Wincenty Okoń, biorąc pod uwagę, iż proces kształcenia obejmuje oprócz nauczycieli i uczniów także treści kształcenia i warunki szkolne, następująco definiuje proces kształcenia- jest to uporządkowany w czasie ciąg zdarzeń obejmujący czynności nauczycieli i uczniów, ukierunkowane przez odpowiedni dobór celów i treści oraz warunki i środki jakie służą wywoływaniu zmian w uczniach stosownie do przyjętych celów kształcenia. Aby zwiększyć skuteczność celów kształcenia od dawna podejmowane były próby ustalania ogólnych prawidłowości nauczania i uczenia się. Powszechnie przyjętą koncepcję teoretyczną procesu kształcenia w postaci powiązanych ze sobą ogniw (momentów) opracował W. Okoń. Koncepcja ta podkreśla ścisły związek czynności nauczania i uczenia się i umożliwia realizację różnych zadań dydaktycznych. Proces kształcenia może mieć różny przebieg w zależności od takich warunków jak: wiek uczniów, przedmiot nauczania, cel i temat zajęć, metody nauczania i uczenia się, oraz warunki kształcenia. Mimo wielu różnic usiłowano w nim wykryć pewne momenty wspólne dla nauczania wszystkich e. Momenty te zwane ogniwami procesu nauczania dotyczą zespołu jakościowo podobnych czynności nauczyciela, przy czym tym momentom procesu nauczania powinny odpowiadać określone momenty procesu uczenia się. Okoń na podstawie badań empirycznych wyodrębnił 7 ogniw procesu dydaktycznego, które odpowiadały czynnościom nauczycieli. Następnie zmodyfikował te ogniwa i rozszerzył je przedstawiając czynności uczniów, podkreślając w ten sposób konieczność ich udziału w kształceniu.

Oto ogniwa procesu kształcenia wg Okonia:

1. UŚWIADOMIENIE UCZNIOM CELÓW I ZADAŃ KSZTAŁCENIA

• Moment wyjściowy procesu kształcenia

• Strona motywacyjna to siła napędowa uczenia się

• Uświadomienie celów wyzwala aktywność uczniów

1. POZNAWANIE NOWYCH FAKTÓW

• Źródła poznania i poznanie zmysłowe, abstrakcyjne myślenie, działanie praktyczne

• Środki poglądowe i słowo, modele, rysunki, obrazy, słowo mówione lub drukowane

• Umiejętność obserwacji

• Istota „żywego słowa”

• Warunek realizacji ogniw następnych

1. NABYWANE NOWYCH POJĘĆ

• „pojęcie” odzwierciedla ogólne i istotne cechy rzeczy i zjawisk

• Momenty (etapy) kształtowania pojęć:

- zestawienie przez uczniów lub zjawiska z innymi

- wyszukiwanie cech wspólnych , ich uogólnianie (generalizacja)

- wyszukiwanie cech różniących ( różnicowanie)

- wytworzenie sobie przez uczniów danego pojęcia

Zastosowanie przez uczniów poznanego pojęcia w nowych sytuacjach poznawczych

1. POZNAWANIE PRAWIDŁOWOŚCI I SYSTEMATYZOWANIE WIEDZY

• Prawidłowości proste formułuje się z łańcuchów pojęć

• Zestawienie ze sobą kilku prawidłowości prowadzi do wykrycia nowej wyższego rzędu prawidłowości

• Czynniki wpływające na trwałość materiału: metody i środki dydaktyczne, nastawienie na zapamiętanie, pełne rozumienie materiału, strukturalizacja treści itp.

1. PRZECHODZENIE OD TEORII DO PRAKTYKI

• Operatywność wiedzy

• Fazy kształtowania umiejętności

- uświadomienie sobie przez uczniów nazwy, znaczenia danej umiejętności

- sformułowanie na podstawie posiadanych wiadomości reguł działania

- pokazanie wzoru danej czynności ( z ewentualnym wyjaśnieniem)

- pierwsze samodzielne czynności uczniów wykonywane pod stałą kontrolą nauczyciela

- systematyczne i samodzielne ćwiczenia w celu nabywania nawyku

F. WYKONYWANIE ZADAŃ PRAKTYCZNO-WYTWÓRCZYCH

• Walory poznawcze i wychowawcze praktyki

• Praktyka jest źródłem poznania, weryfikuje poznanie i służy przekształcaniu rzeczywistości

• Końcowy produkt pracy jest potwierdzeniem słuszności reguł na których jego wytworzenie zostało oparte

g. SPRAWDZANIE I OCENA OSIĄGNIĘĆ

• Sprawdzanie osiągnięć uczniów ułatwia usuwanie braków

• Uzasadnienie kontroli:

- społeczne

- psychologiczne

- dydaktyczne

• Pojęcie kontroli

• Problemy oceny szkolnej

• Sprawiedliwa ocena winna być adekwatna , obiektywna i wyczerpująca

W literaturze pedagogicznej ogniwa procesu kształcenia są różnicowane.

1. Niezależnie od przyjętego przez nauczyciela w toku pracy dydaktycznej ( Okoń, Gagne)

2. Ze względu na przyjęcie podającego lub poszukującego w toku pracy( Czesław Kupisiewicz)

3. Odrębnie dla zajęć teoretycznych laboratoryjnych i praktycznych ( Franciszek Szlosek)

Okoń opracował teorię kształcenia wielostronnego. Teoria ta opiera się na fakcie, że funkcjonują 3 rodzaje aktywności uczącego się. Aktywność intelektualna, emocjonalna i praktyczna.

Aktywność intelektualna może być realizowana przez uczącego się w dwojaki sposób.

1. Przez przyswajanie gotowej wiedzy

2. Przez odkrywanie czyli samodzielne dochodzenie do wiedzy

Aktywność emocjonalna dotyczy stosunku człowieka do różnych wartości i polega na emocjonalnym przeżywaniu tych wartości i ich wytwarzaniu.

Aktywność praktyczna wyraża się przede wszystkim w działaniu ucznia i polega na jego udziale w przekształcaniu rzeczywistości i wykonywaniu zadań praktyczno- wytwórczych. Na rozwiązywaniu problemów technicznych.

Teoria kształcenia wielostronnego zakłada, że nauczyciel winien stosować wszystkie dostępne modele uczenia się oraz różnorodne toki zajęć lekcyjnych. Treści uczenia się przedmiotów ogólnokształcących możemy podzielić następująco:

1. Wiadomości teoretyczne np. zasady systemu dziesiętnego i pisowni języka ojczystego, prawa mechaniki i genetyki.

2. Wiadomości praktyczne np. algorytmy 4 działań arytmetycznych, typowe błędy ortograficzne, działanie wagi szalkowej, krzyżowanie gatunków roślin

3. Umiejętności teoretyczne np. tworzenie dowolnych systemów liczbowych, interpretacja ortograficzna wyrażeń, przewidywanie ruchu ciał i dziedziczenia cech.

4. Umiejętności praktyczne np. posługiwanie się kalkulatorem i słownikiem ortograficznym, ważenie towaru, hodowanie roślin.

Na podstawie tej klasyfikacji Niemierko opracował 4 modele uczenia się:

nazwa	konstrukcja	Drogi uczenia się	Główna czynność
Model alfa	Od wiadomości teoretycznych ku umiejętnościom praktycznym	Przez przyswajanie ( opisywanie)	Poznawanie pojęć
Model beta	Od wiad. praktycznych ku umiejętnościom praktycznym	Przez działanie	Próbne działanie
Model gamma	Od umiejętności teoretycznych ku wiadomościom praktycznym	Przez odkrywanie ( wyjaśnianie)	Rozwiązywanie problemów
Model delta	Od umiejętności praktycznych ku wiadomościom teoretycznym	Przez przeżywanie ( ocenianie)	Naprawianie świata

Schemat z modelami

Zgodnie z teorią kształcenia wielostronnego wyróżnia się następujące toki lekcyjne: podający, problemowy, ćwiczebny i eksponujący. Te toki lekcyjne Okoń nazywa drogami uczenia się lub strategiami uczenia się.

1. Strategia A – asocjacyjna- uczenie się przez przyswajanie ( podający tok pracy dydaktycznej)

Czynności nauczyciela	Czynności ucznia
Przygotowanie uczniów do pracy poprzez zaznajomienie ich z celami i zadaniami lekcji	Powstawanie u uczniów pozytywnej motywacji
Podanie uczniom nowego materiału	Zaznajamianie i przyswajanie nowych wiadomości
Synteza przekazywanych uczniom wiadomości w celu ich zebrania i utrwalenia	Kojarzenie nowych wiadomości z już posiadanymi, usystematyzowanie i utrwalenie
Kontrola stopnia opanowania przez uczniów wiadomości w celu wykrycia luk i oceny trwałości i operatywności wiedzy	Samokontrola i samoocena, likwidowanie luk i braków w wiadomościami i umiejętnościami
Zastosowanie wyznaczenie ćwiczeń i zadań	Posługiwanie się nową wiedzą w celu zdobycia umiejętności

1. Strategia P problemowa- uczenie się przez odkrywanie

Organizowanie sytuacji problemowej	Uświadomienie sobie określonej trudności o charakterze praktycznym lub teoretycznym
Formułowanie problemu, zwłaszcza wtedy gdy uczniowie nie są w stanie sami tego uczynić	Formułowanie problemu będącego zadaniem badawczym oraz gromadzenie niezbędnych wiadomości o przedmiocie badan
Udzielanie niezbędnej pomocy w procesie wytwarzania hipotez i ich weryfikowania	Formułowanie i uzasadnianie hipotez jako przypuszczenia stanowiącego podstawę przewidywań projektu rozwiązań
Kierowanie myśleniem i działaniem uczniów w fazie sprawdzania rozwiązań	Sprawdzanie (weryfikacja) słuszności przewidywań na drodze eksperymentów, działań praktycznych ( analiz porównawczych)
Kierowanie procesem systematyzowania i utrwalania wiedzy zdobytej przez uczniów w toku rozwiązywania problemów	Formułowanie rozwiązań i wniosków końcowych oraz uporządkowanie i utrwalenie wiadomości
Organizowanie prac służących zastosowaniu zdobytej przez uczniów wiedzy	Stosowanie wiedzy w rozwiązywaniu nowych problemów

1. Strategia E – emocjonalna, uczenie się przez przeżywanie

Nawiązywanie i ukierunkowanie kontaktu z dziełem	Zetknięcie się z dziełem wartością
Eksponowanie dzieła	Emocjonalne przeżywanie określonych wartości i ich przyswajanie
Kierowanie myśleniem uczniów	Analiza problemowa dzieła
Kierowanie dyskusją	Dyskusja na temat podstawowych wartości dzieła
Kierowanie uogólnianiem	Formułowanie wniosków praktycznych dotyczących postaw własnych

1. Strategia O- operacyjna, uczenie się przez działanie

Uświadomienie celu i znaczenia działania	Poznanie celu działania, powstanie pozytywnej motywacji
Ustalenie reguł, zasad działania	Przypomnienie lub przyswojenie reguł, zasad działania
Pokaz działania wzorowo wykonanego z objaśnieniem sposobu działania	Obserwacja wzoru działania, kształtowanie się świadomości modelu działania
Kontrola i korekta	Pierwsze próby działającego kontrolowane i korygowane
Kontrola i ocena	Ćwiczenia w samodzielnym wykonywaniu działań