Agresja interpersonalna

Agresja interpersonalna-znaczenie pojęcia

• czynności intencjonalne, świadomie podejmowane wobec innych ludzi

• czynności ukierunkowane na wyrządzenie szkody, utratę cenionych społecznie wartości, zadanie bólu fizycznego lub spowodowanie cierpienia moralnego

• czynności, które zawsze przynoszą negatywne efekty dla obiektu agresji

(Frączek, 1979)

Własności osobowości agresywnej

1. Agresywność: wysoka gotowość do reagowania agresją z dużą częstotliwością i w różnych okolicznościach

2. Wyznaczniki osobowości agresywnej:

• napastliwość fizyczna

• napastliwość słowna

• negatywizm

• podejrzliwość

• uraza

• drażliwość

(Choynowski)

Dlaczego zachowujemy się agresywnie?

1. Teoria instynktu

• agresja jest wrodzona i uwarunkowana biologicznie

2. Teoria społecznego uczenia się

• agresja jest zachowaniem nabytym w toku społecznego uczenia się

3. Teoria popędu

• agresja jest efektem nabytego popędu

Teorie instynktu

Hydrauliczna teoria agresji (Freud, 1930)

• „energia” agresywna produkowana jest i gromadzona przez każdy organizm

• „oczyszczenie” organizmu z negatywnej energii jest koniecznością

• rola „wyzwalaczy” czyli bodźców kojarzonych z agresją dla podjęcia aktu agresji

• nagromadzenie się „agresywnej energii” prowadzi do aktu agresji nawet pod wpływem „niewielkich wyzwalaczy”

• rozładowanie energii prowadzi do uczucia ulgi

Jak rozładować agresywną energię? (teoria katharsis)

1. Katharsis właściwa: podjęcie aktu agresywnego

2. Katharsis pomocnicza: podjęcie aktywności fizycznej i/lub fantazjowania na temat agresji

3. Katharsis zastępcza: obserwacja osób zachowujących się agresywnie

Intra- i interpersonalne konsekwencje katharsis

• Słaba kontrola emocjonalna

• Nasilenie zachowań agresywnych w wyniku odczuwania ulgi po akcie agresji (prawo efektu)

• Negatywne ustosunkowanie wobec obiektu agresji, a w konsekwencji zwiększone prawdopodobieństwo podjęcia ponownego aktu agresji wobec tego obiektu (teoria dysonansu poznawczego)

Teoria społecznego uczenia się

• Uczenie się agresji poprzez warunkowanie instrumentalne i modelowanie

Efekty modelowania a konsekwencje agresywnego zachowania dla modela

Teoria popędu

Teoria frustracji-agresji (Wojciszke, 2002 za Dollard i in., 1939)

„Każda agresja jest wynikiem frustracji, każda frustracja prowadzi zaś do agresji”

Kiedy doznajemy frustracji?

1. Zablokowanie działania jednostki ukierunkowanej na zaplanowany i pożądany przez nią cel

2. Wielkość frustracji zależy od:

• wartości zablokowanego celu

• wielkości przeszkody

• stopnia, w jakim cel został już zrealizowany

• częstości doznawanych frustracji przy okazji realizacji innych zadań

Sposoby redukcji frustracji poprzez akt agresji

• Agresja bezpośrednia: podjęcie agresji ukierunkowanej na źródło frustracji

• Agresja symboliczna: fantazjowanie na temat zaszkodzenia osobie, która odpowiada za frustracje podmiotu

• Autoagresja: agresja ukierunkowana na siebie samego

• Agresja przemieszczona: ukierunkowanie agresji na osobę słabszą, która nie jest źródłem frustracji

Kiedy frustracja prowadzi do agresji? (empiryczna weryfikacja założeń teorii frustracji- agresji)

• Uznanie zachowania sprawcy frustracji za nieuzasadnione i intencjonalne

• Obecność bodźców kojarzonych z agresją, czyli przedmiotów bądź ludzi, budzących złość

WNIOSEK: frustrację należy traktować jako stan gotowości do podjęcia zachowania agresywnego

Jak wyjaśnić zachowanie agresywne?

Agresja reaktywna

• Mechanizm regulacyjny: negatywne stany emocjonalne (złość, irytacja, gniew, frustracja)

• Funkcja agresji reaktywnej: ekspresja negatywnych stanów afektywnych poprzez zadanie bólu, zranienie, upokorzenie drugiej osoby

• Źródło agresji reaktywnej: słaba kontrola emocjonalne prowadząca do ograniczonych umiejętności radzenia sobie z negatywnymi emocjami w aprobowany społecznie sposób

Agresja pro aktywna

• Mechanizm regulacyjny: motywacja/dążenie jednostki do zrealizowania wyznaczonych planów/zada

• Funkcja agresji proaktywnej: osiągnięcie pożądanych przez jednostkę celów

• Źródło agresji proaktywnej: obserwacja modeli, otrzymywanie nagród i brak kar za zachowania agresywne

Agresja jako zjawisko wewnątrz- i międzygrupowe (zjawisko „kozła ofiarnego”)

• „Kozioł ofiarny”- osoba obarczana za porażkę grupy bez obiektywnych przesłanek

• „Kozioł ofiarny” może pochodzić zarówno z własnej grupy jak i innych, obcych grup

• „Kozła ofiarnego” grupa deprecjonuje w celu odbudowania pozytywnej identyfikacji społecznej (podstawowa funkcja poszukiwania/wyznaczania kozła)

Agresja jako zjawisko wewnątrzgrupowe (zjawisko „czarnej owcy”)

• „Czarna owca”- osoba naruszająca normy obowiązujące w danej grupie społecznej

• „Czarna owca” pochodzi zawsze z grupy własnej

• „Czarną owcę” grupa (1) nakłania do przestrzeganie norm grupowych, (2) eliminuje członka z grupy

• Agresja wobec „czarne owcy” jest próbą utrzymania spójności grupy

Uwarunkowania zachowania agresywnego w tłumie

• Anonimowość

• Obniżona samoświadomość

• Zwiększona tendencja do „zarażania” się emocjami innych osób

• Poddawanie się konformizmowi informacyjnemu

Pojęcie bullyingu

Systematyczne, powtarzalne i długotrwałe podejmowanie zachowań agresywnych przez jedną grupę uczniów wobec słabszych rówieśników

Formy bullyingu:

• znęcanie się, pobicia, przymuszanie do wykonywania określonych czynności (agresja fizyczna)

• wyśmiewanie i upokarzanie (agresja werbalna)

• celowe wyłączanie ucznia z grupy (ostracyzm grupowy)

• upowszechnianie kłamstw i plotek (agresja pośrednia/relacyjna)

Pojęcie cyberbullyingu

Zjawisko oczerniania i wyszydzania jednostki poprzez upowszechnianie nieprawdziwych i dyskredytujących informacji w Internecie i/lub wysyłania obraźliwych sms-ów, e-maili

Charakterystyka typowych ofiar bullyingu

• niska samoocena

• wysoka lękliwość

• duża wrażliwość, uległość i pasywnosć w relacjach społecznych

• nieśmiałość i brak pewności siebie

• chłopcy-ofiary bullyingu słabsi fizycznie w porównaniu do swoich rówieśników

(za Olweus, 1992)

Charakterystyka typowych agresorów

• wysoka aprobata dla stosowania przemocy w relacjach interpersonalnych

• duża impulsywność i silna potrzeba dominacji

• niska empatia

• duża siła fizyczna

Wychowawczy kontekst rozwoju zachowań agresywnych

• emocjonalne odrzucenie ze strony pierwszego opiekuna podczas pierwszych lat życia

• stosowanie metod wychowawczych opartych na sile, karach fizycznych oraz negatywnych emocjach o dużym natężeniu

• słaba kontrola rodzicielska, przyzwolenie dziecku na podejmowanie zachowań agresywnych

• znaczenie temperamentu dziecka