Socjaldemokratyczna Partia Niemiec, (niem. SPD – Sozialdemokratische Partei Deutschlands) – najstarsza niemiecka partia polityczna wśród obecnie istniejących oraz jedna z najstarszych i największych partii politycznych na świecie, obchodziła w 2003 r. swoją 140. rocznicę powstania. Z liczbą ponad 500 000 członków stanowi najliczniejszą partię współczesnych Niemiec. Założona w 1863 r., do 1891 pod nazwą Socjalistyczna Partia Robotnicza (SAP). Założenia i program polityczny oparte są na ideałach socjaldemokratycznych i neoliberalnych (szczególnie za rządów kanclerza Gerharda Schrödera). Członkowie partii, którzy nie ukończyli 35. roku życia skupiają się w organizacji Jusos (Jungsozialisten in der SPD).
Profil partii
Program
Aktualny program partii SPD został przyjęty w Hamburgu w 2007 r. i nazwany od tego miejsca Programem Hamburskim. Jako najstarsza niemiecka partia polityczna skupiająca wokół siebie robotników, odwołuje się także do założeń z Bad Godesberg (Program Godesberski) z 1959 r.
Obecnie SPD znajduje się w opozycji do rządzącej koalicji CDU - FDP.
Jak każda partia o poglądach socjaldemokratycznych, jednym z najważniejszych założeń programowych SPD jest sprawiedliwość społeczna. Partia zakłada, że gospodarka narodowa powinna być wzmacniana przez państwo, a jej dobra powinny być sprawiedliwie rozdzielane, co przyczyni się do wzrostu zamożności całego społeczeństwa.
Były kanclerz z SPD Gerhard Schröder, w 2003 r. przedstawił społeczeństwu niemieckiemu plan reform gospodarczo-społecznych nazwanych Agenda 2010.
Agenda 2010 obejmuje cięcia w sferze bezpieczeństwa socjalnego (opieka zdrowotna, zasiłki dla bezrobotnych, system emerytalny), obniżkę podatków i zmniejszenie regulacji prawa pracy. Po wyborach w 2002 roku SPD zaczęła tracić poparcie. Agenda 2010, która zaczęła się jako program trzeciej drogi (wspólny projekt z Tonym Blairem i Billem Clintonem) stała się w oczach społeczeństwa procesem likwidacji państwa opiekuńczego.
Równouprawnienie w partii
W celu wyrównania szans kobietom i mężczyznom w partii, w 1988 r. swoją działalność zapoczątkowała tak zwana Grupa Płciowa, która przewiduje zakończenie swoich prac w 2017 r. Grupa ta zapowiedziała, że wszystkie oficjalne stanowiska partyjne oraz mandaty w parlamencie muszą być porozdzielane równo, po 50% dla każdej płci.
Podobną grupę utworzyła młodzieżówka SPD – Jusos. Zgodnie z rozporządzeniami Jusos, 10% mandatów w Bundestagu powinno być zarezerwowane dla młodszych członków partii, którzy nie ukończyli jeszcze 35 lat. Propozycja ta nie została przyjęta przez kongres partii.
Członkostwo
Obecnie (dane na koniec września 2007) Socjaldemokratyczna Partia Niemiec ma 545 223 członków. Ta liczba pokazuje, że SPD stanowi najsilniejszą partię obywatelską w Niemczech, przed Unią Chrześcijańsko-Demokratyczną (CDU) i Unią Chrześcijańsko-Społeczną (CSU). Członkiem SPD może zostać każdy, kto ukończył 14. rok życia i zadeklaruje swoje poparcie dla partii (nie może być członkiem żadnej innej partii politycznej). Oznacza to, że członkiem partii może zostać zarówno Niemiec, jak i obcokrajowiec, mieszkający w Niemczech. 43% członków SPD ma więcej niż 60 lat, 8% jest młodszych niż 35 lat. Trzy czwarte członków to mężczyźni. Blisko połowę stanowili pracownicy i robotnicy, 12% gospodynie domowe lub gospodarze, 11% – urzędnicy.
Struktura i działacze
Aktualne prezydium SPD
Przewodniczący: Sigmar Gabriel (od 2009)
Zastępcy: Hannelore Kraft, Peer Steinbrück, Andrea Nahles (od 2007)
Sekretarz Generalny: Hubertus Heil (od 2005)
Skarbnik: Barbara Hendricks
Liderzy SPD przed I wojną światową
Historia partii
Pre-republika (1863-1918)
Partia za swój początek uznaje datę 23 maja 1863 wówczas to Ferdinand Lassalle założył w Lipsku Allgemeiner Deutscher Arbeiterverein (ADAV, Powszechny Niemiecki Związek Robotniczy). W 1869 r., August Bebel oraz Wilhelm Liebknecht wspólnie założyli Sozialdemokratische Arbeiterpartei (SDAP, Socjaldemokratyczną Partię Robotniczą), która w 1875 r. połączyła się wraz z ADAV w jedną organizację. W 1878 r. Otto von Bismarck, na podstawie ówcześnie stanowiącego antysocjalistycznego prawa, uznał organizacje za prorewolucyjne i antymonarchiczne i nakazał ich delegalizacje, chociaż w 1890 r., zjednoczeni socjaldemokraci zostali ponownie zalegalizowani. Kandydaci socjaldemokratyczni mogli startować do parlamentu z list kandydatów niezależnych, pomimo delegalizacji ich partii. Kontynuowali swoją politykę w Bundestagu, stając się najsilniejszą frakcją parlamentarną już w 1912 r. (w Cesarstwie Niemieckim, parlamentarny balans sił nie miał wpływu na formułowanie się gabinetu rządowego). Jako reakcja na oskarżenia, na kongresie partii w Erfurcie w 1891 r. przyjęty został tak zwany Program erfurcki, który w swoich założeniach był bardziej radykalny, a niżeli przyjęty w 1875 r. Program Gotha. Zakładał on, iż podstawą nowo powstałej SPD będzie ideologia marksistowska, postulował również daleko idące reformy gospodarczo-polityczne (plan minimum) oraz zastąpienie kapitalizmu socjalizmem (plan maksimum). W późniejszych latach, program erfurcki stał się wzorcowym dla wielu partii socjaldemokratycznych na świecie. Partia rozwijała się coraz szybciej pod przywództwem nowego lidera, którym został Friedrich Ebert. W czasie rewolucji w 1918 r., przywódca socjaldemokratów Ebert stanął po stronie Rzeszy przeciwko komunistom, dzięki czemu został wybrany na lidera rewolucyjnego rządu.
Republika Weimarska (1918-1933)
Narastał konflikt wewnątrzpartyjny. Opozycyjna wobec działań Rzeszy grupa socjaldemokratycznych polityków założyła tzw. Związek Spartakusa, który w 1917 r. przekształcił się w Niezależną Socjaldemokratyczną Partię Niemiec. W 1919 r. w parlamencie powstała nowa koalicja rządowa zwana Koalicją Weimarską. Skupiła ona wokół siebie oprócz Socjaldemokratycznej Partii Niemiec, również Partię Centrum oraz Niemiecką Partię Demokratyczną. Posiadała ona większość parlamentarną do wyborów z 1920 r. W 1922 r., po klęsce militarnej, jakiej doznały Niemcy, obie socjaldemokratyczne partie połączyły się, ponownie tworząc jedną SPD. Poprawiła się sytuacja polityczno-partyjna w Niemczech. SPD stałą się partią reformatorską w dziedzinach polityki socjalnej i prawa pracy. Na początku lat 30. XX w. doszło do wzrostu poparcia dla Adolfa Hitlera i jego partii – NSDAP. Ostatecznie 30 stycznia 1933, prezydent Paul von Hindenburg mianował Hitlera kanclerzem Niemiec. SPD była jedyną partią, która głosowała przeciwko nowemu kanclerzowi. Po wydaniu przez Hitlera dekretu po pożarze Reichstagu, który znosił wszystkie swobody konstytucyjne, parlament zatwierdził Akt Upoważniający, który nadawał dodatkowe upoważnienia dla niemieckiego rządu. 22 czerwca 1933, Hitler zakazał działalności SPD.
Okres nazizmu (1933-1945)
Jako jedyna partia w Reichstagu, która głosowała przeciwko przyjęciu przez parlament Aktu Upoważniającego wraz z Komunistyczną Partią Niemiec, SPD została zdelegalizowana latem 1933 r. przez niemiecki rząd nazistowski. Kilka dni później z rozkazu Hitlera, pozostałe partie demokratyczne same dokonały swojego rozwiązania. NSDAP stała się jedyną legalną partią polityczną w Niemczech. Wielu działaczy socjaldemokratycznych zostało osadzonych w nazistowskich obozach koncentracyjnych. Jako swoją pierwszą siedzibę na wygnaniu SPD wybrało Pragę.
Po zaanektowaniu części Czech w 1938 r., partia na uchodźstwie przeniosła swoje władze do Paryża, a po ataku Hitlera na Francję w 1940 r. – do Londynu. Zaledwie w kilka dni po rozpoczęciu II wojny światowej we wrześniu 1939, SPD na uchodźstwie zadeklarowała swoje poparcie dla aliantów w walce przeciwko nazistowskiemu rządowi w Niemczech.
Działając na uchodźstwie podczas II wojny światowej partia przyjęła nazwę SoPaDe.
Po wojnie (1945-1949)
SPD została reaktywowana po zakończeniu II wojny światowej w 1946 r. i uznana za legalną partię we wszystkich czterech strefach okupacyjnych w podzielonych Niemczech. Ukształtowana pod wpływem swojego przewodniczącego – Kurta Schumachera, doktryna partii stawiała na pierwszym miejscu zjednoczenie Niemiec, zdecydowanie sprzeciwiała się zaakceptowaniu granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej, i w przeciwieństwie do adenauerowskiej CDU, nie przewidywała zacieśniania stosunków z Zachodem, w szczególności pozostawała sceptyczna wobec niemieckiej obecności we Wspólnotach Europejskich oraz Sojuszu Północnoatlantyckim.
Socjaldemokraci w Niemieckiej Republice Demokratycznej (1949-1989)
W strefie radzieckiej, która w 1949 r. przekształciła się w Niemiecką Republikę Demokratyczną, SPD połączyła się z Komunistyczną Partią Niemiec tworząc w ten sposób Niemiecką Socjalistyczną Partię Jedności (SED) w 1946 r., która niepodzielnie rządziła w NRD niemal do końca istnienia tego państwa. W czasie Jesieni Ludów i upadku komunizmu w 1989 r., wschodnioniemiecka SPD na nowo ugruntowała się i odseparowała od partii komunistycznej (od 1989 r. jako Partia Socjaldemokratyczna), aby później zjednoczyć się z zachodnioniemiecką SPD.
W opozycji parlamentarnej (1949-1966)
W wyniku wyborów w 1949 r. w nowo powstałej Republice Federalnej Niemiec (Niemcy Zachodnie), SPD znalazła się w opozycji, chociaż wygrała wybory z wynikiem 29,2% poparcia. W takiej sytuacji SPD była aż do 1966 r., kiedy to koalicja ludowej CDU i liberalnej FDP straciła swoje poparcie i konieczne było utworzenie pierwszej powojennej Wielkiej Koalicji pomiędzy CDU i SPD.
W 1959 r. w Bad Godesberg, partia przyjęła nowy program polityczny nazwany Programem Godesberskim. W programie tym, SPD odrzuciła resztki marksistowskiej retoryki i przekształciła się w nowoczesną socjaldemokrację apelującą do różnych warstw społecznych. Czołowi politycy SPD w latach 60.: Herbert Wehner i Willy Brandt przewartościowali też politykę zagraniczną socjaldemokratów. Partia zaakceptowała istnienie państwa wschodnioniemieckiego, członkostwo RFN w NATO i opowiedziała się za zainicjowaniem współpracy z państwami obozu komunistycznego.
Pierwsza Wielka Koalicja (1966-1969)
Po raz pierwszy od 1928 r., partia socjaldemokratyczna wprowadziła swoich członków do gabinetu niemieckiego. Kanclerzem federalnym i przywódcą koalicji został wówczas chadecki polityk Kurt Georg Kiesinger, natomiast stanowisko wicekanclerza i szefa dyplomacji przypadło politykowi partii mniejszej, jaką stanowiło wówczas SPD. Nominację otrzymał Willy Brandt. W czasie trzech lat Wielka Koalicja rozwiązała masę problemów gospodarczych pozostawionych po kanclerzu Erhardzie. W polityce zagranicznej SPD starała się skoncentrować na Wschodzie, wicekanclerz Brandt próbował nawiązywać kontakty polityczno-gospodarcze z państwami bloku socjalistycznego. Lata 1967-68 przeszyły do historii Niemiec, jako lata burzliwych demonstracji i protestów, przede wszystkim studentów i uczniów szkół wyższych. System edukacji na uczelniach wyższych był przestarzały i autorytarny. Państwowe uniwersytety nie były w stanie pomieścić wszystkich chętnych. Rozpisane na 1969 rok wybory dały sukces Socjaldemokratycznej Partii Niemiec.
Rządy socjaldemokratów: Brandt i Schmidt (1969-1982)
Z wynikiem 42,7% głosów poparcia, SPD zwyciężyła wybory z 1969 r. i była w stanie utworzyć koalicję wyborczą z Wolną Partią Demokratyczną (FDP). Na czele tak powstałego rządu i koalicji socjalliberalnej stanął były wicekanclerz Willy Brandt. Partia początkowo gotowa do przeprowadzania wielkich reform gospodarczych szybko podupadła na duchu dzięki spadającym sondażom poparcia. Na początku pierwszej kadencji, błyskawicznie uzyskała poparcia związków zawodowych, co było oznaką zaufania pracodawców do nowej ekipy rządzącej. W tym czasie kanclerz Brandt zerwał z doktryną Hallsteina i kontynuował swoją politykę wschodnią (Ostpolitik), której zresztą towarzyszyło poparcie w społeczeństwie niemieckim. 12 grudnia 1970 zawarł układ o normalizacji stosunków między RFN a Związkiem Radzieckim (wyrzeczenie się siły oraz uznanie granic państw europejskich) oraz 7 grudnia z Polską Ludową (uznana została zachodnia granica Polski). 21 grudnia 1972 rząd Brandta uznał istnienie Niemieckiej Republiki Demokratycznej. Sytuację w 1973 r. na niekorzyść SPD zmienił kryzys gospodarczy wywołany polityką naftową państw arabskich i niemieckimi trudnościami energetycznymi. Gdy w 1974 r. ujawniona została afera szpiegowska, w której główną rolę odgrywał osobisty sekretarz kanclerza Willego Brandta – sam szef rządu ustąpił ze stanowiska. Partia delegowała na urząd kanclerski Helmuta Schmidta.
Stary rząd z nowym przywódcą socjaldemokratycznym nie potrafił sobie poradzić z borykającymi się problemami. Schmidt poradził sobie jednak z przestępczością, powołał do życia specjalne jednostki antyterrorystyczne oraz zaostrzył kary zawarte w kodeksie karnym i postępowania karnego. Rząd SPD/FDP popełnił jednak liczne błędy, na które odpowiedzią były zmasowane strajki, demonstracje i manifestacje, przede wszystkim inteligencji.
Jednocześnie rząd wprowadzał w życie szereg ustaw prorodzinnych i prosocjalnych: zmieniono system emerytalno-rentowy, przeprowadzono reformy prawa małżeńskiego, młodocianych oraz reformy edukacji i szkolnictwa. Sytuacja gospodarczo-finansowa w dalszym ciągu się pogarszała, co doprowadziło do zerwania przed FDP koalicji i zawarcia sojuszu z chadecką CDU. Odwołano kanclerza Schmidta, a parlament zatwierdził kandydata CDU – Helmuta Kohla na jego stanowisko.
Ponowna opozycja (1982-1998)
Po uchwaleniu wotum nieufności dla kanclerza Helmuta Schmidta, FDP wraz z Unią Chrześcijańsko-Demokratyczną wspólnie wystawiły kandydaturę Helmuta Kohla na stanowiska nowego szefa rządu. Po szesnastu latach (trzy lata w Wielkiej Koalicji) socjaldemokraci przeszli do opozycji.
W kolejnych wyborach do Bundestagu w 1983 i 1987 roku, partia wystawiła odpowiednio kandydatury Hansa-Jochena Vogela i Johannesa Raua na stanowisko kanclerza rządu federalnego, jednak bez pozytywnych rezultatów. W 1983 r. SPD zdobyła 38,2%, wygrywając co prawda wybory, jednak nie była w stanie stworzyć wspólnej większości z inną bliską jej partią. Natomiast w 1987 r. zdobyła 37%.
7 października 1989 w Schwante koło Berlina utworzona została Socjalistyczna Partia NRD (SDP), która odseparowała się od komunistycznej wschodnioniemieckiej partii SED. Na zjednoczonym konwencie partii w dniach 26-27 września 1990 SDP postanowiła przyłączyć się do zachodnioniemieckiej SPD. Dzięki temu, socjaldemokraci odzyskali swój grunt w państwie wschodnioniemieckim, które później zostało przyłączone do RFN. Wśród założycieli SDP byli między innymi: Angelika Barbe, Martin Gutzeit, Markus Meckel, Stephan Hilsberg oraz Ibrahim Böhme.
Do pierwszych po wojnie wyborów w zjednoczonych Niemczech w 1990 r., SPD szła z nowym liderem, którym był Oskar Lafontaine. Socjaldemokraci ponownie doznali przegranej, podobnie jak w 1994 r., kiedy partią kierował Rudolf Scharping.
Koalicja czerwono-zielona: Schröder (1998-2005)
W 1998 r. SPD wygrała wybory pod przewodnictwem Gerharda Schrödera i była w stanie utworzyć rząd z Partią Zielonych, po raz pierwszy od szesnastu lat. Wówczas w wyborach, SPD uzyskała 40,9% głosów poparcia. Dodatkowo silną władzę w Berlinie wspierały lokalne rządy w landach przemysłowych, w których koalicja SPD z innymi partiami stanowiła większość.
Oskar Lafontaine został wybrany przewodniczącym partii w listopadzie 1995 r. i był pewnym kandydatem na urząd kanclerza Niemiec w nadchodzących wyborach. lokalne wybory w Dolnej Saksonii, ponownie wygrał tamtejszy premier Gerhard Schröder, as widely believed to be the best chance for Social Democrats to regain the Chancellorship after 16 years in opposition. From the beginning of this teaming up between Party chair Lafontaine and chancellor candidate Schröder during the election campaign 1998, rumors in the media about their internal rivalry persisted, albeit always being disputed by the two.
Po zwycięstwie wyborczym, Lafontaine został członkiem rządu kanclerza Schrödera w randze ministra finansów. Rywalizacja dwóch liderów partii wzmogła się w marcu 1999 r., kiedy to Lafontaine zrezygnował ze wszystkich funkcji rządowych i partyjnych. Pozostając początkowo milczącym na temat przyczyn rezygnacji, Laftontaine później zaczął krytykować neoliberalny i antysocjalny rząd kanclerza Schrödera. Po rezygnacji Lafontaine'a, kierownictwo partią objął Gerhard Schröder.
W kolejnych wyborach parlamentarnych we wrześniu 2002 r. SPD uzyskała wynik 38,5%, wyprzedzając koalicję CDU/CSU. Po raz drugi z rzędu była w stanie stworzyć rząd koalicyjny z Partią Zielonych. Wybory do Parlamentu Europejskiego w 2004 r. były już dla SPD katastrofą, partia uzyskała w nich najgorszy wynik od czasu zakończenia II wojny światowej otrzymując zaledwie 21,5% poparcia. Wcześniej w tym samym roku, Gerhard Schröder zrzekł się stanowiska przewodniczącego SPD, a jego miejsce zajął Franz Müntefering. Kanclerz swoją dymisję tłumaczył skupieniem się na sprawach gospodarki federalnej, jednak uważa się, iż zmiana była konieczna ze względu na słabnące poparcie dla socjaldemokratów.
Od kilkunastu lat, liczba członków SPD malała. W 1976 r. ich liczba wynosiła ponad milion, w 1998 w roku wyborczego zwycięstwa SPD liczyła około 775 000 członków, a już w sierpniu 2003, kiedy poparcie zaczęło maleć liczba aktywistów SPD spadła do 663 000. W styczniu 2005 r. niektórzy członkowie SPD opuścili szeregi partii, aby przejść do nowo powstałej lewicowej partii Alternatywa Wyborcza Praca i Sprawiedliwość Społeczna (WASG) – opozycyjnej wobec SPD. W czerwcu do WASG przeszedł również były przewodniczący SPD Oskar Lafontaine. Stał się on sztandarową postacią partii w Nadrenii Północnej-Westfalii (później WASG oraz postkomunistyczna Partia Demokratycznego Socjalizmu połączyły się tworząc lewicową partię Die Linkspartei.). Ta sytuacja spowodowała presję na SPD, w celu zmiany swojego socjaldemokratycznego image.
W kwietniu 2005 r., przewodniczący partii Franz Müntefering publicznie skrytykował nadmierne oszczędzanie i zaapelował o wzrost wydatków publicznych na kształcenie i badania naukowe, czemu ostro sprzeciwił się federalny minister finansów Hans Eichel. Müntefering w tym samym rozpoczął narodową debatę na temat wydatków i budżetu Niemiec, w której głos zabrała również opozycja.
W wyborach parlamentarnych w 2005 r., SPD uzyskała 34,2% głosów, zaledwie 1% mniej od koalicji konserwatywnej CDU/CSU. Największą stratę SPD zanotowała w krajach związkowych wschodnioniemieckich, gdzie część elektoratu oddała głos na nową partię lewicy Die Linkspartei. Schröder pomimo niechęci podał się do dymisji i usunął się z życia politycznego. Po długich i kłopotliwych negocjacjach SPD zawarła koalicję wyborczą z połączonymi siłami CDU/CSU tworząc drugą Wielką Koalicję po II wojnie światowej.
Druga Wielka Koalicja (2005-2009)
W rządzie niemieckim 2005-2009, SPD pełniło rolę mniejszego partnera w Wielkiej Koalicji, której przewodził sojusz partii ludowo-chadeckich CDU/CSU pod kierownictwem kanclerz Angeli Merkel i wicekanclerzem Franzem Münteferingiem. W gabinecie Merkel, SPD otrzymała osiem ministerstw, w tym między innymi stanowisko ministra spraw zagranicznych, finansów i sprawiedliwości (zobacz Rząd Angeli Merkel).
Müntefering pozostał na stanowisku wicekanclerza, pomimo swojej rezygnacji z funkcji przewodniczącego partii SPD. Jego miejsce zajął wówczas premier kraju związkowego Brandenburgia Matthias Platzeck. Decyzja Münteferinga została ogłoszona po wyborze Andrei Nahles z lewicowego skrzydła partii na stanowisko sekretarza generalnego partii, pomimo startu w wyborach kandydata zgłoszonego przez Münteferinga. 10 kwietnia 2006 Matthias Platzeck zgłosił swoją rezygnację ze stanowiska przewodniczącego. Oficjalnym powodem dymisji był stan zdrowia lidera partii (zapowiedz swojej rezygnacji Platzeck ogłosił już w marcu 2006 r.). Tymczasowe kierownictwo partią do 14 maja 2006 objął Kurt Beck – premier kraju związkowego Nadrenia-Palatynat. 14 maja 2006 na konwencie partyjnym SPD Beck został oficjalnie wybrany nowym przewodniczącym partii. Zrezygnował z funkcji 7 września 2008 roku.
W opozycji (od 2009)
Po przegranych wyborach parlamentarnych w 2009 roku, SPD zostało największą partią opozycyjną w Bundestagu. Kandydatem na stanowisko kanclerza był minister spraw zagranicznych w rządzie Angeli Merkel – Frank-Walter Steinmeier.