ROZWÓJ PSYCHICZNY

Proces nieustanny, trwający przez całe życie człowieka. Całokształt zmian ilościowych i jakościowych, które prowadzą do asymilacji świata zewnętrznego, coraz lepszej orientacji w rzeczywistości, doskonalenia umiejętności, przekształcania zainteresowań, pojawiania się nowych potrzeb, emocji, uczuć zachowań, doskonalenia stosunków człowieka ze światem zewnętrznym i jego adaptacji do zmian zachodzących w środowisku.

Rozwój trzy poziomy: intelektualny, emocjonalny i społeczny

Zaspokojenie potrzeb psychicznych i fizycznych jest podstawowym warunkiem rozwoju

Główne potrzeby psychiczne:

• Potrzeba poczucia bezpieczeństwa jako najważniejsza wspomaga funkcjonowanie dziecka, miłość i stałość

• Potrzeba przeżyć i zmiany

• Znaczenia i uznania przez innych

• Szacunku do samego siebie

Z uczucia rodziców dziecko czerpie poczucie pewności siebie i nabiera wiary we własne siły.
wrażliwość interpersonalna stwarza szansę uczenia się od ludzi wszystkiego, co w życiu potrzebne-
jeśli tych umiejętności dzieciom brakuje można przypuszczać, że ich kontakty z ludźmi były mało wartościowe lub szkodliwe dla rozwoju.

1951 raport WHO- skutki deprywacji

• Regresja, zaburzenia rozwoju emocjonalno- społecznego, ruchowego, somatycznego, funkcji poznawczych, mowy.

• Nierozpoznawanie matki, zachowania agresywne, reakcje depresyjne

• Bladość emocjonalna (niezdolność do trwałych związków), przy braku możliwości wejścia w związek z jedną osobą w ciągu pierwszych lat życie lub częstych zmianach osób opiekujących się dzieckiem.

Zachowania dziecka, emocjonalne reakcje, osobowość są końcowych efektem wzajemnych zależności między predyspozycjami genetycznymi a czynnikami środowiskowymi.

Środowisko dostarcza doświadczeń, z których powstaje wiedza, kształtują się zachowania, reakcje emocjonalne i postawy wobec siebie i świata.

Osobowe relacje są najbardziej znaczącymi czynnikami w przebiegu rozwoju psychospołecznego a rodzina dziecka jest ich głównym źródłem.

W obrębie rodziny dziecko powinno być chronione, pielęgnowane, kształcone, wychowywane tak aby jego rozwój przebiegał optymalnie.

Mózg nie jest organem statycznym lecz dynamicznie zmienia się przez całe życie

• Ok. 10 bilionów komórek nerwowych/ neuronów

• Informacje międzyneuronalne są przekazywane z szybkością ok. 150m/s

• Każdy neuron może utworzyć 10000 połączeń synaptycznych z innymi neuronami- możliwość wzajemnych interakcji staje się nieograniczona.

Neuroplastyczność naturalna zdolność mózgu do zmian i nowego uporządkowania struktury w odpowiedzi na urazy lub zmiany środowiska. Zdolność reorganizacji połączeń między neuronami jako rezultat nowych doświadczeń.

Zmiany morfologiczne w istniejących dendrytach i synapsach:

• Zwiększenie rozgałęzienia i wydłużenie się aksonów

• Wzrost nowych synaps

• Neurogeneza

• Zmiany komórkowe i molekularne wpływające na uwalnianie neurotransmiterów i aktywność receptorową

Rozwój mózgu

Badania naukowe ostatnich lat wskazują, że mózg nie jest w pełni dojrzały w późnym okresie adolescencji .

Specyficzne badania wskazują, że związki między neuronami dotyczącymi emocji, fizycznych i umysłowych umiejętności są niekompletne. To mogłoby tłumaczyć dlaczego w tym okresie tak duża trudność w kontrolowaniu własnych emocji, impulsów, niespójność wyrażanych opinii i sądów.

• Mózg jest zdumiewającym złożonym organem. Tysiące bilionów komórek pogrążonych jest w chemicznych przekaźnikach wpływających na nieustanne zmiany w funkcjach mózgu, zachowaniach, doświadczeniach. Chemiczne przekaźniki mogą zapoczątkowywać zmiany w ekspresji genów w innych komórkach, prowadzących do długotrwałych zmian w postrzeganiu, operacjach umysłowych, indywidualnym myśleniu i działaniu. Przebieg chemicznych procesów w naszym mózgu ma wpływ na to jak czujemy w danym momencie, jak uważamy, czy jesteśmy zadowoleni z naszego życia itp.

• Podczas okresu adolescencji organizacja mózgu i poszczególne funkcje ulegają ciągłym zmianom. Przechodzenie z okresu dzieciństwa do dorosłości z zależności do niezależności, zmiany w zachowaniu są dramatyczne. Ciągłe zmiany, reorganizacja mózgu mają wpływa na koordynacje zachowań, podejmowanie decyzji, kontrolę impulsów, adekwatne do różnych sytuacji reakcje, kontrolę jedzenia i snu. Re modelowanie ma wpływ na interakcje z otaczającym światem.

• Płaty czołowe odgrywają ważną rolę w różnorodnych procesach psychologicznych, planowania, podejmowania decyzji, kontrolę impulsów, umiejętności językowe, pamięć. Narastająca sieć połączeń neuronalnych w płatach czołowych zachodzi w okresie adolescencji

• Badania naukowe wskazują, że podobne zmiany jak w płatach czołowych mają miejsce w istocie szarej płatów ciemieniowych, które są odpowiedzialne za procesy informacji czuciowej i rozpoznawanie relacji przestrzennych- szczyt ok. 11 r.ż.

• Ilość istoty szarej w płatach potylicznych, którym przypisuje się rolę informacji wzrokowej wzrasta podczas adolescencji.

• Ilość istoty szarej w płatach skroniowych które mają decydujące znaczenie w formowaniu pamięci opartej o procesy wzrokowe i słuchowe osiąga maks. Rozwoju ok. 16-17 r. życia.

TEORIE ROZWOJOWE

- czy rozwój jest kontynuacja, czy przerwaniem poprzednich i następnych etapów w cyklu życiowym.

-czy okres adolescencji jest rewolucją, stresem, napięciem, czy jest względnie spokojny

-czy ten okres jest decydującym do pomyślnego zakończenia rozwoju

-czy wewnętrzne lub środowiskowe czynniki mają znaczący wpływ na doświadczenia, przeżycia i następstwa rozwoju okresu młodzieńczego.

Psychoanalityczna teoria rozwoju człowieka, teoria Freud’a

• Ogólna teoria psychoanalitycznego rozwoju od niemowlęctwa do okresu dorosłości

• Umysł niemowlęcia składa się tylko z prymitywnych popędów i instynktów takich jak potrzeba jedzenia, fizycznego komfortu, które określił jako id

• Podczas kilku pierwszych lat życia rozwija się ego. Funkcją ego jest znalezienie bezpiecznych i odpowiednich dróg ekspresji id. Przez ego dziecko znajduje drogi wyznaczające granice co jest akceptowane przez rodziców. Po początkowych walkach pomiędzy id i ego, dziecko uczy się odkładać, opóźniać gratyfikację w odpowiedzi na wymagania zewnętrzne, w szczególności rodziców.

• W późnym okresie przedszkolnym dziecko rozwija sumienie, które Freud określił superego. Dziecko przyswaja sobie wartości rodziców. Czuje się winne z powodu złych zachowań lub gdy próbuje zrobić coś złego, nawet jeśli nie ma w pobliżu rodziców.

Według Freud’a w okresie adolescencji ego jest rozdarte między silnymi impulsami id i restrykcjami superego. Konflikt tego okresu jest czasem ogromnego stresu i dezorganizacji.

Teoria Eriksona

• Psychospołeczna teoria, w której socjokulturowe czynniki mają wpływ na indywidualne rozwojowe doświadczenia.

• Osiem etapów rozwoju

1. Zaufanie przeciw nieufności (nadzieja)

• Chronologicznie okres pierwszych dwóch lat życia dziecka. Dziecko poprzez troskliwą opiekę i miłość rozwija zaufanie, ma poczucie bezpieczeństwa i podstawy optymizmu

• Zła opieka prowadzi do nieufności

1. Niezależność przeciw wstydowi, nieśmiałości (wola)

• Drugi psychospołeczny kryzys dotyczy dzieci w wieku 18mż- 3-4 rż. Początki autonomii, potrzeba zewnętrznej kontroli, napady złości, negatywizm, upór

1. Inicjatywa przeciw poczuciu winy (cel) 3-5 rż

• Podejmowanie różnych form aktywności

• Potrzeba naśladowania świata dorosłych

• Identyfikacja z rolą społeczną

• Rywalizacja z rodzeństwem

1. Pracowitość przeciw poczuciu niższości (kompetencja) 6-11rż

• Tworzenie i osiąganie celów

• Otrzymuje instrukcje, uczy się pisać, czytać, umiejętności praktyczne

• Współpraca z grupą rówieśniczą

• Wiek rozstrzygający o możliwościach społecznych

• Zagrożenie poczuciem niższości (porównywanie z umiejętnościami rówieśników

1. Tożsamość przeciw rozproszeniu (wierność) 13-20 rż

• Kryzys adolescencji: kim jestem?

• Poczucie wewnętrznej jedności i ciągłości

• Zainteresowanie wyglądem zewnętrznym

• Uwielbienie dla bohaterów i ideologii

• Identyfikacja z grupą

• Faza między moralnością dziecka a etyką osoby dorosłej

1. Zażyłość przeciw izolacji (miłość)
   przyjaźń, małżeństwo

2. Rodzicielstwo przeciw egocentryzmowi (opieka)

3. Prawość przeciw desperacji (mądrość)

Okresy rozwoju wg Piaget’a

• Teoria oparta o sekwencję zmian w myśleniu dziecka

• Proponuje trzy okresy rozwojowe związane z różnymi sposobami myślenia

1. Rozwój poznawczy

• Dzieci są małymi dorosłymi przed 15 rokiem życia nie mają możliwości, zdolności rozumowania jak dorośli

• Okres inteligencji sensoryczno- motorycznej (od urodzenia do 2 r.ż)

• Oparty głównie na czynnościach i ruchach koordynowanych przez schematy (forma zachowania powstająca w odpowiedzi na specyficzny bodziec ze środowiska)

• Adaptacja do środowiska dzięki asymilacji i akomodacji (asymilacja- przyswajanie nowych bodźców środowiskowych, informacji o świecie zewnętrznym, akomodacja- modyfikowanie zachowania celem dostosowania się do nowych bodźców)

• Zdolność do zachowania stałości przedmiotu ok. 2 rż. Przedmiot pozostaje w pamięci nawet jeśli zniknie z pola widzenia

• Okres inteligencji przedoperacyjnej( 2-7 rż)

• Myślenie egocentryczne- dziecko rozumie wszystko wyłącznie ze swojego punktu widzenia

• Kształtowanie się funkcji symbolicznych, przyswajanie mowy

• Myślenie magiczne, nielogiczne

• Brak odwracalności procesów myślenia (animizm- wiara, że przedmioty martwe są żywe tj. cechują je uczucia, intencje, działania)

• Groźna sprawiedliwość (wiara, że kara za złe czyny jest nieunikniona)

• Okres inteligencji operacyjnej (7-11 rż)

• Kształtowanie się logicznego myślenia opartego o związki przyczynowo skutkowe

• Zdolność do odwracalności procesów myślowych i odkrywania ogólnej zasady dla całej serii zadań, tworzenie się stosunkowo prostych operacji logicznych, zwanych ugrupowaniami

• Rozumienie relacji całości- część i klasyfikowanie

• Zdolność do przyjmowania punktu widzenia innej osoby

• Przypisywanie liczb, długości, masy, objętości

• Okres inteligencji formalnej, abstrakcyjnej (>11 rż)

• Myślenie hipotetyczno-dedukcyjne, oparte nie tylko na konkretnych przedmiotach, ale także na hipotezach i wnioskach

• Zdolność do refleksji nad własnym myśleniem

• Struktury łączone, złożone z uporządkowanych w system elementów

• Umiejętność posługiwania się jednocześnie dwoma systemami odniesienia

• Zdolność do rozumienia pojęcia prawdopodobieństwa

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE

• Wg współcześnie obowiązującej definicji przyjętej przez WHO upośledzenie umysłowe to funkcjonowanie intelektualne poniżej przeciętnej, które powstało w okresie rozwojowym, i któremu towarzyszy obniżenie zdolności przystosowania się. Oznacza to nie tylko brak postępu lub opóźnienie rozwoju, ale odmiennie przebiegający rozwój licznych funkcji psychicznych.

• W obecnym rozumieniu klinicznym upośledzenie umysłowe stanowi jedynie zespół objawów, w którym po za stałą cechą- zaburzonym funkcjonowaniem intelektualnym- obecność innych objawów jest w dużym stopniu zmienna.

• WHO opiera obecną klasyfikację na ilorazie inteligencji i odchyleniu standardowym (przy I.I.=100 i odchyleniu standardowym= 16) do upośledzonych umysłowo zalicza się osoby mające I.I. poniżej dwóch odchyleń standartowych czyli poniżej 68.
  czterostopniowa klasyfikacja upośledzenia umysłowego
  - lekki stopień 50-55 do 70pkt
  -umiarkowany 35-40 do 50-55pkt
  -znaczny 20-25 do 35-40pkt
  -głęboki, związani z ilorazem inteligencji poniżej 20-25pkt

W klasyfikacji DSM IV (1994r.) upośledzenie umysłowe charakteryzuje się jako zaburzenie rozwojowe posiadające następujące cechy:

1. Poziom inteligencji ogólnej jednostki wynosi znacznie poniżej przeciętnej, a ściślej mówiąc iloraz inteligencji w indywidualnie przeprowadzonym badaniu testowym równa się <70pkt. Odpowiada to poziomowi niższemu o dwa odchylenia standardowe od średniej dla ogólnej populacji.

2. Jednostka wykazuje znacznie obniżoną zdolność efektownego przystosowania się co najmniej w dwóch z następujących dziedzin: komunikowanie się, samoobsługa, czynności domowe, umiejętność interpersonalna, kierowanie własnym postępowaniem, korzystanie ze środków użyteczności publicznej, umiejętności w zakresie uczenia się, pracy zawodowej, wypoczynku, troski o zdrowie i własne bezpieczeństwo.

3. Wystąpienie zaburzenia datuje się przed 18 rokiem życia. W zależności od nasilenia objawów wyróżnia się następujące stopnie upośledzenia umysłowego: lekki, umiarkowany, znaczny i głęboki. Podstawowym kryterium przedstawionego podziału jest poziom ilorazu inteligencji.

Upośledzenie umysłowe występuje u 2-3% populacji

• Wśród dorosłych liczbę upośledzonych umysłowo określa się na 1%

• ¾ wszystkich upośledzonych to osoby z upośledzeniem lekkim

• Wielu upośledzonych umysłowo pod wpływem wychowania i troskliwej opieki przechodzi do grupy osób o prawidłowej inteligencji

Niepełnosprawność intelektualna

Poszukuje się terminu, który nie miałby charakteru wartościującego i piętnującego oraz odpowiadałby zarówno nowoczesnej wiedzy o upośledzeniu umysłowym jak i nowej filozofii niepełnosprawności.

Wszyscy badacze wypowiadający się w sprawie niepełnosprawności intelektualnej są zgodni co do tego, że tylko wówczas można uznać osobę za niepełnosprawną intelektualnie, gdy zostaną u niej stwierdzone ograniczenia zarówno w sferze intelektualnej, jak i obszarach umiejętności społecznych.

Oznacza to, że niski iloraz inteligencji nie wystarcza, aby uznać człowieka za niepełnosprawnego intelektualnie, podobnie jak złe funkcjonowanie społeczne przy ilorazie inteligencji w granicach normy nie upoważnia do takiej diagnozy. Nowe podejście do niepełnosprawności intelektualnej podważa dotychczasową kategoryzację upośledzenia umysłowego na lekkie, umiarkowane, znaczne i głębokie, która jest oparta wyłącznie na ilorazie inteligencji. Coraz częściej poddawana jest w wątpliwość przydatność ilorazu inteligencji oraz jego wartość diagnostyczna, a zwłaszcza prognostyczna. Podkreśla natomiast znaczenie wsparcia, jakiego należy udzielić każdej osobie z niepełnosprawnością intelektualną, aby miała ona szansę pełnego rozwoju i uczestnictwa w życiu społecznym.

Wszystkie dzieci z ADS ujawniają zaburzenia

• Społecznych interakcji

• Werbalnej i pozawerbalnej komunikacji

• Powtarzaniu zachowań czy zainteresowań

Autism Spectrum Disorders

• Nie gaworzy, nie robi znaczących gestów przed 1 r.ż.

• Nie używa w celu komunikacji ani jednego słowa przed 13 m.ż.

• Nie buduje zdań z 2 słów przed 2 r.ż.

• Nie reaguje na swoje imię

• Nie używa mowy w kontaktach społecznych

• Słaby kontakt wzrokowy

• Nie obserwuje w jaki sposób należy posługiwać się przedmiotami, nie umie bawić się zabawką

• Osoby traktuje jak przedmioty

• Nie uśmiecha się

Adolescencja

WHO między 10 a 19 rokiem życia.

4 główne pytania adolescencji:

1. Kim jestem? (pytanie o tożsamość, seksualność i rolę społeczną)

2. Czy jestem normalny? (czy jestem przystosowany do grupy rówieśniczej)

3. Czy jestem kompetentny?

4. Czy potrafię kochać? (i czy ktoś poza rodzicami kocha mnie)

Problemy okresu adolescencji

• Zaburzenia odżywiania

• Depresja

• Zażywanie leków, używek, środków psychoaktywnych

Depresja

• depresja to zwykle wiele dolegliwości dotyczących sfery psychiki oraz dolegliwości fizycznych. Niełatwo je rozróżnić i opisać. Zwłaszcza przy pierwszym w życiu epizodzie depresyjnym zdarza się, że skupiamy się na jednym, najbardziej dokuczliwym objawie, jakim może być np.: bezsenność, smutek, brak apetytu, ból głowy, uczucie przerażenia i lęku.

• Większość z nas doświadczyła w swoim życiu uczucia smutku lub rozpaczy. Zazwyczaj z upływem czasu, kilku godzin lub dni uczucie to ustępuje. Natomiast w depresji stan smutku i przygnębienia utrzymuje się znacznie dłużej.

• Obniżony nastrój to coś więcej niż tylko uczucie smutku- to także niemożność odczuwania radości, zamartwianie się, uczucie przygnębienia, ale w cięższych depresjach może istnieć również uczucie pustki, wypalenia, obojętność a nawet brak uczuć. Z obniżonego nastroju i niskiej samooceny rodzą się myśli samobójcze.

Objawy depresji:

Poszczególne rodzaje depresji zwykle różnią się niektórymi objawami w różnych przypadkach i u różnych chorych, jednak istnieją podstawowe, typowe dla wszystkich depresji dolegliwości i objawy, do których zaliczamy

• Uczucie smutku, żalu, przygnębienia

• Płaczliwość

• Lęk

• Obniżona aktywność

• Zaburzenia snu ( bezsenność, znaczna senność w ciągu dnia)

• Utrata apetytu

• Zmniejszenie zdolności koncentracji

• Utrata energii, sił

• Brak poczucia własnej wartości

• Myśli samobójcze

Obniżona aktywność dotyczy

• Spowolnienia myślenia i tempa wypowiedzi

• Obniżenia sprawności koncentracji, uwagi i przypominania

• Zwolnienia reakcji, spowolnienia ruchów

• Trudności w podejmowaniu najprostszych decyzji

Niemal każdej depresji towarzyszy lęk. Może on mieć różne natężenie i czas trwania. Lęk w depresji przejawia się jako:

• Uczucie zagrożenia

• Stałe napięcie

• Lęk przed poważną chorobą psychiczną lub fizyczną

• Pogorszenie sprawności koncentracji oraz uwagi

• Niepokój ruchowy

• Kołatanie serca

• Ucisk e gardle, klatce piersiowej

• Suchość w ustach, dławienie

• Bóle głowy, nadbrzusza

• Napięcie mięśniowe

Lęk w depresji może nasilić tendencje samobójcze. W depresji lęk ma często postać ‘wolno płynącego’, ale czasami może pojawiać się nagle, bez wyraźniej przyczyny, stany takie nazywamy napadami lęku. Najczęściej w depresji lęk nasila się tuż po przebudzeniu, w sytuacji wybudzenia się ze snu, często uniemożliwia dalszy sen. Sen depresyjny jest płytki, niespokojny, chory po przebudzeniu nie czuje się wypoczęty.

Każda depresja ma swoje źródła biologiczne i psychologiczne, przewaga jednych lub drugich czynników określa postać depresji. W życiu każdego człowieka uczucie smutki i przygnębienia ma związek z określonymi sytuacjami życiowymi, kłopotami czy tragediami. Kiedy w takim razie mówimy o depresji przekraczającej reakcje na doświadczenia życiowe? Gdy smutek przedłuża się poza umowne 3 miesiące i powoduje istotne trudności w codziennym funkcjonowaniu, pełnieniu dotychczasowych obowiązków, ról społecznych- wtedy mówimy o zaburzeniach depresyjnych.

Uważa się, że w ostatnich dziesięcioleciach daje się zauważyć znaczący wzrost zachorowań na zaburzenia nastroju, jak również wzrost liczby kolejnych rzutów choroby. Znaczącym czynnikiem mogą być znaczne zmiany stylu życia jakie zaszły w tym czasie na świecie. Musimy się przystosować do wydłużonego dnia pracy, zwiększenia zakresu własnych obowiązków i odpowiedzialności, zmuszeni jesteśmy do ostrej konkurencji. Używamy coraz więcej psychostymulantów jak herbata czy kawa, używamy więcej leków mogących mieć wpływ na sferę psychiki. Wszystkie wyżej wymienione czynniki powodują stan przewlekłego napięcia. Deprywacja snu w znaczący sposób narusza równowagę ośrodkowego układu nerwowego , predysponując podatne osoby do wystąpienia u nich zaburzeń nastroju, które w innych warunkach mogłyby się nie uaktywniać.