Zagadnienia na zaliczenie (wykłady 1-5):

1. Antropologia kulturowa – definicja, obszar badań

• koncentruje sie na aktualnie żyjących lub ostatnio żyjących kulturach

• rozpoznaje zasady zachowań społecznych

• analizuje w jaki sposób ludzie identyfikują siebie w swoich społecznościach oraz szerzej – w świecie

• antropologia kulturowa a antropologia społeczna

• Podział obszaru badań na cztery pola główne:

  1. antropologia kulturowa

  2. antropologia lingwistyczna;

  3. antropologia biologiczna ;

  4. archeologia

1. Teoria ewolucjonizmu –założenia

Kultura ma wymiar czasowy /ewolucjonizm/

• Klasyczny ewolucjonizm rozwijany był od drugiej połowy XIX wieku i na początku XX wieku

• Zakładał jedność światła a zmiana ewolucyjna ma charakter powszechny, postępujący i ciagły

• Wszystkie społeczności ludzkie rozwijają się w podobny sposób przechodząc przez kolejne etapy rozwojowe

• Wychodzili z założenia że kultury rozwijają się w czasie. Kultury miały ewoluowac ku coraz większemu skomplikowaniu. Przyjmowano, że kultury pokonują kolejne stopnie rozwoju, docierając w końcu do tego samego stadium najwyższego rozwoju.

1. Dyfuzjonizm-założenia, przedstawiciele

• Pojawił się na przełomie XIX i XX wieku

• Przestrzenne rozchodzenie się lub podnoszenie elementów kultury czyli cechy kultury, wzory, schematy, tematy, zapożyczenia kulturowe

• Antropologia kulturowa jest formą dyfuzji kulturowej

1. Funkcjonalizm-założenia, przedstawiciele

• Kultura jest systemem /funkcjonalizm, strukturalizm/

• Analiza społeczności ludzkich jako struktur, w których każdy element ma swoją funkcję w podtrzymaniu całego systemu

• Instytucje kultury takie jak religia, malzenstwo, ekonomia miały przypisane określone zadania do wykonania, choć często ich rola była Nie uświadomienia przez członków konkretnej kultury

• Przekonanie ze badania kulturowe należy prowadzić we współczesności mają one polegać na obserwacji tego jak kultura manifestuje się we współczesności

• Funkcjonalizm powstał w kontrze do ewolucjonizmu

• Znani przedstawiciele:

• Szkoła brytyjska lata 20. I 30. XX wielu ; Bronisław Malinowski Alfred radcliffe-brown

• Szkoła francuska- Marcel mauss

1. Konfiguracjonizm-założenia, przedstawiciele

• Nurt, który pojawił się w latach 40. I 50. XX wieku

• Przedstawiciel Ruth Benedict

• Postrzeganie kultury jako pewnej całości, rządzącej się odrębną logiką

• Kultura to określona konfiguracja, wzór- elementy składowe kultury są ze sobą powiazane

• Podstawowa cecha konfiguracjonizmu: Niezmienność, raz nadany schemat określa zasady postępowania w danym społeczeństwie, jakakolwiek zmiana zagraża spójności całego systemu i może doprowadzić do jego rozpadu.

1. Psychokulturalizm-założenia, przedstawiciele

• Amerykańska szkoła kultury i osobowości w latach 40-60. XX wieku

• Przedstawiciele: Ralph Linton , Abram Kardiner , Margaret Mead

• Inaczej: etnopsychologizm - termin określający wszelkie próby naukowego ustalenia występowania, zakresu i rodzaju odrębności psychicznych, uwarunkowanych specyfiką danej kultury i grupy etnicznej, a przejawiającej się w skali społecznej.

• Obszary zainteresowań psychokulturalizmu /etnopsychologizmu/

• Cechy psychiczne /w przekonaniu badaczy/ charakterystyczne dla wszystkich uczestników danej kultury ze względu na fakt tego uczestnictwa

• Ogólne orientacje i dyspozycję psychiczne stanowiące ramy umysłowości wszystkich uczestników danej kultury i przez te kulturę uksztaltowanych

• Przekonania, obrazy, stereotypy i cechy psychiczne, historycznie ukształtowane w danej kulturze i o danej kulturze oraz sądy o postawach uczestników tej kultury, choć nie zawsze i nie dla wszystkich mogą być prawdziwe, wywierają jednak wpływ na sądy i zachowania z zewnątrz i od wewnątrz związane z daną kultura i jej uczestnikami.

1. Strukturalizm – założenia, przedstawiciele

• Znajdował się pod wpływem dokonań językoznawstwa i fonologii, zwłaszcza Ferdinanda de Saussure’a

• Na grunt antropologii kulturowej wprowadzony przez Claude,a Levi- Strauss’a, który stworzył szkole antropologii kulturowej w latach czterdziestych XX wieku

• Kultura rozumiana jako system- analizowana pod kątem strukturalnych relacji pomiędzy jego elementami

• Zgodnie z teorią Levi- Straussa, stałe elementy kultur wynikają z nieróżnorodności struktur ludzkich umysłów.

1. Wyjaśnić terminy: enkulturacja, etnocentryzm, relatywizm kulturowy

• Enkulturacja

  • Stanowią je te aspekty doświadczenia uczenia sie, które wyodrębniaja człowieka spośród innych stworzeń, a za pomocą których osiąga on zarówno w początkowym jak i późniejszym okresie zycia, kompetencję w swojej kulturze /Melville Herskovits, Man and His Works, New York, 1956, s. 39 (...)/

  • M. Herskovits odnosi Enkulturacje do całego życia jednostki.

  • Wyrażenia synonimiczne to: wdrażanie do uczestnictwa w kulturze; wdrażanie w kulturę, wprowadzanie w kulturę.

• Etnocentryzm

• interpretowanie symboliw terminach własnej kultury- to jest pierwsze co wszyscy robimy

• staje się problemem, kiedy ktoś zakłada, że jego własny sposób jest najlepszym i jedynym sposobem

• wartości kulturowe są charakterystyczne dla danego miejsca i czasu: mogą nie zadziałać w innych okolicznościach

• Relatywizm kulturowy

• jest to idea którą staramy sie użyć do pokonania etnocentryzmu,

• jest procesem interpretowania innej kultury innego spoleczenstwa w terminach jego potrzeb i historii - jest to próba zrozumienia dlaczego ludzie w danym społeczeństwie robią to co robią z uwzględnieniem ich perspektywy

1. Czym jest islam?

• dobrowolne poddanie się woli boga

• VII w. naszej ery

• Półwysep Arabski - Mekka /dzisiaj Arabia Saudyjska/

• „Założyciel” islamu: Muhammad Ibn Abd Allah (Mahomet)- znaczenie: Kochany syn Boga

• Archanioł Dżibrila- pośrednik jak w chrzescijaństwie

• Religia monoteistyczna

• Politeizm- wielożeństwo

• Dżahilijja - czasy ciemności - to co było przed pojawieniem się proroka

• Al.-Kaaba- meczet w centrum Mekki, święte miejsce dla muzułmanów, symboliczny dom Bog

• Podstawowe pojecia:

• Islam- dobrowolne poddanie się woli Boga

• Allah- słowo Bóg, oddaje znaczenie monoteizmu

• Muslim/ Muzułmanin- osoba dobrowolnie akceptująca islamski sposób życia

• Koran /Al- Qur’an- recytacja/- objawione, święte pismo muzułmanów, sury- rozdzały, aje- wersety. Posługują się tekstem staroarabskim, niezależnie od miejsca zamieszkania.

1. Czym jest judaizm?

• Definicja ogólna: wierzenia, rytuały i instytucje związane z istnieniem Świątyni Jerozolimskiej do 70 r.n.e. a po jej zburzeniu z narodem żydowskim

• Żydowska literatura religijna stanowiąca podstawy judaizmu: Biblia Hebrajska, Miszna, Talmud Jerozolimski i Babiloński, literatura midraszowa, komentarze biblijne, egzegeza, homiletyka, komentarze prawne do Talmudu, responsy i kodeksy

• TRADYCYJNIE – BYŁ TO ZBIÓR NAUK I PRZYKAZAŃ JAKO KONSEKWENCJA ZAWARCIA PRZYMIERZA POMIĘDZY Bogiem a Abrahamem (ofiarowanie Izaaka – aqeda), potwierdzona przyjęciem Tory na górze Synaj (rola Mojżesza w przekształcaniu społeczności nomadycznej w grupę etniczno-narodową z wykształconym pojęciem tożsamości)

1. Co oznacza określenie konfucjanizm

• zapoczątkowany przez Konfucjusza system filozoficzno-religijny głosi zbudowanie idealnego społeczeństwa i osiągnięcie pokoju na świecie jest możliwe pod warunkiem przestrzegania obowiązków wynikających z hierarchii społecznej oraz zachowywania tradycji, czystości, ładu i porządku.

• Jako system etyczny: wskazania zachowały się do dzisiaj (m.in.: wychowanie dzieci, relacje międzypokoleniowe, relacje władzy)

• Jako nauka: klucz do zrozumienia społeczeństw Dalekiego Wschodu

• Wpływy w Korei i Japonii

• model hierarchicznego społeczeństwa o skodyfikowanym prawie i rytuałach, racjonalistycznym podejściu do spraw społecznych dominował przez 2 tys. lat. W zasadzie poprawnie funkcjonujący system miał jedną podstawową wadę - pozostawiał niewiele miejsca inicjatywie jednostki.

1. Prawdy wiary islamu (wymienić, omówić)

• Trzy podstawowe prawdy wiary- dogmaty

• TAUHID- jest tylko jeden Bóg

• RISALA- Mahomet był ostatnim prorokiem i wysłannikiem Boga

• AKHIRA- wiara w istnienie życia po śmierci - raj i kara po śmierci, raj podzielony jest na kręgi, gdzie człowiek się dostanie zależy od tego co robi na ziemi

1. Filary islamu (wymienić, omówić)

• SZAHADA- wyznanie wiary, element modlitwy, zdanie które muzułmanie wypowiadają w jakiejś ważnej chwili, np. witanie swojego potomka na swiecie.

• SALAD- modlitwa, omawiana 5 razy w ciągu doby: przed zachodem słonca, w południe, po południu, po zachodzie słońca i w pierwszej połowie nocy. Raz w tygodniu publiczne odmawianie modlitwy- nie ma obowiazku, nie ma grzechu za nie uczestniczenie w publicznej modlitwie.

• SAUM- post w miesiącu, RAMADAN, próba zapanowania nad potrzebami własnego ciała - od wschodu do zachodu słońca nie spożywa się jedzenia ani napojów, żadnych używek. Tego postu nie muszą obchodzić osoby stare, chore, dzieci do 7. roku życia, kobiety w ciąży. Koniec postu jest uroczystym świętem, zaczyna się od rodzinnego śniadania, uczty. MUHARRAN- nazwa pierwszego miesiąca kalendarza muzułmańskiego.

• ZAKAT- jałmużna, dobroczynność, koncepcja pomocy socjalnej, np. udzielanie wsparcia na ulicy, fundowanie stypendiów, finansowanie przedsięwzięć religijnych itp.

• HADŻDŻ- pielgrzymka do Mekki- nie ma nakazu, robią to ci którzy chcą i mogą.

1. Czym jest szariat

• Szaria’t- prawo religijne /koraniczne/

• Podział na:

• HALLAL (to co dozwolone)

• HARAM (to co zabronione)- prywatna cześć domu do którego nie mogą wejść goście- np. sypialnia.

• prawo kierujące życiem wyznawców zarówno sunnickiej, jak i szyickiej odmiany islamu. Islam nie uznaje rozdziału życia świeckiego od religijnego i dlatego reguluje zarówno zwyczaje religijne, organizację władzy religijnej oraz codzienne życie muzułmanina. Przeciwstawia się prawu do wolności religijnej. Szariat opiera się na założeniu, że prawo musi dostarczać wszystkiego, co potrzebne dla duchowego i fizycznego rozwoju jednostki. Wszystkie czyny muzułmanina są podzielone na pięć kategorii – konieczne, chwalebne, dozwolone, naganne oraz zakazane. Podstawą określenia czynów koniecznych jest pięć filarów islamu.

1. Czym jest Halacha

• Halacha – część nauki żydowskiej dotyczącej rytuału i norm postępowania, prawna strona judaizmu, zawiera 613 nakazów i zakazów (w tłumaczeniu: żydowska droga)

1. Dwa główne nurty islamu – czym się charakteryzują

• 1. Islam sunnicki- Sunna- tradycja, Wielka księga która opisuje życie Mahometa i jego rodziny- jak traktował swoje żony; w jaki sposób prowadzić dom i rozwiązywać konflikty.

• 2. Islam szyicki- Szyi’a- stronnictwo, które uformowało się w obronie męża córki Mahometa- Ali Al Kabi, uważają siebie za męczenników islamu- szare, czarne stroje.

1. Kim był Mahomet, jaką rolę odegrał w kontekście islamu

• „Założyciel” islamu: Muhammad Ibn Abd Allah (Mahomet)- znaczenie: Kochany syn Boga

1. Czym jest Koran,

• Koran /Al- Qur’an- recytacja/- objawione, święte pismo muzułmanów, sury- rozdzały, aje- wersety. Posługują się tekstem staroarabskim, niezależnie od miejsca zamieszkania.

1. Gdzie leży Mekka

• Półwysep Arabski – Mekka (dzisiaj: Arabia Saudyjska)

1. Kim był Mojżesz, jaką rolę odegrał w kontekście judaizmu

• rola Mojżesza w przekształcaniu społeczności nomadycznej w grupę etniczno-narodową z wykształconym pojęciem tożsamości

• Za założyciela religii judaistycznej, uznającej za jedynego Boga Jahwe (przy czym imienia Jahwe Żydzi nie wymawiają), uważa się Mojżesza (Mose). Od jego imienia judaizm jest także nazywany religią mojżeszową lub "mozaizmem".

1. Podziały etniczne społeczności żydowskiej

• Sefardyjczyc

• Aszkenazyjczycy

• Mizrachim

1. Podziały religijne w ramach judaizmu

• społeczność zlaicyzowana

• ortodoksyjna

• ultraortodoksyjna

1. Czym jest Talmud

• Talmud jedna z podstawowych (choć nie jest uznawana za świętą) ksiąg judaizmu. Został napisany językiem judeo-aramejskim. Talmud jest komentarzem do biblijnej Tory, w którym wyjaśniono, jak przestrzegać prawa zawartego w Torze w warunkach, jakie zapanowały wśród Żydów wypędzonych z Palestyny w II w. Można powiedzieć, że Talmud jest czymś w rodzaju katechizmu obowiązującego wyznawców tradycyjnego judaizmu.

1. Czym jest Biblia hebrajska

• krót określający Biblię hebrajską, utworzony od początkowych liter trzech części Pisma: Tora („Prawo”), Newiim („Prorocy”), Ketuwim („Pisma”)

1. Kto był autorem „Szulchan aruch” i jakie znaczenie miała ta publikacja dla środowisk diaspory żydowskiej

• Szulchan Aruch – komentarz rabina Józefa Karo z XVI wieku – kształtowało życie wszystkich gmin żydowskich poza jemeńskimi

1. Która grupa diaspory żydowskiej posługiwała się językiem jidysz a która językiem ladino

• Sefardyjczycy -ladino

• Aszkenazyjczycy - jidysz

1. Jaki język pełni rolę języka urzędowego we współczesnym Izraelu?

• Hebrajski

• Arabski

1. Czym jest synagoga?

• żydowski dom modlitwy. W judaizmie miejsce modlitw i zgromadzeń religijnych, również miejsce zebrań społecznych gminy żydowskiej.

1. Jaka była rola Świątyni Jerozolimskiej?

• Świątynia Jerozolimska, która była dla Żydów jedyną świątynią i jedynym miejscem, w którym można było składać ofiary ze zwierząt. Poza tym funkcjonariuszami Świątyni byli kapłani na czele z arcykapłanem, a w synagogach główną rolę odgrywają rabini, którzy wcale nie muszą pochodzić z rodu kapłańskiego.

1. Od czego pochodzi nazwa „konfucjanizm”?

• Od Konfucjusza

1. Co jest istotą konfucjanizmu?

• Prawość

• Humanitaryzm

1. Organizacja społeczeństwa konfucjańskiego.

• model hierarchicznego społeczeństwa o skodyfikowanym prawie i rytuałach, racjonalistycznym podejściu do spraw społecznych dominował przez 2 tys. lat. W zasadzie poprawnie funkcjonujący system miał jedną podstawową wadę - pozostawiał niewiele miejsca inicjatywie jednostki.

1. Czym jest buddyzm i jakie jest podejście buddystów do innych wyznań i wierzeń?

2. Nurty współczesnych szkół buddyjskich.

• hinajana (mały wóz) – elitarna, duży nacisk na naukę i medytację,

• mahajana (wielki wóz) – charakter popularny,

• mantrajana (wóz formuł magicznych) – wyodrębniła się z mahajany, powstała pod wpływem tantryzmu. Rozwinięty kult śakti (pierwiastka żeńskiego) i bodhisattów.

1. Kim jest bodhisatwa?

• osoba, która kieruje się w swoim życiu współczuciem (porównywalnie z chrześcijańskimi świętymi)

1. Klasztory buddyjskie – czy również dla kobiet?

• Są klasztory dla mężczyzn i dla kobiet.

• Mężczyzn obowiązuje 250 reguł, kobiety 10 reguł. Mnichem można zostać tymczasowo

1. Co oznacza określenie „nirwana”?

• unicestwienie cierpienia – ostateczny cel buddyzmu. Osiąga się ją poprzez gromadzenie zasług, dobrych uczynków w długim cyklu życia i odradzania ( inkarnacja). To czym/kim odrodzi się człowiek w kolejnym życiu zależy od karmy, czyli naszych uczynków.W klasycznym buddyzmie uważa się że drogą do nirwany jest stan mnisi oraz ofiary składane na zakon mnichów. Nirwanę można osiągnąć bez pomocy sił nadprzyrodzonych

1. Wymienić podstawowe kasty hinduizmu - czy system kastowy jest obecny w systemie prawa współczesnych Indii?

2. Wpływ hinduskiej rodziny na życie jednostki.

3. Wymienić 3 najważniejszych bogów hinduizmu.

• BRAHMA

• WISZNU

• SZIWA

1. Podstawowe teksty taoizmu.

• Dao De Jing* (Tao-te-cing), nazywany Księgą Lao Zi (Lao-tsy).

• Podstawowe idee rozwinął Zhuang Zi (Czuang-tsy), mędrzec żyjący w IV-III wieku p.n.e. Jego wpływ na myśl taoistyczną był tak znaczący, że często nazywa się ją nauką Lao i Zhuanga.

• Trzecim głównym dziełem jest traktat Lie Zi, który żył nieco później od Zhuang Zi i był pod jego wyraźnym wplywem.

1. Kim byli: LAO-ZI i ZHUANG-ZY?

• Podstawowym tekstem taoizmu jest Dao De Jing /Tao-te-cing/ zwany też z imienia autora Księcia Lao Zi /Lao-tsy/. Lao Zi jest właściwie postacią mityczną. Miał być nieco starszy od konfucjusza. Wg legendy, opuszczając kraj, napisał te książkę (ok. 5 tysięcy znaków- słów) w darze, jako pouczenie dla strażnika granicznego.

• Podstawowe idee rozwinął Zhuang Zi (Czuang-tsy), mędrzec żyjący w IV-III wieku p.n.e. Jego wpływ na myśl taoistyczną był tak znaczący, że często nazywa się ją nauką Lao i Zhuanga.

1. Pojęcia: DAO, DE – co oznaczają w TAOIZMIE?

• dao (tao) - to dosłownie "droga", oznaczało powszechne prawo natury, ale też zasadę bytu, istotę świata.

• de (te) - znaczy "cnota" i jest cechą, sposobem przejawiania się dao.

1. Czym jest taoistyczna zasada: WU WEI?

• działanie zgodne z naturą (Człowiek może być dowolnie aktywny, jeśli nie przeciwstawia się naturze.)

• może oznaczać też niechęć do włączania się w życie społeczne

• aspekt polityczny. Oznacza formę rządów, gdzie każdy robi swoje, bez konieczności dozoru i regulacji. Interwencja władzy jest minimalna, w sytuacji idealnej - zerowa.