Gdzie obserwujemy zjawiska finansowe?
a) strumienie ekwiwalentne – powiązanie świadczenia pieniężnego jednej strony transakcji ze świadczeniem wzajemnym (praca, towar, usługa) ; wydatek pieniężny przychód pieniężny O ekwiwalentności decyduje mechanizm rynkowy
b) Strumienie transferowe – jednostronny charakter świadczenia pieniężnego brak świadczenia wzajemnego. Charakter uznaniowy lub prawny
c) Strumienie kredytowe – kreacja pieniądza oznacza jego tworzenie bez pozbawiania możliwości innych podmiotów do dysponowania nim
M0 = gotówkowe rezerwy banków komercyjnych + monety i banknoty w obiegu pozabankowym
M1 = gotówka w obiegu pozabankowym + depozyty bieżące
M2 = M1 + depozyty terminowe (termin pierwotny do 2 lat włącznie; termin wypowiedzenia do 3 miesięcy włącznie)
M3 = M2 + dłużne papiery wartościowe (termin pierwotny do 2 lat włącznie) + operacje z przyrzeczeniem odkupu
Ujęcie tradycyjne – powiązanie sfery pieniężnej gospodarki ze sferą realną, czyli zjawiska finansowe powstają w związku z wytwarzaniem dóbr i usług zaspokajających potrzeby ludzkie
Autonomiczna sfera finansów – transakcje, w których występuje pieniądz następują w oderwaniu od sfery realnej; pieniądz traktowany w wymiarze abstrakcyjnym (symbolicznym).
Instrument finansowy – zobowiązanie finansowe (roszczenie ) dotyczące majątku jednych podmiotów w stosunku do drugich.
Dwoistość instrumentów finansowych:
-Współczesne instrumenty to obietnice (obiecujemy, że wypożyczone /zainwestowane środki pieniężne zostaną zwrócone wraz z innymi płatnościami (odsetki,dywidenda) w dalszym okresie
-Zaufanie do emitenta odzwierciedlone w wartości instrumentu finansowego
Instrumenty finansowe:
-gotówka
-pieniądz bezgotówkowy (depozytowo-kredytowy)
-papiery wartościowe (akcje, obligacje..)
-waluty/dewizy
Sektor finansowy:
-monetarne instytucje finansowe (BC i pozostałe monetarne instytucje finansowe – banki, spółdzielcze
kasy oszczędnościowo – kredytowe oraz fundusze rynku pieniężnego)
-instytucje ubezpieczeniowe i fundusze emerytalne
-pozostałe instytucje pośrednictwa finansowego (domy maklerskie, fundusze inwestycyjne)
-pomocnicze instytucje finansowe (giełdy papierów wartościowych, kantory)
Sektor niefinansowy:
-przedsiębiorstwa i spółki państwowe -rolnicy indywidualni
-przedsiębiorstwa, spółki prywatne i spółdzielnie -osoby prywatne
-przedsiębiorcy indywidualni -instytucje niekomercyjne działające na rzecz GD
Instytucje finansowe - przedsiębiorstwa, których głównym przedmiotem działalności jest utrzymywanie instrumentów finansowych oraz dokonywanie nimi transakcji (instrumenty finansowe są dominującym składnikiem ich majątku).
-Aktywne instytucje finansowe – mają zdolność do tworzenia własnych instrumentów finansowych (monetarne instytucje finansowe, towarzystwa ubezpieczeniowe, towarzystwa funduszy inwestycyjnych, OFE).
-Pasywne instytucje finansowe – zajmują się redystrybucją istniejących instrumentów finansowych (kantory walutowe, domy maklerskie, firmy faktoringowe).
Monetarne instytucje finansowe (dwuszczeblowy system bankowy):
Bank centralny – instytucja publiczna, cel-utrzymanie stabilności pieniądza (dobro publiczne)
Banki komercyjne – cel- korzyści dla akcjonariuszy
Charakterystyczny instrument finansowy – kredyt bankowy, depozyt bankowy
Towarzystwa ubezpieczeniowe:
-towarzystwa ubezpieczeń majątkowych
-towarzystwa ubezpieczeń na życie
Polisa ubezpieczeniowa jako instrument warunkowy (jego aktywizacja następuje w sytuacji zajścia zdarzenia określonego w polisie)
Aktuariusz – kalkulacja ryzyka
Fundusze inwestycyjne:
- otwarte (FIO; jednostki uczestnictwa) – posiadają zmienną liczbę jednostek uczestnictwa, reprezentujących jednakowe prawa majątkowe (mogą zdobywać jednostki udziałowe bez ograniczeń)
- zamknięte (FIZ; certyfikaty inwestycyjne) – emitują jednostki uczestnictwa, które mogą być przedmiotem wtórnego obrotu (z góry określona wielkość kapitału akcyjnego – udziałów)
Venture Capital – średnio lub długoterminowy kapitał inwestycyjny charakteryzujący się dużym stopniem ryzyka, ale mogącym w przyszłości przynieść duże zyski. Jest to forma finansowania innowacyjnych projektów inwestycyjnych.
OFE- Otwarte Fundusze Emerytalne
I FILAR - ZUS/FUS: obowiązkowy, powszechny, repartycyjny, administrowany przez państwo
II FILAR - PTE/OFE: obowiązkowy, powszechny, kapitałowy, zarządzany przez prywatne podmioty
III FILAR: dodatkowy, dobrowolny, kapitałowy, zarządzany przez prywatne podmioty. Forma zbiorowa: pracownicze programy emerytalne (PPE) - tworzone przez pracodawców dla zatrudnianych przez nich pracowników.
IKE – indywidualne konta emerytalne
System finansowy- zespół logicznie powiązanych ze sobą instytucji, instrumentów, norm prawnych i zasad umożliwiających nawiązywanie stosunków finansowych opartych na krążeniu siły nabywczej w gospodarce.
Funkcje systemu finansowego:
-Transfer zasobów pieniężnych w czasie i przestrzeni
-Zarządzanie ryzykiem (transformacja ryzyka)
-Rozliczanie i regulowanie płatności
-Dostarczanie informacji cenowej
-Koncentracja aktywów finansowych i ich efektywny podział
Cechy dobrego systemu finansowego:
-„zdrowe” finanse publiczne i zarządzanie długiem publicznym
-stabilne stosunki pieniężne
-różnorodność banków i innych pośredników finansowych
-sprawność banku centralnego stabilizującego warunki monetarne
-dobrze funkcjonujący rynek papierów wartościowych
Bariery informacyjne ograniczające wypełnianie funkcji przez system finansowy:
Asymetria informacji – zakres informacji stojącej do dyspozycji stron transakcji finansowej nie jest jednakowy (np. inwestor na rynku kapitałowym)
Negatywna selekcja – podmioty obarczone większym ryzykiem są bardziej aktywne w poszukiwaniu partnerów do transakcji; rośnie prawdopodobieństwo, iż udostępniający wolne środki pieniężne wybierze partnera, który nie dotrzyma warunków (np. kredyt bankowy)
Pokusa nadużycia – większa niefrasobliwość w dysponowaniu środkami, które nie są własnością inwestora (np. fundusz inwestycyjny)
Stopa procentowa - W gospodarce pieniężnej jako cena za czasowe przekazanie do dyspozycji siły nabywczej w formie pieniężnej (kredyt), normalnie odniesiona do jednego roku .
Krzywa dochodowości - Odwzorowanie zależności między okresem do wykupu instrumentu finansowego a jego rentownością. Pozwala to na wskazanie relacji między wysokością krótkoterminowych stóp procentowych a wysokością stóp długoterminowych.
Teorie terminowej struktury stóp procentowych:
Teoria oczekiwań - krzywa dochodowości odzwierciedla przewidywania inwestorów co do przyszłych wartości stopy procentowej. jeżeli krzywa dochodowości jest nachylona w górę, teoria ta mówi, że w przyszłości oczekuje się wzrostu krótkoterminowych stóp procentowych. Jeżeli natomiast krzywa dochodowości jest odwrócona, to należy oczekiwać spadku krótkoterminowych stóp procentowych.
Teoria preferencji płynności -podmioty dysponujące oszczędnościami preferują lokaty krótkoterminowe, a podmioty będące biorcami kapitału, zgłaszają zapotrzebowanie na kapitał długoterminowy. Jedyną możliwością skojarzenia ofert pożyczkobiorców i pożyczkodawców jest wówczas uwzględnienie dodatkowej premii za utratę płynności, zwiększającej oprocentowanie instrumentów o dłuższym terminie zapadalności. Przyczyną wyjaśniającą konieczność kształtowania się stóp długoterminowych na wyższym poziomie niż stopy krótkoterminowe jest więc występowanie ryzyka płynności, które powinno być uwzględnione przy szacowaniu oprocentowania instrumentów długoterminowych
Teoria segmentacji rynków - brak substytucyjności pomiędzy instrumentami o różnych terminach wykupu, co prowadzi do sytuacji, w której stopa procentowa dla danego terminu kształtuje się niezależnie od wysokości oprocentowania instrumentów o innym terminie. Tak więc zróżnicowanie stóp procentowych dla różnych terminów jest wynikiem odmiennego kształtowania się popytu i podaży na każdy z instrumentów. W szczególności teoria ta zakłada istnienie większego popytu na instrumenty krótkoterminowe, jako obarczonych niższym ryzykiem, a w związku z tym wymagających niższej stopy procentowej niż instrumenty długoterminowe, co tłumaczy charakterystyczne dla krzywych dochodowości nachylenie w górę.
Kurs walutowy jest to cena jednej waluty wyrażona w innej walucie
Kursy dewizowe są najważniejszą ceną każdej otwartej gospodarki rynkowej oraz gospodarki światowej. Ceny rynku dewizowego są punktami odniesienia dla wszystkich innych cen
Sztywny kurs walutowy – ustalany przez rząd państwa w dłuższym okresie
Płynny kurs walutowy – ustalany przez relację popytu i podaży
Jak nazywamy zmiany kursu walutowego?
W systemie kursu sztywnego:
Dewaluacja (spadek kursu urzędowego)
Rewaluacja (wzrost kursu urzędowego)
W systemie kursu płynnego:
Deprecjacja (spadek kursu rynkowego waluty krajowej)
Aprecjacja (wzrost kursu rynkowego waluty krajowej)
Czynniki wpływające na zmiany kursu walutowego:
- Czynniki fundamentalne (makroekonomiczne) - Napływ kapitału zagranicznego (spekulacyjnego i bezpośredniego), Zmiany stóp procentowych, Dane makroekonomiczne (inflacja, PKB, bezrobocie, deficyt budżetowy), Struktura długu publicznego
- Czynniki polityczne - Zmiany rządów i stanowisk politycznych, Wypowiedzi polityków
- Czynniki zewnętrzne - Efekt zarażania (kryzys w Rosji, Brazylii),Czynniki losowe (klęska powodzi)
Obniżka stóp procentowych BC wpływa na:
-obniżkę oprocentowania aktywów krajowych (np. obligacji)
-odpływ inwestorów zagranicznych
-spadek kursu waluty krajowej (deprecjacja)
-większa opłacalność eksportu
-wyższy wzrost gospodarczy
Efekt pass-through (przenoszenia) - Zmiany kursu walutowego mają wpływ na ceny towarów importowanych, co oddziałuje na wysokość stopy inflacji.
Cechy sfery pieniężnej współczesnej gospodarki:
-Sfera pieniężna jest kształtowana przez prawa rynku z pewnymi elementami interwencjonizmu państwowego; konsekwencją rynkowego charakteru tej sfery jest występowanie takich kategorii jak: podaż pieniądza, popyt na pieniądz, równowaga rynku pieniężnego
-Tworzywem zjawisk i procesów pieniężnych jest pieniądz kierowany (urzędowy)
-System bankowy tworzony jest przez bank centralny i banki komercyjne (dwuszczeblowość systemu bankowego)
-Typowe jest zjawisko uniezależniania się banku centralnego od ośrodków decyzji politycznych
Argumenty za niezależnością banku centralnego:
-Niezależny bank centralny jest odporny na naciski polityczne, dzięki czemu może opierać swoje decyzje na racjonalnych przesłankach, a wobec tego jest w stanie pozyskać społeczne zaufanie, co jest istotne z punktu widzenia skutecznej polityki pieniężnej
-Istnieją badania empiryczne potwierdzające korelację między stopniem niezależnością banków centralnych a parametrami makroekonomicznymi (inflacja, deficyt budżetowy, wzrost gospodarczy)
Obszary niezależności BC:
-Niezależność funkcjonalna – uprawnienie i zdolność banku centralnego do wykonywania powierzonych mu funkcji, a więc kształtowania i realizacji polityki pieniężnej (paradoks niezależności – samodzielność określania poziomu celu)
-Niezależność instytucjonalna – usytuowanie banku centralnego w systemie organów państwa i określenie zasad współpracy między bankiem centralnym a organami państwa
-Niezależność personalna – zapewnienie ciągłości nienaruszalności kadencji
-Niezależność finansowa – trwałe określenie zasad tworzenia i podziału funduszy banku centralnego wykluczające możliwość wywierania nacisku finansowego na jego decyzje
Instrumenty polityki pieniężnej BC:
-Stopy procentowe banku centralnego i operacje depozytowo-kredytowe (przyjmowanie depozytów przez BC, lub udzielanie kredytów bankom komercyjnym)
-Rezerwa obowiązkowa
-Operacje otwartego rynku (wykup lub sprzedaż pap. wart. przez BC od banków komercyjnych;
warunkowe i bezwarunkowe – dłuższe terminy płatności)
-Interwencje dewizowe
-Swap walutowy
-Interwencje słowne (na podstawie perswazji)
Podstawowe stopy procentowe NBP:
- referencyjna 3,50%
- lombardowa 5,00%
- depozytowa 2,00%
- redyskontowa weksli 3,75%
Ramy instytucjonalne Eurosystemu oraz Europejskiego systemu banków centralnych:
EUROSYSTEM= EBC + narodowe banki centralne krajów strefy euro
ESBC = EBC + narodowe banki centralne krajów Unii Europejskiej
EBC – Europejski Bank Centralny
KRYTERIA KONWERGENCJI:
Kryteria fiskalne:
-deficyt sektora finansów publicznych – nie więcej niż 3% PKB;
-dług sektora finansów publicznych – nie więcej niż 60% PKB
Kryteria monetarne:
Kryterium inflacyjne - kraj chcący przystąpić do Unii Gospodarczej i Walutowej powinien osiągnąć stabilność cen, co oznacza, że średnia stopa inflacji w tym kraju, przez rok przed przystąpieniem, nie może być wyższa niż 1,5 punktu procentowego od średniej stopy inflacji w 3 krajach Unii Europejskiej mających najniższą inflację
Nominalna długoterminowa stopa procentowa (mierzona zwykle na bazie dziesięcioletnich obligacji skarbowych o stałym oprocentowaniu) w trakcie jednego roku przed przeprowadzoną oceną nie przekracza o więcej niż dwa punkty procentowe średniej stopy procentowej w trzech krajach Unii Europejskiej o najniższej inflacji.
Kryterium kursu walutowego - Kraj kandydujący do unii monetarnej powinien przez co najmniej dwa lata uczestniczyć w systemie ERM II. W ciągu tego okresu kurs waluty krajowej do euro powinien się utrzymywać albo w tzw. normalnym paśmie wahań względem centralnego parytetu, wynoszącym +/–15%, albo w paśmie węższym, indywidualnie wynegocjowanym przez kraj uczestniczący w ERM II. W ciągu tych dwóch lat nie mogą wystąpić poważne napięcia na rynku walutowym, w szczególności przybierające formę dewaluacji kursu centralnego przez kraj aspirujący do unii monetarnej.
Korzyści z wprowadzenia euro:
-likwidacja kosztów wymiany walut,
-ograniczenie ryzyka kursowego,
-łatwość w porównywaniu cen,
-ograniczenie ryzyka makroekonomicznego kraju,
-ograniczenie wysokości stóp procentowych i zwiększenie skłonności do inwestycji,
-integracja rynku finansowego
Zagrożenia związane z wprowadzeniem wspólnej waluty:
-możliwość asymetryczności wstrząsów,
-likwidacja kursu walutowego jako narzędzia polityki gospodarczej krajów członkowskich,
-brak autonomii monetarnej krajów członkowskich,
-ryzyko presji inflacyjnej (efekt Ballasy- Samuelsona)
-brak możliwości emisji własnej waluty przez poszczególne kraje członkowskie,
-zaostrzenie polityki fiskalnej wynikające z restrykcyjnych wymogów członkostwa,
-utrata części dochodów przez banki,
-problemy z przeliczaniem walut i dezorientacja społeczeństwa (efekt capuccino)
OOW – Optymalny Obszar Walutowy – Robert Mundell, największy pod względem geograficznym obszar, w którym efektywność ekonomiczna byłaby zmaksymalizowana, gdyby na tym obszarze obowiązywała jedna waluta.
KDPW – Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych – spółka akcyjna zajmująca się rejestrowaniem papierów wartościowych oraz rozliczaniem transakcji na WGPW, oraz MTS – CeTo.
CeTO (Centralna Tabela Ofert) - jest to nieurzędowy, publiczny rynek papierów wartościowych.
KNF – Komisja Nadzoru Finansowego
Realna konwergencja to w teorii ekonomii zdolność gospodarki słabiej rozwiniętej do szybszego wzrostu gospodarczego.
Nominalna konwergencja to zbieżność zmiennych charakteryzujących politykę pieniężną w gospodarce – czyli stopy inflacji, stóp procentowych i kursów walutowych – w krajach, które w wysokim stopniu skoordynowały swoją politykę gospodarczą.
ERM II – mechanizm kursów walutowych, wprowadzony w celu redukcji wahań kursowych walut państw członkowskich UE. System łączy waluty krajowe państw UE oraz euro. Działający na zasadzie stałych, ale dostosowanych kursów walutowych z ustalonym kursem centralnym o standardowym poziomie wahań +/- 15%.
Subprime - Kredyty hipoteczne udzielane osobom w gorszej sytuacji dochodowej lub osobom nie będącym w stanie udokumentować swoich dochodów. Ryzyko braku spłaty jest w przypadku kredytów subprime większe niż w przypadku kredytów standardowych.