Antropologia fizyczna – wykłady (Alicja Bykowska)

Kutná Hora – pochowano około 50 tys osób.

Definicje i podział antropologii fizycznej:

1. Nauka o zmienności międzyosobniczej i międzypopulacyjnej cech biologicznych człowieka w czasie i przestrzeni oraz o czynnościach wywołujących i modyfikujących tą zmienność. Istotą badań biologicznych jest zmienność.

2. Antropologia bada zagadnienia leżące na styku trzech wielkich obszarów nauki: biologii, nauk społecznych, nauk medycznych.

3. Granice antropologii są nieostre i płynne. Ewolucja człowieka jest zaliczana do najbardziej rdzennych działów antropologii fizycznej. Ewolucja człowieka ma także bardzo silne powiązania z geologią i paleontologią, a także z prymatologią (dział zoologii zajmujący się ssakami naczelnymi), etnografią i socjologią społeczeństw przed rolniczych. Powiązania te są widoczne zarówno w aparacie pojęciowym jak i w technikach badawczych.

Antropologia teorii człowieka – teoretyczna, częściowo filozoficzna, ale oparta na podstawach empirycznych strefa badań nad biologicznymi, behawioralnymi i psychologicznymi właściwościami człowieka jako gatunku, nad genezą tych ludzkich właściwości i nad miejscem człowieka w przyrodzie.

Antropologia społeczna – monitorowanie stanu populacji ludzkich pod kątem biologicznych przejawów.

Antropomotoryka – morfo funkcjonalne skutki aktywności fizycznej dzieci i młodzieży. Specyfika budowy ciała w różnych dyscyplinach sportowych.

Biologia populacji pradziejowych – bada:

1. Struktury morfologiczne i demograficzne oraz stan i dynamikę biologiczną populacji szkieletowych.

2. Stresy chorobowe i żywieniowe oraz profile zdrowia populacji.

3. Mieszanie się grup pradziejowych i wczesnohistorycznych w tym badania metodami biologii molekularnej.

Podział antropologii fizycznej w uniwersytetach europejskich:

1. Paleologia

2. Paleontologia

3. Antropologia molekularna

4. Paleoantropologia

5. Etnologia człowieka

6. Etnologia naczelnych

7. Prymatologia

8. Antropometria

9. Biodemografia populacji ludzkich

10. Biologia populacji ludzkich

11. Ergonomia

12. Etnologia

13. Biologia człowieka

14. Ekologia człowieka

14.11.2012

Keith – Oligocen

1990 - 5-7 mln lat

1966 – 3-5 mln lat

Homo floresiensis (człowiek z Flores) – wymarły gatunek hominida, wyróżniający się drobną budową ciała i niewielkim mózgiem, odkryty w 2003 w Liang Bua – wapiennej jaskini na indonezyjskiej wyspie Flores.

16 gatunków (może być 17) i 3 rodzaje.

Szympans – 160 cm wzrostu 70-80 kg wagi

Metodyka badań kości z grobów ciałopalnych

Przegląd Antropologiczny 1974, 40 (?) 315-324

Archeologia Polski 21, 255-277

Funeralia Lednickie 4, Kości i popiół 2002

21.11.2012

1. Rodzaj materiału:

1. Wszystko co stanowi przedmiot badań archeologii powszechnej

2. Wszystkie przedmioty

3. Zabytki przyrodnicze

1. Kształtowanie przez środowisko:

1. W zależności od gleby, wilgotności

2. Czynniki degradujące: obecność soli, zdolność przepuszczania wody, powietrze, przemieszczanie, rodzaj gleby, działalność mikroorganizmów.

3. Korzystne: niskie temperatury, suche powietrze, środowisko wodne/beztlenowe, zatopienie w żywicy

4. Niekorzystne: kwaśne odczyny gleby, klimat umiarkowany, obecność soli i miedzi, torfowiska o odczynie kwaśnym

Człowiek z Lindow (I w. p.n.e., uduszony, poderżnięte gardło)

Człowiek z Grauballe (poderżnięcie gardła, połamane nogi i ręce)

Człowiek z Tollund (śmierć przez powieszenie)

Ötzi – człowiek lodu

Eksperymenty w Wicinie:

(dopalenie wszystkich organicznych szczątków)

Wnioski:

1. Kości są idealnie widoczne po kremacji i łatwo je wyeksploatować

2. Rozczłonkowanie jest podobne do tych z popielnicy

3. Można łatwo się zorientować jak leżał

4. Po 2-3 latach można było z trudnościami odnaleźć miejsce kremacji, po 4 latach było to niemożliwe

Stan kości zależy od tego w jaki sposób zostały one potraktowane po dokonaniu kremacji i od warunków w jakich przebywały do czasu eksploatacji popielnicy!

300 stopni – odpada szkliwo, szczęka prawie się nie zachowuje.

W przypadku badań pochówków ciałopalnych stosuje się takie same metody jak w przypadku pochówków szkieletowych, ale ze znacznie mniejszą precyzją.

Rasogeneza

Reprodukcja różnicowa

Różnicowa płodność = różna ilość potomstwa

Różnicowa wymieralność = różna wymieralność (różna długość życia osobników co wpływa na reprodukcję)

28.11.2012

Adaptacja genetyczna – z pokolenia na pokolenie niektóre osobniki mogą się rozmnażać, a niektóre zanikają/ przystosowanie do życia w danym środowisku.

Różnicowa płodność + różnicowa wymieralność = sukces reprodukcyjny.

Dobór naturalny – przeżycie dla najlepiej przystosowanych.

Populacja = kultura archeologiczna = grupa etniczna.

Od neolitu zmienność międzyosobnicza maleje.

Gruba etniczna ≠ rasa! Koncept geograficzny rasy upadł.

Rozkład normalny, zwany też rozkładem Gaussa – jeden z najważniejszych rozkładów prawdopodobieństwa. Odgrywa ważną rolę w statystycznym opisie zagadnień przyrodniczych, przemysłowych, medycznych, społecznych itp. Wykres funkcji prawdopodobieństwa tego rozkładu jest krzywą dzwonową.

Może nie być osobnika średniego, ale dzięki odchyleniu standardowemu możemy obliczyć osobników pobocznych (cechy ilościowe).

Mikroewolucja, selekcje:

1. Po obu stronach równie intensywnie, zmniejszona równość międzyosobnicza.

2. Selekcja rozrywająca - mechanizm ewolucji biologicznej. Polega na eliminowaniu osobników o średniej wartości danej cechy a tym samym premiowaniu osobników o cechach skrajnych. Zachodzi w niejednorodnym środowisku. Utrzymuje zróżnicowanie genetyczne. Może prowadzić do specjacji (proces, w wyniku którego powstają nowe gatunki).

3. Selekcja kierunkowa - mechanizm ewolucji biologicznej. Polega na eliminowaniu osobników o jednej ze skrajnych wartości danej cechy. W wyniku tego, po kilku pokoleniach średnia wartość tej cechy populacji ulega przesunięciu (co można zaobserwować na rozkładzie Gaussa). Mechanizm może działać zarówno w przypadku doboru naturalnego jak i sztucznego.

Większość mutacji dzięki doborowi naturalnemu umiera w fazie początkowej. Ludzie się różnicowali, ale utrzymywali intensywne kontakty międzygrupowe, więc nie doszło do wykształcenia się nowego gatunku. Zmienność wewnątrz grupy osobników może być większa niż zmienność między grupami.

5.12.2012

Morfologia a zmienność.

Zmienność wewnątrzgrupowa – różnice między osobnikami należącymi do jednej populacji.

Zmienność geograficzna – różnice między populacjami należącymi do jednego gatunku, a występujące w różnych regionach, różnice między populacjami w przestrzeni geograficznej.

Typ antropologiczny, osobnik wzorcowy – posiadający szczególną kombinację cech morfologicznych, która występuje najczęściej w populacji.

Struktura rasowa – względna czystość występowania typów rasowych w grupie ludzkiej.

Skład antropologiczny (rasowy) – wzajemne i ilościowe ustosunkowanie się elementarnych typów rasowych (elementów rasowych) rozumiane jako ich udziały względne lub procentowe w danej populacji. Skład rasowy charakteryzuje strukturę populacji w typologicznej koncepcji rasowej,

Określenie taksonomiczne – teoria i praktyka klasyfikowania organizmów, określenie taksonomiczne to zakwalifikowanie osobnika do jednostki taksonomicznej.

Analiza wielocechowa – analiza w której wykorzystuje się wiele cech dla określenia różnic między populacjami.

Metoda stochastycznej korelacji wielorakiej – metoda wykorzystywana w typologii rasowej. Wyjściowym założeniem metody jest, że element rasowy stanowiący kombinację pewnych cech jest istotnie większy od liczebności oczekiwanej. W antropologii metoda jest nazywana metodą nadwyżek A. Wandego.

Plejtropia – wpływ jednego genu na wykształcenie wielu cech organizmu.

Sprzężenie genetyczne – geny rozmieszczone w jednym chromosomie nazywamy genami sprzężonymi, a zjawisko polegające na takim rozmieszczeniu nazywamy sprzężeniem genetycznym.

Rasa – w ujęciu populacyjnym asa jest to populacja lub grupa populacji tego samego gatunku, różniąca się od innych populacji częstotliwością występowania niektórych cech dziedzicznych.

Prawo Hardy'ego-Weinberga – teoretyczna zasada sformułowana na podstawie statystyki matematycznej. Dotyczy stosunków między częstotliwością genów a częstotliwością genotypów w obrębie populacji. W dużej populacji zarówno częstotliwość genów jak i częstotliwość genotypów jest stała z pokolenia na pokolenie (jeśli nie ma migracji, nie zachodzą mutacje i nie działa dobór naturalny).

Etnogeneza – proces wyodrębniania się grup etnicznych, ludów itp.

Populacja lokalna – zespół potencjalnie krzyżujących się osobników występujących na pewnym terytorium.

Selekcja naturalna = dobór naturalny.

Izolacja rozrodcza – zjawisko wywołane utrudnieniami w wymianie genów między populacjami.

Pula genów – zespół wszystkich genów istniejących osobników składających się na populację.

Zmienność genetyczna – występowanie genetycznych różnic między osobnikami należącymi do tych samych populacji lub między populacjami.

Procesy adaptacyjne – procesy dostosowania się istot żywych do warunków środowiskowych.

Populacja panmiktyczna - zbiór osobników tego samego gatunku na danym terenie, posiadający wspólną pulę genową, u których kojarzenie zachodzi w sposób losowy.

Gradient zmienności – stopniowa zmiana cechy w serii sąsiadujących populacji.

Klina, zmienność klinowa - gradient częstości (alleli, genotypów czy cech fenotypowych) na obszarze zajmowanym przez populacje gatunku o ciągłym zasięgu; wzrost lub spadek częstości cechy w przestrzeni na ogół związany jest z gradientem czynnika środowiskowego; w antropologii zmienność klinowa bywa wykorzystywana do opisu zmienności międzypopulacyjnej człowieka (→ rasy ludzkie).

Izarytma - (gr. ísos ‘równy’ + arithmós ‘liczba’) geogr., stat., fiz. linia łącząca punkty o jednakowej wartości lub natężeniu danego czynnika lub zjawiska, np. izobata, izobara, izoterma.

Synkretyczna teoria ewolucji – współczesna teoria ewolucji stanowiąca syntezę opartą o elementy wielu dawniejszych teorii. Uznaje mutację i selekcję za podstawowe elementy ewolucji.

Grupa etniczna – społeczność, której tożsamość kulturowa związana jest najczęściej z określonym terytorium etnicznym.

Odległość biologiczna – miara określająca stopień podobieństwa.

4 koncepcje rasy:

1. Zbiór grup ludzkich podobnych do siebie pod względem określonego zestawu cech morfologicznych a zamieszkujących wspólne terytorium i mających niekiedy to samo pochodzenie.

Renato Biasutti, Joseph Denider

„Zarys metod statystycznych w zastosowaniu do antropologii” – Jan Czekanowski, pierwszy na świecie wykaz matematyczny dla biologii. 1913.

Ocena wieku osobnika

Rozwój – procesy ukierunkowanych, zachodzących w czasie nieodwracalnych zmian cech morfologicznych i funkcjonalnych.

Wiek pozostawia fazy w budowie anatomicznej, trzy fazy:

1. Niedorosły (przed okresem reprodukcji)

2. Dorosły (okres reprodukcyjny)

3. Stary (po okresie reprodukcyjnym)

Procesy inwolucyjne – procesy starzenia się.

Do 20 roku życia wszystko się wykształca.

0-12 – możemy z prawdopodobieństwem co do roku określić wiek na podstawie zębów.

Wiek biologiczny – rozwojowy (fizjologiczny) osobnika

Kryteria oceny wieku rozwojowego:

1. Wiek szkieletowy

2. Wiek zębów

3. Wiek drugorzędnych cech płciowych

4. Wiek morfologiczny

2 szkoły:

1. Należy dążyć do bardzo szczegółowych metod.

2. Oceniamy wiek w fazach rozwoju ontogenetycznego.

Klasy wieku (przepisanie tego przerasta moje kompetencje):

Każda populacja ma zęby starte w różnym stopniu – zmienność kulturowa. Antropolog musi podjąć diagnozę.

3 fazy oceny:

1. Dzieciństwo (0-15)

2. Wiek młodzieńczy (15-20)

3. Okres dojrzały (20-…)

Ocena zewnętrzna szwów, ocena struktury gąbczastej najbliżej nasady kości ramiennej, struktury gąbczastej nasady bliższej kości udowej, powierzchni spojenia łonowego.

Najlepiej kostnieją łokieć i kolano, później bark.

Obliteracja – zrastanie szwów czaszkowych.

Dymorfizm płciowy.

Nie można na podstawie 1 cechy na 100% określić płci. Wskaźnik ujmuje dwie cechy metryczne, jest to wyrażenie jednej miary w procentach drugiej miary. Im większy dymorfizm tym lepsze warunki. Na miednicy i na czaszce najlepiej rozpoznawać płeć.

3 różne podejścia do oceny płci:

1. Na podstawie wyrażenia morfologicznego cechy opisowej lub metrycznej. Kilka cech!

2. Cechy metryczne i wskaźniki porównywane do rozkładu tych cech.

3. Cechy opisowe i metryczne ujęte w zbiorczą tabele.

Równanie funkcji dyskryminacyjnych.

Na podstawie cech morfologicznych kośćca nie da się w 100% wnioskować o płci, np. z powodu zaburzeń hormonalnych.

Płeć można określić z dokładnością do 98%, najlepiej na podstawie miednicy/czaszki,

Odontologia – nauka zajmująca się budową, rozwojem i patologią zębów. Przekrój może być dobrym wyznacznikiem wieku osobnika w chwili śmierci.

20 zębów mlecznych, 32 stałych. 6-stka wyżyna się w wieku sześciu lat.