Profilaktyka społeczna

Profilaktyka jest to kompleks działań służących niedopuszczeniu do powstania ujemnych zjawisk społecznych. (z notatek od Świerczewskiego)

Profilaktyka w rozumieniu potocznym jest oddziaływaniem zapobiegającym niepożądanym zjawiskom. Każda odmiana profilaktyki, niezależnie od przymiotnika zawężającego jego zakres (np. profilaktyka opiekuńcza, szkolna, zdrowotna, społeczna itp.) jest systemem działań zmierzających do utrzymania istniejącego stanu rzeczy oceniającego jako pożądany lub satysfakcjonujący - lub, co jest częstym przypadkiem – profilaktyka jest systemem działań mających na celu niedopuszczenie do pojawienia się takich stanów rzeczy, które byłby ocenione jako negatywne , a które mogą już występować w formach zalążkowych.

Profilaktyka wykolejenia społecznego, innym słowy jest systemem działań racjonalnych zapobiegających występowaniu i rozpowszechnianiu się różnych odmian wykolejenia społecznego (nieprzystosowania społecznego ). (L. Pytka, T. Zacharuk 1995 str. 136)

Systemy społeczne wytwarzają specjalne organy i instytucje, których zadaniem jest neutralizowanie wzrastającego chaosu, bezładu systemu społecznego oraz stabilizowanie jego funkcjonowania, poprzez celowe, racjonalne systemy działań zapobiegawczych. Profilaktyka społeczna w tym ujęciu byłaby także systemem racjonalnych działań stabilizujących system społecznych i wzmacniających jego zdolności adaptacyjne. Działania profilaktyczne mają charakter antycypacyjny tzn. polegają na uprzedzaniu wystąpienia tych stanów, które mogłyby być ocenione jako niepożądane.

B. Hołyst definiuje profilaktykę jako system metod i środków mających na celu usuwanie przyczyn ujemnych zjawisk społecznych i stwarzanie warunków prawidłowego funkcjonowania i rozwoju jednostek oraz grup społecznych. Najbardziej rozpowszechnionymi działaniami o charakterze profilaktycznym są, te które maja na celu przeciwdziałanie uzależnieniom. (1994, str.545)

Profilaktyka jest zespołem działań podejmowanych przez jednostki, zespoły specjalistów i nieprofesjonalistów, formalne organizacje i instytucje. Holistycznie pojmowana profilaktyka wiąże się z rozwojowym okresem życia młodzieży oraz czasem jego trwania i rytmem przebiegu, wykorzystywaniem naturalnych więzi międzyludzkich i uwzględnianiem ewolucyjnie wytworzonych kanałów socjalizacji, natomiast interwencje wyspecjalizowane ograniczają się do przypadków specyficznych. (Urban, 1995, str. 113-114)

Odpowiednio od stopnia zagrożenia profilaktyka zachowań ryzykownych prowadzona jest na trzech poziomach:

I profilaktyka pierwszorzędowa- adresowana jest do grupy niskiego ryzyka. Działania prewencyjne obejmują szerokie niezdiagnozowane populacje osób. Ma dwa cele:

- promocja zdrowego stylu życia

- opóźnienie wieku inicjacji (zmniejszanie zasięgu zachowań ryzykownych – szkoła)

II profilaktyka drugorzędowa- adresowana jest do grupy podwyższonego ryzyka. Celem jest ograniczenie głębokości czasu trwania dysfunkcji, umożliwienie wycofania się z zachowań ryzykownych, np. poradnictwo rodzinne i indywidualne, zajęcia prowadzone są najczęściej w Poradniach Psychologiczno- Pedagogicznych lub w Świetlicach Socjoterapeutycznych.

III profilaktyka trzeciorzędowa- adresowana do grupy wysokiego ryzyka. Ma ona na celu przeciwdziałanie pogłębianiu się procesu chorobowego degradacji społecznej oraz umożliwienie powrotu do normalnego życia w społeczeństwie. Działalność prowadzą wybitni fachowcy, np. lekarze, psychologowie, pracownicy socjalni służby penitencjarnej. ( z notatek)

Biorąc pod uwagę odmienne kryterium, jakim jest podejmowanie akcji profilaktycznej wyróżnia się : Profilaktykę predeliktualną (przestępczą) – profilaktykę właściwą, zapobiegająca zachowaniom przestępczym – oraz Profilaktykę postdeliktualną (po przestępczą), podejmowana po wykryciu i ukaraniu przestępczego zachowania – mająca na celu zapobieżenie ponownemu przestępstwu. Ta druga odmiana profilaktyki nazywana jest opieka następczą lub postpenitencjarną.

Profilaktyka pierwszego stopnia – ma na celu promocje pozytywnych form aktywności i wczesna diagnozę potencjalnych zagrożeń dla jednostki i społeczeństwa. Bada również przyczyny zjawiska, by osłabić ryzyko jego powstania.

Profilaktyka drugiego stopnia – ma na celu zapobieganie rozprzestrzenianie się i wzrostowi negatywnych zjawisk w społeczeństwie, tzn. grupy wysokiego ryzyka

Profilaktyka trzeciego stopnia – ma na celu zapobieganie zjawisku recydywy i nawrotom. Są to zapobiegania ukierunkowane na jednostki, które zostały już dotknięte patologią, przeszły proces resocjalizacji i wymagają pomocy do pełnienia ról społecznych i osobistych ( często identyfikowane z leczeniem i rehabilitacją )

Profilaktyka pierwszego stopnia wprowadzana jest w życie poprzez:

- włączanie środków masowej informacji, wprowadzenie różnych akcji form działań profilaktycznych. Ważne jest dobranie właściwych mediów do różnych odbiorców. W zapobieganiu patologiom informacja telewizyjna może działać na zasadzie propagandy reklamowej i źródła informacji.

- działania legislacyjne, które powinny iść radykalnie w kierunku przeciwdziałania zachowaniom patologicznym, karaniu sprawców, a nie na piętnowaniu i stygmatyzowaniu ofiar.

- promocje alternatywnych, pozytywnych form w danym środowisku społecznym i kulturowym.

- programy edukacji zdrowotnej, zmierzające do modyfikowania stylu życia kierunku umożliwienia rozwoju zdrowia.

Profilaktyka drugiego stopnia (lub wczesna interwencja) ma na celu :

- ujawnianie osób o najwyższym stopniu ryzyka wejścia w patologię oraz pomaganie im w redukcji tego ryzyka ;

- wszechstronna edukacje społeczeństwa w celu uwrażliwienia na wczesne oznaki zagrożenia patologią oraz informowanie o dostępnych formach pomocy;

- modyfikacje prawa i zarządzania w celu promocji pozytywnych zmian zachowaniu społeczności o wysokim stopniu ryzyka lub w celu zapobiegania ekspansji danego zjawiska;

- organizowanie lokalnych, dostosowanych do odbiorców programów edukacyjnych i interwencyjnych;

- szkolenie nauczycieli i osób realizujących programy zapobiegania

Profilaktyka trzeciego stopnia , rozumiana jako interwencja, po wystąpieniu zachowań patologicznych u jednostki, ma na celu z jednej strony przeciwdziałanie pogłębianiu się nieprzystosowaniu się społecznego, a z drugiej umożliwienie powrotu do społeczeństwa, prowadzenia w nim satysfakcjonującego i społecznie akceptowanego trybu życia. Profilaktyka ta obejmuję:

-Informowanie i szkolenie konkretnych osób;

-Bezpośrednie oddziaływania leczniczo-rehabilitacyjne na jednostkę;

-Utworzenie doraźnych struktur i ośrodków (baza leczniczo-rehabilitacyjna)

-Badanie i ocena skuteczności poszczególnych programów terapeutycznych i rehabilitacyjnych opartych na wynikach, jakie uzyskują dane jednostki, które dotknięte są patologia społeczną.

Bibliografia:

- „Profilaktyka społeczna i resocjalizacja” pod red. Jerzego Kwaśniewskiego, Warszawa 2009

- „Zaburzenia przystosowania dzieci młodzieży: aspekty diagnostyczne i terapeutyczne” L. Pytka, T. Zacharuk. – Siedlce 1995