Starożytność
Funkcje mitów.
poznawcze (wyjaśnianie zjawisk),
sakralna (podaje wzorce obrzędów),
motywacyjna (uzasadnia ludzkie losy),
literacka (inspiruje literaturę),
światopoglądowe (wyraża wierzenia).
Rodzaje mitów.
kosmogoniczne (o powstaniu świata),
teogoniczne (o pochodzeniu bogów),
genealogiczne (o rodach),
heroiczne (o bohaterach),
agrarne (rolnicze),
ajtiologiczne (poszukiwanie przyczyn),
antropogeniczne (o pochodzeniu człowieka).
Cechy eposu (epopei).
utwór epicki,
często wierszowany,
liczba ksiąg podzielna przez 6 („Iliada – 24, „Pan Tadeusz” – 12),
występowanie epitetów stałych (Achilles – dumny) i złożonych (Achilles – szybkonogi),
występowanie porównań homeryckich (porównanie, w którym jeden człon jest rozbudowany),
styl wypowiedzi poniosły,
patos,
obszerny,
retardacja (celowe opóźnienie akcji poematu przez wprowadzenie rozbudowanych, szczegółowych opisów, wplatanie wielu epizodów),
pisany heksametrem (najstarsze znane metrum europejskiej poezji epickiej),
narrator wszechwiedzący, obiektywny,
ukazanie bohaterów na tle przełomowych wydarzeń dla danej społeczności,
paralelizm (podobieństwo) dwóch płaszczyzn fabularnych – zdarzenia odbywają się świecie ludzkim i boskim.
Homo viator – człowiek wędrowiec.
Tragizm – zbieg okoliczności prowadzący do nieszczęśliwego zakończenia.
Tragizm antyczny – sytuacja, w której los człowieka jest zdeterminowany przez fatum (przeznaczenie), konflikt tragiczny równorzędnych racji.
Dionizos – bóg przyjemności.
Komedia – „kommos” – pochód i „ode” – pieśń.
Tragedia – „tragos” – kozioł i „ode” – pieśń.
Bohaterowie tragedii greckiej.
Edyp,
Antygona,
Medea.
Cechy tragedii antycznej.
budowa utworu
prolog – scena wstępna, określająca tematykę utworu.
parados – pieśń chóru wchodzącego na scenę.
epeisodiony – w dzisiejszej terminologii: akt lub scena.
stasimony – pieśń chóru rozdzielająca epejsodia.
exodos – pieśń chóru schodzącego ze sceny,
występowanie chóru
złożony z 12 do 15 mężczyzn,
funkcja: zapowiadał akcję, informował o wydarzeniach i komentował je,
nie uczestniczy w akcji, ale jest bezstronnym sędzią,
czasami prowadzi dialog z bohaterami,
wypowiadał refleksje natury ogólnej,
ograniczona liczba aktorów – jednocześnie na scenie mogło pojawić się trzech (trzeciego aktora wprowadził Sofokles),
brak scen zbiorowych – zastąpione opowiadaniem jednej postaci,
zasada trzech jedności
miejsca – akcja w tym samym miejscu,
czasu – akcja w ciągu doby, najczęściej pomiędzy wschodem, a zachodem Słońca,
akcji – jednowątkowa.
bohater – musiała nim być wybitna jednostka, pochodząca z wyższych sfer,
bohaterowie uwikłani w konflikt tragiczny: nieunikniony i nieprzezwyciężalny, nierozwiązywalny konflikt między równorzędnymi racjami; dążeniami wybitnej jednostki, a siłą wyższą. Bohater tragiczny: każda jego decyzja prowadzi do klęski, jest skazany na niepowodzenie; bohater musi wybierać pomiędzy dwiema równorzędnymi racjami. Wina tragiczna: wina niezawiniona, jednak jej konsekwencją jest bezwzględna kara i pokuta (hamartia). Zbłądzenie tragiczne: wina nieświadoma, popełnienie czynu bez świadomości jego znaczenia,
katastrofa – wynikająca nieuchronnie z przebiegu zdarzeń klęska bohatera; każde posunięcie zbliża bohatera nieuchronnie do katastrofy – śmierci lub ostatecznej klęski życiowej,
perypetia – wynik podjętych działań przeciwny do intencji; zdarzenie odmieniające niespodziewanie kierunek akcji,
ironia tragiczna – przedstawia splot wydarzeń, które – z pozoru dobre dla bohatera – doprowadzają go do klęski,
zasada decorum (stosowności) – tragedia musiała być pisana stylem wysokim, patetycznym, bez wulgaryzmów, mowy potocznej – brak scen drastycznych; okaleczeń; śmierci itp.,
zasada jedności estetyki – nie przeplata się scen tragicznych z komicznymi,
tytuł utworu zaczerpnięty od imienia głównego bohatera,
katharsis – oczyszczenie: tragedia przedstawia jakąś poważną historię, która u widzów ma wywołać wstrząs uczuciowy – wzbudza strach i współczucie, litość i trwogę – przez to uwalnia ich (oczyszcza) od tych uczuć, od złych myśli i uczuć,
przebieg wydarzeń.
ekspozycja – informacje wstępne,
zawiązanie akcji,
rozwój akcji,
punkt kulminacyjny – wydarzenie o największym napięciu,
rozwiązanie akcji,
epilog – informacje uzupełniające.
Tragicy teatru greckiego.
Sofokles,
Ajschylos,
Eurypides.
Cechy języka poetyckiego Homera.
opisowość, sceny ukazywane są z namaszczeniem i drobiazgowym ujęciem szczegółów,
epizodyczność,
epitety stałe,
porównania homeryckie,
język wyszukany, poetycki, utrzymany w podniosłym stylu.
Frazeologia mitologiczna.
| ZWIĄZEK FRAZEOLOGICZNY | ZNACZENIE |
|---|---|
| Dosiąść Pegaza, wsiąść na Pegaza | Mieć natchnienie |
| Ikarowe loty | Marzycielstwo, ryzykowne plany |
| Pod Egidą | Pod opieką, ochroną |
| Ugodzony, trafiony strzałą Amora | Zakochany bez pamięci, od pierwszego wejrzenia |
| Labirynt | Pułapka, więzienie |
| Olimpijski spokój | Panowanie nad emocjami, zaprzestanie kłótni |
| Kasandryczny | Wróżący nieszczęście |
| Nić Ariadny | Sposób wybrnięcia z beznadziejnej sytuacji |
| Puszka Pandory | Coś, co wywołuje mnóstwo nieprzewidzianych trudności, źródło nie kończących się smutków, kłopotów, nieszczęść |
| W objęciach Morfeusza | Śpiąc |
| Narcyzm | Samouwielbienie |
| Prometeizm | Idea poświęcenia jednostki dla ogółu, walka z Bogiem o szczęście człowieka czy narodu |
| Prometejski | Poświęcający się dla ogółu |
| Syzyfowa praca | Bezowocna praca |
| Koń trojański | Podstęp, oszustwo |
| Stajnia Augiasza | Wielki bałagan |
| Tyrtejski | Nawołujący do walki |
| Drakońskie prawa | Surowe, bezwzględne, ostre, okrutne prawa |
| Jabłko niezgody | Źródło konfliktów, wojen, sporów |
Szkoły filozoficzne i słynni filozofowie.
Sofiści
adres: Ateny,
program: nauka przekonywania innych; nie ma prawd absolutnych, wszystko zaś można
udowodnić za pomocą sztuki wymowy.
najsłynniejszy nauczyciel: Protagoras z Abdery.
Arystotelicy
adres: Ateny, zakład gimnastyczny przy świątyni Apollina Likejosa.
program: prowadzone podczas przechadzek dyskusje o zasadach świata (wszystko składa się z formy i materii), o sposobie myślenia i mówienia; o sztuce i literaturze.
najsłynniejszy nauczyciel: Arystoteles.
Platonicy
adres: Ateny, obok świętego gaju Akademosa.
program: dyskusje o idealnej naturze bytu, a także o trudnej sztuce życia – mądrość źródłem dobra i piękna.
najsłynniejszy nauczyciel: Platon.
Stoicy
adres: Ateny, portyk przy rynku.
program: nauka praktycznej sztuki życia zgodnie z założeniem, że zarówno w szczęściu, jak i w nieszczęściu trzeba zachować spokój.
najsłynniejszy nauczyciel: Zenon z Kition.
Epikurejczycy
adres: Ateny, ogród niedaleko gaju Akademosa.
program: żyć tak, by stale odczuwać przyjemność, która jednak polega bardziej na unikaniu bólu niż na jej aktywnym poszukiwaniu.
najsłynniejszy nauczyciel: Epikur z Samos.
Cynicy
adres: Ateny, przy beczce Diogenesa.
program: nauka życia zgodnego z naturą, pogarda dla dóbr materialnych, drwina z autorytetów.
najsłynniejszy nauczyciel: Diogenes z Synopy.
Sceptycy
adres: Elida.
program: nauka sztuki wątpienia, prawda jest bowiem niedostępna dla człowieka.
najsłynniejszy nauczyciel: Pyrron z Elidy.
Oda – utwór liryczny, który charakteryzuje się wzniosłością tematu i stylu, sławi ideę, wydarzenie lub czas. Zwykle cechuje ją także zbiorowy podmiot wypowiedzi. W Starożytnej Grecji i w starożytnym Rzymie oda była w przeciwieństwie do hymnu utworem o tematyce świeckiej, wychwalającym np. miasta, ludzi lub pewne pojęcia abstrakcyjne. Charakteryzuje się zawartością elementów pochwalnych, patosem, śpiewnością i melodyjnością. Zrytmizowanie osiągnięte jest za pomocą regularności wersyfikacyjnej i stałego miejsca średniówki.
Sielanka – utwór poetycki, przedstawiający w sposób wyidealizowany uroki życia wiejskiego. Wysnuta z piosnek pasterskich stała się świadomie kreowanym obrazem utęsknionej, szczęśliwej natury – zdaniem badaczy gatunek jest specyficznym wytworem kultury miasta i ujawnia znużenie światem cywilizacji. Idylla odsłania beztroskie, spokojne i pogodne życie, spełnione przez miłość. Sielanka ma najczęściej kształt lirycznego monologu, poprzedzonego lub przeplecionego opisem bądź dialogiem.
Anakreontyk – wierszowany utwór literacki o tematyce biesiadnej, wesołej lub rubasznej, sławiący uroki życia, opowiadający o miłości w sposób żartobliwy.
Elegia – utwór liryczny o treści poważnej, refleksyjny, utrzymany w tonie smutnego rozpamiętywania, rozważania lub skargi, dotyczący spraw osobistych lub problemów egzystencjalnych (przemijanie, śmierć, miłość); wyróżnia się elegie miłosne i patriotyczne.
Epigramat – krótki utwór poetycki w formie aforyzmu, wywodzący się z napisów informacyjnych w starożytnej Grecji zamieszczanych na grobach, pomnikach lub ofiarach wotywnych. Tekst inskrypcji krótki, przeważnie dwuwierszowy.
Pieśń – gatunek literacki poezji lirycznej, o genezie związanej z obrzędami i muzyką, od której stopniowo się uwolnił, stając się samodzielną formą wyrazu. Pieśń to utwór liryczny podzielony na strofy, zwykle o tematyce poważnej. Nowożytny kształt pieśni jako wiersza wywodzi się z utworów Horacego i ód greckich. U Horacego stała się samodzielną formą literacką.
Klasycyzm – styl w muzyce, sztuce, literaturze oraz architekturze odwołujący się do kultury starożytnych Rzymian i Greków. Styl ten nawiązywał głównie do antyku.
Mit – opowieść o otaczającym ludzkość świecie, opisująca historię bogów, zjawisk paranormalnych, demonów, legendarnych bohaterów oraz historię stworzenia świata i człowieka. Próbowała ona wyjaśnić odwieczne zagadnienia dotyczące bytu ludzkiego, mistyki, życia i śmierci, dobra i zła, jak również istnienie zjawisk przyrody (np. pory roku, piorunu). Mity, obok świętych ksiąg są teologicznym uzasadnieniem przedmiotu wiary religijnej.
Topos – powtarzający się motyw, który często występuje w obrębie literatury i sztuki danej kultury, cywilizacji. Wskazuje na jedność kulturową danego kontynentu czy na istnienie pierwotnych wzorców myślenia człowieka.
Arkadia – fikcyjna kraina, uważana przez poetów za krainę wiecznego szczęścia – ziemski raj, symbol wyidealizowanej krainy spokoju, ładu, sielankowej, wiecznej szczęśliwości i beztroski.
Archetyp – pierwotny wzorzec (pierwowzór) postaci, zdarzenia, motywu lub schematu.
Poezja tyrtejska – rodzaj poezji patriotycznej, nawołującej do walki w obronie niepodległości, budzącej pragnienie obrony ojczyzny i nienawiść do wroga. Jej nazwa wywodzi się od imienia spartańskiego poety Tyrtajosa, twórcy wielu poematów zagrzewających do walki.
Exegi momentum – wybudować pomnik.
Non omnis moriar – nie wszystek umrę (motyw nieśmiertelności, motyw sławy pośmiertnej).
Ars poetica – sztuka poezji (artysta pisze o swojej sztuce poezji).
Carpe diem – chwytaj dzień.
Zasada złotego środka – polega na zachowaniu umiaru, wewnętrznej równowagi duchowej, spokoju bez względu na sytuację życiową, w której się znajdujemy.
Mit o powstaniu świata.
Chaos jest trudny do zdefiniowania. Z Chaosu wyłonili się pierwsi małżonkowie: Gaja – Ziemia i Uranos – Niebo, dający początek pokoleniom bogów. Najstarsi byli tytani, potem cyklopi i sturęcy. Jednak Uranos, niezadowolony z okrutnego i szkaradnego potomstwa, strącił je do Tartaru – podziemnej głębi, z której nie ma wyjścia. Matce Gai nie podobały się bezwzględne rządy Uranosa, więc namówiła Kronosa, najmłodszego z tytanów, który jeszcze był wolny, do strącenia ojca z tronu. Z krwi z rany obalonego króla narodziły się Erynie – trzy boginie zemsty. Kronos panował na ziemi razem z żoną Reją. Pamiętając o klątwie rzuconej nań przez Uranosa, Kronos połykał swoje dzieci. Lecz Reja ukryła szóste dziecko i dała mężowi kamień do połknięcia. Zabrała niemowlę na ziemię i nadawszy mu imię Zeus, zostawiła syna na wyspie Krecie pod opieką nimf górskich. Zeus był karmiony mlekiem kozy Almatei. Kiedy dorósł polecił swej matce dać Kronosowi środek wymiotny. Wtedy wyszli na świat bogowie – rodzeństwo Zeusa – Hades, Posejdon, Hera, Demeter i Hestia. Rozpoczęła się długa i krwawa wojna przeciw Kronosowi. Z pomocą wydobytych z Tartaru cyklopów i sturękich udało się zwyciężyć Zeusowi. Tryumf bogów nie trwał długo, bo stanęli przeciw nim giganci, synowe ziemi. Najokropniejszy z nich, Tyfon, przeraził bogów tak, że uciekli do Egiptu i zamienieni w zwierzęta czekali w ukryciu. Tylko Zeus stanął przeciw Tyfonowi, zabił go żelaznym sierpem i złożył pod skałami Sycylii. Kiedy Etna jest niespokojna, znaczy to, że Tyfon się budzi.
Prometeusz. (22)
był tytanem; gościł na Olimpie; brat Epimeteusza; stworzył ludzi z gliny i dał im ogień ukradziony z Olimpu; nauczył ludzi rzemiosła; jego brat ożenił się z Pandorą, która namówiła go do otworzenia puszki; Prometeusz przygotował udawaną ofiarę – został ukarany i przykuty do skał Kaukazu; orzeł zjadał mu wątrobę, która odrastała,
złe cechy: złodziej, kłamca, przebiegły, konsekwencje jego zadań, przez niego gniew bogów,
dobre cechy: dobroczyńca, pracowity, pomocny, dla ludzi jak ojciec, przezorny, kochał ludzi, poświęcił się i cierpiał dla ludzi,
fantazje
Pandora nie otwiera puszki – świat bez trosk,
Prometeusz się nie mści – nie cierpiałby,
Prometeusz nie stwarza ludzi – nie byłoby ludzi, bogowie by się nie mścili,
Prometeusz nie dałby ognia – brak postępu,
symbol – mądrość, poświęcenie, wrażliwość, bezinteresowność, oddanie, miłość, dobroduszność, empatia, odwaga, cierpienie, bunt, spryt, przebiegłość, wytrwałość, męczeństwo, pomysłowość, altruizm,
emocje – Prometeusz jest mistyczną odpowiedzią Jezusa; zafascynował, imponuje odwagą i dobrodusznością, nierozważny.
Syzyf – ulubieniec bogów, rozpowiadał plotki po powrocie na ziemię z uczt; kiedy rozpowiedział tajemnicę Zeusa, został ukarany – musiał wepchnąć kamień na wzgórze, który ciągle z niego spadał.
Syzyfowa praca – praca bezowocna, bezkońca.
Mit rodu Labdakidów.
Przepowiednia dla Lajosa.
Nakazanie przez Lajosa wyniesienia dziecka w góry przez służącego.
Znalezienie dziecka przez pasterza i podarowanie go Polibosowi i Meropie.
Udanie się przez Edypa do wyroczni i usłyszenie przepowiedni.
Ucieczka Edypa do Teb.
Zabicie przez Edypa Lajosa.
Odgadnięcie zagadki sfinksa przez Edypa.
Poślubienie Jokasty przez Edypa.
Rozprzestrzeniająca się zaraza w Tebach.
Wezwanie Terezjasza.
Wyjawienie prawdy przez Terezjasza.
Samobójstwo Jokasty.
Wykucie sobie oczu przez Edypa.
Wyjazd z Teb Edypa wraz z córkami.
Śmierć Edypa.
Ustalenie władzy w Tebach przez Eteoklesa i Polinejkesa.
Przejęcie władzy przez Eteoklesa.
Ucieczka Polinejkesa do Argos.
Przekonanie przez Polinejkesa Andatrosa do najechania Teb,
Najazd na Teby i wojna.
Śmierć synów Edypa.
Przejęcie władzy przez Kreona.
Zakaz pochówku Polinejkesa.
Pogrzebanie brata przez Antygonę.
Zamurowanie Antygony.
Wyprawa na Teby.
Porada Terezjasza.
Ucieczka mieszkańców Teb.
Śmierć Terezjasza.
Zniszczenie Teb.
Mit o Orfeuszu. (20)
Żoną Orfeusza była Eurydyka. Pewnego razu Eurydykę zobaczył Aristajos i się w niej zakochał. Zaczął ją gonić, a gdy ta uciekała, ukąsiła ją żmija i zmarła. Orfeusz postanowił zejść do Podziemia i ją odzyskać. Przez całą drogę do władcy Podziemia grał na harfie. Hades oddał Orfeuszowi Eurydykę pod warunkiem, że ten nie spojrzy na nią przez całą drogę na ziemię. Orfeusz jednak nie wytrzymał i ją stracił. Po powrocie na ziemię spotkał orszak Dionizosa i został rozerwany na kawałki przez menady. Głowę Orfeusza pochowano na wyspie Lesbos, a resztę ciała u stóp Olimpu.
Mit o Dedalu i Ikarze.
Dedal był rzemieślnikiem artystą na dworze króla Krety, Minosa. Mówiono, że w swe posągi Dedal potrafi tchnąć życie – tak były doskonałe. Wykonywał nie tylko statuy, ale wynalazł świder, grundwagę, był też architektem. Król Minos zlecił Dedalowi wykonanie labiryntu dla Minotaura – potwornego królewskiego syna, pół-byka i pół-człowieka. Dedal nie pochodził z Krety, tęsknił za swoją ojczyzną – Atenami. Król jednak, z przywiązania do przyjaciela, i z obawy przed jego wiedzą o tajemnicach państwowych, zabronił Dedalowi opuszczać wyspę. Rzemieślnik wymyślił sposób ucieczki. Z ptasich piór sklejonych woskiem sporządził skrzydła dla siebie i swego syna Ikara. Przed odlotem ojciec przestrzegł młodego chłopaka, aby leciał równo między niebem a ziemią, bo inaczej albo wosk się stopi, albo pióra nasiąkną wodą. Jednak Ikar, zachwycony lotem, wspaniałością przygody, zapomniał o radach ojca, wleciał zbyt wysoko i spadł do morza, gdy jego skrzydła się rozpadły. Zrozpaczony ojciec znalazł zwłoki syna, wyspę nazwał Ikarią, a morze – Ikaryjskim. Dedal zatrzymał się na Sycylii, został tam nadwornym budowniczym. Po kilku latach król Minos zaatakował Sycylię, upominając się o Dedala. W walce jednak Minos poległ, a Dedal żył jeszcze długo w poważaniu wszystkich mieszkańców.
Mit o Odyseuszu.
Po zakończeniu wojny trojańskiej Odyseusz wraz ze swoimi towarzyszami wyruszył w podróż powrotną do domu, na Itakę, gdzie oczekiwała na niego żona Penelopa z synem Telemachem. Niestety od samego początku prześladował go pech, w wyniku którego tracił kolejnych członków załogi. Najgorsze nieszczęście spotkało go na wyspie Cyklopów - ściągnął na siebie gniew boga morza, Posejdona, gdyż wypalił oko jego synowi, cyklopowi Polifemowi. Wydawało się, że wszystko dobrze się ułoży, gdy statki dobiły do wyspy króla wiatrów, Eola. Wręczył on Odyseuszowi podarek w postaci worka, w którym zamknięte zostały wszystkie niepomyślne wiatry. Niestety już przy wybrzeżach Itaki marynarze, gnani ciekawością, rozwiązali worek i statki zostały zawrócone wiatrem do Eolii, gdzie jednak nie czekało tym razem miłe przyjęcie. Rozpoczęła się dalsza tułaczka, podczas której ginęli kolejni członkowie załogi. Odyseusz był zmuszony spędzić rok na wyspie czarodziejki Kirke i aż siedem lat z zakochaną w nim nimfą Kalipso, która nie chciała go wypuścić aż do chwili, gdy Zeus rozkazał jej uwolnić wędrowca. Wtedy Odyseusz popłynął dalej. Omal nie utonął na skutek wielkiego sztormu, ale ocaliła go morska boginka Leukotea. Podróżnik dotarł na wybrzeża Scherii, gdzie zaskarbił sobie sympatię króla i młodej księżniczki Nauzykai. Pomogli mu oni dotrzeć do Itaki. Tam Odyseusz z pomocą Telemacha rozprawił się z zalotnikami, którzy pragnęli ręki Penelopy i władzy na Itace, i wszystko zakończyło się szczęśliwie.
Mit o Narcyzie.
Był sobie piękny chłopiec imieniem Narcyz. Wszystkie nimfy go znały, bo wciąż przesiadywał w lasach i górach. Kochały się w nim, ale on kochał tylko łowy i nie chciał słyszeć o innej miłości. Gdy jednak raz nachylił się nad strumieniem, by napić się wody, ujrzał własne odbicie. Zdumiał się nad swą pięknością i z owego zdumienia zrodziła się miłość. Narcyz zakochał się sam w sobie. Nie mogąc odwzajemnić miłości stale spoglądał w źródło. W końcu umarł z tęsknoty, a gdy go złożono w ziemi, na grobie wyrósł kwiat o białych płatkach i złotym sercu, który nazwano – narcyzem.
Mit o Demeter i Korze.
Demeter była czczoną przez wszystkich ludzi matką plonów, ptaków, ryb i całej żyjącej przyrody. Z wody i powietrza dawała życie wszystkich roślinom i stworzeniom. Miała córkę – Persefonę, nazywaną Korą. Któregoś dnia zostawiła Persefonę pod opieką nimf. Młoda dziewczyna zbierała kwiaty na łące. Demeter zabroniła jej tylko zrywać narcyzy. Jednak bóg podziemi, Hades, zwabił piękną boginkę właśnie tym kwiatem, który nagle wyrósł spod ziemi i był tak piękny, że Persefona nie mogła powstrzymać się i zerwała roślinę. Wtedy rydwan z czarnymi końmi porwał Korę do Tartaru. Zrozpaczona Demeter szukała córki wszędzie. Ukryła się przed ludźmi i bogami w łachmanach staruszki. Na ziemi zapanowały susze i klęski przyrody, pola nie dawały plonów, rośliny umierały. Kiedy wreszcie Zeus odnalazł Demeter, rozkazał Hadesowi zwrócić Persefonę jej matce. Ale przez zjedzenie granatu, Persefona musiała na część roku wracać do męża. I tak, przez pewien czas przyroda pięknieje, żyje, bujnie się rozwija, by potem na kilka miesięcy zasnąć, kiedy matka Demeter tęskni do swej córki. Demeter nazywana jest boginią życia, zaś Persefona (Kora) – boginią śmierci. Atrybutami pierwszej są kłosy i maki, natomiast drugiej bogini – narcyz i owoc granatu.
Mit o Tezeuszu i labiryncie.
Tezeusz był synem króla Aten, Ajgeusa, wychowywał się jednak poza miastem. Pojawił się w Atenach jako młodzieniec w bardzo trudnym dla miasta czasie. Mieszkańcy musieli bowiem składać Kreteńczykom coroczny haracz. Polegał on na wysyłaniu siedmiu chłopców i siedmiu dziewcząt na pożarcie potwora Minotaura, mieszkającego w kreteńskim labiryncie. Tezeusz postanowił zgładzić monstrum o byczej głowie, dlatego wyruszył do króla Krety, Minosa. Ojciec poprosił go zaś, aby w drodze powrotnej na znak powodzenia misji wywiesił czerwony żagiel, w przeciwnym razie bohater miał zarządzić postawienie czarnego żagla.
Kiedy Tezeusz dotarł na dwór Minosa, od razu zyskał miłość pięknej królewny Ariadny. Podarowała mu ona nić, dzięki której bohater nie zgubił się w labiryntowym gmachu, gdzie mieszkał Minotaur. Tezeuszowi udało się nie tylko zabić potwora, ale również bezpiecznie wrócić. Bohater zabrał ze sobą Ariadnę i wyruszył okrętem do Aten. Po drodze jednak bohater odkochał się w księżniczce i kazał ją pozostawić w czasie snu na wyspie Naksos, gdzie odnalazł ją Dionizos i pojął za żonę. Tezeusz zaś zapomniał zmienić żagiel na czerwony, więc jego ojciec widząc znak żałoby, popełnił samobójstwo.
Wojna trojańska.
Aby zrozumieć wydarzenia opisane w „Iliadzie” – poemacie o dziejach wojny trojańskiej – należy cofnąć się w czasie znacznie wcześniej, do wesela księcia tesalskiego Peleusa i pięknej boginki Tetydy. Na wesele zaproszono wszystkich bogów poza Eris, boginią niezgody. Zeus znając jej kłótliwy charakter, nie kazał jej posyłać zaproszenia. W pewnym momencie Eris jednak zjawiła się nieoczekiwanie na weselu – przyszła, aby się zemścić. Rzuciła na stół biesiadny złote jabłko z napisem „Dla najpiękniejszej”. Pomiędzy boginiami zakotłowało się, każda chciała, aby to ją ogłoszoną „tą najpiękniejszą”. Najgłośniej domagały się: Hera, Atena i Afrodyta. Każda chciała mieć jabłko dla siebie. Zeus rozsądził, że sędzią sporu pomiędzy boginiami będzie młody pasterz, Parys: której on przyzna złote jabłko, ta je mieć będzie. Parys był synem Priama, króla Troi, miasta leżącego na wybrzeżu Azji Mniejszej. Na kilka dni przed jego urodzeniem jego matka, Hekabe, miała sen, że wydała na świat płonącą żagiew, od której spłonęło całe miasto. Wróżbici orzekli, że syn, którego urodzi, stanie się przyczyną zagłady państwa. Noworodka oddano więc pasterzom, aby go wynieśli między wąwozy i tam porzucili. Tak też się stało, ale w parę dni później jeden z owych pasterzy, przechodząc obok miejsca, gdzie zostawiono dziecko, ujrzał, jak niedźwiedzica własną piersią karmiła Parysa. Wzruszył się i zabrał chłopaka do domu. Pasąc trzody przybranego ojca wyrósł Parys na ślicznego pasterza, nic nie wiedział o swym królewskim pochodzeniu. Gdy boginie przybyły do niego na „sąd”, każda obiecywała mu co innego, zależnie od swej profesji. Hera – władzę królewską, Atena – mądrość, a Afrodyta – najpiękniejszą kobietę świata, Helenę, żonę Menelaosa, króla Sparty. Parys bez wahania oddał złote jabłko Afrodycie. Niedługo po tym wydarzeniu urządzono w Troi publiczne igrzyska. Parys stanął do zawodów, a odniósłszy zwycięstwo tak zjednał wszystkich urodą i wdziękiem, że wzięto go na dwór królewski. Po kilku dniach odkryła się tajemnica jego pochodzenia. Stary król Priam płakał z radości, płakała Hekabe, zapomniano o złej wróżbie i przyjęto go Parysa do grona książąt. Teraz młodzieniec mógł wykonać z dawna planowany zamiar. Dobrał sobie świtę dworzan i podążył statkiem do Sparty. Na dworze spartańskim podejmowano gościa bardzo serdecznie, Menelaos przyjął królewicza trojańskiego z honorami. Tymczasem Parys porwał Menelaosowi jego żonę Helenę i odjechał z nią do Troi. W całej Grecji zawrzało na wieść o tym, jak zamorski barbarzyńca podeptał święte prawa gościnności. Ogłoszono wojnę. Naczelne dowództwo objął Agamemnon, brat Menelaosa. Grecy przybiwszy do brzegów Azji wysłali do Troi Odyseusza i Menelaosa żądając wydania Heleny. Trojańczycy odmówili wydania dziewczyny i zaczęła się wojna. Wojna trojańska trwała dziewięć lat. Akcja „Iliady” obejmuje ostatni rok trwania walk, od momentu sporu Achillesa z Agamemnonem w sprawie Bryzeidy do pogrzebu Hektora.
Iliada.
Jest zapisem pięćdziesięciu ostatnich dni dziesiątego roku wojny trojańskiej. Achilles nie chce walczyć, ponieważ obraził się na Agamemnona, który zabrał mu jego wybrankę Bryzeidę. Agamemnon chciał w ten sposób upokorzyć Achillesa i powetować sobie utratę innej wybranki, córki kapłana boga Apollo, Chryzeidy (w jej obronie wystąpił sam bóg karząc Greków zarazą). Achilles wrócił na pole walki tylko wtedy, jeżeli wódz Greków odda mu dziewczynę. Prosi matkę, aby ubłagała Zeusa o pomoc dla Trojan – wrogów, wtedy Agamemnon może być bardziej skory do ustępstw. Zeus zaczyna skrycie pomagać Trojanom.
Znowu toczą się walki. Menelaos, mąż Heleny, walczy w pojedynku z Parysem. O krok od zwycięstwa jest Grek, ale Afrodyta ratuje Parysa, unosząc go do Troi, prosto do komnaty Heleny. Na Olimpie bogowie toczą zażarty spór o losy wojny.
W kolejnych starciach męstwem wykazuje się Diomedes, który – wspierany przez Atenę – walczy z Trojanami: zabija Pandara i obala Eneasza. Rannego Eneasza unosi z pola walki Afrodyta, lecz Diomedes i ją rani, a później Aresa. Trojanie próbują przebłagać nieprzechylną im Atenę. Ma miejsce wzruszająca scena pożegnania Hektora z żoną Andromachą i synkiem.
Pod murami Troi odbywa się pojedynek Hektora z Ajaksem, jednak nie zostaje rozstrzygnięty. Wojownicy wymieniają się podarunkami w postaci mieczy i pasów. Na Olimpie Zeus zakazuje bogom mieszania się do wojny. W obozie Achajów (Greków) trwają kłótnie. Achilles nie przyjmuje przeprosin posłów występujących w imieniu Agamemnona i nie chce walczyć.
W kolejnych dniach walk Trojanie przeważają. Odważny Agamemnon zostaje ranny. Zeus, mimo wcześniejszych decyzji, w tajemnicy pomaga Trojanom, zaś Posejdon – Grekom. Hektor pojawia się na polu bitwy i Trojanie atakują już okręty Achajów. Dopiero wtedy gniew Achillesa słabnie. Sam nie wraca do walki, ale aby podnieść ducha walki Greków i przestraszyć Trojan, pożycza swemu przyjacielowi, Patroklosowi, swoją zbroję. Mimo początkowych przewag, Patroklos ginie z ręki Hektora. Achilles pragnie zemsty. Hefajstos wykuwa mu nowy pancerz. Achilles staje do boju, gromi Trojan i wyzywa Hektora – zabójcę swojego przyjaciela na pojedynek. Hektor, okrążywszy trzykrotnie mury Troi, staje do walki z Achillesem. Ginie, trafiony włócznią w szyję. Achilles odmawia wydania Trojanom ciała Hektora i bezcześci je, wlokąc za swym wozem wokół murów Troi.
W obozie Achajów odbywa się uroczysty pogrzeb Patroklosa i odbywają się igrzyska na jego cześć. Kilka dni później do obozu Achajów przybywa nocą Priam z wielkim okupem za zwłoki Hektora. Achilles lituje się nad starcem. Po powrocie do miasta król urządza pochówek syna. Ciało bohatera zostaje spalone na stosie, król wyprawia ucztę ku czci syna.
Na tym kończy się akcja „Iliady” – zdobycie Troi nie jest już w utworze opisane.
Król Edyp. (38)
Prolog, parados
Król Edyp – mąż Jokasty. Zaraza w mieście.
Epeisodion I
Chęć pomszczenia zabójcy Lajosa. Terezjasz wie, że zabójcą Lajosa jest Edyp.
Epeisodion II
Kłótnia Edypa z Kreonem. Jokasta próbuje ich rozdzielić.
Epeisodion III
Posłaniec z Koryntu przyniósł wieści o śmierci „ojca”. Jokasta odkrywa prawdę.
Epeisodion IV
Rozmowa Edypa ze starym sługą Lajosa. Rozpad Edypa (poznał prawdę).
Eksodos
Edyp wykuł sobie oczy. Jokasta powiesiła się.
Odyseja.
Akcja rozpoczyna się od narady bogów, którzy zlitowali się nad więzionym przez nimfę Kalipso Odyseuszem i postanowili mu pomóc. Bogini Atena tymczasem udaje się na Itakę do Telemacha, syna Odyseusza, by skłonić go do podjęcia poszukiwań ojca. Telemach uzyskuje pomoc w zdobyciu statku od Ateny i wyrusza do Nestora, króla Pylos. Jednak Nestor niewiele wie na temat Odyseusza. Z Pylos Telemach wyrusza z synem Nestora do Menelaosa do Lakedajmonu. Od króla Sparty dowiaduje się, że ojciec żyje na wyspie nimfy Kalipso. W Itace zalotnicy dowiedzieli się już o podróży Telemacha i postanawiają przygotować zasadzkę, aby się go pozbyć. Tymczasem Hermes przybywa z rozkazem bogów do Kalipso, która niechętnie oznajmia Odyseuszowi, że jest wolny.Odyseusz buduje tratwę i spuszcza ją na morze. Po siedemnastu dniach i przeżyciu ciężkiej burzy, rozpętanej przez Posejdona, zostaje wyrzucony na brzeg wyspy Feaków. Rankiem nad brzeg morza przybywa królewna Nauzykaa. Odys wynurza się z zarośli i prosi ją o pomoc. Nauzykaa odziewa bohatera i zaprasza do bajkowego pałacu swego ojca Alkinoosa. Na dworze Odyseusz zostaje przyjęty bardzo serdecznie. Opowiada swe dzieje, ukrywając na razie imię. Potem przedstawia się Feakom i relacjonuje swe dotychczasowe przygody. Feakowie obdarowują Odysa kosztownościami i odwożą go na Itakę. Bohater budzi się i nie poznaje ojczystej ziemi. Dopiero Atena przekonuje go, że to Itaka. Odys ukrywa dary Feaków w pieczarze i przemieniony przez Atenę w okrytego łachmanami żebraka udaje się do chaty pasterza Eumajosa. Zostaje serdecznie przyjęty, ale nie ujawnia, kim jest. Z polecenia Ateny wraca ze Sparty Telemach, unikając zasadzki zalotników. W chacie Eumajosa dochodzi do spotkania ojca z synem i rozpoznania. Następnie obaj planują, jak pozbyć się z domu intruzów. Telemach wraca do pałacu i wita się z matką. Na drugi dzień przybywają tam Odys-żebrak z Eumajosem. Poznaje bohatera jedynie stary pies Argos. Zalotnicy obrzucają żebraka obelgami, lżą go też dawni słudzy. Dopiero wieczorem, po wyjściu zalotników, Odys rozmawia z Penelopą, ale nie daje się jeszcze rozpoznać. Litując się nad żebrakiem, Penelopa wzywa starą służącą Eurykleję, by umyła przybyszowi nogi. Staruszka poznaje Odysa po bliźnie na nodze. Odyseusz nakazuje jej jednak zachowanie tajemnicy. Następnego dnia Penelopa urządza zawody łucznicze, które zadecydują o wyborze przez nią męża. Odyseusz bez wysiłku napina cięciwę - strzała przeszywa otwory dwunastu toporów. Kolejna zabija jednego z zalotników. Odys ujawnia, kim jest. Rozpoczyna się rzeź, giną wszyscy zalotnicy. Służące, które żyły z nimi, zostają powieszone. Odys ogniem i siarką wykadza megaron, czyli główną salę w pałacu. Wtedy dopiero, wykąpany i odmieniony przez Atenę, staje przed żoną, witającą go z radością. Rano Odys odwiedza ojca, Laertesa, by naradzić się z nim, jak uniknąć zemsty rodzin pomordowanych. Na agorze zebrali się już ich zwolennicy i zanosi się na śmiertelny bój. Wtedy zjawia się Atena i kładzie kres waśniom, wzywając do pojednania.
Horacy – „Do Deliusza”. (54)
„pamiętaj (…) Deliuszu” – apostrofa,
podmiot liryczny: nauczyciel, doradca, przyjaciel, mentor,
liryka zwrotu do adresata,
liryka refleksyjna,
liryka filozoficzna,
narrator:
ktoś doświadczony,
mędrzec, nauczyciel,
śmierć – metafory:
los w urnie,
bóg śmierci Orkus,
barka, łódź Garona (przewoźnik do świata zmarłych),
Moiry przędą nici,
rady do Deliusza:
pamiętaj o śmierci,
bądź opanowany,
zrzeknij się swoich dóbr,
korzystaj z życia,
nie przywiązuj się do rzeczy materialnych.
Horacy – „Exegi monumentum” („Wybudowałem pomnik”). (55)
liryka autotematyczna,
pomnik:
bardzo trwały,
niezniszczalny,
monumentalny,
odporny na upływ czasu,
nie zniszczą go warunki atmosferyczne,
poezja ponadczasowa – poezja Horacego przetrwa, znana, wielka, nowatorska (wykorzystał poezję grecką i udoskonalił),
Horacy jest dumny, liczy na sławę, jest pewien, że nie przeminie – liczy na nagrodę od bóstw.