ZAGADNIENIA DO EGZAMINU Z PRZEDMIOTU SOCJOLOGIA EDUKACJI, W ROKU AKADEMICKIM 2011/2012

1. Socjologia wychowania jako subdyscyplina naukowa – umiejscowienie w systemie nauk, przedmiot socjologii wychowania;

2. Status szkoły w systemie społecznym, główne funkcje społeczne instytucji edukacyjnych;

3. Cechy industrialnego systemu edukacyjnego;

4. Szkoła a system stratyfikacyjny;

5. Założenia nowej socjologii edukacji;

6. Perspektywy teoretyczne w analizie faktów socjalizacyjnych i edukacyjnych;

7. Koncepcja systemu edukacyjnego w ujęciu Talcotta Parsonsa (charakterystyka wychowania w szkole podstawowej i średniej w kontekście założeń strukturalizmu-funkcjonalnego; socjalizacja i selekcja jako funkcje szkoły w ujęciu Parsonsa);

8. Ideologie edukacyjne (ujęcia definicyjne: ideologia, ideologia edukacyjna, interpretacje edukacji w ujęciu konserwatyzmu, liberalizmu, radykalizmu);

9. Wychowanie do demokracji (cechy wzoru osobowego demokraty według Marii Ossowskiej, Józefa Tischnera, cechy systemu demokratycznego wg Piotra Sztompki);

10. Socjalizacja i identyfikacja jako pojęcia socjologiczne, pojęcie socjalizacji pierwotnej i socjalizacji wtórnej, pojęcie znaczącego innego, uogólnionego innego, charakterystyka przejścia od etapu socjalizacji pierwotnej do socjalizacji wtórnej;

11. Środowisko lokalne jako przestrzeń socjalizacji i wychowania;

12. Społeczeństwo postindustrialne jako kontekst kształtowania się środowiska wychowawczego (cechy społeczeństwa postindustrialnego, status uniwersytetu i szkoły wyższej w postindustrializmie);

13. Globalizacja jako kontekst funkcjonowania środowisk wychowawczych (pojęcie globalizacji, aspekty globalizacji: ekonomiczny, polityczny, kulturowy, społeczny, ekologiczny, informacyjny. Perspektywy interpretacyjne globalizacji wg E.Wnuk-Lipińskiego: globalizacja jako rynek światowy, g. jako relatywizacja, g. jako modernizacja i detradycjonalizacja, g. jako homogenizacja lub hybrydyzacja);

14. Pojęcie tożsamości (tożsamość społeczna, grupowa, kulturowa); podstawowe typy tożsamości powstające w kontekście społeczeństwa globalnego (typy tożsamości wyróżnione przez Zbyszka Melosika i Tomasza Szkudlarka, podstawowe typy tożsamości wyróżnione przez Zygmunta Baumana, tożsamość globalnego nastolatka; tożsamość typu insert). Ogólna charakterystyka tożsamości globalnej;

15. Ruch alterglobalistyczny jako odpowiedź na globalizację (definicja ruchów alterglobalistycznych, podstawowe cechy ruchów alterglobalistycznych, ujęcie ruchów alterglobalistycznych jako ruchów przeciwwładzy w ujęciu Ulricha Becka);

16. Pokolenie jako kategoria socjologiczna (ujęcia definicyjne: pokolenie, więź pokoleniowa, konflikt pokoleń. Charakterystyka pokolenia X, pokolenia transformacji systemowej, pokolenia globalnego)

17. Społeczeństwo konsumpcyjne jako kontekst kreowania środowisk wychowawczych (definicja społeczeństwa konsumpcyjnego, podstawowe konsekwencje konsumpcjonizmu: konsekwencje podmiotowe, kulturowe, estetyczne, marketingowe). Znaczenie zjawisk: alienacja podmiotu w procesie (akcie) konsumpcji, fetyszyzacja towaru, rekreacyjne zakupy, konsumpcja na pokaz. Dziecko jako konsument. Znaczenie reklamy; pojęcie doświadczenia kulturowego w ujęciu Deana Mac Cannella; przestrzeń hipermarketu i reklama w ujęciu Jeana Baudrillarda)

18. Miasto jako środowisko wychowawcze - procesy urbanizacyjne, miejski styl życia, gettoizacja przestrzeni miasta;

19. Społeczeństwo obywatelskie, partycypacja społeczna, emancypacja, kapitał społeczny, anomia, trauma, rehabilitacja społeczna;

20. Zmiana społeczna a procesy wychowania i edukacji w społeczeństwie tradycyjnym, nowoczesnym i ponowoczesnym;

21. Marginalizacja społeczna, ekskluzja, asynchronia zmian społecznych;

22. rodzina jako środowisko wychowawcze (ponowoczesne, alternatywne formy rodziny; relacja czysta w interpretacji Anthonyego Giddens’a);

23. Kultura popularna jako kontekst wychowania (kultura jako tekst, intertekstualność kultury popularnej, kierunki dekodowania tekstu wg Stuart’a Hall’a);

24. Socjologia wychowania w ujęciu Floriana Znanieckiego;

25. Charakterystyka koncepcji wiedzy/władzy Michela Foucault;

26. Kredencjonalizm i inflacja dyplomów w ujęciu Randalla Collinsa;

27. Charakterystyka koncepcji reprodukcji społecznej i przemocy symbolicznej Jeana-Claude’a Passeron’a i Pierre’a Bourdieu;

28. Koncepcja kodów kulturowych Basila Bernsteina (kod ograniczony, kod rozwinięty);

29. Jakościowe i ilościowe strategie badań naukowych w socjologii wychowania.

1. Socjologia wychowania jako subdyscyplina naukowa –

S o c j o l o g i a – bada relacje między jednostkami a społeczeństwem; analizuje sposób, w jaki struktury społeczne i praktyki społeczne kształtują jednostki oraz sposób w jaki są przez nie kształtowane.

S u b d y s c y p l i n y socjologii; socjologia:

• Rodziny

• Prawa

• Wiedzy

• Wychowania

• Edukacji

• Polityki

• Nauki

• Religii

• Dewiacji i przestępczości

• Sztuki

• Wojska i wojny

• Przemysłu i pracy

Umiejscowienie w systemie nauk,

Socjologia wychowania w systemie nauk:

1. Socjologia wychowania według Krzysztofa Olechnickiego i Pawła Załeckiego –

dział socjologii zajmujący się szeroko pojmowanym środowiskiem wychowawczym, formalnie i nieformalnie zorganizowanym procesem uspołecznienia dzieci i młodzieży, funkcjami i strukturą tego procesu, instytucjami i nieformalnymi grupami zaangażowanymi w procesie wychowawczym, oświatą, szkolnictwem i innymi elementami systemu wychowawczego

1. Wychowanie według Floriana Znanieckiego

Jest to działalność społeczna podejmowana wobec jednostki będącej kandydatem na członka danej grupy społecznej. Polega ono na kierowaniu procesem rozwojowym wychowanka, wymaga czynnego uczestnictwa obu podmiotów procesów wychowawczych – wychowawcy i wychowanka.

Zadaniem wychowawcy jest także oddziaływanie na wychowanka, aby ten w końcu procesu wychowawczego upodobnił się do założonego w ramach określonej struktury społecznej wzoru.

W ujęciu Znanieckiego jednostka traktowana jest jako funkcjonująca w kontekście różnych struktur społecznych – w efekcie w procesie wychowawczym wychowawca nie wpływa na izolowanego wychowanka, ale na układy społeczne.

Proces wychowawczy według Znanieckiego to proces urabiania wychowanka według pewnego wzoru.

Według niego wychowanie realizowane jest w środowisku wychowawczym, które jest odrębnym środowiskiem, jakie grupa przygotowuje dla osobnika mającego zostać jej członkiem po odpowiednim przygotowaniu.

1. Wychowanie według Stanisława Kowalskiego

Proces wychowawczy to przekazywanie kolejnym pokoleniom dorobku kulturowego poprzednich pokoleń, jak również przygotowanie kolejnych pokoleń do uczestnictwa w procesie postępu społeczno – kulturowego

Jest traktowany jako dorastanie do zadań wynikających z etapu rozwoju społeczeństwa.

Jest realizowany zarówno w kontekście zinstytucjonalizowanych, jak i niezinstytucjonalizowanych wpływów i oddziaływań

Proces wychowawczy według Kowalskiego jest realizowany w obrębie dwóch płaszczyzn: szerokiej – niezamierzone wpływy na wychowanka; wąskiej – świadome i zamierzone kształtowanie wychowanka

1. Proces wychowawczy według Andrzeja Radziewicz – Winnickiego

Proces polegający na adaptowaniu poszczególnych jednostek do ról w przypisanych do przypadającego im miejsca w strukturze społecznej, na przekazaniu określonych wzorów zachowania się i charakterystycznej dla danej grupy kultury, na wpajaniu odpowiednich nawyków oraz określonych typów reakcji. Funkcje te realizują zarówno same grupy, jak też powołane przez nie instytucje formalne, np. szkoły.

Wychowanie odbywa się także wśród układów i grup nieformalnych, do których zaliczamy grupy rodzinne, koleżeńskie, lokalno – regionalne powstające przeważnie w miejscu zamieszkania jednostki.

Socjologia w systemie nauk:

socjologia współpracuje z:

• Psychologią

• Antropologią

• Naukami politycznymi

• Ekonomią

• Historią

• Filozofią

Oraz studiami interdyscyplinarnymi:

• Regionalne

• Feministyczne

• LGBT

• Etniczne

Przedmiot socjologii wychowania;

P r z e d m i o t socjologii – wg. Jana Szczepańskiego

• Zjawiska i procesy powstawania różnych form zbiorowego życia ludzi

• Struktury różnych zbiorowości ludzkich

• Zjawiska oraz procesy zachodzące w zbiorowościach ludzkich będącego efektem wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie

• Siły skupiające i rozbijające zbiorowości ludzkie

• Zmiany oraz przekształcenia zachodzące w zbiorowościach ludzkich

1. Status szkoły w systemie społecznym, główne funkcje społeczne instytucji edukacyjnych;

• Status szkoły w systemie społecznym –

• szkoła jest syntezą ról społecznych związanych z określoną zbiorowością społeczną, zlokalizowaną w czasie i przestrzeni, wpływającą na zachowanie i postępowanie ludzi, umożliwiającą im działanie w różnych dziedzinach.

• Treść społeczna i funkcje szkoły są ściśle związane z charakterem wychowania i edukacji.

• Wraz ze zmianami zachodzącymi w strukturze społeczeństwa, w materialnych warunkach jego bytu i świadomości społecznej zmieniają się cele i treści wychowania.

• Przez funkcje szkoły rozumie się określony sposób działania związany z rozwijaniem i zaspokajaniem potrzeb oraz aspiracji społeczeństwa, zwłaszcza w zakresie edukacji i wychowania.

• Wpływ szkoły na życie społeczne i kształtowanie osobowości ludzi łączy się z układem mechanizmów zewnętrznych i wewnętrznych regulujących zachowanie człowieka i przebieg jego kariery szkolnej. Istotne znaczenie ma tutaj zwłaszcza społeczno-historyczny charakter szkoły, jej dziedzictwo przeszłości, wywierające wpływ na życie i potrzeby ludzi, na wnoszenie nowych wytworów i wartości.

• Główne funkcje społeczne instytucji edukacyjnych:

  • funkcja socjalizacji wtórnej

  • funkcja integracji społecznej

  • funkcja kontroli społecznej

  • alokacja (dotyczy przygotowania uczniów do zajęcia określonej pozycji w systemie zawodowym oraz w hierarchii społecznej).

1. Cechy industrialnego systemu edukacyjnego;

Społeczeństwo industrialne (przemysłowe):

• Rozwój technologii

• Rozwój organizacji biurokratycznych i aparatu administracyjnego

Cechy systemów edukacyjnych w nowoczesnych społeczeństwach przemysłowych:

• Wszystkie szkoły tworzą jeden, poddany kontroli państw system

• System szkoły jest hierarchiczny

• System szkoły jest drożny

• Wzrastająca rola formalnych świadectw i certyfikatów

• Upowszechnienie oświaty

• Podnoszenie poziomu powszechnego wykształcenia

• Upowszechnienie coraz wyższych poziomów wykształcenia

• Zmiana kryteriów analfabetyzmu („analfabetyzm funkcjonalny”)

1. Szkoła a system stratyfikacyjny;

Funkcje szkoły jako instytucji społecznej:

• Kształcenie

• Socjalizacja wtórna

• Wychowanie

• Alokacja

• Selekcja

• Kontrola społeczna

• Zachowanie spójności społecznej

Zasada merytokracji – szkoła jest traktowana jako instytucja wyrównująca szanse. Zasoby społeczne powinny być poddawane dystrybucji odpowiednie do kryteriów równości szans dotycząca uczestnictwa w przestrzeni edukacyjnej jest traktowana jako podstawowy warunek realizacji równości w obrębie całego społeczeństwa,

Nierówności edukacyjne najczęściej interpretowane są przez pryzmat Sans i ograniczeń odniesienia sukcesu szkolnego przez dzieci i młodzież o różnych celach stratyfikacyjnych.

1. Założenia nowej socjologii edukacji;

N o w a s o c j o l o g i a e d u k a c j i :

1. Nurt teoretyczny i paradygmatyczny; wyodrębnił się w latach 70. XX wieku

• Posiada charakter jakościowy i interpretacyjny

• Należy do grupy teorii krytycznych

• Bazuje na takich interpretatywnych modelach teoretycznych jak: interakcjonizm symboliczny, fenomenologia, etnometodologia, socjologia wiedzy, marksizm i neomarksizm, a przy tym nawiązuje głównie do myśli społecznej K. Marksa, E. Durkheima, Georga Herberta Meada, Alfreda Schutza. P. Bergera.

• Przy tym wyłącza interpretacje specyficzne dla pozytywizmu i socjologii tradycyjnej.

• Zogniskowana była głównie na krytycznej analizie społecznej konstrukcji rzeczywistości poprzez realizację procesów

1. USA – badania z zakresu socjologii edukacji w tatach 70. X wieku były zogniskowane wokół zagadnień edukacyjnych nierównego dostępu do zasobów edukacyjnych oraz nierównych szans odniesienia sukcesu

Wielka Brytania – przedmiot najczęściej łączony z problemami sprawowania kontroli nad wiedzą przekazywaną w przestrzeni szkolnej, co znajduje wyraz w relacjach interpersonalnych w przestrzeni szkoły, preferowanych kodach językowych oraz konstruowanym programie nauczania.

1. „N o w a” socjologia ponieważ wyodrębniła się jako krytyka porażki reform oświatowych lat 60., a których rozwiązania wdrażane były poprzez nawiązywanie do tradycyjnych modeli badawczych (Sasha, 1997)

Zakładano, że:

• Zjawiska muszą być poddane analizie krytycznej głównie ukierunkowanej na ich relacje z przestrzeniami władzy należy wypracować nowe modele edukacji inkluzyjnej podważającej aktualnie uprawomocnione relacje i kontestującej arbitutalnie ustanowione relacje władzy

• Jej przedstawiciele zakładali, iż efektem prowadzenia nowego rodzaju badań może być bardziej dogłębne zrozumienie procesów zachodzących w przestrzeni edukacyjnej, w tym rozumienie stosowanych kodów językowych oraz programów edukacyjnych

1. Krytyka – koncepcja idealistyczna, subiektywistyczna, pomijająca czynniki i ograniczenia strukturalne

1. Perspektywy teoretyczne w analizie faktów socjalizacyjnych i edukacyjnych;

K i e r u n k i t e o r e t y c z n e w interpretacji zjawisk edukacyjnych; teoria:

• funkcjonalna

• konfliktu – szkołą działa w interesie grupy dominującej

• interakcjonistyczna

• kodów językowych Basila Bernsteina

• reprodukcji kulturowej, kapitału kulturowego, przemocy symbolicznej Pierre’a Bourdien

• rywalizacji kulturowej i rytuałów interakcyjnych Randolla Collinsa

• instytucjonalna Johna Meyera

• postmodernistyczna, krytyczna (Sadomik, 2007)

Główne modele teoretyczne w interpretacji zjawisk wychowawczych wg Terry’ego Wotherspoona :

1. Strukturalizm funkcjonalny,

2. Socjologia interpersonalna,

3. Teoria krytyczna.

• Teoria konfliktu to typowa teoria krytyczna. Instytucja szkoły pełni inną funkcję niż formalnie. Można w nią włączyć teorię Pierre’a Bourdieu – wg niego teza wyrównywania różnic społecznych nie istnieje w szkole.

• Teoria funkcjonalna ( Emil Durkheim, Talcott Parsons)

E. Durkheim założył, że edukacja sprzyja specjalizacji. Ujął edukację jako fakt społeczny.

Pytanie : Dlaczego wraz ze wzrostem autonomii członków społeczeństwa w systemach wzrasta jednocześnie jego spójność?

Odp.: Bo edukacja jest faktem, który sprzyja integracji społeczeństwa oraz rozwinięciu przez jednostkę świadomości własnej przynależności do społeczeństwa.

T. Parsons wymienił takie funkcje edukacji :

• Socjalizacji,

• Alokacji – przygotowanie podmiotów do objęcia jakiejś funkcji w społeczeństwie,

• Reorganizacji osobowości w kierunku wzorców i norm uniwersalnych – czł. uzyskuje zdolność do identyfikowania się z normami , które są specyficzne dla rodziny w różnych klasach , dla określonych grup etnicznych w rodzinie,

• Selekcji – ma określać charakter instytucji edukacyjnych , do których idzie jednostka ze względu na czas i specjalizacje Cele szkoły:

• Intelektualne ( kształcenie w zakresie podst. kompetencji, transmisja wiedzy specyficznej, stymulowanie uczniów)

• Polityczne (wypracowanie posłuszeństwa, przygotowanie obywateli, asymilacja przedstawicieli różnych grup etnicznych, nauczenie podst.praw obowiązujących w społeczeństwie)

• Społeczne – socjalizowanie dzieci w zakresie zróżnicowanych ról społecznych , wzorów behawioralnych, wartości obowiązujących w społeczeństwie.

• Ekonomiczne (przygotowanie do wypełniania ról zawodowych, dokonywanie selekcji alokacji zakresie różnych ról zawodowych)

• Strukturalizm funkcjonalny – poszczególne instytucje szkolne są analizowane pod kątem przydatności dla społeczeństwa ( funkcji ).

H. Domański , Struktura społeczna – układ relacji między ludźmi, organizacjami i instytucjami jakie występują w mikro, mezo i makrostrukturze. S. Ossowski , Struktura społeczna – -> Zależności wynikające z podziału pracy, ->Zależności wynikające z relacji , dominacji i podporządkowania , ->Relacje więzi społecznych , dystansów społecznych, antagonizmów.

Struktura społeczna wg T. Parsonsa – jest systemem relacji między jednostkami . Jednostki owe realizują wzajemnie zależne role. Realizacja owych ról jest podporządkowana wzorom i normom. Rola społeczna stanowi ogniwo łączące jednostkę jako byt psychologiczny ze strukturą społeczną. Interpretacja strukturalizmu funkcjonalnego wg T. Parsonsa – Społeczeństwo tworzy relatywnie trwały stabilny układ elementów. Jest to struktura zintegrowana. Poszczególne elementy pełnią wzajemnie na rzecz siebie określone funkcje a każda struktura opiera się na konsensusie wartości uznawanych przez jej członków. Parsons założył, że selekcja w szkole jest dokonywana na bazie ocen. Ocena jest wypadkową dwóch elementów: zadaniowe osiągnięcia jednostki oraz czynniki askryptywne – przypisane statusowi jednostki. Są związane ze statusem społecznym rodziny ucznia, jego płcią, przynależnością etniczną , rasą itp.

• Teoria reprodukcji kulturowej, kapitału kulturowego i przemocy symbolicznej Pierre’a Bourdieu

Kapitał kulturowy jest systemem specyficznych kompetencji, wiedzy o świecie kompetencji interpersonalnych obyczajowości, które jednostka przyswaja w toku socjalizacji. Kapitał posiada w znacznym stopniu charakter stratyfikacyjny. Reprodukcja kulturowa - odtwarzanie habitusów i kapitałów kulturowych a pośrednio jest związana z odtwarzaniem systemu stratyfikacyjnego. Reprodukcja kulturowa to proces, w którym szkoła i inne instytucje społ. utrwalają nierówności społ.; to swoistego rodzaju dziedziczenie , przenoszenie nierówności z pokolenia na pokolenie, rodzina determinuje dalsze losy. Szkoły utrwalają zróżnicowanie wartości, poglądów społ., które nabywamy we wczesnym okresie życia(trzymamy się razem tych, którzy są do nas podobni). Przemoc symboliczna jest systemem subtelnych ukrytych działań podejmowanych w ramach instytucji edukacyjnych mających na celu skłonienie jednostek do podjęcia habitusu ( czyli modelowego stylu życia)klasy dominującej. Bourdieu założył, że społeczeństwo jest podzielone na klasy, które są odtwarzane (reprodukowane ) przez siłę symboliczną. Klasa dominująca narzuca definicję świata społecznego stosując siłę symboliczną i jest to definicja zgodna z jej interesem.

• Teoria kodów językowych B. Bernsteina

• Język jako nośnik genów społecznych

• Kody językowe: rozbudowany i ograniczony. Wskazywał na znaczenie języka dla rozwoju jednostki. Na etapie socjalizacji pierwotnej - w rodzinie jest rozwijany określony kod językowy , rozbudowany albo ograniczony, który w różnym stopniu stymuluje rozwój rozwój aspiracji człowieka, kompetencji, alternatywnej oceny rzeczywistości oraz alternatywnej definicji własnej tożsamości. Dzieci klasy średniej odpowiednio wcześniej są zachęcane do definiowania własnej tożsamości, zainteresowań – jest zachęcane aby obiekty znajdujące się w jego zasięgu postrzegały przez pryzmat osiągnięcia celu. Sprzyja to rozwojowi, przyswajaniu pojęć abstrakcyjnych. Dzieci z niższych poziomów stratyfikacyjnych statystycznie częściej są wychowywane w klimacie zorientowanym na teraźniejszość. Oba typy socjalizacji są związane z dominacją zróżnicowanych kodów językowych. W modelu socjalizacyjnym klasy średniej dominuje kod rozbudowany – sprzyja on kreatywności, charakteryzuje go bogactwo określeń. Stwarza większe szanse rozwoju stratyfikacyjnego i lepszy dostęp do edukacji wyższej. Ograniczony kod dominuje w środowisku robotniczym. Charakteryzuje się krótkimi, często niedokończonymi zdaniami o ubogiej konstrukcji, w efekcie budowanie skomplikowanych ciągów logicznych jest utrudnione.

• Teoria rywalizacji kulturowej i rytuałów interakcyjnych Randalla Collinsa.

Edukacja to rodzaj kapitału społecznego – będzie przedmiotem rywalizacji dostępu do edukacji. Silny rozwój edukacji na szczeblach wyższych w społeczeństwie industrialnym. Edukacja jest kapitałem ale też towarem – przedmiotem konsumpcji. W społeczeństwach nowoczesnych i późno nowoczesnych edukacja jest jednym z głównych kryteriów określających pozycje społeczne jednostki oraz możliwości awansu społecznego. Wyznacznikiem wykształcenia są dyplomy , świadectwa, certyfikaty. Ma miejsce fetyszyzacja dyplomów – im więcej dyplomów tym większe są szanse na rynku. Ważna jest też jakość certyfikatu – ranga instytucji edukacyjnej. Jest to zjawisko kredencjalizmu – fetyszyzacja. Na rynku jest za dużo instytucji wydających certyfikaty. Dlatego powstaje inflacja dyplomów – nadwyżka dyplomów na rynku, podaż przekracza popyt potencjalnych pracodawców na absolwentów posiadających dyplomy. Wartość ulega obniżeniu.

Istnieją dwa typy mobilności – przechodzenia na kolejne poziomy edukacji: Sponsorowana – nie jest związana z zasadą merytokracji, jest związana z cechami przypisanymi jednostce, z systemem klasowo- segregacyjnym. Polega na preferencji kształcenia młodzieży pochodzącej z rodzin o wysokich pozycjach stratyfikacyjnych w szkołach elitarnych. Część młodzieży elitarnej jest kształtowana elitarnie. Kategoria rywalizacji nie istnieje – konkurencji też nie ma. Konkurencyjna – podporządkowana zasadzie merytokracji, młodzież rywalizuje na bazie własnych kompetencji oraz wyników uzyskanych w trakcie egzaminów o miejsca na kolejnych szczeblach edukacji. Pozornie czynnik stratyfikacyjny jest nieważny. Kategoria rywalizacji i konkurencji istnieje.

• Teoria krytyczna w odniesieniu do refleksji nad edukacją obejmuje:

• Pedagogikę krytyczną,

• Pedagogikę feministyczną,

• Edukację antyrasistowską.

Krytyczna teoria społeczna. Jak wskazuje Sasha Roseneil ( prof. na Uniwersytecie w Leeds) mniej popularne pozycje w obrębie teorii społecznej zajmują:

1. Krytyczna teoria rasowa,

2. Studia postkolonialne,

3. 3.Studia LGBT( Lesbian, Gay, Bisexual, Transgender Studies), 4.Studia Queer.

1)Heteronormatywność - jeden z kluczowych terminów teorii queer, określający konfigurację kultury sprowadzającą seksualność do heteroseksualności. Wszechobecne w normach społecznych, prawnych i w kontaktach społecznych założenie, że wszyscy ludzie są heteroseksualni oraz że podejmują tradycyjne role płciowe.

2)Krytyczna interpretacja roli szkoły w procesie reprodukowania relacji genderowych ( czyt. dżenderowych, czyli płciowych) oraz aspiracji edukacyjnych i zawodowych w odniesieniu do dzieci i młodzieży obojga płci. Relacje genderowe – płeć społeczna, sex - biologiczna i gender – zestaw ról społecznych, norm określanych do płci definiowanych kulturowo społecznie. Rodzaje feminizmu:

• Feminizm liberalny ( odniesienie do przestrzeni edukacji) – zogniskowana na problemach równego dostępu przedstawicieli obojga płci do zasobów społecznych , doświadczeń i możliwości, interpretacja modelu patriarchalnego jako nieadekwatnego do późnonowoczesnych warunków społecznych,

• Feminizm krytyczny – zogniskowanie refleksji na dyskursie androcentrycznym, etnocentrycznym w społeczeństwach wielorasowych preferujących dyskurs rasy białej o charakterze transmitowanej w przestrzeni szkolnej wiedzy. Obejmuje krytykę modeli seksistowskich traktowanych jako pochodna dominujących w społeczeństwie struktur patriarchalnych,

• Feminizm marksistowski – model patriarchalny i kapitalistyczny współpracują ze sobą. Feminizm z kolei zogniskowany jest na poszukiwaniu kierunków realizacji fundamentalnej zmiany społecznej. Jednocześnie jednak zmiana owa bazuje na konieczności dokonania modyfikacji w obrębie specyfiki struktury samego społeczeństwa – a przestrzeń edukacyjna nie dysponuje wystarczającymi środkami do realizacji tej zmiany,

• Feminizm radykalny – patriarchat jest podstawa agresji kobiet przez mężczyzn. Jest to relacja funkcjonująca niezależnie od równoległego do niej porządku kapitalistycznego w efekcie zmian w rynku pracy nie muszą powodować radykalnych zmian w relacji między przedstawicielami obojga płci. Podobnie jak f. marksistowski uważa, że proces zmiany bazuje na konieczności modyfikacji struktury społeczeństwa i dochodzi do tych samych wniosków.

• Czarny feminizm – krytyka modelu seksistowskiego i rasistowskiego. Analizowane są doświadczenia dziewcząt i kobiet rasy czarnej w przestrzeni edukacyjnej; zagadnienia seksizmu i rasizmu prezentowane przez nauczycieli; traktowanie kobiet czarnych i osób rasy czarnej jako problemu w przestrzeni edukacyjnej . Jest to model antyseks. i antyrasistowski.

3)Teoria LGBT – analizie poddawane są strategie w ramach , których patriarchalny porządek społeczny kontroluje tożsamość psychoseksualną i traktuje jako arbitralnie uznaną normę modeli heteroseksualności. Jednocześnie w ramach modeli LGBT zakłada się , że nadanie uprzywilejowanego statusu perspektywie heteroseksualnej powoduje marginalizację funkcjonowania społecznego osób homoseksualnych, biseksualnych, transgenderowych (są to tożsamości wyciszane w przestrzeni edukacyjnej) – nadawanie marginalnego statusu, pomijanie.

Teoria poststrukturalna(odniesienie do feminizmu i LGBT)–interpretacja seksizmu jako normali-zacyjnej strategii realizowanej poprzez dominujące, odporne na zmianę dyskursy regulatywne.

1. Koncepcja systemu edukacyjnego w ujęciu Talcotta Parsonsa

T e o r i a f u n k c j o n a l n a –Talcott Parsons (1902 – 1979)

Rola edukacji, interpretacja T. Parsonsa - funkcje edukacji (realizowane na każdym etapie edukacji):

• Socjalizacja

• Alokacja

• Selekcja

• Reorganizacja osobowości w kierunku wzorów i norm uniwersalistycznych

Teoria funkcjonalna:

1. cele intelektualne działania szkoły:

• Kształcenie w zakresie podstawowych kompetencji takich jak czytanie, pisanie, kompetencje matematyczne

• Transmisja wiedzy specyficznej (np. w zakresie znajomości literatury, historii, nauk matematyczno – przyrodniczych)

• Stymulowanie uczniów do rozwoju wyższych kompetencji intelektualnych takich jak analiza, synteza, zdolność dokonywania ewaluacji

1. cele polityczne:

• wypracowanie posłuszeństwa wobec obowiązującego porządku politycznego

• przygotowanie obywateli uczestniczących w istniejącym porządku politycznym

• asymilacja przedstawicieli różnych grup kulturowych w ramach wspólnego porządku politycznego

• nauczenie dzieci podstawowych prac obowiązujących w społeczeństwie

1. cel społeczny:

• socjalizowanie dzieci w zakresie zróżnicowanych ról społecznych, wzorów behawioralnych, wartości obowiązujących w społeczeństwie

1. cele ekonomiczne:

• przygotowanie uczniów do wykonywania w przyszłości ról zawodowych

• dokonywanie selekcji alokacji jednostek w zakresie różnych ról zawodowych w ramach społecznego podziału pracy

charakterystyka wychowania w szkole podstawowej i średniej w kontekście założeń strukturalizmu-funkcjonalnego; socjalizacja i selekcja jako funkcje szkoły w ujęciu Parsonsa);

• Szkoła podstawowa - Środowisko szkoły stanowi przestrzeń wyrabiania poczucia obowiązku, przystosowuje do pełnienia ról społecznych, wdraża do uznanych społecznie systemów wartości .Jest przestrzenią, gdzie człowiek spotyka się z formalną oceną i selekcją . Selekcja jest realizowana poprzez zasadę merytokracji i są to osobiste osiągnięcia jednostki. Czynniki askreptywne są niezgodne z założeniami zasady merytokracji i odnoszą się do takich kategorii jak pochodzenie społeczne, płeć, przynależność etniczna. Na poziomie szkoły podstawowej o sukcesie ucznia decydują przynależność etniczna , rasa itp.

• Szkoła średnia - Tu akcent pada na jakościowy aspekt osiągnięć ucznia. Szkoła powinna rozpoznawać szczególne uzdolnienia ucznia. Zadaniem szkoły średniej jest różnicowanie uczniów na takich którzy po skończonej edukacji pójdą do pracy i tych którzy podejmą dalszą edukację na uczelniach wyższych. Traci tu znaczenie czynnik askreptywny, uczniowie pochodzą z rozległego terenu geograficznego, co ogranicza znajomość rodziny czy statusu społecznego. Słabsza jest również współpraca miedzy domem ucznia a szkołą.

• Socjalizacja – przekazywanie jednostce kompetencji niezbędnych do funkcjonowania w społeczeństwie.

• Selekcja – wyłonienie uczniów uzdolnionych, dokonanie zróżnicowania na zdolnych i przeciętnych.

1. Ideologie edukacyjne; ujęcia definicyjne:

Ideologia, ideologia edukacyjna:

I d e o l o g i a :

• W ujęciu socjologicznym – szeroki zbiór idei i poglądów o świecie wyznawanych przez grupy ludzi.

• Szeroki zbiór idei i poglądów o edukacji, które są przyswojone i wyrażane przez grupy ludzi.

• K. Marks – zbiór idei; abstrakcyjna i z gruntu fałszywa myśl o społeczeństwie, bazująca na fałszywej świadomości, gdzie nieznane są prawdziwe motywy tworzenia danego systemu przekonań na temat społeczeństwa.

• Inna interpretacja Marksa – prawo, polityka, religia, estetyka oraz filozofia, traktowane są jako przekonania, w których ludzie stają się nieświadomi konfliktu powstającego w wyniku warunków procesu produkcji oraz zachodzących w nim zmian.

• Kontekst psychologiczny – uwzględniane są uporządkowane hierarchicznie postawy oraz poglądy jednostek.

K l a s y f i k a c j e ideologii edukacyjnych:

1. F. O’Neill’a:

• Fundamentalizm

• Intelektualizm

• Konserwatyzm

• Liberalizm

• Libertynizm

• Anarchizm edukacyjny

1. J. Raynor’a:

• Ideologia arystokratyczna

• Burżuazyjna

• Demokratyczna

• Proletariacka

1. Dawies’a:

• Ideologia konserwatywna

• Rewizjonistyczna

• Romantyczna

• Demokratyczna

1. Mirosława J. Szymańskiego:

• Neokonserwatyzm

• Neoliberalizm

• Nurt demokratyczny (w niektórych przypadkach przybierający formy radykalne – teoretycy reprodukcji – Pierre Bourdien, teoretycy transformacji – Peter McLaren, Henry Giroux)

8 pól problemowych, które pozwalają wyodrębnić zróżnicowane ideologie edukacyjne (F. O’Neill):

1. Ogólny cel edukacji

2. Zadania szkoły

3. Status dziecka w procesie uczenia się

4. Rodzaj administracji i nadzoru oświatowego

5. Charakter programów szkolnych

6. Treści programowe

7. Metody nauczania i oceniania

8. Proces wychowawczy

Interpretacje edukacji w ujęciu konserwatyzmu,

K o n s e r w a t y z m / N e o k o n s e r w a t y z m :

1. Neokonserwatyzm:

• Jest współczesną formą konserwatyzmu

• Związany jest z zasadami poszanowania tradycji, ciągłości kulturowej i zachowania tradycyjnych wartości

• Jest on związany z preferencją dla rzeczywistości nowoczesnej, podczas gdy tradycjonalizm podkreśla preferencje wobec tradycji

• Edukacja traktowana jako niezbędna do zapewnienia dobrobytu społecznego postępu gospodarczego ochrony moralnych wartości życia

• Szkoła traktowana jako instytucja wychowująca dzieci i młodzież oraz zapewniająca dostęp kadr do gospodarki

• D. E. Hirsch – wspólny „trzon programowy” umożliwia wszystkim uczniom uzyskanie jednakowego zestawu wiedzy, co jest warunkiem rozwijania wspólnoty kulturowej narodu

1. Preferencja wobec tradycji i dotychczasowej drogi rozwojowej:

• Ma miejsce niechętne ustosunkowanie wobec nowych kierunków nauk społecznych, gdzie wskazuje się na niebezpieczne tendencje rewizjonistyczne i brak poszanowania dla kanonów, występuje również niechętnie ustosunkowanie do postmodernistycznego relatywizmu, jest on przeciwstawny modernistycznego koncepcji współczesnej nauki

1. Konserwatyzm w ujęciu psychologicznym – postawa charakteryzująca się przywiązaniem do istniejącego stanu rzeczy w społeczeństwie oraz niechęcią do wprowadzania gwałtownych zmian i nowości

2. Konserwatyzm według Hansa J. Eysenck’a (1916 – 1997); współistnieje z następującymi cechami:

• Etnocentryzm

• Surowe wychowanie

• Postawy religijne

• Patriotyzm

Interpretacje edukacji w ujęciu liberalizmu,

L i b e r a l i z m / n e o l i b e r a l i z m :

1. Kluczowe cechy według Jerzego Szackiego:

• Indywidualizm – przekonanie, że społeczeństwo składa się z sumy jednostek

• Utylitaryzm – ocenianie działań i instytucji ze względu na stopień, w jakim likwidują cierpienie i maksymalizują przyjemność poszczególnych jednostek

• Przekonanie o samoregulacji systemu społeczno – gospodarczego

• Założenie i niezależności systemu społeczno – gospodarczego od systemu politycznego

1. Cechy według Jana Lutyńskiego:

• Uznanie racjonalistycznej i indywidualistycznej koncepcji natury ludzkiej

• Uznanie atomistycznego koncepcji społeczeństwa

• Założenie, że wolne i nieskrępowane działanie jednostek doskonalących swoje zdolności indywidualne i dążących do zaspokojenia własnych potrzeb jest źródłem dobrego funkcjonowania i postępu całego społeczeństwa

1. Wolność – jest wartością liberalizmu preferowaną, równość wobec prawa, tolerancja czyli uznanie prawa do różnorodności.

Interpretacje edukacji w ujęciu radykalizmu:

N u r t r a d y k a l n y :

• Podejmowana jest krytyczna diagnoza istniejącego stanu społeczeństwa

• Wskazywane są przejawy dysfunkcji instytucji administracyjnych, politycznych, gospodarczych, dehumanizacyjny charakter ostrej rywalizacji i konkurencji rynkowej

• Wskazywany jest rozpad dotychczasowych struktur i modeli życia społecznego

Przedstawiciele tego nurtu dzielą się na 2 grupy:

1. T e o r e t y c y r e p r o d u k c j i :

• Dokonywanie diagnozy i prób wyjaśnienia istniejącego stanu rzeczy

• System edukacji traktowany jako niemogący wyjść poza ogólne ramy systemu społecznego w efekcie transmitując wzorce społeczne, zaś modyfikacje, jakie może wprowadzić, są dobre

• Bazowanie na założeniach koncepcji strukturalno – funkcjonalnej, konfliktowej i interakcjonistycznej

• Według Bowles’a i Gintis’a jakość instytucji szkolnych jest odpowiedzią na wcześniejszą sytuację gospodarczą. Oświata pełni wobec gospodarki funkcje usługowe:

• przygotowuje odpowiednią liczbę wykwalifikowanych kadr

• odtwarza i umacnia kapitalistyczne stosunki produkcji

• przygotowuje siłę roboczą dla przedsiębiorstw

1. T e o r e t y c y t r a n s f o r m a c j i (Peter McLaren, Henry Giroux) :

• Szkoły nie są biernymi ogniwami machiny społecznej, ale mogą być aktywnym czynnikiem zmiany

• Określony zakres autonomii szkoły w społeczeństwie pozwala na inicjowanie przez nią zmian społecznych

• Szkoła traktowana jako nie pełniąca jedynie funkcji usługowych wobec gospodarki i społeczeństwa, ale współtworząca społeczeństwo demokratyczne, gdyż może stanowić przestrzeń realizacji krytycznego myślenia i radykalnych idei, może w jej obrębie być podejmowany opór przeciw mechanizmom dominacji i nadużywania władzy, jest przestrzenią kontestacji

• Edukacja ma charakter ideologiczny, również nauczyciel nie zachowuje statusu neutralnego, ale angażuje się w rozwiązywanie podstawowych kwestii społecznych, kieruje się ideami demokracji i sprawiedliwości społecznej, a ponieważ nie ma szans na odniesienie sukcesu z samotnej walce powinien szukać sojuszników i solidaryzować z przedstawicielami grup pokrzywdzonych i uprzywilejowanych

• Nauczyciel interpretowany jest jako zaangażowany intelektualista

• Głos ucznia, jako głos o świecie powinien być wysłuchiwany i respektowany jako nowy głos za wyzwoleniem demokracją

1. Wychowanie do demokracji –

Cechy wzoru osobowego demokraty według Marii Ossowskiej

W z ó r d e m o k r a t y według Marii Ossowskiej:

• Aspiracje perfekcjonistyczne

• Otwartość umysłu

• Dyscyplina wewnętrzna

• Tolerancja (określa gotowość i otwartość do wchodzenia w relacje)

• Aktywność (zdolność, gotowość do działania społecznego; realizacja aspiracji celów indywidualnych, działanie pod wpływem motywu społecznego)

• Odwaga cywilna (zdolność na rzecz działania dotyczącego osiągania celów społecznie mało popularnych,a którym jednostka przypisuje słuszność)

• Uczciwość intelektualna

• Krytycyzm (otwartość na kwestionowanie tych argumentów i interpretacji, z którym jednostka aktualnie

• Odpowiedzialność za słowo (pozawanie symboli i znaczeń)

• Uspołecznienie (zawierające w sobie fakt zainteresowania zagadnieniami społecznymi; przezwyciężenie egocentryzmu; ofiarność i gotowość do uczestniczenia w służbie społecznej oraz umiejętność współdziałania)

• Umiejętność rywalizacji (szacunek dla partnera rywalizacji, umiejętność przegrywania i nie chełpienia się zwycięstwem)

• Wrażliwość estetyczna

• Poczucie humoru

Cechy wzoru osobowego demokraty według Józefa Tischnera

1. R o z u m n o ś ć / r e z o l u t n o ś ć - oznacza dążenie do rozumowania racjonalnego, które jest realizowane w sposób zaplanowany. Jest jednym z istotnych warunków integracji społecznej, dlatego, że pozwala na zintegrowanie poszczególnych podmiotów oraz pozwala na wzajemne przewidywanie działań i decyzji;

2. W o l n o ś ć - określa prawo do realizacji indywidualnych aspiracji jednostki w sposób preferowany przez niego i nie zawsze zgodny z obowiązującymi modelami społecznymi. Kategorią godzącą te dwa aspekty jest respektowanie godności człowieka;

3. R e s p e k t o w a n i e g o d n o ś c i c z ł o w i e k a - element postawy, który pozwala na optymalne praktykowanie działań racjonalnych z realizacją własnej wolności w taki sposób aby zarówno możliwy był rozwój własnej osobowości jak również aby możliwe było osiąganie dobra społecznego.

Cechy systemu demokratycznego wg Piotra Sztompki

W y m o g i d e m o k r a c j i według Piotra Sztompki :

(założył, że u podstaw demokracji leży zaufanie społeczne; zaufanie społeczne w

• wymiarze pionowym – zaufanie wobec władzy;

• wymiarze poziomym- wzajemne, dotyczące relacji interpersonalnych – inni działają w sposób uczciwy, wywiązują się z umów z nimi zawartych, kompetentni)

• Demokracja wymaga komunikacji między obywatelami, wymaga wymiany opinii, określania stanowisk politycznych, wyrażania poparcia politycznego

• Demokracja wymaga tolerancji (uznania różnic, uznania różnorodności opinii stylów życia preferencji)

• Demokracja zastępuje konflikt i walkę kompromisem i konsensusem jako głównymi mechanizmami kształtowania polityki i podejmowania decyzji

• Demokracja wymaga kultury w debacie publicznej (respektowania w wypowiedziach podjętego temau, unikania wypowiedzi ad hominem, poszanowanie godności przeciwnika)

• Demokracja wymaga partycypacji, którą realizują aktywni obywatele, wyrażający aspiracje zaangażowania się w instytucjach demokratycznych

• Demokracja wymaga wyedukowania obywateli – skuteczna partycypacja wymaga znacznego zasoby informacji, wiedzy, kompetencji myślenia krytycznego

1. Socjalizacja i identyfikacja jako pojęcia socjologiczne, pojęcie socjalizacji pierwotnej i socjalizacji wtórnej, pojęcie znaczącego innego, uogólnionego innego, charakterystyka przejścia od etapu socjalizacji pierwotnej do socjalizacji wtórnej;

1. Socjalizacja

• F. Giddings - rozwój natury, charakteru oraz społeczny stan psychiki osób, które znajdują się we wzajemnym związku.

• J. Szczepański - proces przyswajania przez jednostkę wiedzy, umiejętności i dyspozycji, które czynią ją zdolną do życia w społeczeństwie. Na bazie oddziaływań ze strony środowiska uzyskuje ona wzory zachowania, świadomość norm i wartości oraz zdolności wykonywania określonych ról społecznych.

• J. Tielman- proces zachodzący w pełnym cyklu życia ludzkiego, zakorzeniony w prawidłowościach uczenia się oraz interakcji jednostki z otoczeniem, a jego efektem jest społeczna adaptacja jednostki, kształtowanie jej osobowości społecznej oraz przekazywanie jej kultury. To proces powstawania i rozwoju osobowości zachodzący we wzajemnej zależności jednostki ze środowiskiem socjalnym i materialnym.

• P. Berger i T. Luckmann- u podstaw wchodzenia jednostki do społeczeństwa umiejscowiona jest internalizacja. Jest ona podstawą rozumienia innych ludzi, postrzegania świata jako rzeczywistości znaczącej. W efekcie człowiek uzyskuje zdolność do rozumienia świata w którym żyje oraz uzyskuje zdolność do empatii.

• Socjalizacja przebiega w dwóch etapach: socjalizacji pierwotnej i wtórnej.

• Socjalizacja jest procesem trwającym przez całe życie człowieka i dotyczy wdrażania go w konteksty poszczególnych instytucji oraz poszczególne wymiary życia społecznego.

1. Socjalizacja pierwotna

• realizowana w dzieciństwie,

• w efekcie jednostka staje się członkiem społecznym.

• proces ten przebiega w atmosferze o dużym ładunku emocjonalnym. Szczególnie istotny staje się związek emocjonalny ze znaczącym innym. Jest nim osoba z którą człowiek w pierwszym etapie rozwoju identyfikuje się. Dziecko przejmuje role i postawy znaczących innych. Określa i definiuje własną tożsamość przez pryzmat konstruowanych przez znaczących innych kryteriów i definicji.

• Znaczący inni są jednostce narzuceni, interakcja z nimi nie jest efektem wyboru a ich definicje sytuacji są przedstawiane jako rzeczywistość obiektywna.

• W efekcie jednostka w pierwszym etapie swojej socjalizacji otrzymuje obraz świata przefiltrowanego. Jest to interpretacja bazująca na kryteriach specyficznych dla statusu społecznego znaczących innych oraz ich tożsamości kulturowej, etnicznej, narodowej itp.

• Najczęściej jest realizowana w rodzinie lub w ośrodkach opieki kompensacyjnej.

1. Socjalizacja wtórna

• ma miejsce w momencie, gdy jednostka włączając się w kontekst uczestnictwa instytucjonalnego uzyskuje świadomość, że oprócz norm które zostały jej przekazane przez znaczących innych istnieją normy obowiązujące we wszystkich sytuacjach społecznych, które wyrażają ogólne zasady działania.

• jednostka stopniowo uzyskuje zdolności identyfikacji z uogólnionym innym , który reprezentuje całe społeczeństwo lub kontekst cywilizacyjny. Jednostka stopniowo uzyskuje zdolność obiektywizacji rzeczywistości w której uczestniczy. Stopniowo kształtuje także własną trwałą, spójną i stabilną tożsamość. W społeczeństwie nowoczesnym i ponowoczesnym, które posiada skomplikowaną strukturę społeczną i w którym występuje rozbudowany podział pracy, człowiek w toku socjalizacji wtórnej internalizuje wybrane jej aspekty, takie które są związane z jego pozycją statusową, wykształceniem, wykonywanym zawodem, przynależnością etniczną, religijną, tożsamością płciową, jednocześnie nie przyswajając tych aspektów rzeczywistości społecznej, w której bezpośrednio nie uczestniczy.

• W porównaniu z socjalizacją pierwotną socjalizacji wtórnej podlega mniejszy ład emocjonalny. Nie jest też wymagana pełna identyfikacja ze znaczącym innym. Wystarczający jest taki jej zakres, który pozwala na komunikację i określanie wspólnych rozwiązań.

1. Identyfikacja

• może być traktowana jako rozwojowa, obronna i jako uczenie się roli społecznej.

• Jako mechanizm obronny jest procesem, za pomocą którego jednostka w różnym stopniu upodabnia się do kogoś innego, utożsamia z drugim człowiekiem, przejmuje jego myśli, cele i zachowania.

1. Z n a c z ą c y i n n y , osoba znacząca – osoba, która w procesie socjalizacji odgrywa istotną rolę przy kształtowaniu się osobowości jednostki społecznej i wpływa na jej zachowania. W socjalizacji pierwotnej są to rodzice lub rzadziej opiekunowie. Dziecko nie ma możliwości wyboru znaczących innych, przez co świat społeczny rodziców jest jedynym danym jednostce światem z narzuconymi przez rodziców definicjami. W socjalizacji wtórnej mogą to być inne osoby wywierające znaczny wpływ na system wartości lub wzorce zachowań jednostki – nauczyciele, księża, zwierzchnicy w pracy zawodowej, małżonkowie – zależnie od sytuacji, w jakiej znalazła się jednostka, oraz od wcześniej już ukształtowanych struktur osobowości. Od znaczących innych jednostka społeczna uczy się, często poprzez naśladownictwo, odgrywania

podstawowych dla danego społeczeństwa ról społecznych. W procesie socjalizacji pierwotnej definicje sytuacji przekazywane przez znaczących innych są dla jednostki obiektywną rzeczywistością. Ich role i postawy innych są przez dzieci internalizowane, a poprzez identyfikację ze znaczącymi innymi kształtuje się osobowość i tożsamość jednostki.

1. U o g ó l n i o n y i n n y - w trakcie abstrahowania od konkretnych postaw znaczących innych

następuje uświadamianie sobie uogólnionego innego, czyli ogólnych ról społecznych i norm. Uogólniony inny to termin używany w socjologii i psychologii społecznej, określający ogólne reguły społeczne, normy i wartości, które jednostka społeczna zaczyna dostrzegać w procesie socjalizacji wtórnej i pojmować, że reguły, według których działa, nie są regułami tylko jej znaczących innych, czyli bliskich osób, z którymi się utożsamia, ale są one ogólnie przyjęte w

społeczeństwie.

1. Charakterystyka przejścia od etapu socjalizacji pierwotnej do socjalizacji wtórnej Wg G. Meada okres socjalizacji pierwotnej kończy się, gdy jednostka ukształtuje w swojej świadomości pojecie "uogólnionego innego", tzn., gdy staje się zdolna do identyfikacji nie tylko z konkretnymi "znaczącymi innymi", lecz z ogółem innych. Przejście z jednej fazy do drugiej, oznacza zazwyczaj, iż jednostka zyskała poczucie własnej tożsamości.

1. Środowisko lokalne jako przestrzeń socjalizacji i wychowania;

2. Społeczeństwo postindustrialne jako kontekst kształtowania się środowiska wychowawczego:

Cechy społeczeństwa postindustrialnego , status uniwersytetu i szkoły wyższej w postindustrializmie

Społeczeństwo postindustrialne (Z. Bauman, opisane przez D. Bell’a w 1974 roku):

• Społeczeństwo, w którym został osiągnięty stosunkowo wysoki poziom zdolności zaspokojenia potrzeb elementarnych w gospodarce, zmniejszyła się rola wytwórczości przemysłowej, wzrosła natomiast rola usług wszelkiego rodzaju, zmalało znaczenie prac prostych, powiększyło się zaś znaczenie wiedzy oraz technik zarządzania i marketingu, sprawą kluczową stały się rozmiar i rodzaj konsumpcji, zwiększyła się ilość czasu wolnego, kultura stała się masowa (Szacki, 2002)

• Zygmunt Bauman – społeczeństwo ponowoczesne nie związane ze zmianą jakościową, ale stanowi fazę nowoczesności.

• Głównym kapitałem społeczeństwa postindustrialnego jest wiedza. Występuje tendencja do kształcenia specjalistycznego (upowszechnienie szkół wyższych).

• Randal Collins:

• Kredencjonalizm – fetyszyzacja dyplomu, posiadanie jak największej liczby dyplomów, świadectw, certyfikatów, jest warunkiem uzyskania korzystnych pozycji zawodowych, a w efekcie warunków awansu społecznego, podaż i popyt.

• Inflacja dyplomów – relatywna utrata ich wartości.

• Mobilność sponsorowana

• Mobilność konkurenycjna

1. Globalizacja jako kontekst funkcjonowania środowisk wychowawczych

Pojęcie globalizacji

G l o b a l i z a c j a – ujęcie definicji

• Społeczeństwo globalne – „może być definiowane jako ‘zespół procesów tworzących w efekcie jeden świat’ (single world) (...). Społeczeństwa stają się zależne wzajemnie od siebie we wszystkich aspektach życia, politycznego, ekonomicznego, kulturalnego” (Sztompka, 1994, s.86)

• Globalizacja – proces makrospołeczny, zbliżony pod względem wywieranego na ludzi wpływu do industrializacji, urbanizacji, a być może także sekularyzacji. W przeciwieństwie do procesów globalizacyjnych, wprowadzających ryzyko działa w nieznanych i nieprzewidywalnych warunkach, pozostałe wprowadzały do świata społecznego elementy rutyny, przewidywalności, zaufania, racjonalności (Misztal, 2000, s.145)

! Aspekty globalizacji: ekonomiczny, polityczny, kulturowy, społeczny, ekologiczny, informacyjny.

Perspektywy interpretacyjne globalizacji wg E.Wnuk-Lipińskiego: globalizacja jako rynek światowy, g. jako relatywizacja, g. jako modernizacja i detradycjonalizacja, g. jako homogenizacja lub hybrydyzacja;

P e r s p e k t y w y i n t e r p r e t a c y j n e globalizacji (Wnuk – Lipiński, 2004, s. 33 – 42):

1. Globalizacja jako rynek światowy:

• Jest utożsamiania ze zmianami ekonomicznym, zakłada się, że nie byłaby ona możliwa bez światowej ekspansji systemu kapitalistycznego i postępu w deregulacji globalnych stosunków gospodarczych

• Ekspansja globalnego kapitalizmu, która doprowadziła do powstania rynku światowego wyznaczyła także kierunki zmian w sferze politycznej i kulturowej

1. Globalizacja jako relatywizacja społecznych punktów odniesienia:

• Ma miejsce upowszechnienie transnarodowej relatywizacji tożsamości społecznej jednostek oraz całych społeczeństw, co jest efektem rozwoju środków komunikacji, transportu

• Zwiększa się ilość punktów odniesienia umożliwiających określenie własnego umiejscowienia w społeczeństwie i ukształtowanie własnej tożsamości społecznej z wykorzystaniem kryteriów przekraczających granice państwa narodowego

• Relatywizacji ulegają normy, wartości, wierzenia, które tracą status absolutnych punktów odniesie, obok nich pojawiają się nowe, ponadnarodowe współrzędne

1. Globalizacja jako modernizacja i detradycjonalizacja:

• Postępująca indywidualizacja, emancypacja, separacja, autonomizacja, odrywanie się jednostki od więzi pierwotnych oraz samodzielność

• Zanim tradycyjnych zobowiązań, nawyków, oczekiwań – autonomiczne działania aktorów społecznych powoduje, że są coraz słabiej ograniczanej w dążeniu do ekspansji i realizacji własnych, partykularnych celów

• Odchodzeniu od lokalnych, zwyczajowych sposobów funkcjonowania na rzecz sposobów upowszechnionych w globalnym obiegu dóbr i usług, idei i wartości

1. Globalizacja jako homogenizacja lub hybrydyzacja:

Globalna dyfuzja identycznych produktów, usług i stymulujących je wzorów prowadzi do narastania w różnych społeczeństwach narodowych elementów wspólnych oraz zmniejszania się częstości występowania elementów różnicujących. Proces ten może być interpretowany jako stopniowa Homogenizacja (ujednolicanie się społeczeństw narodowych według wspólnego wzorca) oraz jako Hybrydyzacja (asymilacja do kultur lokalnych jedynie pewnych elementów wspólnych).

1. Pojęcie tożsamości – tożsamość społeczna, grupowa, kulturowa;

1. T o ż s a m o ś ć – złożony fenomen, zasadzający się na procesie tzw. identyfikacji, czyli utożsamiania się z pewnymi konfiguracjami wartości, faktów historycznych i wzorów kulturowych. Jest ona formą wiedzy, mówiącą jak określić się na tle otaczającego świata, tym samym wynika z praktyki poznawczej, kształtującą się w innych dziedzinach i sama staje się tą praktyką. (Misztal)

2. T o ż s a m o ś ć s p o ł e c z n - (B. Szacka) jest efektem przynależności jednostki do różnych grup i struktur społecznych. Posiada wymiar subiektywny, określany przez poczucie jednostki, że należy do danej grupy, identyfikuje się z nią i dzieli z innymi uczestnikami grupy cele, system wartości, światopogląd itp. Jak również tożsamość społeczna posiada wymiar obiektywny i wynika z zdefiniowania jednostki do określonej kategorii społecznej przez innych uczestników życia społecznego.

3. T o ż s a m o ś ć g r u p o w a - (P. Sztompka) poczucie wspólnoty i identyfikacji z członkami określonej zbiorowości wyrażana jest w subiektywnym określeniu „MY” i jest związana z poczuciem odrębności od grup zewnętrznych określanych jako „ONI”.

4. T o ż s a m o ś ć k u l t u r o w a - Względnie trwała identyfikacja grupy ludzi i pojedynczych jej członków z określonym układem kulturowym tworzonym przez zespół idei, przekonań, poglądów, z konkretnymi zwyczajami i obyczajami oraz z danym systemem aksjologicznym i normatywnym. Zbiór wierzeń i zachowań, wspólny język, który odróżnia grupy etniczne od siebie i od kultury dominującej.

Podstawowe typy tożsamości powstające w kontekście społeczeństwa globalnego; Typy tożsamości wyróżnione przez Zbyszka Melosika i Tomasza Szkudlarka,

1. Globalna przezroczysta – charakteryzuje się niewrażliwością na różnice kulturowe, postrzeganiem przez pryzmat kultury zachodu elementów wspólnych.

2. Globalna każda – charakteryzuje się występowaniem elementów pozwalających na „wtopienie się” w kontekst każdej kultury.

3. Upozorowana – będąca wynikiem egzystowania jednostki w kontekstach rzeczywistości sfragmentaryzowanej opartej na przekazie medialnym, co prowadzi do odebrania ? (nie umiem się doczytać Magdy!) znaczeniu, a tym samym wpływa na ukształtowanie tożsamości będącej „pozorem”

4. Typu supermarket – oparta na świadomości wolności i dowolnego kształtowania własnej tożsamości za pomocą symbolicznych atrybutów

5. Będąca wynikiem „amerykańskiego” charakteru ponowoczesności – polegająca na utożsamianiu się ze wzorcami przypisywanymi kulturze amerykańskiej, takimi jak nowość, wolność, otwarta przestrzeń itp.

6. Typu brzytwa – stanowi fundamentalistyczny wyraz odradzania sfragmentaryzowanych tożsamości w monolit, co przybierać może formę fundamentalizmu religijnego, czy nacjonalizmu

7. Tożsamość globalnego nastolatka (wg Z. Melosika) (opisana niżej)

Podstawowe typy tożsamości wyróżnione przez Zygmunta Baumana,

Typy tożsamości ponowoczesnej (i globalnej) wg Baumana

1. Koczownik:

• typ pograniczny między tożsamością nowoczesną i ponowoczesną

• znajduje się w ruchu, krąży po ściśle określonym terenie. Każdy fragment przestrzeni po której się porusza posiada określony sens

• wędrówka koczownika nie ma celu ostatecznego, odpowiednio do którego byłyby planowane kolejne etapy trasy, żaden fragment terenu nie jest uprzywilejowany wobec innych a jednocześni nie ma takiego miejsca, które degradowałoby inne do roli przystanków

• trasa jest z góry wyznaczona i jest przez nich regularnie przemierzana w określonej kolejności, wędrówka jest podporządkowana określonemu porządkowi rzeczy, wobec tego nie jest to porządek na nowo konstruowany w miarę odwiedzania kolejnych przestrzeni.

1. Włóczęga:

• Nie określa z góry, jak długo będzie przebywał w miejscu, w którym się znalazł, długość pobytu nie zależy od jego decyzji

• Ma świadomość tymczasowości przebywania w każdym miejscu

• Jego ruch jest stymulowany rozczarowaniem poprzednim miejscem postoju oraz nadzieją, że następne miejsce będzie bardziej doskonałe

• Porusza się w przestrzeni pozbawionej struktury, sam nadaje strukturę terenowi, na którym aktualnie przebywa, jednocześnie nie doświadcza wolności, funkcjonuje w „twardej rzeczywistości”, a której musi poddać się koniecznością a unikać doświadczeń przymusu wykorzenienia

1. Turysta:

• Utożsamia wolność, a nieograniczona zdolność modelowania przestrzeni jest podporządkowana jego ciekawości, potrzebie rozrywki, nowych przeżyć ekstremalnych

• Płaci za własną wolność (w tym wolność od moralności) – prawo do ignorowania uczuć mieszkańców danej przestrzeni i do otaczania się własną siecią znaczeń uzyskuje w drodze transakcji handlowej

• Podobnie jak włóczęga jest eksterytorialny, ale przeżywa to jako przywilej

• Objawia niezależność i prawo do wolności i wolnego wyboru

• Świat jest dla niego źródłem przyjemności i przeżyć estetycznych

1. Gracz:

• Działa w świecie, w którym nie żądzą żadne reguły, prawo możliwe do poznania i skatalogowania, zasadę organizacyjną takiego świata jest ryzyko

• Efekt działania może być zgodny lub sprzeczny z zamierzeniem, a sama niepewność nie jest możliwa do usunięcia

• Wyklucza działania oparte na litości, sympatii i wzajemnej pomocy, zorganizowana jest ona wokół współpracy z partnerem i walki z przeciwnikiem

• Porażka odniesiona w grze nie jest ostateczna i nie jest nie do odrobienia

• Każda kolejna gra zaczyna się od nowa i nie jest zależna od wyników poprzednich

Tożsamość globalnego nastolatka; tożsamość typu insert (Z. Melosik):

Kształtowana przez kulturę globalną i ideologię konsumpcji model globalnego nastolatka to jednostka:

• Uczęszczająca do reprezentującej wysoki poziom szkoły średniej lub uniwersytetu

• Przedstawiciel wielkomiejskiej klasy średniej

• Oglądają MTV, słuchająca brytyjskiej lub angielskiej muzyki, chodząca do McDonaldsa, pijąca Coca – Colę, korzystająca aktywnie z YouTube

• Przyswajająca wzorce kultury popularnej przesyconej amerykańskiem image

• Posiadająca cechy pragmatyzmu, łatwo komunikująca się, tolerancyjna dla różnicy i odmienności oraz sceptyczna wobec idei zaangażowania i głębszego uczestnictwa

Ogólna charakterystyka tożsamości globalnej

Cechy (E. Wnuk – Lipiński):

• Relatywizacja

• Fragmentacja (tożsamość budowana z różnych matryc)

• Detradycjonalizacja

1. Ruch alterglobalistyczny jako odpowiedź na globalizację:

Definicja ruchów alterglobalistycznych; podstawowe cechy ruchów alterglobalistycznych:

Ruchy alterglobalistyczne – r u c h y a l t e r n a t y w n e powstałe na bazie utraty zaufania w sprawczą oraz ochronną zdolność działania państw w wyniku rozwoju światowych rynków finansowych i uzależnienia się od nich aspektów politycznych (Grefe, Greffrath, Schumann, 2004, s.5)

• Posiadają zróżnicowane cele i idee

• Interpretują proces globalizacji jako pewną ideologiczną propozycję dla świata, a także jako kolejną brutalną fazę rozwoju kapitalizmu (Domosławski, 2004, s.73)

• Powstały jako opozycja do ekonomicznego wymiaru globalizacji (wyrażanego w neoliberalizmie) (Wiśniewska, Goryński, Kokowski, i in., 2006, s. 18)

Z a ł o ż e n i a ruchów alterglobalistycznych:

• Globalizacja zwiększa ubóstwo i nierówności, koszty dostosowania ponoszone są przez ubogą część populacji;

• Globalizacja prowadzi do koncentracji władzy i zmarginalizowania osób ubogich, jednocześnie zaniedbując podejmowanie takich tematów jak: ubóstwo, zwiększająca się rozbieżność statusu ekonomicznego poszczególnych grup oraz łamanie praw człowieka;

• Krytyka tzw. globalizacji neoliberalnej, związanej z ekspansją rynkową;

• Kapitał i polityka globalna są czynnikami alienującymi i dehumanizującymi człowieka;

• Kapitał i władza są traktowane jako skoncentrowane w koncernach.

(teoria krytyczna – odniesienie do neomarksizmu)

C e l e ruchów alterglobalistycznych:

• Zmiana w światowym handlu i rynkach finansowych oraz poprawa relacji między bogatymi i ubogimi częściami świata;

• Demaskowanie ideologii globalizacji neoliberalnej i powodowanych przez nią procesów społeczno – gospodarczych;

• Zmniejszenie ryzyka bezrobocia;

• Kreowanie warunków równości, poszanowania praw człowieka;

• Polepszenie stanu środowiska naturalnego;

• Zwiększanie stanu świadomości społeczeństwa zwłaszcza w zakresie doświadczanych przez nie przestrzeni manipulacji.

P o d s t a w y t e o r e t y c z n e i i d e o l o g i c z n e :

Teoretyczne:

• Teoria zależności

• Socjologia krytyczna

• Klasyczny marksizm i neomarksizm

Ideologiczne:

• Myśl Zielonych

• Anarchizm, autonomizm (Pankowski, 2004, s.85)

Ujęcie ruchów alterglobalistycznych jako ruchów przeciwwładzy w ujęciu Ulricha Becka

W ł a d z a i p r z e c i w w ł a d z a; interpretacja Ulricha Becka:

1. Według Ulricha Becka na progu drugiej nowoczesności globalne i powszechnie zobowiązujące decyzje podejmowane są w kontekście próżni legitymizacyjnej, ma miejsce asymetria legitymizacji i władzy.

W takiej sytuacji pojawiają się szczególne warunki da działań ruchów protestu.

1. Działania o charakterze przeciwwładzy w kontekście globalizacji:

• P r o t e s t k o n s u m e n c k i – polega na rozwijaniu świadomości krytycznej konsumentów oraz do zachęcania ich Dor rezygnacji, odmowy skonsumowania takich produktów, które są uzyskiwane poprze eksploatację ubogich obszarów świata, łamanie praw człowieka, pogłębianie nierówności społecznych (np. idea Sprawiedliwego rynku)

• D r a m a t y z a c j a r y z y k a – polega na ujawnianiu niezgodności pomiędzy publicznymi gwarancjami bezpieczeństwa składanymi przez państwa i koncerny a zagrożeniami, które powinny niepokoić konsumentów oraz skłaniać ich do refleksji. Związane jest także z kreowaniem wątpliwości i niepewności (no. W odniesieniu do skutków spożywania genetycznie modyfikowanej żywności)

• S t r a t e g i a d e m o k r a t y z a c j i – piętnują niezgodność między demokratycznymi deklaracjami a ograniczeniami demokracji. Realizowane w ich ramach strategie aktywizacji w wielu przypadkach bazują na odwołaniu do kategorii ludzkiej godności.

• S t r a t e g i a k o s m o p o l i t y z a c j i – bazuje na wzmacnianiu międzynarodowych reguł i norm, dążenie do zakorzenienia ich w konkretnych kampaniach politycznych (Beck, 2005)

1. Kapitał legitymizacyjny według Becka; wskazuje na cztery typy kapitałów:

• Ekonomiczny

• Edukacyjny

• Społeczny

I dodatkowo:

• Kapitał legitymizacyjny – pozwala sieciom upowszechniającym protest na strategiczne wykorzystanie informacji, oraz na wprowadzenie w obieg nowych informacji i punktów widzenia umożliwiających opór wobec organizacji i rządów.

1. Kapitał legitymizacyjny i władza ruchów protestu uzależniony jest od tego, na ile uda im się niezaspokojeniu i potrzebie uwagi nadać znaczenie polityczne, upowszechnianie wiedzy o pewnych faktach (np. dotyczących łamania praw człowieka) nadaje legitymizację z tego względu, że są to fakty zatajane, lub stanowią przedmiot zaprzeczenia.

1. Pokolenie jako kategoria socjologiczna (ujęcia definicyjne: pokolenie, więź pokoleniowa, konflikt pokoleń. Charakterystyka pokolenia X, pokolenia transformacji systemowej, pokolenia globalnego)

1. Pokolenie – zbiorowość jednostek wyodrębniona ze względy na specyficzny typ więzi społecznej łączących ludzi w mniej więcej tym samym wieku, mających za sobą podobne doświadczenia życiowe. Przynależność pokoleniową kształtuje się na gruncie przeżycia pokoleniowego, nadającego charakter inicjacji, wpływa na późniejsze postrzeganie świata (B. Fotyga)

2. Więź pokoleniowa – Mannheim wskazywał na rolę pokolenia w przemianach historycznych; członkowie pokolenia w jego interpretacji są spojeni wzajemnym doświadczeniem wydarzeń historycznych z jednoczesnym reprezentowaniem ich podobnej interpretacji (podobnego punktu widzenia). Mannheim podkreślał jednocześnie znaczenie wydarzeń traumatycznych w kształtowaniu świadomości pokoleniowej.

3. Konflikt pokoleń – specyficzny typ relacji między pokoleniami, bazujący na kategorii cyklu życiowego (związanego z wiekiem biologicznym) albo na kategorii pokolenia (związanego z różnymi doświadczeniami grupowymi). Analizowany jest tu całokształt relacji między grupami wiekowymi, regulacja instytucjonalna tych relacji, kontakty osobiste między reprezentantami różnych pokoleń, uwarunkowane z jednej strony przywiązaniem, z drugiej poszukiwaniem niezależności.

4. Kryteria wyróżniania pokolenia:

• Kryterium b i o l o g i c z n e :

Analizowane są etapy życia człowieka, procesy dojrzewania i starzenia się, wskazywany jest proces wymiany pokoleń, co dokonuje się w ramach biologicznie uwarunkowanego cyklu obejmującego poprzedników, współczesnych i następców. Zmienna biologiczna traktowana jest tu jako obiektywna podstawa różnic społecznych, psychologicznych i kulturowych.

• Kryterium d e m o g r a f i c z n e :

Analizowane są rozniecę między pokoleniem a kohortą. Kohortę stanowią ludzie urodzenie w tym samym roku (lub w kilku sąsiednich latach), do pokolenia z kolei mogą należeć osoby ze zbliżonych przedziałów wiekowych lub znajdujących się na różnych etapach życiowych. Przynależność do kohorty nie jest warunkiem przynależności do pokolenia. Wg June Edmunds i Bryana S. Turnera kohorta uzyskuje znaczenie społeczne jako pokolenia w sytuacji gdy uzyskuje specyficzną kulturową lub polityczną tożsamość

• Kryterium t e r y t o r i a l n e i c y w i l i z a c y j n e :

Niektórzy socjologowie twierdzą że pokolenie jest kategorią występującą raczej w społeczeństwach industrialnych i postindustrialnych niż tradycyjnych. Samuel Eisenstadt wskazywał, że młodzież w społeczeństwach tradycyjnych, homogenistycznych jest kategorią pośredniczącą, łączy mikro i makro struktury społeczeństwa pełni wobec tego integrujące funkcje społeczne.

Z kolei w złożonych społeczeństwach współczesnych, w których występują zróżnicowane i wyspecjalizowane formy transmisji kulturowej umożliwiające rozwój autonomicznych osobowości pojawiają się dezintegrujące funkcje młodzieży.

• Kryterium t e m p o r a l n e ( h i s t o r y c z n e ) :

Określany jest czas trwania pokolenia z użyciem perspektywy rzeczywistego upływu czasu i zmiany pokoleń. Z kolei biorąc pod uwagę historyczny wymiar tzw. Wymiar czasu społecznego analizowany jest wpływ określonych wydarzeń na kondycję pokoleń

• Kryterium p s y c h o l o g i c z n e :

Wg Erika Eriksona adolescencja to czas formowania się tożsamości, jednostka jest łączona ze społeczeństwem i procesami dziejowymi przez identyfikacje ze wzorcami osobowymi i ideologiami. Skłonność młodzieży do przeżywania wspólnych doświadczeń jako pokolenie jest efektem psychospołecznych cech rozwijającej się osobowości, a w mniejszym stopniu jest warunkowane poprzez czynniki zewnętrzne.

• Kryterium s p o ł e c z n e :

Wyraża się w istnieniu więzi pokoleniowej, będącej specyficzną odmianą więzi społecznej. Jest ona efektem formującego doświadczenia młodzieży wydarzenia przeżytego w młodości (przeżycia pokoleniowego- pojęcie wprowadzone przez Juliusa Petersena) może to być element związany z traumą, ale może to też być element ludyczny (doświadczenie zabawy), a także doświadczenie zaabsorbowania karierą itp.

• Kryterium k u l t u r o w e :

Dotyczy sfery symbolicznej oraz sposobów manifestowania przynależności pokoleniowej, istotne są tzw. Legendy pokoleniowe, będące zmitologizowanymi opowieściami o losach pokolenia. Grupy pokoleniowe są zróżnicowane pod względem systemów wartości, światopoglądu, stylów życia, języka i treści podejmowanych w dyskursie publicznym. Pokolenie jest również interpretowane przez pryzmat przynależności do subkultur i kontestacyjnych ruchów młodzieżowych.

1. Charakterystyka pokolenia X

• Nie są jednoznacznie określonego ramy czasowe, w których pokolenie X wyodrębniło się, zalicza się tu ludzi między 1965 – 1981 rokiem, w różnym czasie zjawisko to przejawiało się w poszczególnych społeczeństwach.

• Jest to pokolenia, które nie utworzyło żadnych deklaracji programowych, ideologicznie niezidentyfikowane (zaprzeczenie poprzedniego pokolenia baby boomers).

• Pomimo nieufności wobec idei przyjmują idealistyczny obraz twórczego człowieka, który nie poświęcając czasu jedynie na pracę ukierunkowany na zarobek rozwija się duchowo i intelektualnie; jest to pokolenie podejmujące autoanalizę i tworzące mini teorie kompensujące ideowy kryzys i nieufność wobec autorytetów.

• Wycofując się na margines społeczeństwa przedstawiciele pokolenia X podejmują rezygnację z modelu życia charakterystycznego dla klasy średniej, nie odczuwają przy tym związku z żadną klasą społeczną; często wykonują nisko płatne prace jednocześnie wyrażając przekonanie o wartości ludzkich działań samych w sobie bez względu na cel zewnętrzny.

• Nie biorąc udziału w wyścigu szczurów i podejmując mało wymagające i niskopłatne Mac Prace przedstawiciele pokolenia X w masowej wyobraźni zostali określeni jako nieroby, niezastanawiające się nad swoim życiem, niedążący do założenia własnych rodzin, spędzający czas na mało poważnych zajęciach.

• Przedstawiciele pokolenia X definiowani są jako niewykraczający poza sferę własnych prywatnych dylematów i problemów, nie manifestujący poczucia świadomości pokoleniowej.

• W tym kontekście są określani nie jako pokolenie, ale jako zbiór osób osobnych, wyizolowanych, skoncentrowanych na swoich prywatnych sprawach.

1. Charakterystyka pokolenia transformacji systemowej

1. Hanna Świda – Zięba analizując wartości egzystencjalne młodzieży lat 90. wskazała na następujące dominujące typy postaw:

• autentycznego katolika

• chłodno – rywalizacyjny

• emocjonalnego indywidualisty

• homeostatyczno – wspólnotowy

1. Typologia Barbary Fatygi:

• N o r m a l s i :

• Młodzież nie należąca do żadnych ekstremalnych grup socjologicznych ani politycznych

• Najczęściej pochodząca z rodzin robotniczych oraz średniej inteligencji / technicznej, biurowej

• Kształcili się najczęściej w szkołach średnich technicznych, a jeżeli uczyli się w liceach to następnie wybierali studia, które zgodne z transformacyjnym mitem miały zapewnić sukces (ekonomia, prawo, zarządzanie)

• Dobrze przystosowani do warunków zmiany społecznej

• Najczęściej z aglomeracji

• Preferencja wobec wartości rodzinnych, następnie praca

• Wartość autoperfekcjonizmu, podporządkowania karierze zawodowej, kompetencja traktowana była jako wartość rynkowa i określana była przez posiadanie dyplomu, znajomość języka obcego i umiejętność pracy z komputerem

• Chłopcy nie wykazywali postaw prospołecznych, dziewczęta częściej angażowały się w działania charytatywne (chciały pomagać innym) działali autotelicznie

• Kolejną wartością wysoce cenioną była normalność traktowana w kategoriach stabilizacji, spokoju, poczucia bezpieczeństwa

• Wysoce cenione były radzenie sobie w życiu, ale nie naruszając reguł przyzwoitości oraz zasad współistnienia z innymi z najbliższych małych grup

• Tylko nieliczni chcieli stać się młodymi wilkami – właścicielami firm, większość wyrażała aspiracje bycia pracownikiem w dobrze wynagradzającej firmie.

• M ł o d z i e ż i n t e l i g e n c k a :

• Pochodziła z rodzin, gdzie przynajmniej jeden z rodziców miał wykształcenie wyższe; względnie dobre pozycji ekonomicznej towarzyszyły aspiracje wysokiego wykształcenia dzieci

• Głównie licealiści i studenci

• Preferencja przypisywana była dobrom materialnym, jednocześnie zaś identyfikacje w odniesieniu do wartości okazywały się zmienne

• Wykształcenie traktowane było jako wartość instrumentalna, pozwalająca na uzyskanie wysokiej pozycji w nowej rzeczywistości, traktowana była też jako kapitał kulturowy, pozwalający na szybkie pomnożenie kapitału ekonomicznego

• Z etosu tradycyjnego pozostały im dobre maniery i koneksje, chociaż jednocześnie osiądnięcia coraz częściej były efektem nie działań rodziny, ale wysiłku indywidualnego

• Współwystępowali z normalsimi, nie różnili się bardzo, ale młodzież inteligencka miała silniejsze aspiracje awansu zawodowego, mniej preferowali wartości rodzinne

• P r a c o h o l i c y (podtyp młodzieży inteligenckiej):

• Wyodrębnił się pod koniec lat 90.

• Cenili kompetencje i profesjonalizm

• Główna aspiracja – wysoko opłacana praca stopniowa

• Wartości rodzinne lokowali na dalszych pozycjach

• Cenili życie pełne przygód i samotne

• Kwestią prestiżu był udział w działaniach charytatywnych (wpis do CV)

• Poglądy polityczne – dominował liberalizm lub łagodna wersja prawicowości

• Identyfikacja religijna nacechowana była indyferentyzmem, czasem maskowany zewnętrzną religijnością

• Cenili przedsiębiorczość i zaradność indywidualną (chcieli być młodymi wilkami)

• M ł o d z i l u d z i e z z a w o d o w y c h s z k ó ł z a s a d n i c z y c h i c z ę ś c i o w o t e c h n i k ó w

• Według Mertona innowatorzy (model adaptacyjny)

• Dominowało przekonanie, że wszystko można kupić, którego nie ograniczały reguły przyzwoitości czy nowoczesny profesjonalizm

• Życie dzielone między interesy (czasem niezgodne z prawem) a przyjemności

• Pracę podejmowano wtedy, gdy tzw. kombinowanie nie przynosiło zysku

• Wykształcenie nie było wartością ani autoteliczną ani instrumentalną, gdy środkiem do celu były pieniądze

• W stosunkach z innymi ważna była przewaga oparta na dochodach lub sile fizycznej

• Polityka i życie publiczne interpretowane jako oszustwo

• W zakresie identyfikacji religijnej dominował indyferentyzm lub płytkie przeżywanie

• Reprezentowali typowy świat męskich wartości, kobieta to żona i matka

• Związana z tym modelem jest kultura junaczy lub później dresiarzy

• U c z n i o w i e s z k ó ł z a w o d o w y c h i l i c e ó w , których rodzice przeliczyli się z możliwościami własnych dzieci, oraz m ł o d z i b e z r o b o t n i a b s o l w e n c i s z k ó ł :

• Najbardziej narażona na marginalizację

• Liczyło się przetrwanie, istotne znaczenie przypisane ograniczonym, ale silnym więziom społecznym

• Bliskość i wymiana usług pozwalała funkcjonować, w interpretowanym jako niebezpieczny świecie przemian

• Często postawa roszczeniowa wobec państwa

• Wykształcenie to dobro rzadkie i o typowo instrumentalnym charakterze, czasem przeceniano jego znaczenie ekonomiczne

• Najbardziej tradycyjna forma religijności

• Praca jako najbardziej pożądana wartość instrumentalna, od której zależała możliwość realizacji autotelicznej wartości spokojnego życia rodzinnego

• Często występowały postawy wycofania, bierności i niechęci uczestnictwa w życiu publicznym

• Model adaptacyjny - rytualiści

• U c z e s t n i c y s u b k u l t u r :

• Młodzież punkowa i anarchizująca

• Ruchy i subkultury prawicowe

• Subkultury ludyczne (skate, techno, hip – hop)

• Street punks

• Skin – Hades niepolityczni

1. Charakterystyka pokolenia globalnego

• June Edmunds i Bryan S. Turner jako pierwsze pokolenie globalne wskazują p o k o l e n i e l a t 6 0 .

• Występowało ono w USA i Europie Zachodniej, jego świadomość była globalna. Wydarzeniem traumatycznym, które zmieniło masowy protest była wojna w Wietnamie i poprzedzające ją kryzysy zimnowojenne

• Pojawienie się nowych globalnych intelektualistów podejmujących zagadnienia społeczne, pojawia się kategoria intelektualistów wykorzenionych

• Pokolenie lat 60. było także inicjatorem zmian w obrębie struktur rodzinnych, relacji między płciami i interpretacji porządku społeczno – politycznego typu welfare – state, zainicjowało nowy typ konsumeryzmu obejmującego każdy aspekt życia

• Lata 60. to także okres wzmożonego rozwoju turystyki, w efekcie pokolenie globalne najwcześniej wyodrębniło się w tych krajach, które posiadały historię związaną z migracją i multikulturalizmem.

• P o k o l e n i e g l o b a l n e l a t 7 0 .

• od 1970 roku rozpowszechniły się ruchy ekologiczne zogniskowane wokół zagadnień zagrożeń ludzkiego życia w wyniku zanieczyszczeń środowiska. Ekologia w tym okresie była analizowana jako zagrożenie nawiązujące do etyki kosmopolitycznej; były to zagadnienia kluczowe dla ruchów młodzieżowych i antyglobalistycznych

• P o k o l e n i e g l o b a l n e l a t 8 0 .

• Zogniskowało własną uwagę na zagadnienie zdrowia i stylów życia, zetknęło się także z nowym problemem, jaki było globalne rozprzestrzenianie się HIV

• P o k o l e n i e g l o b a l n e l a t 9 0 .

• Pokolenie lat 90. podobnie jak 80. nadal podejmowało zagrożenie AIDS, zwłaszcza w kontekście tzw. globalnego sexu.

• P o k o l e n i e g l o b a l n e 2 0 0 0 :

• Zogniskowane wokół tematyki ryzykownej turystyki i terroryzmu

1. Społeczeństwo konsumpcyjne jako kontekst kreowania środowisk wychowawczych:

Definicja społeczeństwa konsumpcyjnego

K o n s u m e r y z m (konsumpcjonizm) :

1. W połowie lat 70. Wprowadzono ideę, że raczej konsumpcja, a nie – jak utrzymywał Marks – produkcja tworzy podstawy tożsamości klasowej.

2. Konsumeryzm – 2 znaczenia pojęcia:

• Idea, według której maksymalna konsumpcja dóbr materialnych i usług jest najważniejszym celem zarówno jednostki jak i społeczeństwa, akceptacja tego założenia w latach 80. sprzyjała ukształtowaniu się koncepcji społeczeństwa przedsiębiorczości, w sprowadzeniu sił rynkowych do wszystkich dziedzin działalności publicznej, jak również sprzyjała popularyzacji postaw ostentacyjnej konsumpcji oraz przyjmującego formy fetyszyzmu gromadzeniu dóbr. W połowie lat 80. zdiagnozowane zostało zjawisko zakupów relaksujących.

• Termin konsumeryzm odnosi się także do kampanii w obronie praw konsumenta (co miało miejsce w latach 60. w USA a później także w Wielkiej Brytanii).

Podstawowe konsekwencje konsumpcjonizmu: konsekwencje podmiotowe, kulturowe, estetyczne, marketingowe

C e c h y s p o ł e c z e ń s t w a konsumpcyjnego :

1. W kontekście p o d m i o t o w y m :

• Dążenie ludzi do wykorzystania konsumpcji jako środka do podkreślania własnej odrębności i niepowtarzalności (konsumpcja jako sposób na wyrażanie jednostkowej tożsamości);

• Konieczność podejmowania przez konsumenta licznych decyzji o charakterze konsumpcyjnym (nie tylko w zakresie skomplikowanych technologicznie dóbr, które wymagają znacznej wiedzy i czasu, ale także w zakresie produktów codziennego użytku);

• Ciągła konieczność nabywania przez konsumenta nowej wiedzy, poznawanie nowych wzorców w celu uniknięcia alienacji;

• Wzrost znaczenia podmiotowości tych konsumentów, którzy dysponują wiedzą na temat funkcjonowania nowych produktów i technologii;

• Rozbudzenie konsumpcji wśród dzieci, młodzieży i ludzi starszych (co jest efektem poszukiwania nowych segmentów rynku);

• Uprzedmiotowienie człowieka jako efekt współczesnej relacji człowiek – produkt oraz wyobcowanie jako efekt braku możliwości przystąpienia do całokształtu zjawisk społecznych.

1. W kontekście k u l t u r o w y m i e s t e t y c z n y m :

• Rozwój kultury hedonizmu (nacisk kładziony na sferę rozrywki, przyjemności, wypoczynku);

• Wzrost znaczenia spędzania czasu wolnego (aktywny wypoczynek i podróżowanie stają się dostępne dla większości);

• Wypracowanie nowych sposobów podkreślania statusu jednostek (jako efekt dewaluacji wcześniejszych symboli);

• Przedmiot materialny staje się komunikatorem (nie jest tylko przedmiotem użytkowym)

1. W kontekście m a r k e t i n g o w y m :

• Szeroka oferta towarowa dla różnych grup społecznych;

• Tworzenie systemów ratalnych, kredytów konsumpcyjnych, posezonowych obniżek na markowe produkty (co prowadzi do zjawisk tzw. pozornego społecznego egalitaryzmu konsumpcyjnego);

• Zwiększenie popularności produktów jednorazowych (zanik zasady oszczędzania i przechowywani towarów, ale także środków finansowych);

• Wzrost upowszechnienia się wzorców konsumpcyjnych przekazywanych przez mass media i Internet;

• Przejście od fetyszyzmu towarów indywidualnych do fetyszyzmu ilości;

• Wzrost konsumpcji usług (w tym rozwój instytucji doradczych);

• Kreowanie sztucznego popytu i rozbudzanie wyimaginowanych potrzeb konsumenckich;

• Wzrost znaczenia wszelkich działań marketingowych, udoskonalanie technik sprzedaży, powiększająca się liczba agencji reklamowych.

Znaczenie zjawisk: alienacja podmiotu w procesie (akcie) konsumpcji, fetyszyzacja towaru, ! rekreacyjne zakupy, ! konsumpcja na pokaz

• Alienacja w procesie konsumpcji :

W odniesieniu do relacji człowieka obiekt konsumpcji przytaczana jest w literaturze przedmiotu koncepcji alienacji .

• Alienacja w procesie produkcji i konsumpcji :

Jak wskazuje Adam Schaff zjawisko alienacji może być analizowanie z dwóch perspektyw :

• Obiektywnej – różne produkty ludzkiej działalności mogą w określonych warunkach funkcjonować w sposób różny od zamiaru ich twórcy lub sprzecznie z nimi .

• Subiektywnej – sam człowiek ulega wyobrażeniu w stosunku do określonych wzorców jego istnienia .

Karol Marks założył że w społeczeństwie nowoczesnym ( społeczeństwo przemysłowe ) nie są najważniejsze relacje na linii człowiek – człowiek , ale zachęcające na linii człowiek – wytwór ( obiekt produkcji) związany jest on z innymi ludźmi za pomocą rzeczy , które wytarza .

Uprzedmiotowienie związane jest z wyobcowaniem człowieka w jego produkcie , w konwencji relacje międzyludzkie jak również stosunek człowieka do siebie samego staje się podmiotowy.

• Podmiot jako fetysz :

Karol Marks stwierdził , że towar może stać się fetyszem , z tego względu iż posiada zdolność organizowania znaczeń oraz potrafi kreować sytuacje , w której pragniemy rzeczy , które nie odpowiadają na nasze materialne potrzeby , wytwarzanie zostało podporządkowane w okresie industrializacji stylowi , klimatowi i odczuciu , obiektem sprzedawanym staje się czyste doświadczenie , nie posiadające natury materialnej .

! Dziecko jako konsument

! Znaczenie reklamy;

Pojęcie doświadczenia kulturowego w ujęciu Deana Mac Cannella;

Doświadczenie kulturowe według Deana McCannalla :

Wskazuje na pojęcie doświadczenia kulturowego , pisząc , iż dostarcza ono wyidealizowane , zmyślone lub przerysowane modele zycia społecznego , obecne w sferze publicznej , w filmie, literaturze , retoryce politycznej , komiksach , w zasadach etykiety , na wystawach i w innych miejscach .

Doświadczenie kulturowe składa się z dwóch elementów :

• Pierwszym elementem jest przedstawienie jakiegoś aspektu społecznego w przestrzeni symulacji – jest to model określający wcielony ideał , wyrażający także kategorię urody modelki . Jest to zawsze model nie czegoś ale dla kogoś

• Druga część to wpływ – zmienne tworzone przez model podsycane przez niego przekonanie lub odczucie.

Przestrzeń hipermarketu i reklama w ujęciu Jeana Baudrillarda

Hipermarket jako przestrzeń doświadczeń konsumenta w ujęciu Baudrillarda :

• Towar – podmiot jako odpowiedź na pytanie klienta / klient jako odpowiedź na pytanie - przedmiot / towar .

• Przedmiot jako test , źródło zadawanych pytań , klient jako wezwany do udzielania odpowiedzi ( „ mamy do czynienia z referendum” bezustannym testem , zapętloną odpowiedzią i potwierdzeniem kodu ).

• Hipermarket jako totalny ekran reklam i towarów następujących po sobie i traktowanych jako znaki równoważne . Jest to ekran pozbawiony głębi , linii ucieczki , nie pozwalający nawet na „ ucieczkę spojrzenia”.

• Samoobsługo pogłębia wrażenie braku głębi oraz jednorodność przestrzeni . Odbywa się w przestrzeni pozbawionej mediacji , łączącej ludzi i rzeczy, staje się przestrzenią bezpośredniej manipulacji .

• Represja interpretowana jako prewencja staje się znakiem w uniwersalnej perswazji – telewizja przemysłowa stanowi element symulacyjnej dekoracji w rzeczywistości nie zapobiegając przestępstwom. Jest aluzją do represji , jej znakiem , współistniejącym z przeciwstawnym komunikatem wzywającym do odprężenia . Jednocześnie telewizja przemysłowa staje się zwierciadłem konsumpcyjnej aktywności , w którym klient przegląda się .

• Reklama funkcjonuje na bazie symulacyjnej więzi społecznej , obiecuje tą więź.

1. Miasto jako środowisko wychowawcze - procesy urbanizacyjne, miejski styl życia, gettoizacja przestrzeni miasta;

2. Społeczeństwo obywatelskie, partycypacja społeczna, emancypacja, kapitał społeczny, anomia, trauma, rehabilitacja społeczna;

3. Zmiana społeczna a procesy wychowania i edukacji w społeczeństwie tradycyjnym, nowoczesnym i ponowoczesnym;

4. Marginalizacja społeczna, ekskluzja, asynchronia zmian społecznych;

5. Rodzina jako środowisko wychowawcze

ponowoczesne, alternatywne formy rodziny

Typy rodzin:

1. Rodziny homoseksualne

2. Kółko przyjacielskie – struktury tworzone przez osoby nie tworzące zobowiązań wobec siebie, które zakładają, że więzi emocjonalne w większym stopniu niż krwi eliminują przynależność do rodziny. Mogące zamieszkać osobno lub wspólnie, systematycznie wspierające się, wspólnie spędzające weekendy bądź Święta. Przyjaciół interpretują jako rodzinę.

3. Rodziny nomedyczne – oparta na małżeństwie na odległość. Małżeństwa wizytowe, charakterystyczne dla osób pracujących w znacznej odległości od miejsca zamieszkania, które spotykają się w czasie weekendów, spędzają razem urlopy, decyzje codzienne podejmują niezależnie od siebie

4. Single

5. Rodzina układanka – rodzina puzzle; jest to struktura pararodzinna tworzona przez osoby rozwiedzione utrzymujące ze sobą kontakt ze względu na wychowanie dzieci. Nawiązują więzi społeczne z członkami rodziny, którzy weszli do niej w wyniku powtórnych związków parnterów.

6. Samotni rodzice –traktowani jako alternatywny model rodziny. Osoby świadomie decydują się na wychowanie potomstwa bez uczestnictwa drugiego rodzica.

7. Dinkc – model rodziny gdzie małżonkowie podejmują decyzję o realizacji karier zawodowych lub praktykowaniu preferowanych przez suevue stylów życia łacząc tą decyzję z rezygnacją z posiadania dzieci.

8. Rodzina dwustopniowa – małżeństwo intymne związane z decyzją o nieposiadaniu potomstwa; „zawierane umownie” małżeńtsow, posiadające charakter subiektywny świadomościowo; nieformalne. II stopień ma miejsce przy decyzji o posiadaniu potomstwa i sformalizowaniu relacji.

9. Ko habitacja bez małżeństwa – wprowadzenie przez partnerów gospodarstwa domowego, posiadłości wspólnej; posiadanie dzieci, przy jednoczesnym podjęciu refleksyjnej decyzji rezygnacji ze sformalizowania związku.

relacja czysta w interpretacji Anthonyego Giddens’

A,Giddens analizując późnonowoczesne relacje intymne wskazuje na tzw. relację czystą. Charakteryzuje się ona brakiem zakotwiczenia w kontekście instytucji posiada charakter luźny, otwarty i ukierunkowana jest głównie na czerpaniu satysfakcji intelektualnej z partnerem. Posiada podstawy refleksyjne, bazuje na ciągłej kontroli jej jakości dokonywanej przez partnerów. Sprzyja zachowaniu poczucia wolności oraz autonomii.

1. Kultura popularna jako kontekst wychowania (kultura jako tekst, intertekstualność kultury popularnej, kierunki dekodowania tekstu wg Stuart’a Hall’a);

2. Socjologia wychowania w ujęciu Floriana Znanieckiego;

• jest to działalność społeczna ukierunkowana na osobnika będącego kandydatem do członkostwa w danej grupie społecznej.

• Jest to proces przygotowania jednostki do uczestnictwa w grupach i instytucjach społecznych, jest realizowany w tzw. środowisku wychowawczym, które jest odrębnym środowiskiem jakie grupa przygotowuje dla osobnika mającego zostać jej uczestnikiem po odpowiednim przygotowaniu.

• W procesie wychowawczym konieczne jest uwzględnienie faktu, że człowiek uczestniczy w wielu różnych grupach i instytucjach społecznych, dlatego w procesie wychowawczym muszą być uwzględniane relacje między tymi instytucjami, ich struktura i zachodzące miedzy nimi zależności.

• Analizie procesu wychowawczego musi towarzyszyć: punkt widzenia: wychowawcy, wychowanka oraz grupy, dla której proces wychowawczy jest realizowany. Nauczyciel jako podmiot związany z systemem dominującym, z kulturą klas średnich w społeczeństwie.

• Nauczyciel niejako podejmuje działania związane z przemocą symboliczną wobec wychowanka jeżeli nie uzyska świadomości stosowania przemocy i nie stanie się reformatorem przestrzeni szkoły.

• Uczeń w szkole traktowany jest jako podmiot oporujący, stawia opór, natomiast grupa, na rzecz której wychowanie odbywa się, to podmiot związany z przestrzenią pracy, zatrudnienia.

• Proces edukacyjny realizowany jest na potrzeby rynku pracy i w interesie pracodawcy leży to aby wyodrębnić absolwentów najlepiej przygotowanych i najbardziej wykształconych.

1. Charakterystyka koncepcji wiedzy/władzy Michela Foucault;

• Foucault wskazywał, że podmioty dominujące, sprawujące władzę mają możliwość uzyskiwania dostępu do wiedzy o podmiotach podporządkowanych. Jest to wiedza odnosząca się do ich biografii, jak również do faktów aktualnych, obejmuje obserwacje i monitorowanie.

• Skrajną formą jest relacja panopticonu (wszystko widzieć – wszechobecny przyrząd optyczny określający sytuację, w której przedstawiciele danej grupy mogą być nieustannie obserwowani).

• Aby sprawować kontrolę wystarczy już sama świadomość podporządkowanych, że w danej chwili może być nad nimi sprawowana obserwacja (zakład karny, szpital psychiatryczny). Związek władzy i wiedzy zostaje sprowadzony do szczególnej relacji, którą Foucault nazywa relacją „władzy/wiedzy”.

• Sama władza natomiast przestaje być postrzegana jedynie w kategoriach zakazu i wykluczenia, zamknięcia, czy uprzedmiotawiania. Co prawda nadal posiada represyjny charakter, jednak jej funkcja uzyskuje walor produktywności.

• Możliwość wiedzy o jednostce, jak i pojawienie się samej jednostki, oraz jej skuteczne wykorzystanie jest warunkowane działaniem relacji władzy.

• Foucault pisząc o wzajemnym powiązaniu władzy z wiedzą, tworzy swoistą relację władzy/wiedzy.

• Zawsze tam, gdzie istnieje wiedza istnieje też pewna władza, która ją umożliwia i odwrotnie: „Ani władza nie może być praktykowana bez wiedzy, ani wiedza nie może nie płodzić władzy.” „Wypada raczej uznać, że władza produkuje wiedzę (...); że władza i wiedza wprost się ze sobą wiążą; że nie ma relacji władzy bez skorelowanego z nimi pola wiedzy, ani też wiedzy, która nie zakłada i nie tworzy relacji władzy.” Należy jednak uważać by nie wprowadzać tożsamości między obojgiem pojęć, chociaż zachodzą między nimi rozmaite stosunki i relacje warunkowe.

• Władza tworzy przedmioty wiedzy przez obiektywizację, „wydobywa je na jaw”, gromadzi informacje, dzięki którym może skutecznie działać.

1. Kredencjonalizm i inflacja dyplomów w ujęciu Randalla Collinsa;

• Kredencjonalizm - fetyszyzacja dyplomu, dążenie przez podmiot do ich gromadzenia przy założeniu, ze im wyższa liczba dyplomów prestiżowych instytucji tym lepsze szanse jednostki na rynku zawodowym oraz przestrzeni politycznej. Gdy dyplomów na rynku jest za wiele podobnie jak każda inna wartość rynkowa dochodzi do ich inflacji

• Inflacja - rywalizacja między dyplomami analogicznych poziomów edukacji, którym jednak przypisywany jest zróżnicowany prestiż

• Mobilność edukacyjna też ma 2 rodzaje: konkurencyjną oraz sponsorowaną

• Konkurencyjna- polega na tym, że kariera edukacyjna jednostki określana jest stopniowo przez pryzmat jej uczestnictwa i osiągnięć na poszczególnych poziomach edukacji. Jeżeli chodzi o szkolnictwo na poziomie wyższym , rywalizacja o miejsce na uczelni odbywa się na poziomie szkoły średniej, gdzie uczniowie dążą do uzyskania świadectw dojrzałości z jak najwyższymi wynikami lub też dążą do uzyskania wiedzy na takim poziomie, który wydaje się najatrakcyjniejszy na tym poziomie edukacji

• Sponsorowana- kariery edukacyjne dzieci są określane stosunkowo wcześnie, już na poziomie edukacji podstawowej i wtedy podejmuje kształcenie w szkołach elitarnych, które przygotowują do kształcenia uniwersyteckiego. Kariera ucznia to wypadkowa jego zdolności oraz przynależności do określonej, uprzywilejowanej grupy społecznej. Związek z systemem klasowo- segregacyjnym.

1. Charakterystyka koncepcji reprodukcji społecznej i przemocy symbolicznej Jeana-Claude’a Passeron’a i Pierre’a Bourdieu;

• Habitus – określa strukturalnie, statusowo, stratyfikacyjnie modelowany styl życia, system aspiracji, tożsamości i modele behawioralne, jakie jednostka rozwija w toku własnej socjalizacji.

• Kapitał kulturowy – system wiedzy o świecie, kompetencji interpersonalnych, obyczajowości, które jednostka przyswaja w toku socjalizacji.

• Reprodukcja społeczna – odtwarzanie habitusów i kapitałów kulturowych, związana pośrednio z odtwarzaniem systemu stratyfikacyjnego.

• Przemoc symboliczna - miękka forma przemocy, która nie daje po sobie poznać, że jest przemocą. Polega na uzyskiwaniu różnymi drogami takiego oddziaływania klas dominujących czy uprzywilejowanych na całość społeczeństwa i na klasy podporządkowane, by podporządkowani postrzegali rzeczywistość, a tym samym relację dominacji, której są ofiarą, w kategoriach percepcji i oceny, które wyrażają interes klas dominujących. W ten sposób podporządkowani postrzegają swoją sytuację jako naturalną lub nawet korzystną czy pożądaną dla nich samych, bo postrzegają rzeczywistość społeczną w kategoriach stworzonych przez klasy dominujące w celu legitymizacji ich dominującej pozycji. Koncepcja przemocy symbolicznej wiąże się z koncepcją habitusu. Edukacja miała być czymś co niweluje nierówności społeczne. Bourdieu na podstawie uzyskanych w trakcie badań nad systemem edukacyjnym doszedł do wniosku, że doprowadza on do odtworzenia się struktury, do jej reprodukcji. Instytucja, która miała walczyć z podziałami społecznymi, a wzmacnia je. Szanse edukacyjne ucznia w znacznej mierze zależą od dopasowania jego habitusu do habitusu wymaganego przez system edukacyjny, habitusu wyższych klas klasy średniej, klasy dominującej. Grupa społeczna może wywierać nacisk symboliczny, gdy posiada wystarczająco duży kapitał symboliczny, który uzyskuje w drodze konwersji nań innych odziedziczonych lub zdobytych kapitałów (kulturalnego, społecznego, etc.). Duży kapitał symboliczny pozwala oddziaływać przemocą symboliczną (lub władzą symboliczną), np. takimi sposobami jak:

• poprzez system edukacji i wpajane przezeń treści,

• poprzez symboliczną otoczkę pola władzy, na którą mogą się składać np.:

• monumentalna architektura, onieśmielająca "szarego człowieka",

• insygnia i atrybuty władzy, od korony królewskiej po perukę czy młotek sędziego;

• specyficzny język, np. prawniczy, naukowy lub w inny sposób elitarny, np. wyrafinowany literacko i w ten sposób demaskujący "prostactwo" języka przedstawicieli klas podporządkowanych;

• tytuły szlacheckie, naukowe, prawnicze, kościelne, etykiety VIP, etc.

• poprzez otaczanie się wyrafinowaną, ekskluzywną (czyli etymologicznie wykluczającą) sztuką, drogimi przedmiotami, strojami, pojazdami;

• oraz innego rodzaju formy tworzenia dystansu społecznego dzielącego pole władzy czy jakąś węższą w jego obrębie klasę społeczną od reszty społeczeństwa, zwłaszcza od klas podporządkowanych, ale także od innych klas konkurencyjnych.

Przemoc symboliczna jest najskuteczniejszą formą sprawowania władzy nad klasami podporządkowanymi, gdyż z reguły nie dostrzegają one nawet, że jest to forma przemocy. Są one przekonane, że jest to naturalny porządek, że osoby i grupy społeczne posiadające duży kapitał symboliczny po prostu są lepsze i ich lepsze społeczne usytuowanie jest normalne, nie poddają go więc refleksji. Passerona i Bourdieu piszą, iż „szkoła reprodukuje nierówności społeczne pod formą nierówności szkolnych w rezultacie różnic dziedzictwa kulturowego”.

1. Koncepcja kodów kulturowych Basila Bernsteina (kod ograniczony, kod rozwinięty);

Kod językowy „rozwinięty”:

• ścisły szyk gramatyczny i składnia;

• zróżnicowane użycie spójników oraz zdań złożonych;

• częste użycie zaimka pierwszej osoby

Kod językowy „ograniczony”:

• krótkie, proste gramatycznie, często niedokończone zdania;

• rzadkie użycie zdań podrzędnych;

• ograniczona liczba często powtarzających się spójników („no i”, „więc”, „bo” itp.);

• ograniczone użycie przysłówków i przymiotników;

• rzadkie użycie trybu bezosobowego

• częste użycie partykuł wzmacniających („no nie”, „no wiesz”, „rozumiesz”);

• wbudowanie ocen mówiącego w strukturę zdania (jest to język znaczeń implikowanych).

1. Jakościowe i ilościowe strategie badań naukowych w socjologii wychowania.