WYKŁAD 20.02.

WYPALENIE ZAWODOWE

Definicje wypalenia

MASLACH Cristina(1982) – zespół wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji i obniżonego poczucia dokonań osobistych, który może wystąpić u osób pracujących z innymi ludźmi w pewien określony sposób

FREUDENBERGER, RICHELSON (1980) – stan zmęczenia czy frustracji wynikający z poświęcenia się jakiejś sprawie, sposobowi życia lub związkowi, co nie przyniosło oczekiwanej nagrody

PINES, ARONSON (1988) – stan fizycznego, emocjonalnego i psychicznego wyczerpania, spowodowany przez długotrwałe zaangażowanie w sytuacje, które są obciążające pod względem emocjonalnym; koncepcja egzystencjalno-fenomenologiczna, utrata sensu życia w skutek tego, że wykonywana praca nie przyniosła oczekiwanych efektów, sens życia=sens wykonywanej pracy

Gdy ludzie próbują znaleźć sens swojego życia w pracy zawodowej i mają poczucie, że zawiedli wynikiem jest wypalenie

Czynniki ryzyka wypalenia

Zawody zw. z ryzykiem wypalenia:

Wypalenie a inne pojęcia

- wypalenie a stres

- wypalenie a depresjaPrzyczyna wypalenia: nadmierne zaangażowanie w wykonywaną pracę (w depresji: różne przyczyny); depresja z przyczyn endogennych lub zewnętrznych

- wypalenie a alienacja(alienacja związana z poczuciem osamotnienia, a nie uciekaniem przed ludźmi w pracy; brak zaangażowania w pracę)

- wypalenie a kryzys emocjonalny(kryzys egzystencjalny – utrata poczucia sensu życia, brak wartości utrzymującej przy życiu; w wypaleniu – brak sensu życia z powodu kryzysu zw. Z pracą)

- wypalenie a zmęczenie(poczucie niewydolności, brak nieefektywności; w wypaleniu brak powrotu do równowagi po odpoczynku)

* policjanci, zwłaszcza z grupy interwencyjnej, zakonnicy, księża,

STRES – WYPALENIE wg MASLACH

Stres: ofensywny, wzrost zaangażowania; wzrost reakcji emocjonalnych; wyczerpanie sił fizycznych; dezintegracja; spadek sił i energii; depresyjność (dążenie organizmu do ochrony siebie); wzrost aktywności; ryzyko zaburzeń lękowych; ryzyko chorób, śmierci

Wypalenie: defensywne – „Stępienie emocjonalne”, brak siły do walki; wyczerpanie mechanizmów motywacyjno-dążeniowych; obniżenie etosu zawodowego, ideałów i pragnień; depresyjność (pochodna żalu w efekcie utraty ideałów i nadziei); poczucie bezradności i beznadziejności; wzmożona podejrzliwość i nieufność, wyobcowanie; poczucie braku sensu życia

Kategorie czynników stresogennych (praca, organizacja pracy) Cooper, Marshall

- warunki pracy

- sposób wykonywania pracy (presja czasu, nadmiar zadań)

- role organizacyjne, niejasność roli, przeciążenie

- relacje interpersonalne

- rozwój zawodowy

- nakładanie się ról zawodowych i życiowych

- stresory związane z funkcjonowaniem jednostki jako elementu

- brak adekwatnej gratyfikacji, stronnicze traktowanie

Czynniki prowadzące do wypalenia (środowiskowe, związane z pracą)

- deficyt w zakresie informacji, pełne obciążenie zadaniami

- ograniczony zakres kontaktu z klientem

- utrata autonomii (zadania wg wytycznych instytucji)

- niska zgodność dotycząca celów instytucji i systemu wartości

- brak odpowiedniego nadzoru i wsparcia ze strony instytucji

- izolacja społeczna, konieczność polegania na samym sobie

- sytuacja domowa (nadmiar obciążeń)

- filozofia życiowa i postawa wobec świata i rzeczywistości

Model wypalenia wg MASLACH

Wyczerpanie emocjonalne – zmęczenie, spadek energii, drażliwość, impulsywność, objawy psychosomatyczne, niepokój, uogólnione napięcie

Depersonalizacja – dystansowanie się od ludzi, powierzchowność w relacjach społecznych, małe zaangażowanie, utrata ideałów, zobojętnienie

Obniżone zadowolenie z osiągnięć zawodowych – mniejsza wydajność, poczucie obniżonych kompetencji, lęk, niepokój, ucieczka od pracy

Dynamika wypalenia

1. Interpersonalne wymagania

2. Emocjonalne przeciążenie

3. WYPALENIE

   - emocjonalne wyczerpanie

   - depersonalizacja (cynizm)

   - utrata satysfakcji zawodowej

Czynniki dopasowania osoby i pracy wg MASLACH

Model obszarów dopasowania zawodowego osoba – praca zawodowa

1. Obciążenie pracą (zbyt duże obciążenie pracą)

2. Kontrola (brak kontroli i współdecydowania)

3. Wynagrodzenie (niedostateczne wynagrodzenie)

4. Wspólnotowość (rozpad wspólnoty)

5. Sprawiedliwość (brak sprawiedliwości)

6. Wartości (konflikt wartości)

Osoba – praca zawodowa

Brak dopasowania

Wypalenie:

- Wyczerpanie

- Depersonalizacja (cynizm)

- Nieefektywność/brak satysfakcji

Dopasowanie:

Zaangażowanie:

- Energia życiowa

- Współpraca

- Skuteczność działania

Model wypalenia – S. Steuden, W. Okly

- obniżenie kontroli emocjonalnej

- utrata podmiotowego zaangażowania

- obniżenie efektywności działania

- zawężenie kontaktów interpersonalnych

- zmęczenie fizyczne

M. Sadowska:

- obniżenie efektywności działania (Oe)

- utrata podmiotowego zaangażowania (Up)

- poczucie beznadziejności (Pb)

- zawężenie kontaktów interpersonalnych (Zk)

- obniżenie kontroli emocjonalnej (Ok)

- zmęczenie fizyczne (Zf)

Egzystencjalno – motywacyjna koncepcja wypalenia wg A. M. Pines

Wypalenie jest efektem końcowym procesu:

1. Utraty złudzeń co do wykonywanej pracy

2. Udaremnionego wysiłku poszukiwania sensu życia w pracy

3. Doświadczenia egzystencjalnego rozczarowania związanego z niepowodzeniem w poszukiwaniu sensu pracy

4. Braku osiągnięć w realizacji zamierzonych celów i dążeń

Wypalenie – frustracja dotyczy wartości wyznaczających profesjonalną tożsamość i wpływa na sens życia.

- swoisty rodzaj hierarchii wartości, rodzaj pracoholizmu

Koncepcja wypalenia wg C. Chernissa

Wypalenie – proces negatywnych zmian w osobowości w efekcie wykonywanej pracy

Koncepcja wypalenia Wg W. Schaufelego i D. Enzmanna

1. Silna motywacja – predykator sukcesu zawodowego jak i wypalenia (entuzjazm, ambicja, zapał do wykonywania pracy – czynniki ryzyka wypalenia)

2. Warunki pracy – rozbieżność z oczekiwaniami, deficyt wsparcia, obciążenie pracą

3. Strategie zaradcze – ucieczkowe, unikowe – generowania „spirali strat” zamiast „spirali zysków”

Wykład 27.02.2012

„Przemoc”

Definicje przemocy

Wg Parlamentu Europejskiego „…pogwałcenie prawa człowieka do życia, bezpieczeństwa osobistego, wolności, godności oraz fizycznej i umysłowej integralności”

DSM – IV (1994)- dwie formy niewłaściwego traktowania:

- nadużycie (abuse) – naruszenie integralności drugiej osoby

- zaniedbanie (neglect) – dotyczy troski o zdrowie, okazywanie uczuć, ignorowanie potrzeb, odmawianie podstawowej opieki i realizacji podstawowych potrzeb

ICD – 10 – zespół złego traktowania (znęcanie się psychiczne, fizyczne, nadużywanie seksualne, tortury)

WHO – „celowe użycie siły fizycznej, zagrażające lub rzeczywiste, przeciwko sobie, komuś innemu lub przeciwko grupie lub społeczeństwu, co powoduje lub jest prawdopodobne, że spowoduje zranienie fizyczne, uszkodzenie fizyczne, śmierć, ból fizyczny, zaburzenie rozwoju lub deprawację”

Zachowania agresywne a przemoc

Zachowania agresywne (Jakubik, 1997):

1. Reaktywne – uwarunkowane przez czynniki zewnętrzne

2. Stymulujące – wyuczone wzory czynności, dostarczające stymulacji do potrzeb jednostki

3. Rozładowujące – reakcja na nadmiar stymulacji, redukcja aktywacji

4. Manipulacyjne – umacniają podwyższone poczucie własnej wartości

Cechy wspólne:

1. Działania intencjonalne (wymuszają posłuszeństwa, przewagę, są odwetowe)

2. Naruszają prawa i dobra osobiste jednostki

3. Powodują skutki negatywne – zaburzenia posttraumatyczne (DSM-IV), syndrom bitej kobiety (batteredwoman)

4. Charakter powtarzający, długotrwały

Uwarunkowania

1. Społeczno – kulturowe

2. Miłość romantyczna (brak zrozumienia potrzeb i zachowań partnera)

3. Rodzina (więzi emocjonalne, relacje małżeńskie rodziców, doświadczenia przemocy w rodzinie, stan zdrowia członków rodziny, typ rodziny pochodzenia)

4. Stresy sytuacyjne (rodzinne, zawodowe, społeczne)

5. Doświadczenia rozwojowe sprawców przemocy

Cechy osobowości:

1. Niepewni siebie, lękowi

2. Niski poziom asertywności, niska samoocena, słabe umiejętności społeczne

3. Słaba samokontrola, zaburzenia emocjonalne, brak empatii

Typologia sprawców przemocy (wg Rode)

1. Reaktywnie agresywni 113

   - wysoka agresja fizyczna i słowna

   - wysoka reaktywność emocjonalna, skłonność do irytacji, gniewu

   - umiarkowana aktywność

   - zewn. Poczucie kontroli

   - mała odporność psychiczna

   - obniżony poziom funkcji poznawczych II=85

   - trudność w realizacji celów

   -szybkie zniechęcanie się

   -wysoki poziom frustracji

2. Niskie kompetencje zaradcze 71

   - inteligencja w granicach dolnej normy II=74

   - niska aktywność

   - umiarkowana reaktywność

   - niska wytrzymałość i odporność emocjonalna

   - przeciętna agresja fizyczna

   - zewnętrzne poczucie kontroli

   - trudność w przystosowaniu do nowej sytuacji

   - przewaga mechanizmów emocjonalno-popędowych nad poznawczą regulacją zachowania

3. Psychopatyczno-odwetowi 66

- wysoka uraza i podejrzliwość

- niska reaktywność emocjonalna

- niska wrażliwość sensoryczna

- umiarkowana agresja fizyczna

- niskie poczucie winy

- wysoka wytrzymałość

- przeciętny poziom inteligencji

- wysoka samoakceptacja

- wysoka aktywność

- umiarkowana agresja fizyczna

1. Z dużym potencjałem przystosowawczym 75

   - brak wyraźnych dysfunkcji w strukturze osobowości

   - wysoki poziom inteligencji II=123

   - wysoka samoakceptacja

   - wewnętrzne poczucie kontroli

   - niski negatywizm

   - podejrzliwość

   - umiarkowana agresja fizyczna

   - wysoka wytrzymałość, żwawość

   - wysokie poczucie winy

   - umiarkowana reaktywność emocjonalna

   N=325

Skutki przemocy – zaburzenia w sferze emocjonalnej, behawioralnej, poznawczej (długotrwałe – odległe)

Zaburzenia:

- zniekształcenia percepcji siebie jako jednostki wartościowej, zdolnej do podejmowania różnych zadań

- zniekształcenia zdolności nawiązywania i podtrzymania relacji międzyludzkich

- zniekształcenia w percepcji otoczenia

- zaburzenia sfery emocjonalnej

Art. 207 KK (znęcanie się)

Przemoc wobec dziecka

1. Fizyczna (bierna, czynna)

2. Emocjonalna – różne formy zachowania rodziców, opiekunów, prowadzą do zniszczenia pozytywnego obrazu własnej osoby

3. Zaniedbanie – chroniczne niezaspokojenie podstawowych potrzeb przez rodziców, opiekunów (childneglect)

4. Seksualna

   - akty pozbawione kontaktu fizycznego

   - akty związane z kontaktem fizycznym z dzieckiem

   - akty fizyczne o znamionach gwałtu, związanie z uszkodzeniem ciała

   Ofiary:

   - Przypadkowe

   - Uczestniczące

   Sprawcy (najczęściej mężczyźni do 25 rż osoby znajome)

   - Przestępcy fiksacyjni (pedofile)

   - Przestępcy regresyjni (żyją w normalnych związkach)

Skutki przemocy wobec dziecka

Syndrom dziecka maltretowanego – zespół fizycznych, psychicznych, bezpośrednich i długoterminowych zmian zachowań powstałych w efekcie złego traktowania i przemocy

- zaburzenia emocjonalne

- wzmożona czujność – zimne wyczekiwanie

- tłumienie reakcji emocjonalnych w sytuacjach zagrożenia

- sprzeczności w zachowaniu i emocjach (ambiwalencja)

- ucieczka od rzeczywistości w świat marzeń

- zaprzeczanie sytuacji

- fragmentaryzacja obrazu siebie i rodziców (rozszczepienie tożsamości)

- poczucie lęku przed odrzuceniem, osamotnieniem

- psychiczne (lękowe) uzależnienie od rodziców

Przemoc w związkach (wobec żony/męża)

Obecność lub groźba aktu przemocy fizycznej (psychicznej, werbalnej) ze strony co najmniej jednego członka diady wobec drugiego

- wzajemna przemoc w parze

- przemoc w związku partnerskim

- przemoc w związku intymnym

- przemoc w związkach małżeńskich

- maltretowanie współmałżonka

Wspólne elementy przemocy:

- dotyczy relacji z bliskimi, w której istnieje nierówny układ sił

- dochodzi do wykorzystywania władzy i siły fizycznej przez silniejszego nad słabszym

- obie strony traktują siebie przedmiotowo

- spoiwem związku jest lęk ofiar, manipulowanie przez sprawcę bez liczenia się z prawami, potrzebami i pragnieniami ofiary w celu jej kontrolowania i posiadania

Rodzaje przemocy wobec żony/męża

1. Fizyczna

   Fazy cyklu przemocy:

1. Faza narastania napięcia

2. Faza gwałtownej przemocy

3. Faza miodowego miesiąca

1. Emocjonalna – zwarty system zachowań mających na celu:

   - izolację ofiary od źródeł wsparcia

   - eliminacja zachowań nie będących pod kontrolą sprawcy

   - zmęczenie, wyczerpanie, niezdolność do stawiania oporu

   - poczucie strachu, utrata nadziei

   - sporadyczne ukazywanie pobłażliwości sprawcy motywuje do uległości

   - demonstracja wszechmocy sprawcy

   - lęk przed stawianiem oporu

   - utrwalanie nawyku posłuszeństwa

3. seksualna

- seksualne zachowania sadystyczne

- zmuszanie do praktyk seksualnych nieakceptowanych

- narzucanie liczby kontaktów

- ośmieszanie partnerki

- zmuszanie do kontaktów kazirodczych, zoofilii

- zmuszanie do akceptacji przez ofiarę innych partnerów seksualnych

Typy gwałtu:

- agresywny

- nieagresywny

- obsesyjny

WYKŁAD 05.03.2012

Skutki przemocy wobec kobiet

Zespół stresu pourazowego DSM-III, DSM-IV:

- nadmierne pobudzenie związane z uporczywym czekaniem na niebezpieczeństwo

- wtargnięcia – ciągłe przeżywanie dramatycznego wydarzenia

- zawężenie, odrętwienie – zmiana stanu świadomości, sposobu reagowania na sytuację

Syndrom bitej kobiety (w ramach zespołu stresu pourazowego):

- reakcje unikowe (zaprzeczanie, odrętwienie, objawy depresyjne)

- odtwarzanie doświadczeń urazowych

- podwyższona pobudliwość – objawy lękowe (płacz, zaburzenia snu, jedzenia, hiperaktywność, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne)

- pogarda dla siebie, poczucie wstydu

- poczucie utraty własnej godności

- zespół wyczerpania walką (Lipowska-Teutsch, 1995)

Mechanizmy zależności między ofiarą a sprawcą:

- wyuczona bezradność (efekt braku pozytywnych wzorców w sposobie rozwiązania problemu)

- syndrom sztokholmski – bezwzględne i bezwarunkowe przywiązanie ofiary do sprawcy:

* obecność osoby grożącej pozbawieniem życia i przekonanie, że groźba jest karalna

* niemożność uniknięcia sytuacji grożącej

* izolacja od otoczenia

* obecność w zachowaniu agresora sygnałów zainteresowania i przychylności

- efekt psychologicznej pułapki sytuacyjnej – odpowiedzialność za związek, poczucie zainwestowania i szacowanie możliwych strat

- pułapka lęku – przesadne i nierealne negatywne wyobrażenia w sytuacji odejścia od partnera

Przemoc wobec osób starszych

1. Czynniki ryzyka po stronie osoby starszej

   - wzrost zależności od sprawcy (choroba, zniedołężnienie, sytuacja socjalno-bytowa)

   - narastające dolegliwości chorobowe (m.in. nietrzymanie moczu)

   - zespoły otępienne

   - trudności z utrzymaniem czystości

   - obniżenie kontroli emocjonalnej

   - obniżenie sprawności psychicznej, fizycznej

   - pozostawanie poza siecią struktur społecznych

2. czynniki ryzyka po stronie członka rodziny (opiekuna)

• nadużywanie substancji uzależniających

• choroba psychiczna lub somatyczna

• zaburzenia osobowości

• zależność mieszkaniowa, finansowa od osoby starszej

• przeciążenie opieką, bezradność, zmęczenie

wskaźnik zgłaszanych skarg jest mniejszy w stosunku do rozmiaru zjawiska. Steinmetz (1988) – (wskaźnik faktyczny porównywalny z dziećmi)

Trudności w diagnozowaniu przemocy – przyczyny

- Milczenie osób starszych – ofiar przemocy

• strach przed zemstą, pogorszeniem sytuacji rodzinnej

• lęk przed utratą pozycji społecznej przez rodzinę

• zależność od agresora, emocjonalne związanie ze sprawcą

• nadzieja na zmianę zachowania sprawcy

- Naturalne oznaki starzenia (narażenie na urazy ciała, pogarszający się słuch i wzrok, niezborność, zaburzenia równowagi)

- Brak wiedzy osób starszych nt. instytucji pomocowych (WHO – 4 do 6% jest zgłaszanych do właściwych instytucji), przysługujących im praw, ograniczone zaufanie

- Negatywne postawy społeczne, niedowierzanie, brak wiedzy na temat przemocy

Czynniki ważne w diagnozie przemocy

Konieczne różnicowanie zaburzeń zdrowia psychicznego (zespół otępienny, depresja starcza) od zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania będących następstwem przemocy

Wskaźniki przemocy

• depresyjność, postawa lękowa

• niedożywienie, odwodnienie

• nadużywanie substancji uzależniających

W sytuacji osób zniedołężniałych

• siniaki, urazy w nietypowych okolicach ciała

• nieodpowiedni ubiór

• zaniedbania higieny ciała

• zdystansowanie osoby starszej od opiekuna

niechęć opiekuna do pozostawienia osoby starszej z lekarzem, psychologiem

Epidemiologia złego traktowania

Wg CBOS z 2005 – 10% osób powyżej 65 rż wskazało na częste kłótnie, sprzeczki lub awantury w rodzinie

Wg MOPS (POZNAŃ) – nadużycia psychiczne i materialne – ponad 62%; przemoc fizyczna – ok. 58%; zaniedbania bierne 40% czynne 30%

Wg pracowników socjalnych i medycznych obawa osób starszych dotyczy:

• zagrożenia fizycznego

• złego traktowania przez osoby bliskie i obce

• dyskryminacji społecznej

sprawca przemocy wobec osoby starszej:

• najczęściej syn (najczęściej zaniedbanie)

• współmałżonek i opiekun niespokrewniony – przemoc psychiczna

• synowa, wnuki, opiekunowie (wykorzystanie materialne)

Wsparcie rodzin z przemocą

Program pomocy ofiarom przemocy – podjęty przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych i realizowany wspólnie z Instytutem Zdrowia i Trzeźwości od1994 roku

Interwencja kryzysowa

• zapewnienie bezpieczeństwa ofierze

• zrozumienie reakcji ofiary, udzielenie wsparcia emocjonalnego

• przywrócenie poczucia kontroli nad swoim życiem

• uruchomienie zasobów wcześniejszych, skutecznych w radzeniu sobie w sytuacjach kryzysowych

• ułożenie

• ułożenie planu działań zmierzających do zmiany

WYKŁAD 12.03.2012

MOBBING JAKO SPECYFICZNA SYTUACJA URAZOWA W MIEJSCU PRACY

Aspekty psychologiczne

Mobbing – forma patologii w miejscu pracy (Grzesiuk) (ang. Mob – dokuczać, zaatakować, napadać, zaczepiać)

Termin mobbing – zamiennie stosowany z bullying (przemoc w szkołach) czy harassment (molestowanie seksualne)

Różnicowanie z:

1. Pojedynczym aktem agresji

2. Jednorazowym aktem niesprawiedliwego/złego potraktowania pracownika

Początki rozważań: lata 60. XX wieku

1. Wrogość przejawiana w szkołach przez dzieci m.in. doprowadzenie do samobójstwa

(Heineman)

1. Lata 80. Badania zachowań wrogich wśród pracowników (Leymann)

Rozpowszechnienie

Rozpowszechnienie mobbingu

1. Wielka Brytania 14-16%, Hiszpania 5-16%, Finlandia 11-15, Niemcy 5-11, Włochy 4%, Portugalia 4%, Grecja, Dania, Szwecja 4-9%

2. W Polsce nie prowadzono szerszych badań – służba zdrowia, pracownicy poczty 3-20%

3. Wg Brodziak 87% polskich studentów psychologii wyraziło opinię, że molestowania i złośliwe traktowanie studentów przez wykładowców jest realnym problemem polskich uczelni

4. Do polskiego Kodeksu Pracy pojęcie mobbingu wprowadzono w 2004 roku

Kryteria diagnostyczne mobbingu

1. Usystematyzowana forma przemocy emocjonalnej czy psychicznej

2. Działania systematyczne i regularne

3. Nadużycie polegające na prześladowaniu, poniżaniu, szykanowaniu pracownika

4. Niewłaściwe postępowanie naruszające godność, integralność psychiczną i fizyczną osoby

5. Narażanie na utratę zatrudnienia lub pogorszenie atmosfery pracy

6. Zachowanie mobbera przekracza normy obowiązujące relacjach międzyludzkich

7. Długi czas trwania – co najmniej pół roku

8. Stałość, ciągłość nękania, co najmniej raz w tygodniu

9. Celowość działań mobbera

10. Osamotnienie ofiary – mobber stwarza barierę między ofiarą a otoczeniem, manipuluje innymi pracownikami

11. Formy działania mobbera: kłamstwo, intryga, oszczerstwo, plotka, podstęp

Fazy mobbingu:

1. Sytuacja konfliktowa – brak porozumienia stron, nękanie, atak pośredni, względnie dobra zdolność ofiary do samodzielnego radzenia sobie z atakami, eskalacja konfliktu

2. Nasilenie wrogich działań wobec jednej wybranej osoby:

• Sprawca: krytyka ofiary (pracy, zachowań, postaw, izolacja od pracowników)

• Ofiara: osamotnienie, brak wsparcia, bezradność, stres, wyczerpanie sił

1. Naruszenie prawa i przemoc stają się widoczne – niezdolność ofiary do pracy, normalnego funkcjonowania, eliminacja z pracy

Struktura mobbingu

Działania mobbera:

- utrudniają proces komunikowania i wyrażania przez ofiarę poglądów

- wpływają negatywnie na jej relacje społeczne

- naruszają wizerunek ofiary

Formy wrogich zachowań wg Grzesiuk

Terror psychiczny – ośmieszanie, niszczenie emocjonalne, niszczenie poczucia wartości, integralności psychicznej (najczęściej osoby w wieku 46-55lat)

• Mobbing – forma dyskryminacji rasowej, religijnej, dot. Orientacji seksualnej, niepełnosprawności

• Ignorowanie – szczególny rodzaj nękania, pozbawiający ofiarę informacji zwrotnych, zagrażających poczuciu tożsamości

Stwarzanie nieprzyjemnych warunków pracy (utrudnienia w wykonywaniu obowiązków, zmuszanie do prac naruszających godność, powierzenie nadmiernej odpowiedzialności, nieadekwatnej do kompetencji)

Molestowanie seksualne (dyskryminacja z powodu płci)

Przemoc fizyczna

CZYNNIKI RYZYKA MOBBINGU

1. Czynniki społeczne: bezrobocie, zagrożenie utraty pracy

2. Właściwości przedsiębiorstwa:

• Wadliwa organizacja pracy

• Złe zarządzenie, przesadna i źle pojmowana dyscyplina

• Uwzględnianie wyłącznie kategorii ekonomicznych

• Promowanie rywalizacji

1. cechy ofiary:

• niska samoocena, lęk, poczucie winy, bezradność

• uległość, mała asertywność

• nadmierne i nierealistyczne oczekiwania

również: wysokie kompetencje, kreatywność, dominacja, ekspansywność, kwestionowanie poleceń przełożonych, skuteczność działania (zagrażają sprawcy)

1. cechy sprawcy mobbingu- stanowiska zróżnicowane:

• brak wyraźnego stereotypu

• narcystyczny, sadystyczny, sprawiający wrażenie osoby wiarygodnej, odpowiedzialnej, ukrywający niedojrzałość emocjonalną

• agresywność, wysokie poczucie własnej wartości, zachowania dewiacyjne, nieodporność na stres, krytykę

• cechy osobowości:

  - wysoka neurotyczność, lęk, zazdrość, zawiść

  - niska samoocena, poczucie zagrożenia

  - świadomość braku własnych kompetencji

  - niszczenie pracowników zagrażających

OSOBY BIERNIE UCZESTNICZĄCE W MOBBINGU

- co

- co-mobber – popiera i wzmacnia agresorów

- side-mobber – wykorzystuje własną kreatywność by podsuwać mobberowi pomysły

Reakcje ofiary mobbingu

- reakcje emocjonalne

* negatywne – upokorzenia, frustracja, bezsilność, poczucie małej wartości

* pozytywne – poczucie dowartościowania, podeksycowanie

- niespecyficzne reakcje somatyczne – częste bóle głowy, dolegliwości żołądkowe

- reakcje behawioralne

- reakcje poznawcze (trudności w koncentracji)

Radzenie sobie z mobbingiem

- ignorancja zachowań mobbera – 67% (unikanie kontaktu)

- zachowania agresywne wobec mobbera – 44%

- zachowania konfrontacyjne – 25%

WYKŁAD 19/03/2012

Kryzysy psychologiczne

Definicje kryzysu psychologicznego – emocjonalnego

W znaczeniu potocznym:

• Niebezpiecznie rozwijająca się sytuacja

• Zamiennie – stres, konflikt, trudna sytuacja, reakcja na utratę

• Wymaga natychmiastowej pomocy i interwencji

Wg definicji słownikowych:

• Punkt zwrotny na lepsze lub gorsze

• Znaczące wydarzenia, zmiana w życiu człowieka

• Chwila decydująca o kontynuowaniu, przerwaniu lub modyfikacji działania

• Stan cierpienia (emocje lęku, zagrożenia, bezradności)

Kryzys nie jest stanem patologicznym, wymusza zmianę, sposób rozwiązania kryzysu może być mniej lub bardziej dojrzały, ale może też być patologiczny.

Rozumienie psychologiczne

• Zdarzenie emocjonalnie znaczące

• Inne od codziennych sytuacji

• Wymusza zmianę

• Ma pozytywne i negatywne zabarwienie emocjonalne

Wg G. Caplana (1963) – osoba napotyka na przeszkody, których nie jest w stanie pokonać, znanymi sobie sposobami. Konsekwencją jest utrata równowagi i dezorganizacja, które wymuszają zmianę.

Wg Allporta – Człowiek znajdujący się w kryzysie nie potrafi posłużyć się dotychczasowymi, nawykowymi sposobami przystosowania, gdyż te są nieskuteczne.

W psychologii klinicznej – reakcja kryzysowa w której silne obciążenie psychiczne (najczęściej na skutek nagłych wydarzeń lub kumulacji stresu) jest czynnikiem ryzyka załamania się mechanizmów regulacji (Lindemann)

We wszystkich ujęciach podkreśla się, że stan psychiki i sytuacji ma charakter:

• Przełomowy

• Zwrotny

• Rozstrzygający o stanie zdrowia, jakości relacji z otoczeniem, kierunku dalszego rozwoju, sposobie rozwiązania sytuacji.

Hoff – w kryzysie mamy 4 grupy objawów, które ona sytuuje w następujących grupach:

Objawy kryzysu:

Emocjonalne- lęk, obawy, poczucie straty, pustki, winy, krzywdy, wstydu, skrępowania, złości. Lęk – typowy dla danej osoby lub sytuacji kryzysowej.

Biofizjologiczne – zaburzenie procesów fizjologicznych, liczne dolegliwości somatyczne i objawy fizjologiczne

Poznawcze – upośledzenie i załamanie zdolności rozwiązywania problemów, podejmowania decyzji w następstwie:

• Zniekształcenia percepcji swojej sytuacji

• Utraty zdolności do dostrzegania związków między wydarzeniami, koncentracji na szoku i wydarzeniach krytycznych, utraty i rozbicie poczucie tożsamości

Behawioralne – zmiana zachowania jest efektem lęku, niepokoju, złości i gniewu, niezdolności do dalszego działania

Cechy zachowań:

• Niezdolność do pełnienia ról

• Trudności w opanowywaniu emocji i kontroli swojego życia

• Postawa ambiwalentna w relacjach (odsuwanie/poszukiwanie obecności innych, wzrost zależności od otoczenia

• Działania impulsywne i nieprzemyślane, destrukcyjne

• Zachowania niespójne z przeżywanymi emocjami

• Zachowania nietypowe dla danej osoby

• Niezdolność do skutecznego korzystania z pomocy

Zachowanie osoby (kryzysowe upierzenie) [Hassell]

• Odróżnia ją od zachowania innych osób

• Inne od jej dotychczasowego sposobu funkcjonowania (tymczasowość, przejściowy charakter)

• Obecność wydarzenia krytycznego, które wywołało kryzys

• Nagłe i niespodziewane zaburzenie równowagi psychobiologicznej

• Załamanie się dotychczasowych wzorów zachowania

• Poczucie dyskomfortu psychicznego

• Samoograniczający przebieg stanu nierównowagi – do kilku tygodni

Kryteria obiektywne pozwalające diagnozować stan kryzysu:

• Obecność ostrego wydarzenia krytycznego

• Odczuwania wydarzenia jako nieoczekiwanego

• Spostrzeganie sytuacji jako utraty, zagrożenia, wyzwania

• Doświadczanie emocji negatywnych

• Poczucie niepewności co do przyszłości

• Poczucie utraty kontroli

• Podwyższone napięcie

• Dezorganizacja działania

• Załamanie dotychczasowych wzorów zachowania

• Utrzymujący się stan napięcia (2-6tyg., lub dłużej)

• Konieczność zmiany sposobu funkcjonowania, zachowania

Rodzaje kryzysów ze względu na kryteria formalne i treściowe

Ze względu na treść:

• Sytuacyjne – traumatyczne

• Przemiany – rozwojowe, normatywne

• Egzystencjalne

• Związane z osiąganiem wyższego poziomu dojrzałości

Ze względu na kryteria formalne:

• Ostre

• Chroniczne

Kryzysy sytuacyjne (losowe, traumatyczne)

• Spowodowane nagłymi i nieoczekiwanymi wydarzeniami

• Reakcja kryzysowa nie jest patologiczna, ale sytuacja łączy się z dużym prawdopodobieństwem wystąpienia patologii

• Analiza sytuacji kryzysowej dotyczy jej dynamiki i cech, które mogą być przedmiotem interwencji kryzysowej

• Zagrażają poczuciu tożsamości, bezpieczeństwa, zdrowiu i życiu

Kryzysy sytuacyjne – dynamika (Caplan)

Faza szoku – podstawowy mechanizm zaprzeczania sytuacji

Faza reakcji emocjonalnej – konfrontacja z rzeczywistością, mechanizmy: zaprzeczanie, wyparcie, racjonalizacja

• Wsparcie słabe – ryzyko fiksacji, przejścia w stan chroniczny

• Wsparcie adekwatne – obniżenie poziomu emocji, analiza przyczyn i konsekwencji kryzysu

Początek – charakter dyrektywny (pomoc), potem indyrektywny (osoba sama musi skonstruować sobie nowy sposób działania)

Faza pracy nad kryzysem – wzrost mobilizacji zasobów wewnętrznych i zewnętrznych, zainteresowanie przyszłością, naprzemienność reakcji emocjonalnych

Faza nowej orientacji – odbudowa poczucia własnej wartości, wzbogacenie o nowe doświadczenie życiowe, nawiązanie nowych relacji społecznych

Skutki przejścia przez zdarzenia krytyczne:

Pozytywne:

• Nowe nastawienie do życia np. bardziej refleksyjne

• Zwiększona odporność psychiczna

• Zdobycie nowych kompetencji

• Zmiana w stosunkach z otoczeniem

Negatywne:

• Patologiczna reakcja agresywna

• Zaburzenia nerwicowe lub depresyjne

• Utrata satysfakcji życiowej

Kryzysy przemiany (rozwojowe) (Erikson, Jung)

Wg Caplana – przeszkody w realizacji ważnych celów życiowych – niezdolność ich pokonania – utrata równowagi i dezorganizacja – konieczność zmiany

• Są nieodłączną częścią życia

• Dotyczą wszystkich

• Są spodziewane i oczekiwane

• Łączą się ze zmianą, podejmowaniem nowych ról i zadań

• Towarzyszy im napięcie emocjonalne (opuszczenie domu, zawarcie małżeństwa, podjęcie pracy)

• Zwykle nie rozpoczynają się nagle – rozwijają się w ciągu kilku dni lub tygodni

Faza pierwsza - w konfrontacji z wydarzeniem zdolności osobiste i umiejętności, źródła wsparcia są niewystarczające

Faza druga – osoba uznaje, że nie jest w stanie przezwyciężyć trudności, przeżywa siebie jako pokonaną

Faza trzecia – napięcie mobilizuje zasoby do:

• Przezwyciężenia kryzysu, odzyskania poczucia równowagi

• Zaprzeczania trudnościom, ryzyko przejścia kryzysu w stan chroniczny

Faza czwarta – (wysiłek osoby nie doprowadza ani do przezwyciężenia kryzysu ani do zaprzeczenia( zniekształcone spostrzeganie rzeczywistości, wycofanie konfliktów społecznych, dezorganizacja i chaos wewnętrzny

WYKŁAD 26/03/2012

„Psychologiczne aspekty kryzysu”

SKUTKI PRZEJŚCIA PRZEZ ZDARZENIA KRYTYCZNE (wg Powella)

Pozytywne:

• Nowe nastawienie do życia np. bardziej refleksyjne

• Zwiększona odporność psychiczna

• Zdobycie nowych kompetencji

• Zmiana w stosunkach z otoczeniem

Negatywne:

• Patologiczna reakcja agresywna

• Zaburzenia nerwicowe lub depresyjne

• Utrata satysfakcji życiowej

Rola wsparcia społecznego (emocjonalne, poznawcze, materialne w przebiegu i rozumieniu kryzysu)

KRYZYSY CHRONICZNE (Wheaton)

Kryzysy w przebiegu stresu chronicznego:

• Nie nastąpiło rozwiązanie kryzysu

• Osoba wycofała się z rozwiązania

• Zastosowała formy patologicznego rozwiązania

Stres chroniczny – stresory:

• Powtarzające się cyklicznie

• Ciągłe, działające permanentnie

• Wydarzenia o właściwościach sekwencyjnych

Chroniczne stresory:

• Codzienne utrapienia

• Frustrujące interakcje, wymagania

• Niepokój, brak oczekiwanych efektów

RODZAJE KRYZYSÓW PRZEWLEKŁYCH (Hoff)

Kryzysy złożonych wydarzeń ciągłych:

• Kumulacja stresu chronicznego

• Wyczerpanie się zasobów zmagania się

• Znaczenie stresu zostaje odniesione do Ja i zagraża tożsamości oraz poczuciu sensu życia

Kryzysy złożonych mikrourazów – powtarzające się mikrowydarzenia krytyczne (przemoc)

Kryzysy posttraumatyczne – trauma, stres pourazowy:

• Wciąż aktualna

• Nieprzepracowana

• Nie podlega kontroli

Stany posttraumtyczne charakteryzuje (Lis-Turlejska):

• Cierpienie emocjonalne i trudności adaptacyjne jako skutek doznanej krzywdy

• Dysfunkcjonalny charakter wysiłków adaptacyjno-obronnych wobec traumy i jej skutków wtórnie nasilających poziom nieprzystosowania

• Zaburzenie, dezintegracja koncepcji własnej osoby, dotychczasowej tożsamości oraz koncepcji świata otaczającego, bezpiecznego, opartego na poczuciu bliskości i zaufaniu do ludzi

Chroniczny stres pourazowy:

• Utrudnia (uniemożliwia) skuteczną obronę przed skutkami traumy

• Sprzyja powstawaniu nowych problemów (konfliktów)

• Utrudnia zmaganie się z bieżącymi wydarzeniami krytycznymi

• Modyfikuje (pogłębia) przebieg i rozwijające się kryzysy

• Utrudnia (uniemożliwia) rozwiązanie kolejnych kryzysów

Przejawy kryzysu chronicznego:

• Brak umiejętności radzenia sobie, bierność, bezradność

• Brak motywacji do zmiany – mimo pozornej współpracy

• Skłonność do wycofywania się

• Rezygnacja z odpowiedzialności

• Pogorszenie relacji społecznych

• Użalanie się nad sobą

• Oskarżanie innych, nastrój jest obniżony

• Skargi na dolegliwości somatyczne

-bóle głowy, układ krążenia, trawienny, oddechowy, poczucie słabości, skargi natury poznawczej (myślenie, koncentracja uwagi)

Potencjalne możliwości wyjścia z kryzysu

• Wzór stagnacyjny

• Wzór progresywny

• Wzór regresyjny

WZÓR STAGNACYJNY

• Powrót do poprzedniego, przedkryzysowego funkcjonowania

• Nie jest rozwiązaniem kryzysu

Skutki:

Przywrócenie poziomu równowagi, redukcja napięcia, pozostaje deficyt:

• Nadziei na rozwiązanie

• Przekonania o własnej mocy, wartości, zdolności zmagania się z określonym problemem

• Zdolności rozwiązania (zachowania nieadaptacyjne)

WZÓR PROGRESYWNY

Skutki:

• Rozwiązanie kryzysu (wykorzystanie wsparcia społecznego i siły wewnętrznej)

• Przejście na wyższy poziom rozwoju poprzez:

1. Nowe spojrzenie na swoją sytuację

2. Zmianę sytuacji kryzysowej

3. Odkrycie nowych możliwości

4. Odkrycie konstruktywnych sposobów rozwiązania problemów

WZÓR REGRESYJNY

Skutki:

• Redukcja napięcia

• Zachowania dysfunkcjonalne (neurotyczne, psychotyczne)

• Zachowania destrukcyjne (przestępczość, uzależnienie od alkoholu, używek)

• Somatyzacja

RADZENIE SOBIE Z KRYZYSEM (wg Eriksona)

Wybór sposobów radzenia sobie zależy od:

• Szacunku do samego siebie

• Poczucia skuteczności

• Poczucia własnej wartości, zaufania do siebie (dobry wgląd poznawczy i emocjonalny)

• Plastyczności zachowania

• Wieku, doświadczeń.

CZYNNIKI SPRZYJAJĄCE RADZENIU SOBIE Z KRYZYSEM (wg Caplana):

• Aktywna eksploracja rzeczywistości i poszukiwanie nowych informacji

• Kontrola emocjonalna

• Wyrażanie pozytywnych i negatywnych emocji

• Korzystanie ze wsparcia społecznego

• Podział sytuacji problemowej na fragmenty i stopniowe ich rozwiązywanie

• Radzenie sobie z uczuciami (akceptacja jeśli nie można zmienić)

• Zaufanie do siebie i innych ludzi

• Nadzieja na przezwyciężenie kryzysu

CZYNNIKI UTRUDNIAJĄCE RADZENIE SOBIE Z KRYZYSEM

• Zaprzeczenie istnieniu sytuacji problemowej

• Wypieranie negatywnych uczuć

• Ogólna dezorganizacja funkcjonowania (codziennego, społecznego, zawodowego)

• Rezygnacja z aktywności

• Niezdolność do kontroli własnych zachowań i emocji

• Niechęć do korzystania ze wsparcia społecznego

• Poczucie przytłoczenia problemami i stereotypowe reagowanie na nie

INTERWENCJA KRYZYSOWA

Formy pomocy (psychologiczna, medyczna, socjalna, prawna)

Nie jest psychoterapią; psychoterapia ma na celu „leczenie”, „uzdrowienie”, ma charakter długoterminowy, dotyczy różnych obszarów funkcjonowania osoby, naprawy osobowości; interwencja ma uchronić przed rozwojem patologii

Interwencja psychologiczna:

• Kontakt terapeutyczny, dotyczy problemu wywołującego kryzys

• Czasowo ograniczony

• Dochodzi do konfrontacji osoby z kryzysem i do jego rozwiązania

Cel:

• Redukcja symptomów kryzysu

• Przywrócenie równowagi psychicznej

• Zabezpieczenie przed dalszą dezorganizacją

Ogólne idee interwencji kryzysowej:

• Przekonanie, że kryzys jest normalną reakcją na wydarzenia krytyczne

• Przekonanie o decydującej roli i mocy zasobów osoby

• Wielotorowość oddziaływania

• Złożoność relacji osoba w kryzysie – osoba wspierająca

• Uwzględnienie wartości – konieczne rozstrzygnięcia aksjologiczne

• Inicjowania zmiany na poziomie indywidualnym

Cechy interwencji kryzysowej:

• Udzielenie pomocy w maksymalnie krótkim czasie po wydarzeniu

• Koncentracja na sytuacji i aktualnym problemie – poszukiwanie obszarów wsparcia

• Zależność rodzaju wsparcia od sytuacji (strata, choroba, kataklizm)

• Rozwiązanie aktualnych problemów i kształtowanie adaptacyjnych form zmagania się

• Pomoc emocjonalna (bezpieczeństwo, równowaga, samokontrola) i poznawcza (rozumienie sytuacji bez zafałszowań)

• Kontakty częste – przez okres 6-10tygodni

• Mobilizowanie naturalnego wsparcia (system wsparcia może być realny np. rodzina; fałszywy – osoba jest przekonana że ma wsparcie, ale to nie prawda; system wsparcia, który trzeba uruchomić – przyuczenie rodziny jak osobie pomóc)

• Przygotowanie do dalszego leczenia w sytuacji zaburzeń głębszych

Etapy interwencji kryzysowej:

• Tworzenie kontaktu emocjonalnego i relacji terapeutycznej – dawanie klimatu bezpieczeństwa:

  - spontaniczność

  - empatia – nie pouczać, nie tłumić reakcji emocjonalnych

  - umiejętność słuchania

• Zbieranie informacji nt.

  - stanu zdrowia

  - zagrożeń

  - zasobów

  - Systemu wsparcia (sprawny, nieaktywny, nieobecny)

• Rozwiązanie problemów związanych z kryzysem

  - identyfikacja źródła kryzysu

  - Analiza emocji

  - opracowanie planu rozwiązania kryzysu

  - dystansowanie się wobec problemu

  - nabycie umiejętności samodzielnego działania

  - powrót do środowiska

  Brak samodzielności – rozwiązanie nieefektywne i nabycie zależności