METODOLOGIA – WYKŁAD 9 – 21.12.2010
OBIEKTYWNA HERMENEUTYKA – ta nazwa jest oksymoronem. Znaczenia tych dwóch słów w tradycyjnym znaczeniu jest we wspólnym zestawieniu niezgodne. Wcześniej ta nazwa była zapisywana w cudzysłowie.
Twórcą tej metody jest niemiecki socjolog Ulrich Oevermann (ur. 1940)- twórca metodologii i metody interpretacji, czyli obiektywnej hermeneutyki.
GENEZA METODY I METODOLOGII
Ulrich podczas prowadzenia badań odczuwał brak procedury badawczej, która pomagałaby wydobyć społeczny wymiar doświadczeń. Poszukiwał sposobu empirycznego pojęcia społecznego wymiaru działań, który różni się od wymiaru indywidualnego. Poszukiwanie sposobu empirycznego ujęcia społecznego a nie indywidualnego wymiaru działań. Krytyka ograniczeń dwóch orientacji metodologicznych:
Tradycyjna hermeneutyka – koncentruje się na intencjach, zamiarach podmiotu
Tradycyjne badania empiryczne (według modelu nauk przyrodniczych) również nie ujmują wymiaru ogólnego (ponieważ pomiar zmiennych i zależności między nimi przebiega według reguł matematycznych a nie reguł społecznych).
DWA WYMIARY (POZIOMY) REALNOŚCI SPOŁECZNEJ
Wymiar indywidualny – intencje, zamierzenia działających podmiotów.
Wymiar ogólny – można go opisać identyfikując znaczenia obiektywne. Teoretyczne inspiracje z koncepcji Georga H. Meada – który argumentował, że znaczenia powstają w procesie działania grupowego i stają się obowiązujące dla wszystkich członków grupy (te znaczenia zawierają się w gestach, symbolach „znaczących”; znaczący, uogólniony inny)(nasze intencje i działania są odwzorowaniem tych znaczeń obiektywnych, które poznali w procesie socjalizacji). Oevermann za Meadem uznaje „znaczenie jako interaktywną energentną, obiektywną strukturę społeczną (…) jako warunek wstępny dla konstytuowania się intencjalności”
PRZEDMIOT OBIEKTYWNEJ HERMENEUTYKI
Subiektywny i obiektywny wymiar działania – nie są traktowane w opozycji (one występują łącznie, są ze sobą powiązane; nie można zrozumieć jednego bez zrozumienia drugiego) - tworzą wzajemnie od siebie uzależnione dwie strony praktyki życia społecznego.
Materialnym obiektem zainteresowania są społeczne działania człowieka, przebiegające w procesach działania, interakcji.
Interakcja uważana jest za „elementarną, podstawową jednostkę ludzkiego działania, a tym samym najmniejszą analityczną jednostkę teorii działania.”(najmniejsza jednostka do badań)
Przedmiotem teoretycznym są latentne(ukryte) struktury sensu i obiektywne struktury znaczenia.(Pojęcia, które nie są precyzyjnie zdefiniowane. Żeby zrozumieć latentne struktury sensu trzeba przywołać teorię języka N. Chomskiego)
TEORETYCZNE INSPIRACJE Z TEORII JĘZYKA N. CHOMSKIEGO
Jak to się dzieje, że człowiek buduje gramatycznie poprawne zdania, których nigdy wcześniej nie słyszał?
Ponieważ posługuje się regułami, które pozwalają mu tworzyć nieskończoną liczbę zdań. (Te reguły niekoniecznie muszą być przez mówionego uświadamiane. Znają te reguły w działaniu, ale nie potrafią ich powiedzieć)
Posługiwanie się językiem przebiega na dwóch poziomach:
Poziom empirycznie obserwowalnych wypowiedzi(jawny) - określany jest mianem performancji (czyli czynne realizowanie się języka)(człowiek mówiąc realizuje swoje performancji, pokazując, że ma się kompetencje językowe)
Poziom nieobserwowalny(ukryty) – poziom ukrytych kompetencji, o których istnieniu wnioskuje się jedynie pośrednio na podstawie performancji.
Reguły mają charakter generatywny, to znaczy, że „działają” niezależnie od intencji mówiącego; mają status tak zwanej wiedzy milczącej(reguły stosowane w działaniu bez świadomości ich posiadania)
Latentne(ukryte) są nie tylko struktury sensu, ale i struktury znaczenia i generujące je reguły
Rekonstrukcja latentnych struktur sensu analizowanej interakcji polega na rekonstrukcji Lesarten (wariantów znaczeń) – kontekstów, w których analizowana wypowiedź jest pragmatycznie adekwatna, sensowna i społecznie akceptowana (taka wypowiedź, która jest zrozumiała).
Zbiór możliwych znaczeń (jednej wypowiedzi) wynikających z odmienności przywołanych kontekstów tworzy latentne struktury sensu.
Obiektywne struktury znaczenia to są konkretne struktury charakteryzujące analizowany przypadek.
PRAKTYKA ŻYCIA JEST AUTONOMICZNA
Działania człowieka nie są społecznie zdeterminowane. Indywidualne doświadczenia rekonstruowane są jako wzory dokonywanych wyborów spośród istniejących możliwości – zbiór tych wyborów tworzy strukturę przypadku (przymus działania, konieczność podejmowania decyzji)
Produkcja istniejącej praktyki, czyli odtworzenie jest rutynowe lub jej transformacja (jest odpowiedzią na kryzys)
STATUS STRUKTUR I REGUŁ
Obiektywna hermeneutyka reprezentuje tzw. metodologiczny realizm, tzn. reguły i struktury, których istnienie przyjmowane jest na mocy teoretycznych założeń, identyfikowane są poprzez metodyczne postępowanie. Ich realności nie można doświadczyć zmysłowo, wyraża się ona pośrednio w „śladach” pozostawionych w tekście i pozwalających się odczytać z protokołów interakcji społecznych.
TEORETYCZNY PROBLEM
Cechą reguł lingwistycznych kompetencji jest „występowanie” w dwóch rolach: jako warunki możliwości jakichkolwiek działań językowych oraz jako obiekty naukowego poznawania. Czyli badane reguły „są aktywne” w procesie poznawania materiału, w którym maja być identyfikowane.
Manifestuje się podstawowa dla każdej nauki odwołującej się do doświadczenia kołowość myślenia, poza którą nie sposób wykroczyć. (nie można w sposób obiektywny, zewnętrzny dotrzeć do reguł, które chcemy rekonstruować. Nie możemy przerwać koła. Nie możemy komunikować się ze sobą nie posługując się regułami językowymi. Nie możemy działać posługując się regułami określającymi działanie)
Oevermann nie dąży do „wypreparowania” reguł, lecz do rekonstrukcji struktur, które wyrażają specyfikę konkretnego historycznego przypadku, wygenerowaną właśnie przez owe reguły.
METODYKA INTERPRETACJI
Zasady interpretacji: bezkontekstowość (odsłaniana jest tylko pierwsza sekwencja tekstu po to, aby przy interpretacji nie sugerować się kontekstem wewnętrznym; każda sekwencja jest interpretowana oddzielnie; jeżeli dysponujemy kontekstem zewnętrznym, czyli danymi z zewnątrz, to możemy je wykorzystywać), dosłowność(analizujemy wypowiedź tak, jak została ona sformułowana, np. z pomyłkami, ponieważ one też coś znaczą), sekwencyjność(tekst analizujemy sekwencja po sekwencji; sekwencja powinna być wypowiedzią sensowną, np. sekwencją nie jest ach, och), ekstensywność(analizujemy bardzo dokładnie poświęcając na to dużo czasu), oszczędność(nasza wyobraźnia musi mieć jakieś bariery; każdy pomysł interpretacyjny musimy umieć uzasadnić; jeżeli nie możemy tego uzasadnić to odrzucamy to)
Formalny przebieg interpretacji:
Określenie problemu badawczego (w czym wyraża się badany przypadek; czego chcemy się dowiedzieć) i usytuowanie interakcji (dlaczego taki rodzaj protokołu został wybrany)
Eksperyment myślowy (jest to wymyślanie możliwych historii w których pojawiają się analizowane przez nas wypowiedzi, poszukiwanie i porządkowanie wariantów znaczeń, czyli latentnych struktur sensu).
Odnoszenie kontekstu realnego do kontekstów możliwych (wybory przypadku), ewentualne historie kontrastowe, aby pobudzić wyobraźnię(jak inaczej mogłaby się zachować? Jakiego zachowania oczekujemy?)
Efektem analizy jest budowanie hipotezy struktury przypadku