Antropologia widowisk, ćwiczenia II, 11.10.11
Antropologia widowisk – dziedzina, która pozwala na rozmaite rozkładanie akcentów, przy każdej autorskiej prezentacji można to rozłożyć inaczej. Z jednej strony ta dyscyplina ma swoją precyzyjną wykładnię, a z drugiej pozwala na rozmaite profilowanie tej wiedzy.
Antropologia widowisk – odmiana antropologii kultury. Myślenie o kulturze, jako o całości.
Dromena – l. Mn – czynności, zwłaszcza rytualne, które określamy jako swego rodzaju działania społeczne, o charakterze społecznym. Z tej samej rodziny etymologicznej – greckie słowo drama. Przedstawienie jest kluczowe. Inaczej niż w liryce i epice, mamy do czynienia z postaciami działającymi.
Alternatywna nazwa – dramatologia kultury. O antropologii widowisk należy tak właśnie myśleć, jak o dramatologii kultury. Dysponujemy całkiem niezłym uzasadnieniem tej wykładni AW.
Nazwa „antropologia kultury” ma charakter na poły triksterowski. Archetypiczny. Paul Radin/ C.G. Jung – poszukiwanie paralel. Najrozmaitsze konteksty interpretacyjne, różne przejawy kultury, w ogromnej mierze zachodniej. Trik, który może wprowadzać w błąd, odsyłanie do widzenia. Intuicja językowa podpowiada, że będziemy się zwracać w kierunku fenomenu kulturowego, który wyróżnia się tym, że postrzegane są przede wszystkim za pomocą zmysłu wzroku. Tymczasem to właśnie nie o rzeczy dane do widzenia w antropologii widowisk najbardziej chodzi, ale o rzeczy dane do wykonania, będzie najbardziej chodzić. Dlaczego taka a nie inna nazwa? Dlaczego przy tej nazwie pozostano? Jakie jest tego uzasadnienie? Antropologia widowisk – wiedza lokalna, nie globalna.
Witold Goerz – prawodawca post-nowoczesnej antropologii. Antropologia krytycznie odnosi się do swoich XIX – wiecznych korzeni. To sformułowanie jest tam projektem. Nie tyle powinna być wiedzą konstruowaną przez badacza, a wiedzą wynikającą z odczytania samowiedzy danej kultury. Każda kultura ma swój poziom meta, opisuje samą siebie. Antropolog nie tyle tworzy wiedzę na temat kultury, ale stara się odczytać immanentnie istniejącą w danej kulturze samowiedzę. To jest to sformułowanie „wiedza lokalna”. Zakorzenienie AW w najbliższym AM otoczeniu kulturowym. Wskazanie jak wiele zawdzięczamy twórcom polskiej kultury – Grotowskiemu, Gombrowiczowi, teatrowi Gardzienice, Białoszewskiemu, Szulc. Fenomen materialnej reprezentacji człowieka – lalka, manekin itd. Ranga wypowiedzi dorównuje uznawanej powszechnie za najważniejszą wypowiedź na ten temat – von Keist – Traktat o marionetkach. Wiele wątków wziętych z najbliższego kulturowego otoczenia. Często jest taka myśl, w świetle której czynnikiem wyróżniającym kulturę polską jest owa skłonność do widowisk w znaczeniu dromena. Gdzie indziej spotkalibyśmy się z tą grupką modlitewną, celebrującą puste miejsce, które powstało po krzyżu na krakowskim przedmieściu? Niezależnie od oceny to jest jednak pewien lokalny fenomen. Z tej kultury, lokalnemu fenomenowi odpowiada pewien poziom refleksji, samowiedzy, zawarty w tej kulturze. Ta idea, taka myśl o kulturze polskiej co i rusz będzie się w polskiej myśli humanistycznej przewijać.
Per formatyka – ta dyscyplina charakteryzuje się wielodynamiką upowszechniania, która jest dynamiką w ogromnej mierze wynikającą z dynamiką upowszechniania się języka angielskiego. Gdyż ta dynamika upowszechniania się performance studies prowadzi do upowszechnienia się terminu niezależnie od języka, który tę perspektywę adaptuje. Symetria między antropologią widowisk – lokalną, a per formatyką – globalną. Perspektywy te będą się ze sobą przecinać, sa ze sobą silnie powiązane.
Grotowski – bezpośrednie źródło do antropologii widowisk. Najlepiej to zobaczyć na przykładzie Grotowskiego dla zarówno per formatyki, jak i antropologii widowisk. Dla jednej i drugiej nauki Grotowski jest jakimś źródłem. Dla antropologii widowisk Grotowski będzie źródłem przywoływanym nieustannie i bezpośrednio, a dla per formatyki, dla polskich adaptatorów, będzie Grotowski, którego wykłady znajdujemy u Schechnera. Grotowski przeprawiony przez per formatykę.
Trzy wskazane cechy, antropologia widowisk to:
Antropologia
Dramatalogia
Wiedza lokalna
Dlaczego jednak pozostajemy przy określeniu „widowiska”? dlaczego nie dokonujemy zmian? Gdyż ten termin, „widowisko”, zawiera to, co dla antropologii widowisk jest formalnie zasadnicze. Pewien ruch poszerzania problematyki. Etymologicznie bowiem, słowo „widowisko” jest synonimiczne wobec słowa teatr. Bo słowo teatr, pochodzenia greckiego, będzie określało to, co zostało dane do widzenia. Greckie theatron, to miejsce do widzenia, skąd się widzi, widownia. Grecki teatr to miejsce, gdzie znajduje się widownia. W tej nazwie etymologicznej jest to najważniejsze. Te pojęcia są synonimiczne. Z etymologicznego punktu widzenia. Ale w uzusie językowy dokonało się rozróżnienie. Mianem teatru określa się praktykę artystyczną, a mianem widowiska określa się praktyki niekoniecznie artystyczne. W polszczyźnie przyjęło się dokonywać rozróżnienia na większy obszar praktyk i węższy. Jeden zawiera się w drugim.
Praktyki kwalifikowane, jako sztuka. Antropologia widowisk sięgając po określenie „widowisko” rozszerza problematykę teatralną. Widowisko jest sygnałem rozszerzania problematyki zawężonej do praktyk artystycznych. Jest sygnałem wychodzenia poza te praktyki, w stronę praktyk kulturowych. Porzucenie refleksji na temat praktyk artystycznych, teatralnych, ograniczonych do teatru, na korzyść szerszych przestrzeni kulturowych. Widowisko – pojęcie szersze niż teatr.
Teatrologiczne pochodzenie antropologii widowisk widać jeszcze w aparacie poznawczym stworzonym dla tej dziedziny wiedzy. Aparacie poznawczym, który tworzy serię pojęć,
Kultura rytualizacji.
Kategorie, które są wypracowane z refleksji o teatrze na gruncie refleksji o teatrze. Akcja jest kategorią wypracowaną na gruncie semiotyki teatru. Gest i związany z gestem taniec. Stygmatyzacja ciała, ciało, które jest znakiem, znakowość ciała. Ciało – znacznik, analizujemy, jak ciało znaczy w teatrze.
Intencje poszerzania przedmiotu refleksji. Widowisko jest pojęciem szerszym niż teatr, chociaż etymologicznie znaczy to samo.