METODOLOGIA – WYKŁAD 6, 23.11.2010r.
STRUKTURA WYJAŚNIANIA NOMOLOGICZNO – DEDUKCYJNEGO
| Explanans (to co wyjaśnia – zdania wykorzystywane do wyjaśnienia) |
|
Jeśli jest konkurencja, to występuje wrogość wobec cudzoziemców. W społeczności X występuje konkurencja. (zjawisko w stosunku do którego stawiane jest pytanie; można wyjaśnić odwołując się do prawa ogólnego i sprawdzić czy istnieją warunki brzegowe; Prawem ogólnym jest, np. to pierwsze zdanie) |
|---|---|---|
| Explanandum (zjawisko, które chcemy wyjaśnić) |
|
W społeczności X występuje wrogość wobec cudzoziemców |
| Zdania ogólne | Warunki brzegowe | Explanandum(co się wydarzy) | |
|---|---|---|---|
| Wyjaśnianie | Szukane | Szukane | Dane |
| Prognozowanie(przewidujemy explanandum) | Dane | Dane | Szukane |
WYJAŚNIENIA WIELOCZYNNIKOWE
Dla wyjaśnienia istniejącego stanu rzeczy trzeba sformułować explanans określający kilka warunków zajścia Z.
(A, B, C,…, W) Z
A, B, C,…, W mogą być w stosunku interakcji ze względu na wywołanie Z. Ich działanie na Z opisywane jest za pomocą jednego prawa (koniunkcja zjawisk stanowiąca poprzednik prawa). (muszą być wszystkie czynniki)
A, B, C,…, W mogą być alternatywnymi warunkami wystarczającymi. Już wystąpienie jednego pociąga za sobą wystąpienie Z. (wystarczy jeden czynnik)
WYJAŚNIENIA KONKURENCYJNE
Wyjaśnienie 1
B jest przyczyną Z
Zaszło B
Zaszło Z
Wyjaśnienie 2
A jest przyczyną Z
Zaszło A
Zaszło Z
Występują różne(w tym przypadku 2) teorie warunkujące zajście Z
WYJAŚNIENIE INDUKCYJNO - STATYSTYCZNE
Twierdzenie statystyczne (prawidłowość) Warunki brzegowe |
W 90% - jeśli miesięcznie dochody osób przekraczają 3tys. zł, to chodzą one do opery. Osoba X zarabia miesięcznie 3200zł.(nie odnosi się do 100% populacji, ale do 90%, więc my nie wiemy do której grupy dana osoba należy) |
|---|---|
| Explanandum | Osoba X chodzi regularnie do opery |
Pozwala nam określić tendencje, prawidłowości występujące w jakiejś zbiorowości. Gdy chcemy użyć do określenia zachowania pojedynczej osoby, to trzeba przyjąć to wyjaśnienie z pewnym prawdopodobieństwem. Wyjaśnienie statystyczne ma charakter prawdopodobny.
KRYTERIA PRZYCZYNOWOŚCI
Występowanie związku między zmiennymi nie dowodzi, że jest to związek przyczynowo – skutkowy.
Przyczyna musi poprzedzać skutek.
Empiryczna korelacja między zmiennymi.(zmianą jednej zmiennej muszą towarzyszyć zmiany drugiej zmiennej)(musimy mieć dowody na to, że przyczyna poprzedza skutek)
Skutek nie może być wyjaśniany w kategoriach jakiejś trzeciej zmiennej, tak jak się dzieje w przypadku zależności pozornych.(jeżeli wzrasta ilość sprzedaży lodów to wzrasta ilość utonięć – relacja korelacji; związek pozorny. Ale to nie sprzedaż lodów wpływa na liczbę utonięć, ale pogoda, bo lody sprzedawane są w lecie, kiedy więcej osób korzysta ze zbiorników wodnych)
PRZYCZYNY WYSTARCZAJĄCE I KONIECZNE
Przyczyna wystarczająca oznacza warunek, który jeśli zostanie spełniony to przyniesie oczekiwany skutek. „Jeśli X kilka razy powtórzy wykłady z metodologii nauk społecznych, to X zda dobrze egzamin”.
Przyczyna konieczna oznacza warunek, który musi być spełniony, aby nastąpił określony skutek, np. „Jeśli A nie jest kobietą, to A nie zajdzie w ciążę”. Czyli bycie kobietą jest warunkiem koniecznym zajścia w ciążę, ale nie jest to warunek wystarczający.
PARADYGMATYCZNY ROZWÓJ NAUKI W KONCEPCJI T. KUCHNA
Modele te były konstruowane niezależnie od praktyki badawczej. Funkcjonowały również bezdyskusyjnie gdy uważano naukę za kwintesencję racjonalności. Kuchn nie opisał nauki, jaka być powinna, ale taką jaką ona jest, jaką ona jest uprawiana.
Rekonstruował rozwój realnej nauki (głównie fizyki)
W efekcie swojej analizy zakwestionował pogląd, że nauka jest przedsięwzięciem (wyłącznie) racjonalnym. Pokazał, że istnieją poza prawidłowościami logicznymi inne czynniki(pozaracjonalne), które mają wpływ na rozwój nauki, są to czynniki społeczne
PODSTAWOWE TEZY
Rozwój nauki nie ma charakteru kumulatywnego lecz skokowy (kolejne odkrywane teorie są lepsze niż starsze, ludzie wiedzą coraz więcej) – czas nauki normalnej przedzielony jest rewolucjami
Na sposób uprawiania nauki duży wpływ mają czynniki społeczne m.in. dominujące w danym czasie przekonania nie tylko teoretyczne), struktury komunikacyjne istniejące między naukowcami, dostępna aparatura badawcza, itd.(są to czynniki dotyczące społeczeństwa jako całości i społeczności naukowych).
PARADYGMAT
Współcześnie to pojęcie straciło swoje prawdziwe znaczenie – teraz wszystko jest paradygmatem. Sam Kuchn nie zdefiniował precyzyjnie jak rozumie paradygmat.
Szersze rozumienie pojęcia paradygmat – zbiór ogólnych założeń, przekonań, pojęć, przyjmowanych modeli, wartości, sposobów zbierania i opracowywania danych itd. wspólnych członkom danej społeczności (w tym rozumieniu jest pewnego rodzaju matrycą dyscyplinarną)Zbiór przekonań podzielany przez reprezentantów danej dyscypliny naukowej. Paradygmat określa sposób widzenia świata i postrzegania zadań danej nauki, dostarcza kryteriów wyboru problemów, które uznaje się za istotne i rozwiązywalne, kryteria poprawności ich rozwiązywania. Kiedy zmienia się paradygmat, zmienia się i świat(perspektywa postrzegania tego świata).
Wąskie rozumienie pojęcia paradygmat - Wzorzec rozwiązywania problemów w danej społeczności naukowej (czyli konkretne sposoby rozwiązywania konkretnych zadań)(w tym rozumieniu jest to element matrycy dyscyplinarnej)
ROZWÓJ NAUKI
Okres pre-nauki kształtowanie się paradygmatu(taki etap rozwoju danej dyscypliny, kiedy w tym samym czasie występują różne teorie, różne sposoby wyjaśniania jednego zjawiska – okres burzy intelektualnej; z czasem jedna z teorii zaczyna być dominująca – może być ona najbardziej prognostyczna, albo cieszy się ona zainteresowaniem władzy, która da na nią środki dla jej rozwoju) Kończy się on kiedy wyodrębnia się jeden paradygmat.
Nauka normalna (nauka dojrzała) – dominuje jeden paradygmat.(czyli wszystkie podstawowe kwestie zostały rozstrzygnięte; zadaniem naukowców jest teraz rozwiązywanie łamigłówek, czyli problemów mieszczących się w określonych ramach teoretycznych – dyskusje nie dotyczą podstaw, a szczegółowych rozwiązań)
Przyrastanie anomalii kryzys rewolucja naukowa – rywalizacja paradygmatów.(w ramach danego paradygmatu pojawiają się anomalię, które wywołują kryzys i to prowadzi do rewolucji naukowej. Anomalie to są takie stany rzeczy, których nie przewiduje, nie dopuszcza dana teoria, czyli dokonują się falsyfikacje teorii. Jeśli są one pojedyncze to jeszcze nic się nie dzieje, nie odrzuca się jeszcze tego paradygmatu, bo wtedy tłumaczy się to błędami w procedurze, badaniu. Jeśli ich liczba narasta, wówczas pojawiają się nowe teorie (nowe paradygmaty) wyjaśniające te anomalie i wówczas zaczynają wyodrębniać się nowe paradygmaty. Kiedy znowu jeden paradygmat zaczyna dominować to dokonuje się rewolucja naukowa – jeden paradygmat zostaje zastąpiony drugim)
To jest ta skokowość, a nie ciągłość. Nowa teoria nie wchłania starej teorii, ale nowa teoria zastępuje starą teorię.
Obecność paradygmatu pozwala dostrzec nowość, tzn. to co jest niedopuszczalne przez obowiązujący paradygmat. Anomalie ujawniają się tylko temu, kto dokładnie wie czego powinien się spodziewać i jest zdolny stwierdzić, że coś jest inaczej niż powinno być.
PŁASZCZYZNY NIEWSPÓŁNIERNOŚĆI TEORII
Płaszczyzna obserwacji – inne postrzeganie świata. (inne elementy postrzegania świata są uznawane za ważne)
Płaszczyzna języka – te same terminy w różnych paradygmatach mogą mieć inne znaczenia (co powoduje brak wspólnego języka)
Płaszczyzna metodologiczna – zmiana wagi problemów (paradygmat określa problemy badawcze, które warto badać i która dają się zbadać; to co w jednym paradygmacie jest dziedziną marginalną, w drugim może być dominującą)
Płaszczyzna ontologiczna – zmiana elementów z jakich składa się świat opisywane przez teorie
WIEDZA MILCZĄCA
Związane jest to z wąskim rozumieniem paradygmatu.
Znaczna część wiedzy reprezentanta nauki normalnej jest wiedzą ukrytą, nieuświadomioną, wiedzą milczącą. (Nie dyskutuje się o problemach podstawowych, bo one są wiadome; naukowcy rozwiązują łamigłówki.)
Zdobywa się ją przez uprawianie nauki (a nie przyswajanie reguł jej uprawiania), w procesie socjalizacji adept nauki „wdraża się” w określony sposób myślenia i działania rozwiązując typowe problemy, prowadząc typowe eksperymenty.
STYL MYŚLOWY (L. FLECK)
Opracował koncepcję uprawiania nauki.
Styl myślowy to intelektualna gotowość takiego, a nie innego działania, jako skutek kształcenia teoretycznego i praktycznego.
Zbieranie doświadczenia rozpoczyna się od kształtowania umiejętności widzenia (ograniczenie pola widzenia).(można to rozumieć w sposób bezpośredni – najpierw trzeba umieć coś zobaczyć i zinterpretować)
Reguły uprawiania nauki nie są skodyfikowane lecz milcząco przyjmowane.(reguły te tworzą się w praktyce i nie musza być sformułowane, wystarczy jak kolejne pokolenia naukowców wdrażają się do tego stylu pracy)
METODOLOGICZNY ANARCHIZM P. FEYERABENDA (wydał książkę „Przeciwko metodzie”)
Nie ma takiej reguły metodologicznej, która w historii nauki nie zostałaby przekroczona.
Mitem jest przekonanie, że postęp naukowy dokonuje się poprzez włączanie starych teorii w nowe.(zgodność z Kuchnem)
Postęp naukowy dokonuje się wtedy gdy uczony wyzwoli się z więzów uznanych teorii i konwencji nauki instytucjonalnej.(szansa na dostrzeżenie czegoś nowego jest tylko wówczas, kiedy działa się wbrew obowiązującym teoriom)
Kuchn uznawał „naukę normalną” jako sensowny etap w rozwoju nauki
Feyerabend – to etap blokowania postępu grzebany jest naturalny pluralizm teoretyczny
Główna anty-reguła – wyprowadzaj hipotezy, które są niezgodne z potwierdzonymi teoriami albo z uznanymi faktami – nowe hipotezy nie powinny być badane dopiero wtedy, gdy stare się chwieją.
Później jego stanowisko złagodniało – reguł nie należy stosować dogmatycznie.
KONSTRUKTYWIZM
Teorie naukowe są konstrukcjami społecznymi, uznanie tej czy innej teorii za obowiązującą jest wynikiem negocjacji między uczonymi, zależy od stosunków panujących w obrębie społeczności naukowej, a nie racji poznawczych.(konstruktywizm radykalny)(jeśli nie „wyłącznie” od racji poznawczych – akonstrukcjonizm umiarkowany)
Co uzasadnia naukę, gdy nie prowadzi ona do pewnego poznania? – Konstruktywiści mówią, że „poznanie służy odsłanianiu mechanizmów zniewalających człowieka” („krytyczny zwrot” w nauce – po czyjej jesteś stronie? Dominującej władzy czy warstw społecznych, które są wykluczeni społecznie. Chodzi im o to, żeby nauka nie pracowała jedynie dla tych, którzy są silni i mają władzę, ale żeby poznanie dążyło w kierunku sprawiedliwości społecznej. Podkreśla on etyczny wymiar badań – czyli przy badaniach należy brać pod uwagę czynniki etyczne.) Konstruktywizm sytuuje się na kilku poziomach:
Konstruktywistycznej socjologii nauki, która dąży do określenia wpływu czynników społecznych, historycznych, politycznych, itp. na procesy odkryć naukowych. W jej ramach obowiązuje stanowisko, że „fakty naukowe są konstruktami społecznymi”
Konstruktywizm odwołujący się do tradycji badań Piageta, który zwracał uwagę, że proces poznawania każdego człowieka obejmuje m. in. Budowanie konstruktów, modeli odzwierciedlających rzeczywistość. Współcześnie w ramach tego poziomu wyodrębnił się radykalny konstruktywizm, który głosi, że każda forma poznania z powodu związanych z nim procesów neurobiologicznych ma bezpośredni dostęp wyłącznie do obrazów rzeczywistości, a nie do samej rzeczywistości.
Społeczny konstruktywizm w duchu Alfreda Schutza, Petera Bergera. Luekmanna – bada sposoby społecznego postrzegania i konwencjonalizacji życia codziennego oraz tworzenia wiedzy głównie wiedzy potocznej.
OBIEKTYWISTYCZNY(odwołuje się do założeń pozytywizmu) I KONSTRUKTYWISTYCZNY MODEL POZNANIA
| Obiektywistyczny | Konstruktywistyczny |
|---|---|
| Rzeczywistość jest zewnętrzna i niezależna wobec poznania | Rzeczywistość jest konstruowana poprzez praktyki społeczne |
| Przedmiot wyznacza treść świadomości podmiotu, kształt wiedzy wyznaczony jest przez świat, wiedza jest odkrywana.(eliminuje się czynnik ludzki z procesu badawczego) | Nie ma rozdziału świata od wiedzy, „fakty” są społecznie tworzone a nie odkrywane. Każdy fakt jest interpretacją. |
| Relacja korespondencji(korespondencja między obiektami w rzeczywistości a zdaniami obserwacyjnymi, które muszą być zgodne z tymi obiektami)(klasyczna koncepcja prawdy) | Prawdą jest to, co za prawdę zostaję uznane.(na mocy decyzji społecznej a nie jakiś reguł) |
PARADYGMAT NORMATYWNY I INTERPRETATYWNY (T. P. WILSON)
| NORMATYWNY | INTERPRETATYWNY |
|---|---|
| Interakcja wyznaczona przez prawa rządzące rzeczywistością społeczną. (W tym modelu przebieg interakcji określony jest przed ich rozpoczęciem. Wiadomo co wolno, a czego nie wolno. Dążąc do jakiegoś celu ludzie robią to co wolno – jest to określone normami) | Interakcja jest uporządkowana, ale procesualna. (ponieważ za źródło ładu przyjmuje się proces społecznych negocjacji. Relacja jest określona, ale jej przebieg uzależniony jest od zachowań, a nie od norm społecznych) |
| Role społeczne są odgrywane, ponieważ te role realizują oczekiwania społeczne. (postępowanie zgodnie ze scenariuszem) Role są relatywnie stabilne. | Role społeczne są tworzone (widzenie siebie cudzymi oczami). (W zależności od jednego zachowania zmienia się drugie.) |
| Wszyscy mają taką samą „mapę poznawczą”. (każdy członek danej zbiorowości w podobny sposób myśli – dlatego bez kłopotu się porozumiewamy) | Konsensus jest negocjowany.(w zależności od komunikatów nadawanych przez uczestników to konsensus(uzgodnienie) może przyjąć różną formę) |
| Normy mają charakter obiektywny. (są elementem danego społeczeństwa. Obowiązują wszystkich członków społeczeństwa. | Normy należą do zasobów interpretacji(każdy człowiek dokonuje interpretacji rzeczywistości) |