obrzędy w domowej kapliczce lub w świątyni są:

->adoracja wyobrażeń dżinów

-> pudźa, czyli składanie ofiar tirthankarom, dokonują wyłącznie wyznawcy świeccy ( ku czci guru / pism świętych),

Jej formę może stanowić również:

ufundowanie świątyni,

pielgrzymka do miejsc świętych,

ofiarowanie jałmużny itp

• sekty.

do rozłamu doszło w wyniku migracji mnichów dźinijskich pod wodzą Bhadrabahu I na południe Indii, wywołanej klęską głodu za czasów króla Ćandragupty Maurji (ok. 320 p.n.e.);

digambara [sanskr., `odziani w przestwór']	Śwetambarowie [śvetāmbara `odziani w biel']
-tworzą wspólnotę bardziej konserwatywną -	-ci, którzy pozostali w Biharze, zaczęli nosić białe szaty i skodyfikowali swój kanon pism świętych (V w) -nie powinni spędzać 2 dni w tym samym miejscu
Cielesne uwarunkowanie - dźina nie podlega żadnym cielesnym uwarunkowaniom (np. nie przyjmuje pokarmów), (jedyny posiłek dziennie jadają ze złożonych dłoni), Własność - warunkiem osiągnięcia mokszy (oswobodzenie atamana z sansary) jest nagość, - W sztuce d. są przedstawiani nago, bez ozdób. - Mnisi d. wyrzekają się wszelkiego posiadania, w tym szat i miski jałmużnej wyjątkiem jest miotełka do usuwania z drogi istot żywych Kobiety - kobiety nie mogą osiągnąć wyzwolenia, - Dźina spędził życie w stanie bezżennym. Wardhamana Mahawira -Według tradycji digambarów, po osiągnięciu wszechwiedzy do końca życia pozostał bez ruchu, zatopiony w głębokiej medytacji.	Cielesne uwarunkowanie - tirthankara po uzyskaniu poznania doskonałego nadal podlega cielesnym uwarunkowaniom (wędruje, naucza, spożywa posiłki); Własność - ubóstwo nie polega na całkowitej nagości, należy je praktykować we własnym wnętrzu, -mnichowi wolno więc korzystać z rzeczy materialnych (miseczka jałmużna, szaty, miotełka, książki), gdyż nie są jego własnością Kobiety - kobieta może osiągnąć wyzwolenie; 19. tirthankarą była kobieta o imieniu Malli; Wardhamana Mahawira -Wardhamana Mahawira miał 2 matki: jego embrion został przeniesiony z łona braminki Dewanandy do łona kszatrijki Triśali; Wardhamana prowadził życie rodzinne: ożenił się z Jaśodą, która powiła mu córkę; posągi tirthankarów przedstawiają z reguły postaci w szatach i są zdobione
-Obecnie przedstawiciele mieszkają gł. w pd. Maharasztrze i w Karnatace. *pd zach indie	zamieszkują przede wszystkim *pn.-zach. Indie (Gudźarat, Radźastan).

23. Sikhizm. (święta nić; Religia PWN);

• elementy hinduskie i muzułmańskie;

->Nanak (XV w. w Pendżabie)

głosił syntezę hinduizmu i islamu. Ale ponadto duży wpływ wisznuickiej Bhakti (pol. Min. Na całkowitym emocjonalnym i intelektualnym oddaniu Bogu.).

- Różne imiona dla monoteistycznego boga (Rama, Allach…), ale imię nie ważne. Jest Nirankar [`nieposiadający kształtu']

- niewysłowiony bezpostaciowy transcendentny.

- łaskawy! Ale człowiek musi odpowiedzieć na łaskę

-tak stworzył świat, że jeśli ktoś zechce to dojrzy w tym stworzeniu jego naturę

-naturą boga jest PRAWDA, która nie jest Mają

-nabożeństwa i hinduskie i muzułmańskie są bezużyteczne

lepsza jest „miłująca pobożność i pokorne poddanie się”

-duchowe przywództwo 10 osobowych Guru (guru)

- 5 stadiów duchowego wznoszenia do Boga, co konczy się wyzwoleniem z sansary i połączeniem duszy z bóstwem

• społeczny program sikhów

-

- Do przezwyciężenia haumai i poznania (gian) Boskiego Prawa wiedzie nie rytuał, ani asceza, ale aktywne życie rodzinne i społeczne., zgodne z nakazami moralnymi,

-Nakazuje uczciwe i pracowite życie,

- zasada solidarności społ. (sewa)..

-opiera się na 3 podstawowych zasadach:

kirt karo [`pracuj'],

nam dźapo [`módl się']

wand ćhako [`dziel się z innymi'].

wspólne jedzenie uczniów (sikh)

- inicjacja na ucznia

-> oddzielanie powyższymi od hindusów, bo sprzeciwiają się kastom, uznaje równość obu płci, Przeciwstawia się takim obyczajom i praktykom społ., jak parda, dziewczynkobójstwo, małżeństwa dzieci i sati

• święta księga

Guru Granth.

-10. guru ustanowił ją następnym i wiecznym Guru

- cześć okazywana Guru Granth przybrała stopniowo formy bliskie idolatrii: o świcie Księga jest budzona, w ciągu dnia wachlowana spoczywa na tronie (palki), przed którym składa się jej ofiary, wieczorem jest układana do snu.

- Guru Granth jako najwyższy autorytet rel. towarzyszy wszystkim rytuałom przejścia. Nowo narodzonemu dziecku recytuje się pierwsze 5 wersów hymnu Dźap dźi. Przy pomocy Księgi wybiera się imię dziecka. Jej obecność i recytacja właściwych hymnów uświęca ceremonię inicjacyjną, którą powinni przejść nastoletni sikhowie obu płci, oraz obrzęd zaślubin (anand karadź), kiedy małżonkowie czterokrotnie okrążają Guru Granth, a celebrujący granthi deklamuje słowa hymnu weselnego (lawan). Posługom pośmiertnym także towarzyszą wybrane hymny (Sohila `hymn wieczorny', Ardas `błaganie').

24. Sakralna sztuka Indii i symbolizm religijny; ogólna charakterystyka oraz omówienie na

wybranym przykładzie.

-ikony są potrzebne dopiero w okresie kultu domowego, po demokratyzacji sprawowania kultu.

25. Święte miejsca pielgrzymkowe.

26. Tradycyjne formy religijności w Indiach; rytualizm (rytuał ofiarniczy, ryty przejścia, ryty

cykliczne, ryty oczyszczeniowe, specyfika rytuałów hinduistycznych, studia pism

objawionych, pobożność, mistyka, pielgrzymki, asceza, joga i medytacja, elementy

szamańskie i wierzeń pierwotnych.

27. Renesans indyjski;

18 w =

triumf tradycji, reformy, reformatorzy, do omówienia wybrana postać.

Brahmo Samadź (bengali ব্রাহ্ম সমাজ Bramho Shômaj, ang. Stowarzyszenie wyznawców Brahmana) - hinduistyczna monoteistyczna gmina religijna założona w 1828 lub 1829, jako Brahmo Sabha przez Rammohan Raya, zreformowana przez Debendranatha - ojca Rabindranath Tagorego^[1].

Doktryna [edytuj]

Stowarzyszenie preferowało przemiany hinduizmu w duchu racjonalizmu europejskiego. Występowało przeciw idolatrii, rytuałom, systemowi kastowemu, obyczajowi sati. Dążyli do unowocześnienia społeczeństwa indyjskiego, jednak bez zrywania z tradycją, inspirując się wedantą.

28. Joga współczesna; etapy recepcji w kulturze zachodniej, postać guru, ideologia i duchowa

ścieżka, do omówienia wybrana postać lidera i ruch religijny.

-hathajoga

29. Warna, kasta, nieczystość. Niedotykalni. Reformatorzy społeczni a kwestia

niedotykalnych.

-gandi

30. Kobieta w hinduizmie. Tradycja i współczesność.

- kult wielkiej bogini dawniej, kobieta matka ziemia rolnictwo

- z czasem w stronę kobiety jako mocy sprawczej, „gdzie bóg nie może tam babę pośle”, ikonografia - kobieta walcząca z demonami (np. byk)

siaktyzm,

---