METODOLOGIA BADAŃ PEDAGOGICZNYCH - WA 19.02.2013
dr. Małgorzata Łączyk
Metodologia badań pedagogicznych jest to dział logiki który wyznacza zasady logiczne organizujące proces poznania naukowego. Jest nazywana metateorią, ponieważ stanowi teorię o budowaniu teorii naukowej. Za Mieczysławem Łobockim metodologia jest nauką o metodach i zasadach postępowania badawczego przy czym przez te metody należy rozumieć ogólne dyrektywy rządzące procesem poznania, zaś przez zasady bliżej skonkretyzowane wskazania czynności poznawczych.
Każda dyscyplina naukowa posiada swoją metodologię. Inna jest w naukach humanistycznych, inna w matematycznych, ale w każdej z nich obowiązują jakieś techniki, metody.
Poza metodologią nauk formalnych (ścisłych) wydziela się również metodologię normatywną i stanowi ona zakres ogólnych wskazań określających jak należy prowadzić badanie naukowe zmierzające do poznania jakiegoś fragmentu rzeczywistości.
Wydziela się również metodologię szczegółową i metodologię nauk empirycznych czyli np. pedagogika, psychologia, socjologia.
Osoba która wkracza na drogę poznania naukowego musi:
Musi być zorganizowaną osobą
Musi charakteryzować się otwartością poznawczą – kreatywnością
Musi być obiektywny
Powinna cechować go wytrwałość
Otwartość poznawcza
Intelektualna dociekliwość
Precyzja
Systematyczność
Krytycyzm
Ostrożność
Moralność i etyczność badawcza
Poznanie badawcze za Brzezińskim pozwala realizować 2 główne cele:
Wewnętrzne – osobiste cele badacza
Zewnętrzne – społecznie użytecznościowe i wynikają one z funkcji jaką pełni nauka w społeczeństwie i jej zastosowania do realizacji zadań praktycznych
Każdy proces powinien finalnie wskazywać implikacje praktyczne – „wynika z mojej pracy że…”
Osoba zajmująca się badaniami naukowym powinna podejmować obserwacje badawcze, działać praktycznie.
Teoria naukowa nie pokazuje wprost sprawdzonych metod działania, nie podaje sposobów.
Nauka (teoria) spełnia kilka funkcji:
Deskryptywna – opisowa
Eksplanacyjna – wyjaśniająca
Prognostyczna – przewidująca
Za Krzysztofem Rubachą wymienia czynniki które cechują poznanie naukowe:
Posługiwanie się danymi empirycznymi
Systematyczna obserwacja
Replikacja – możliwość powtórzenia badania
Sceptyczna postawa wobec rzeczywistości
Stosowanie dokładnych narzędzi pomiaru
Posługiwanie się zdefiniowanymi pojęciami
Obiektywizm w formułowaniu wniosków
W naukach społecznych prawa i prawidłowości stanowiące element teorii naukowej mają ograniczony zasięg czaso -przestrzenny (głównym podmiotem zainteresowania jest człowiek a człowiek ma zawsze prawo zmieniać się)
Teoria naukowa według Tadeusza Pilcha jest głównym efektem poznania naukowego. W jej zakres wchodzą prawa, prawidłowości wszystkich twierdzeń o jednolitej dziedzinie i dyscyplinie naukowej. Powinna spełniać pewnie kryteria: powinna ona być uporządkowana, obiektywna, potwierdzona empirycznie, koherentna – spójna (niesprzeczna wewnętrznie) i komunikatywna. Prawidłowości natomiast to: obiektywne i stale powtarzające się związki lub relacje cech zachodzących w rzeczywistości.
METODOLOGIA BADAŃ PEDAGOGICZNYCH - WA 19 .03.2013
TEORIA WYCHOWANIA
Teoria wychowania to zbiór zasadniczych procesów wychowania, funkcji, elementów które składają się na ten proces i powodują że jest optymalny np. w środowisku itd. Do tej teorii można mieć zaufanie ponieważ jest koherentna, jest prawdziwa, potwierdzona.
Teoria psychodynamiczna – dlaczego istnieją w nas bodźce obronne, dlaczego racjonalizujemy
Teoria behawioralna - kwestie związane z warunkowaniem, uczeniem się nawyków
Wiedza potoczna:
Jest zbiorem przypadkowych i osobistych spostrzeżeń, gdyż każdy nas ma inny punkt odniesienia, inne doświadczenia życiowe i jednocześnie cechuje nas skłonność do generalizowania i traktowania pewnych zdarzeń jako typowe.
Jest na pełna niespójności i fragmentaryczności, zadowala się pozorem i złudzeniem faktyczności. Sprzyja szybkiemu ocenianiu i wartościowaniu.
Brak jej uzasadnienia, staje się bezpodstawnie oczywistością i jest to produkt naszych doświadczeń czy doświadczeń naszych bliskich.
Teoria naukowa (wiedza naukowa):
Jest zawsze wiedzą sformułowaną w języku treści pojęciowych, uporządkowaną, spójną i empirycznie uzasadnioną.
Jest gromadzona systematycznie z przestrzeganiem zasad jawności procesu badawczego i intersubiektywnej (czyli dostępnej wielu odbiorcom) kontroli, oraz z dbałością o określenie stopnia ogólności wypowiadanych sądów, oraz stopnia ich pewności
Bogdan Wojciszke – „Nasze postępowanie i rozumienie bardziej zależy od tego jak ten świat rozumiemy, niż od tego jaki on jest w swej istocie. Sposób rozumienia w dużym stopniu odzwierciedla jego naturę, ale w pewnej mierze zależy także od zawartości stanu umysłu człowieka w skutek czego ta sama sytuacja była różnie odczytywana przez różnych ludzi a nawet przez tego samego człowieka przy różnych okazjach"
Badaniem podstaw wiedzy zajmuje się epistemologia i do podstawowych założeń przyjmowanych w nauce należą następujące przesłanki:
natura jest uporządkowana
jest poznawalna
naturalne zjawiska mają naturalne przyczyny
prawdziwość wiedzy musi zostać dowiedziona empirycznie
jeżeli nauka ma nam pomóc w rozumieniu prawdziwego świata to musi być empiryczna
Teoria pełni funkcje opisowe wyjaśniające, prognostyczne, pomaga wyjaśnić, przewidzieć, kontrolować
Osobowość rozproszona – człowiek buduje siebie gromadząc różne informacje, buduje w sposób rozproszony, zbiera informacje o zachowaniach
Osobowość lustrzana – odwzorowuje różnych innych ludzi, przejmuje cały system wartości, jakąś ideologię
Osobowość moratoryjna - moment refleksji, zastanowienia się nad sobą kim jestem.
METODOLOGIA BADAŃ PEDAGOGICZNYCH - WA 16.04.2013
RODZAJE BADAŃ, ORIENTACJE ILOŚCIOWE I JAKOŚCIOWE
Wyjaśnienie naukowe – procedura rozumowania mająca na celu uzyskanie odpowiedzi na pytania: Dlaczego zdażyło się zjawisko X, jaka jest przyczyna zjawiska X, co spowoduje zjawisko X?
Wyjaśnienie jest tym trafniejsze, im więcej przesłanek ma postać praw ogólnych, statystycznych i zachodzi między nimi stosunek wynikania logicznego
Wyjaśnienia można podzielić na 2 typy:
Dedukcyjne – oparte na prawach ogólnych i uniwersalnych
Probabilistyczne – wnioski nie mogą zostać wyprowadzone z całkowitą pewnością
Genetyczne – ustanawia się dlaczego zaszło jakieś zjawisko
Funkcjonalne (T. Pilch) – dowodzi się istnienia zależności czy też zmierza się do określenia czy i jak zjawisko A wpływa na zjawisko B
Baabie dzieli wyjaśnienia na:
Nomotetyczne – zmierza do wyjaśnienia opartego na poszukiwaniu niewielu albo ograniczonej liczby czynników. Nomotetyczne – ograniczone do jednego lub dwóch czynników; W analizie nomotetycznej istnieją 3 główne kryteria obowiązujące przy ustalaniu związków przyczynowych:
Zmienne muszą być empirycznie związane i skorelowane
Zmienna będąca przyczyną ma zawsze charakter pierwotnej wobec zmiennej na którą ona wpływa
Obserwowany skutek nie może być wyjaśniony jako skutek działania innej zmiennej której w modelu nie ujęliśmy a jeżeli tak się dzieje to mamy do czynienia ze związkiem pozornym
Idiograficzne – chodzi o pełne zrozumienie konkretnego zjawiska przy uwzględnieniu wszystkich możliwych czynników przyczynowych. Idiograficzne czyli jakościowe, indywidualizujące
Przewidywanie – jeżeli prawo które stanowi podstawę wyjaśnienia zostało dobrane nietrafnie, to przewidywanie się nie sprawdzi.
Rozumienie – wyróżnia się podejście:
Rozumiejące – wymagające wczucia się w sytuację innych (model idiograficzny)
Predyktywne – oparte na obiektywnych przesłankach i ich weryfikacji (model nomotetyczny)
Prawa naukowe – sa to należycie uzasadnione, dostatecznie sprawdzone twierdzenia nauki mające postać zdań ogólnych lub w przybliżeniu ogólnych. Oznaczają stały i bezwyjątkowy związek pewnych zjawisk.
Prawidłowości nauki – to obiektywne, stale powtarzające się związki lub relacje cech lub zdarzeń zachodzących w rzeczywistości. W nauce i teorii ważną funkcję pełnią pojęcia – cos o przyjmuje określone znaczenie, i dlatego wszyscy rozumiemy pewne pojęcia w ten sam sposób. Wówczas spełniona jest zasada intersubiektywności.
Proces badawczy – jest to całościowy schemat działań których podejmuje się badacz w celu wytworzenia wiedzy. Każdy rozpoczyna się od ustanowienia problemu badawczego, następnie planu badawczego (określenie celu badania, metody badania), pomiaru, analizy i uogólnienia
Natura procesu badawczego ma charakter cykliczny – może trwać długo i może ciągle zaczynać się od nowa
Przebieg procesu badania zależy od: typu badania, a z kolei typ badania wyznaczają jego cele. Cele mogą być zróżnicowane np. mogą być diagnostyczne, diagnostyczno-wyjaśniający (weryfikacyjny), diagnostyczno-praktyczne.
Według Stanisława Juszczyka Badania dzielą się na:
Teoretyczne – polegają na poznaniu, zmierzające do gromadzenia wiedzy teoretycznej pozwalającej budować uogólnienia i generalizacje
Eksploracyjne – mają na celu odkrycie (tylko odkrycie, a nie weryfikację!) pewnych zależności i prawidłowości, czasami tylko w niewielkiej ograniczonej liczbie przypadków.
Weryfikacyjne – polegają na sprawdzeniu skutków zastosowanych rozwiązań a ich celem jest sprawdzenie empiryczne i potwierdzenie bądź zaprzeczenie zachodzących zależności między zmiennymi.
Diagnostyczne – polegają na określeniu stanu rzeczy lub zdarzenia i stwierdzeniu jakie coś jest. Znany jest skutek a poszukuje się przyczyn
Stanisław Palka wymienia następujące typy badań pedagogicznych:
Opisowe i diagnostyczne
Wyjaśniające i weryfikacyjne
Biograficzne
Projektujące i prognostyczne
Porównawcze
Badania w działaniu
Danuta Skulicz – badanie może mieć na celu diagnozę rozumianą jako rozpoznawanie pewnych faktów na podstawie jego objawów (mamy skutek a szukamy przyczyny) mają na celu opis, deskrypcję, i mogą być wstępem do ustalania zależności miedzy zmiennymi.
Na podstawie opracowania Ewy Zaręby można wyróżnić dwie orientacje metodologiczne:
Jest związana z podejściem scjentystycznym (przyrodniczym, pozytywistycznym, eksperymentalnym) – jest to orientacja ilościowa:
Przyjmuje się tu następujące założenia:
Zachowania i działania ludzi przebiegają wg ściśle określonych i stałych reguł
W tym modelu uznaje się ze najbardziej należy cenić metody nauk ścisłych (nie rozmowa, ale test)
Celem tych badań jest wyjaśnienie a więc ustanowienie przyczyny i wyjaśnienie dlaczego coś jest takie a nie inne
Badania te są prowadzone wg ściśle zaplanowanego projektu obejmującego zmienne, hipotezy i wskaźniki – zmienne są liczone i mierzone (kwantyfikacja danych: przekładanie zmiennych na skalę liczbową),
W organizowaniu procesu badawczego z góry uwzględnia się potrzeby metod statystycznych czyli losowy dobór próby, statystyczne procedury analizy danych, ilościowy opis próby
W badaniach tych nie ujmuje się kontekstu czasowo-przestrzennego a zgromadzone dane analizuje się i opisuje w sposób ilościowy
Do zalet badań ilościowych zaliczamy:
Możliwość porównywania badanych zjawisk
Możliwość określenia istotności różnic między zmiennymi
Wyższy wskaźnik obiektywności
Do ograniczeń badań ilościowych zalicza się przede wszystkim brak szerszego kontekstu badanych zjawisk, często pochopne wyciąganie wniosków, nieprecyzyjne określenie badanego zjawiska, niedosyt interpretacji wyników badań, niedokładność ludzkich obserwacji. Badania te narzucają osobom badanym język odpowiedzi.
METODOLOGIA BADAŃ PEDAGOGICZNYCH - WA 30.04.2013
BADANIA ILOŚCIOWE:
Mieczysław Łobocki – właściwości pomiaru:
Pomiarowi przypisuje się cechy trafności, rzetelności i obiektywności. Przełożenie właściwości zmiennych na liczby nazywamy kwantyfikacją. Należy jednak pamiętać że pomiar ma zawsze charakter pośredni i relatywny. Punktem odniesienia są wartości przeciętne, które ustalamy na podstawie opracowanych wcześniej norm.
Pomiar powinien być rzetelny i trafny a rzetelność przekłada się na stałość uzyskiwanych wyników badań wobec tego samego obiektu
Mieczysław Łobocki – trafność:
Trafność oznacza taki stan rzeczy gdy test mierzy to co rzeczywiście ma być mierzone
Rodzaje trafności:
Treściową – treść pytania jest adekwatna do zjawiska jakie nas interesuje i nie wiąże się z żadnym innym zjawiskiem
Prognostyczna – zrealizowana jest wtedy gdy narzędzie pozwala nam przewidywać jakiś stan rzeczy z dużym prawdopodobieństwem
Kongruencyjna – zachodzi ona wtedy gdy wyniki naszego narzędzia, powstałe w oparciu o badanie naszym narzędziem pokrywają się z wynikami badań narzędzi wystandaryzowanych
Teoretyczna – gdy wyniki są zgodne z teorią danego zjawiska
BADANIA JAKOŚCIOWE:
Badania jakościowe to sposoby diagnozowania i analizowania zjawisk w ich kontekście historyczno-społecznym i podmiotowym, wykorzystujące przede wszystkim podejście fenomenologiczne i hermeneutyczne.
Badania jakościowe mają prowadzić do dokładnego poznania świata, zarówno zewnętrznego jak i wewnętrznego oraz jego opisu, interpretacji i wyjaśnienia, zatem badania prowadzą do eksploracji i odkrywania bogatych szczegółów dotyczących tego, jak ludzie tworzą swój świat, co ich otacza, jak reagują na otoczenie i co im się przydarza.
Badania te charakteryzują się holistycznym (całościowym) podejściem nastawionym na indukcyjny opis kontekstu w jakim tkwi badana jednostka w celu zrozumienia sytuacji tak jak ją rozumie badana osoba (Stanisław Palka)
Zalicza się je do tzw. badań miękkich, realizowanych za pośrednictwem nieustrukturalizowanych (niestandaryzowanych) metod i technik badawczych
Zdaniem Silvermana badania te wymagają elastyczności, wychodzenia poza schematy i utarte procedury, zatem wpisana jest w nie postawa kreatywna i zmiana
Bywają nazywane badaniami ugruntowanymi w rzeczywistości
Stanisław Palka – klasyfikacja nazw badań jakościowych:
Metody badań jakościowych
Orientacje metodologiczne
Strategie badań
Badania naturalistyczne
Badania terenowe (przeprowadzane w miejscach w których dzieją się określone wydarzenia i polegają na bezpośrednim obserwowaniu tych wydarzeń)
Badania etnograficzne
Badania fenomenologiczne
Badania uczestniczące
Co można badac:
Badanie związków międzyludzkich (w rodzinie, w szkole)
Pełnione role (kobiety, mężczyzny)
Epizodyczne sytuacje w życiu (rozwód, przestępczość)
Grupy (studenci, gimnazjaliści, drużyna sportowa, grupy mniejszościowe)
Organizacje i społeczności
Światy społeczne (ludzie kultury, nauki, świat ludzi bezdomnych)
Style życia i subkultury
Specyfika badania jakościowego:
Badania zaczynają się od postawienia pytań, a proces poszukiwania odpowiedzi na te pytania ma charakter kolisty
(koło hermeneutyczne – zakłada to że prowadzi się dialog z badanym, buduje się nowe pytania, wprowadza się własne kategorie, co finalnie może doprowadzić do zmodyfikowania programu badawczego)
Przed tymi badaniami nie stawiamy hipotez. Można to robić w toku badań, ale są one tutaj wyłącznie jako naturalny efekt gromadzenia spostrzeżeń i ich funkcją jest dynamizowanie przebiegu badań. Mają charakter osobistych przeświadczeń badacza i pozwalają konstruować kolejne problemy badawcze.
Według Stanisława Palki proces badawczy w schemacie jakościowym porównuje się do drogi w którą wyrusza badacz wyposażony tylko w ogólną mapę, a w trakcie tej podróży mapa staje się coraz bardziej dokładna
Jeżeli metody badań nie pasują badaczowi do przedmiotu badań musi on stworzyć własne metody.
Do podstawowych metod Palka zalicza: obserwację uczestniczącą; wywiady swobodne, narracyjne i introspekcyjne; analizę treści dokumentów biograficznych; metodę biograficzną i badania w działaniu
Szczególnym problemem tych badań jest reprezentatywność, gdyż formalnie ta zasada nie jest spełniona, a w związku z tym wyniki badań nie poddają się uogólnieniu. Aby wyeliminować ten problem stosuje się dobór teoretyczny, oparty o zasadę wypełnienia (wyczerpania) pola badawczego, teoretycznego.
W metodologii badań pedagogicznych obowiązuje również zasada triangulacji badań oznaczającej możliwość łączenia różnych metod, technik, materiałów, czy perspektyw teoretycznych.
METODOLOGIA BADAŃ PEDAGOGICZNYCH - WA 14.05.2013
Metoda „badania w działaniu” – action research
Badacz aktywnie uczestniczy w życiu instytucji, stawia pytania, szuka odpowiedzi, analizuje, pojawiają się hipotezy, pełne uczestnictwo, ingeruje w rzeczywistość.
Metoda „biograficzna” – polega na analizie i interpretacji głównie wypowiedzi ustnych ale również innych dokumentów osobistych (rysunki dzieci, opowiadania, testy sprawdzające czytanie, pisanie) Zakłada wspólnotę odczuć, doświadczeń i przeżyć – trzeba nie zatracić dystansu do tej sytuacji i pozostać „z boku”. Podstawą jest rozmowa, dialog, który stanowi płaszczyznę spotkania. Ważna jest autentyczność, szczerość. W ten sposób powstaje kanał werbalny, kanał emocji który łączy te dwie osoby.
Hipotezy są tu zstąpione przed rozumieniem. Hipoteza stanowi tutaj tymczasowe założenie ale jest poddawane ocenie i ustawicznie weryfikowane. Nie jest ona tutaj niezmienną podstawą badania.
Prekonceptualizacja – wstępne, mgliste założenia nt. tego co potencjalnie może wystąpić.
Badania biograficzne:
Funkcjonowanie rodziny w pokoleniach
Dziecko nadpobudliwe w szkole
Jeśli ankieta – dziecko nadpobudliwe w szkole na podstawie badań diagnostycznych.
To nie są wtedy badania jakościowe.
Dziecko nadpobudliwe w szkole na podstawie studium przypadku, obserwacji uczestniczącej – oznacza że jest to wymiar jakościowy.
Badania biograficzne – sposoby zbierania danych(techniki):
Wywiad narracyjny – wywiad nieskategoryzowany z ogólnym planem pewnego zagadnienia ale bez opracowanego kwestionariusza. Bazuje na pytaniach otwartych, badacz przygotowuje się poprzez pytania otwarte. W rozmowie można wyróżnić 3 fazy:
Otwartego opowiadania
Pytań uzupełniających
Bilansowania
Podstawą są pytania otwarte mające charakter dopełnienia, jednak nie negujemy pytań zamkniętych.
Analiza wyników – złożoność procesu analizy danych jakościowych wynika bezpośrednio z samej specyfiki jakościowych metod badawczych. Różnicę pomiędzy analizą danych ilościowych i jakościowych można przedstawić jako różnicę między analizą słów i liczb. Analiza jest atrakcyjna bo daje przeprowadzającemu ją badaczowi poczucie pewności wynikające z faktu znajomości natury wyników.
Temat badań: „Wpływ postaw rodzicielskich na funkcjonowanie społeczne dzieci 5-6letnich w grupie.”
Wpływ = statystyka.
Spis treści wymaga odwołania się do różnych aspektów np. postawy rodzicielskiej.
Badania rozpoczynają się wyjaśnieniem pojęć związanych z tematem.
Wymagają dużej wprawy, trzeba wiedzieć jakie zmienne w tym temacie występują (zależna- funkcjonowanie społeczne dzieci i niezależna- stanowi przyczynę)
Druga część pracy to metodologia – trzeba zaprezentować swoją koncepcję badania.
Przedmiot i cele badań – trzeba zdefiniować przedmiot badnia i napisać coś o celach najpierw ogólnie z literatury metodologicznej co to są cele jak się klasyfikują, a następnie o swoich celach (np. cele eksploracyjne, twórcze, praktyczne)
Problemy badawcze w pedagogice – trzeba napisać coś ogólnie o problemie badawczym
Metody, techniki i narzędzia badawcze – objaśnić ją, dlaczego ta została wybrana jako najlepsza
Charakterystyka populacji i przebiegu badania – trzeba napisać wszystko dokładnie gdzie były prowadzone badania, w jakim czasie, ile trwały, kto był badany, jaka była procedura.