Andragogika
PODSTAWOWE POJECIA TEORII EDUKACJI DOROSLYCH
1.Edukacja
Łacińskie slowo educare, oznaczające wyprowadzanie z jakiegos stanu gorszego do lepszego, w odniesieniu do człowieka od dawna było rozumiane jako rozwoj, a wiec jego edukacja. W jezyku polskim odpowiednikiem był wyraz „chów” (chowanie), który był stosowany w odniesieniu do zwierzat, ale miał tez uzycie w odniesieniu do człowieka (dobrze chowac kogos, co pierwotnie oznaczalo dobrze odżywiać) W XIX w. slowo edukacja zostalo w Polsce stopniowo wypierane przez przenosne uzywanie nazwy rdzennie polskich pochodzących wlasnie od slowa chów,chowanie, czyli wychowanie.oznaczalo wtedy wprowadzanie rozwijającej się jednostki ze zwierzęcego stanu natury i podnoszenie jej do stanu człowieczeństwa.
Teraz wychowanie jest terminem wieloznacznym. oznacza:
całkowity proces rozwojowy jednostki, zwłaszcza młodej, czyniący z niej dojrzalego członka społeczeństwa
fragmentaryczny proces rozwojowy, związany glownie z kształtowaniem w psychice człowieka sfery społeczno-moralnej, empatycznej, wolicjonalnej i estetycznej (waskie rozumienie wychowania)
osiągnięty w danej fazie rozwojowej poziom tego rozwoju- ktos dobrze lub zle wychowany
proces intencjonalnego oddziaływania zmierzający do ukierunkowania, wsparcia lub skorygowania całościowego rozwoju jednostki lub jakiegos fragmentu jej osobowości (np. światopoglądu, woli, sprawności)
Wychowanie wiec jest rozumiane jako przygotowanie do dorosłości, rozkładające się na etapy, opdpowiadajace stosownym fazom rozwojowym młodego człowieka.
2. Edukacja dorosłych
To czynny udzial w modyfikowaniu warunkow rozwoju psychicznego jednostki młodocianej i doroslej, wspomaganiem tego rozwoju przez wyzwalanie jej wlasnych sil rozwojowych, ukazywanie nie zawsze przez nia uswiadomionych jej wlasnych możliwości, rozwijanie w bezpośrednim środowisku warunkow wielostronnej, korzystnej aktywności edukacyjnej, a także jest kompensowaniem psychofizycznych deficytow rozwojowych, korygowaniem i usuwaniem zaburzen procesu rozwojowego, a w przypadku stanow patologicznych zmudnym odbudowywaniem poprzez resocjalizacje i psychoterapie zdolności normalnego zaspokajania wszystkich podstawowych potrzeb ludzkich oraz konstruktywnego funkcjonowania w społeczeństwie. Oswiata dorosłych, będąc zorganizowanym przez społeczeństwo i najczęściej zinstytucjonalizowanym systemem działań edukacyjnych adresowanych do młodych i dorosłych, stanowi jeden z nurtow w procesach edukacji dorosłych, obok procesow autoedukacyjnych i samorzutnych procesow rozwojowych
Edukacja dorosłych, (inna definicja) to:
· funkcja i przejaw procesow aktywności życiowej, podejmowanie i realizowanie zadan
· proces intencjonalnego, planowego, intensywnego i długotrwałego oddziaływania jednych ludzi na drugich, a także edukacyjnych instytucji specjalnie do tych celow tworzonych
· procesem intencjonalnych i na roznym poziomie zorganizowanych działań autoedukacyjnych rozwijającej się, lub korygującej swój rozwoj jednostki, wykorzystującej zewnętrzne wpływy edukacji i tworzone możliwości bogacenia wlasnej osobowości.
3.Autoedukacja
Wg Floriana Znanieckiego to rozwoj osobowości świadomie kierowanym i kontrolowanym przez sama rozwijajaca się jednostke wedlug mniej lub bardziej uswiadomionego idealu. Wg Marii Dudzikowej samoksztaltowanie to inicjowanie i realizowanie przez jednostke zadan w celu osiągnięcia we wlasnej osobowości i zachowaniach zmian zgodnych z pozadanymi przez jednostke Standarami. Procesy autoedukacyjne sa możliwe już od osiągnięcia przez jednostke poziomu samowiedzy, kształtowania się ocen samego siebie, nabycia umiejętności i rozwiniecia woli pracy nad soba.
4.Środowisko edukacyjne
Środowisko człowieka dorosłego ulega poszerzeniu, i to zarówno środowisko bezpośrednie z którym obcuje fizycznie, jak i środowisko pośrednie, w relacje z którym wchodzi za pośrednictwem innych grup i osob oraz rozmaitych mediow, np. ksiazka, gazeta, radio, TV, telefon, film, dzielo sztuki, a także swiat wyobrażeń. Do tego poszerzenia przyczynia się wieksza przestrzen zyciowa jak i pelnienie coraz bogatszego zestawu rol społecznych.
Środowisko edukacyjne można ujmowac szeroko jako całokształt elementow zewnętrznych, które wyznaczaja obiektywny układ warunkow, w jakich jednostka funkcjonuje i rozwija się, umieszczając w nim także specjalne instytucje edukacyjne i oddziaływania o charakterze edukacyjnym jako jego komponenty i bardziej czy mniej zorganizowane i celowe wpływy, ukierunkowane wyobrażeniami o społecznie korzystnej osobowości.
Może być tez ujmowane wieziej jako do pewnego stopnia odrębne środowisko, które tworzy społeczeństwo dla ułatwienia, dostarczenia srodkow, wzbudzenia motywow i dania gratyfikacji jednostce, która chce kontynouwac, uefektywnic i bogacic swój rozwoj tak, aby w jego wyniku osiągnąć nie tylko inny status społeczny czy ekonomiczny, ale przede wszystkim inna jakość zycia.
5.Pedagogika dorosłych czy andragogika
Termin pedagogika pochodzi od greckiego paidagogike, czyli prowadzenia chłopca. Natomiast andragogika nawiazuje do greckiego slowa aner, czyli mezczyzna.Wiec oznacza prowadzenie mazczyzny oraz wiedze o tym prowadzeniu. Pedagogika dorosłych rozwija swoja wiedze na trzech pietrach: formułowania wizji, budowania koncepcji i tworzenia teorii. Jozef Kozielecki teorie rozumie jako system praw dobrze shierarchizowanych i uzasadnionych za pomoca trafnych metod eksperymentalnych. W koncepcjach dominuja natomiast hipotezy, które nie sa w pelni uzasadnione, natomiast wizje zawieraja twierdzenia spekulatywne, niedostatecznie uporządkowane i nieuzasadnione.
6.Potrzeby edukacyjne ludzi dorosłych.
Potrzeby subiektywne- odczucie zkloconego stanu fizycznego czy psychicznego, której funkcja jest dazenie do usuniecia źródła tego zakłócenia czy do utrzymaniapozadanego stanu pelnego napiec i ambiwalencji.
Potrzeby obiektywne- sa pewne konieczności rozwoju jednostki istniejące niezależnie od jej świadomości (np. potrzeba higieny osobistej, fizycznej i psychicznej, warunkujaca zdrowie, potrzeba osiągnięcia wiedzy) takie potrzeby sa zazwyczaj uswiadomione społecznie, czyli ich świadomość jest rozpowszechniona w grupie spol. i przybiera postac pewnych standardow, norm.
Określone potrzeby, aktualnie jeszcze nie odczuwane przez konkretna jednostke ludzka, mogą zostac dopiero wzbudzone, a wiec uswiadomione i docenione jako wazne dla niej samej, jak tez dla szerszej całości społecznej, a te, które ukształtowały w świadomości jednostki i ustalily jako jej standardy psychofizyczne, maja szanse już przy jej aktywnym udziale rozwinąć się na wyższym poziomie. Właściwie to idzie glownie o to, aby potrzeby obiektywne zamienic w subiektywne, a na potrzebach niższych nadbudowac wyższe.
Potrzeby niezaspokajanie zahamowuja proces swojego rozwoju, ale tez mogą prowadzic do ich słabnięcia, a w skrajnych przypadkach do zaniku.
Potrzeby edukacyjne, jak inne potrzeby kulturalne i spol., ulegaja rozwojowi w procesie ich zaspokajania i w warunkach, w których występują społeczne i kulturalne stymulatory oraz sytuacje sprzyjające ich wzbudzaniu, ujawnianiu się i sublimacji.
7.Środki i formy edukacji
Środki dziela się na srodki do celu i podstawowe. Wg Tadeusza Kotarbińskiego przez środki do celu będziemy rozumieli zdarzenie, a w szczególności jakis czyn, który prowadzi do osiągnięcia celu. Jest to wiec zdarzenie bedace warunkiem wystarczającym do osiągnięcia celu. Srodkami tutaj będą sytuacje edukacyjne, a wiec układy warunkow, które sprzyjaja, pobudzaja, wymuszaja rozwiniecie aktywności prowadzacej do realizacji celow edukacyjnych. Zazwyczaj nie chodzi tu o pojedyncze sytuacje, lecz o cale związki i sploty sytuacji.
Środki podstawowe natomiast to ludzkie, materiałowe, ideowe i naturalne elementy swiata, które uzywane sa w działalności, np. ksiazka, pioro, pomysl, idea.
Formy natomiast sluza do opisu jakiejs trwalej struktury organizacyjnej o pewnych cechach i właściwościach, złożonej z rzeczy, ludzi, srodkow podstawowych, ustalonych sposobow dzialania, np. instytucje, zrzeszenia, placowki, itp. Lub tez opisu jednostek zajęciowych, charakteryzujących się dominującym w ich ramach rodzajem przejawianej aktywności.
8. Najczęściej stosowane srodki
Ksiazki i czytelnictwo, gazety, radio, wyklady, kursy, korzystanie z instytucji poradnictwa oświatowego, studiowanie w szkolach dla dorosłych i uczelniach wyższych, prowadzenie korespondencji, udzial w wystawach, spektaklach, koncertach, wycieczkach krajoznawczych, działalność w stowarzyszeniach oświatowych i kulturalnych. Ogromne możliwości edukacyjne otwiera również rozbudowany przemysl fonograficzny, programy komputerowe, TV, wideo, możliwości rozwijania wlasnej twórczości artystycznej, naukowej i technicznej, czynny udzial w ruchach spol. i polit., dostarczających okazji do wymiany idei, do dyskusji i sporow o wartości i drogi ich osiagania, podejmowanie zadan twórczych w ramach wykonywanego zawodu, udzial w doskonaleniu umiejętności zawodowych i rozwijaniu wiedzy zawodowej.
Glowna bariere w korzystaniu z tych srodkow stanowi kultura danej grupy, w której te wartości edukacyjne sa malo cenione.
DOROSLOSC JAKO KATEGORIA PEDAGOGICZNA
1.Uwarunkowania rozwoju człowieka dorosłego
3 podstawowe perspektywy postrzegania dorosłości jako kategorii ped.
· pierwsza wiaze się z negowaniem możliwości rozwoju człowieka dorosłego, przede wszystkim ogranicza możliwości jego uczenia się
· druga poszerza możliwości uczenia sie poza okresem dzieciectwa i młodości. Dorosłość jednak mimo wszystko postrzegana jako okres w zyciu nie ulegajacy dosc znacznym zmianom
· w tej perspektywie dzieli się dorosłość na fazy czy stadia. Zwraca się uwage na rozwoj roznych sfer osobowości człowieka
Jan Amos Komenski – idea kształcenia przez cale Zycie, zwana kształceniem ustawicznym- wyróżnił on 7 szkol: narodzin, chłopięctwa, wieku dojrzewania, wieku młodzieńczego, szkole mężczyzn, starosci i śmierci.
Batles i Wilisem analizując problem aktywności umysłowej ludzi dorosłych wyróżnili rezerwy aktywne, aktualnie dostępne, i rezerwy ukryte, które można dopierouruchomic w wyniku odpowiedniego zainwestowania energii i czasu
2.Rozumienie dorosłości w andragogice
Wśród cech charakterystycznych człowieka dorosłego, wyroznia się przede wszystkim zdolność wyzbywania się określonych nastawien, przekonan i oczekiwan wyniesionych z dzieciństwa, zdolność do rozumienia, ustosunkowywania się, podtrzymywania lub zmieniania właściwości otoczenia w którym człowiek zyje.
Najczęściej dorosłość definiowana jest w 3 wymiarach: jako stan społeczny człowieka, jako proces rozwoju psych. I jako proces spol-kulturowy. (źródłem zadan sa role spol., których pelnienie z perspektywy zbiorowości, do której dana jednostka należy jest nieodzownym warunkiem trwania i rozwoju systemu spol-kult). Ale sa tez inne sposoby definiowania dorosłości:
· perspektywa prakseologiczna- zwraca się tu uwage na określone zadania, role czy funkcje spol. a przede wszystkim gotowość do ich pelnienia. Zauważalny jest w rozwoju osobniczym jednostki. Mowi się o dorosłości szkolnej, seksualnej, zawodowej, obronnej, a głównym kryterium jest wiek.
· perspektywa antropologiczna- zwraca się uwage na konieczność uwolnienia dorosłości od konwencji spol. Dorosłość w tej perspektywie jest calozyciową, dynamiczną wartością wychowawczą. Człowiek nie jest dorosłym lecz nieustannie staje się nim.
· perspektywa recentywistyczna- człowiek jest istota, w której zycie wazne jest teraz, a nie jako srodek do osiagania czegos w przyszłości.
Wielosc wymiarow rozwojowych dorosłości wg Knowles: autonomia, aktywność, obiektywność, erudycja, wysoka sprawność, szeroki zakres odpowiedzialność, szerokie zainteresowania, altruizm, samoakceptacja, zintegrowana tożsamość, koncentracja na zasadach, głębokie związki, oryginalność, tolerancja dla nieokreśloności i racjonalność.
3.Fazy rozwoju człowieka dorosłego
Erikson wyróżnił 8 faz rozwoju, z tym ze ostatnim 3 fazom dorosłości i starosci nadaje inny status psychoanalityczny niż poprzednim, zaliczanym do faz młodości. Faza 6 okreslana jako „droga ku bliskim”- faza twórczości, jako narzędzia kierowania soba, kierowania siebie ku otwartości na innych. Faza 7 to „zwielokrotnienie siebie” – zaczyna tu dominowac potrzeba przekraczania siebie, pomnazania siebie. Czyli tworzenie nowych sensow i przetwarzanie dotychczasowych. Ostatnia faza czyli „starosc” to możliwość najwyższego napiecia energetycznego potencjałów rozwoju. Możliwe jest tu poczucie spójności i pelni dzieki mądrości egzystencjonalnej.
L.Kohlberg wyroznia 6 stadiow rozwoju moralnego i stwierdza, ze charakter moralny nie jest czyms, co już zaistnialo raz na zawsze, ale co rozwija się w sposób sekwencyjny.Zwraca tez uwage na równoległy przebieg rozwoju moralnego do rozwoju inteligencji.
D.L.Levinson wyroznia cztery okresy zycia ludzkiego: przeddojrzalosc (do 17 lat), wczesna dojrzałość ( 17-40), srednia dojrzałość ( 40-59) i pozna dojrzałość (od 60 lat). A każdy z tych okresow poprzedza faza przejsciowa
- Zadania rozwojowe wczesnej dorosłości: zakończenie nauki szkolnej i przygotowanie do zawodu, podjecie pracy, rozwoj zdolności do intymnych stosunkow emocjonalnych i miłości, znalezienie stalego partnera i zalozenie rodziny, prowadzenie domu, wychowanie dzieci, podjecie obowiązków spol. i obywatelskich, wypracowanie wlasnej filozofii zycia, sformułowanie wizji wlasnej przyszłości, nawiązanie stosunkow z mentorem
· Zadania rozwojowe wieku średniego: podjecie większej odpowiedzioalnosci spol., nadanie zyciu większej pelni i dopomożenie w tym współmałżonkowi, rozwoj zawodowy, kierowanie kariera, osiagniecie zamierzonego standardu zycia, wspomaganie rozwoju i startu życiowego dzieci, opieka nad starzejącymi się rodzicami, pogodzenie się z oznakami nadchodzącej starosci
· Zadania rozwojowe starosci: podjecie nowych rol i zajec związanych z przejsciem na emeryture, wlaczenie się do grupy rówieśników, utrzymanie zainteresowan swiatem, przygotowanie się do roznacych ograniczen fizycznych, przygotowanie się do straty osob bliskich, wypracowanie dojrzalej postawy wobec śmierci
CELE, ZADANIA I FUNKCJE OSWIATY DOROSLYCH
1.Metodologiczne problemy stanowienia celow oswiaty dorosłych
Perspektywy stanowienia celow oswiaty dorosłych to perspektywa makro i mikrospoleczna oraz w mniejszym stopniu perspektywa messospoleczna. Pierwsza z nich utozsamiana jest ze spojrzeniem na oświatę dorosłych jako czynnik zmian spol. Postrzeganie oswiaty dorosłych z perspektywy makro ma swe historyczne uwarunkowania. Inne cele były w okresie zaborow, inne w czasie II wojny czy tez po 1945 r. Historyczny charakter celow wynikal z określonych potrzeb czy interesow klas, warst spol. , a nawet i osob które prowadzily działalność oswiatowa.
Coraz czesciej zwraca się uwage na konieczność spojrzenia na cele oswiaty z perspektywy pomocy świadczonej człowiekowi dorosłemu w jego rozwoju, podporządkowanemu dazeniu do optymalizacji wlasnego zycia z punktu widzenia dobra indywidualnego i spol. Nowe spojrzenie mikrospoleczne wynika nie tylko ze zmian, jakie zachodza w teoriach nauk o edukacji, ale i ze względu na zmiane warunkow cywilizacyjnych i kulturowych zycia człowieka.
K Wojciechowski do podstawowych motywow uprawiania oswiaty dorosłych zalicza motywy produkcyjne- wzmożenie produkcji, motywy polityczne- upowszechnienie określonych idei Polit., motywy spol.- walke o zmienienie statusu spol roznych klas i warstw spol.
Z. Kwieciński wyroznia 10 procesow składowych pojecia edukacja, podając m.in. przymioty celow, których one dotycza. Procesy te to: globalizacja, etatyzacja, nacjonalizacja, kolektywizacja, polityzacja, socjalizacja, inkulturacja i personalizacja, wychowanie i jurydyfikacja, kształcenie i humanizacja, hominizacja.
Podstawowe znaczenie celow w edukacji dorosłych polega na wskazaniu co jednostka może we wlasnym rozwoju osiągnąć. Głównymi źródłami , z których wyprowadza się cele edukacji dorosłych sa jakość zycia człowieka oraz doświadczenie życiowe jednostek i grup spol.
2.Poziomy i rodzaje celow i funkcji ed.doroslych
W lit. Pedagogicznej przyjmuje się rozne poziomy celow. Ujmuje się je w perspektywie makro i mikroskali. Mowi się także o celach edukacji dorosłych: ostatecznych i pośrednich zadan czy funkcji. O celach ostatecznych mowi się w relacji do wartości uniwersalnych, ogólnoludzkich. Dla animatorow Wiznym staje się określenie drog osiagania tych celow. Cele ostateczne wedlug K.Denka maja wymiar globalny (we wszystkich krajach) i regionalny ( ograniczenie do regionow lub systemow edukacji narodowej), jak i uniwersalny i swoisty. Określenia typologii funkcji edukacji dorosłych dokonuje się wiec z roznych perspektyw. Najczęściej stosowanym podzialem jest podzial na funkcje zastepcza ( takie dzialania które wyrównują braki w wykształceniu ludzi dorosłych do poziomu powszechnie obowiązującego i gwarantowanego, np. przez Konstytucje) i wlasciwa ( realizuje się poza obowiazkowa edukacja i dotyczy realizacji wizji lepszego zycia , tzw. Koncepcja na zycie)
H. Muszyński wyroznia następujące funkcje oswiaty dorosłych: kompensacyjna, emancypatoryjna, reorientacyjna, rozwojowa, personalizacyjna, pragmatyzacyjna, socjalizacyjna, kulturacyjna. Cechami chartka. Tych funkcji sa: zapewnienie jednostce niezbędnego zakresu wiedzy pozwalającej realistycznie rozeznac i oceniac wlasne możliwości rozwojowe ( emancypatoryjna) po to, aby jednostka ta mogla nieustannie czynnie rozwijac i przebudowywac wlasne zycie we wszystkich płaszczyznach (reorientacyjna) ku osiaganiu nowych kompetencji na miare wlasnych aspiracji, potrzeb, możliwości (rozwojowa). Wyroznia się tez te, których istota jest dostarczenie osobie doroslej niezbędnych podstaw do rozwiązywania problemow dotyczących wlasnego ja (personalizacyjna), jak i pomocy w zakresie praktycznego opanowywania i wykorzystywania swiata ukształtowanego przez nowoczesna nauke i technike (pragmatyzacyjna), a także otwierające jednostce szeroki dostep do aktywnego uczestnictwa w kulturze (kulturacyjna).
andragogika w perspektywie metodologicznej w ujęciu M. Malewskiego:
- dorosłość – sytuacja społeczna człowieka, proces rozwoju psychicznego, proces społeczno kulturowy;
- wychowanie dorosłych – intencjonalny proces kształtowania osobowości, wzmacnianie efektów socjalizacji, wspomaganie indywidualnego rozwoju;
- przyczyny metodologicznych braków i ograniczeń w andragogice: genealogia andragogiki (opieranie się wyłącznie na pedagogice), sytuacja w latach 60. i 70. (pluralizm metodologiczny), strategia budowy metodologicznej samoświadomości (przedmiot wyprzedza metody i techniki);
- metoda naukowa – ogół czynności teoretycznych i praktycznych, pozwalających realizować statutowe dla danej nauki funkcje i przyczyniających się do jej rozwoju;
- rozwój andragogiki – nieustanny dialog, w dwu płaszczyznach: zewnętrznej i wewnętrznej;
- dorosły – całokształt życiowego doświadczenia;
- kształcenie dorosłych – usprawnienie zdolności do radzenia sobie z problemami życiowymi;
- stosunek dorosłych do wiedzy – utylitarny, postawa wobec procesu oświatowego – instrumentalna;
- oświata dorosłych winna: umacniać w ludziach poczucie podmiotowości, kształtować potrzebę aktywności, kreować postawę odpowiedzialności;
- zadanie andragogiki – projektowanie całokształtu warunków i działań wychowawczych, pobudzających emancypacyjne i rozwojowe dążenia ludzi dorosłych oraz dostarczanie pedagogicznych instrumentów ich realizacji;
- najważniejsze zadania: opis i analiza procesów rozwojowych osobowości, ustalenie trwałych związków i zależności między występującymi w badaniach zmiennymi, funkcja prewidystyczna;
- język andragogiki – nieostry, wieloznaczny, niejednoznaczność pojęć;
przedmiot andragogiki w ujęciu O. Czerniawskiej:
- przedmiot: człowiek dorosły i proces oświatowy;
- człowiek dorosły – istota rozumna, zdolna do poznania samego siebie, kierowania sobą i odpowiadania za siebie;
- człowiek dorosły może: poznawać rzeczywistość i doskonalić obiektywne poznanie; odkrywać i tworzyć prawdę, dobro i piękno; kształtować swoje człowieczeństwo; wchodzić w życie i rodzić się w nowym kształcie;
- 2 wymiary wchodzenia w życie: analityczno-logiczny, intuicyjno-uczuciowy;
- model człowieka dorosłego – dynamiczny;
- warunek rozwoju – aprobowanie swojej dorosłości;
- dorosłość – dorastanie do społecznie obowiązującego wzoru człowieka dorosłego; ideał;
- proces oświatowy – zorganizowany, przebiegający w określonym czasie cykl sytuacji, w których człowiek ma osiągnąć pewną umiejętność, opanować zakres wiedzy, styczność jednostki z określonymi formami kształcenia i wychowania;
istota i specyfikacja andragogiki w ujęciu M. Marczuka:
- andragogika – ogólna teoria procesów edukacyjnych dorosłych przebiegających w różnych formach aktywności oświatowej i kulturalnej, w edukacji szkolnej dorosłych na różnych jej szczeblach od szkoły podstawowej powyższej dla pracujących w pozaszkolnej edukacji zawodowej dorosłych, mającej na celu głównie doskonalenie i modernizację kwalifikacji pozaszkolnej ogólnokształcącej edukacji dorosłych, związanej przeważnie z osobistymi, indywidualnymi potrzebami i zainteresowaniami, a także w różnych edukacyjnych przejawach uczestnictwa w kulturze;
- andragogika – nauka o celach, zasadach, metodach, formach organizacyjnych, treściach i środkach edukacji młodzieży pracującej i dorosłych;
- zadania: opracowywanie celów i zasad kształcenia i wychowania dorosłych, ustalanie kryterió doboru treści kształcenia, analizowanie przydatności różnorodnych metod, środków i organizacyjnych form edukacji dorosłych;
- antropogogika – nauka o edukacji człowieka w ciągu całego życia;
- geragogika – teoria edukacji osób starszych;
dylematy andragogiki jako nauki w ujęciu J. Kargula:
- dylemat 1 – czy przedmiotem badań ma być człowiek jako gatunek homo, czy człowiek w sytuacjach? (1i2);
- dylemat 2 – czy badać problemy człowieka jako jednostki społecznej, czy indywidualnej struktury? (wątpliwości co do łączenia);
- dylemat 3 – czy przedmiotem badań człowiek we wszystkich sferach aktywności, czy tylko edukacyjnej? (2);
- dylemat 4 – czy badać przebieg procesów życiowych linearnie czy fazowo? (ograniczenia obu);
- dylemat 5 – czy andragogika jest odrębna czy subdyscypliną pedagogiki? (związki);
- dylemat 6 – czy główne zadanie to troska o teorię czy praktykę?
- dylemat 7 – czy edukacja dorosłych to wychowanie i kształcenie czy tylko kształcenie? (1);
- dylemat 8 – jak pogodzić idee wszechstronnego rozwoju z oczekiwaniami opanowania przez ucznia doraźnych umiejętności i nabycia kompetencji zawodowych? (kształcenie pragmatyka, fachowca);
- dylemat 9 – czy wychowanie dla przyszłości czy teraźniejszości? (2);
podstawowe pojęcia teorii edukacji dorosłych – Jankowski
- przedmiot – procesy edukacyjne młodzieży w wieku starszej adolescencji i ludzi dorosłych;
- przedmiot badań – zagadnienia kształcenia i samokształcenia, wychowania i samowychowania;
- wychowanie (w ogóle):
a) całkowity proces rozwojowy jednostki zwłaszcza młodej (uspołecznienie) czyniący z niej dojrzałego członka społeczeństwa;
b) fragmentaryczny proces rozwojowy – kształtowanie w psychice człowieka sfery społeczno-moralnej, empatycznej, wolicjonalnej (polegającej na akcie woli, zależnej od woli), estetycznej;
c) osiągnięty w danej fazie rozwojowej poziom tego rozwoju;
d) proces intencjonalnego oddziaływania zmierzający do ukierunkowania, wsparcia, skorygowania całościowego rozwoju jednostki, lub fragmentu jej osobowości;
- edukacja = wychowanie;
- wychowanie ludzi dorosłych – proces zewnętrznego oddziaływania na rozwijającą się jednostkę, celem jej ukształtowania zgodnie ze społecznie wyobrażonym jej dobrem indywidualnym oraz interesem społeczeństwa lub jego struktur których ona jest członkiem (Turos);
- cel wychowania dorosłych – umożliwienie jednostce lepszego funkcjonowania w rolach społecznych, służące indywidualnemu awansowi (Turos);
- edukacja dorosłych – czynny udział w modyfikowaniu warunków rozwoju psychofizycznego jednostki młodocianej i dorosłej, wspomaganie tego rozwoju przez wyzwalanie jej własnych sił rozwojowych, ukazywanie jej własnych możliwości, rozwijanie w środowisku warunków wielostronnej aktywności edukacyjnej, kompensowanie psychofizycznych deficytów rozwojowych, korygowanie i usuwanie zaburzeń procesu rozwojowego, odbudowywanie przez resocjalizację i psychoterapię zdolności normalnego zaspokajania podstawowych potrzeb ludzkich i konstruktywnego funkcjonowania w społeczeństwie;
- oświata dorosłych – zorganizowany przez społeczeństwo i najczęściej zinstytucjonalizowany system działań edukacyjnych adresowanych do młodocianych i dorosłych;
- edukacja dorosłych:
a) funkcja i przejaw procesów aktywności życiowej, podejmowanych i realizowanych różnorodnych zadań;
b) proces intencjonalnego, obliczonego na urzeczywistnienie celów edukacyjnych, planowego, intensywnego i długofalowego oddziaływania jednych ludzi na drugich a także proces formalnych oddziaływań edukacyjnych instytucji dla tych celów tworzonych;
c) proces intencjonalnych i na różnym poziomie zorganizowanych działań autoedukacyjnych rozwijającej się lub korygującej swój rozwój jednostki, ukierunkowującej go zgodnie z własnymi standardami psychicznymi i dokonywanymi antycypacjami;
- autoedukacja = samokształcenie + samowychowanie;
- autoedukacja – rozwój osobowości świadomie kierowany i kontrolowany przez samą rozwijającą się jednostkę według mniej lub bardziej świadomego ideału - Znaniecki;
- samokształtowanie – inicjowanie i realizowanie przez jednostkę zadań w celu osiągnięcia we własnej osobowości i zachowaniach zmian zgodnych z pożądanymi przez jednostkę standardami – Dudzikowa;
- czynniki wpływające na rozwój: zewnętrzne – środowisko, wewnętrzne – struktura biochemiczna i fizyczna, dyspozycje osobowościowe, stopień spójności osobowości, wiedza, umiejętności, sprawności, poziom autonomii psychicznej i tożsamości kulturowej;
- środowisko edukacyjne dorosłego – szeroko – całokształt elementów zewnętrznych które wyznaczają obiektywny układ warunków w jakich jednostka funkcjonuje i rozwija się;
- środowisko edukacyjne dorosłego – wąsko – do pewnego stopnia odrębne środowisko które tworzy społeczeństwo dla ułatwienia, ukierunkowania udzielenia pomocy dostarczenia środków, wzbudzania motywów i dania gratyfikacji jednostce która chce kontynuować skorygować, bogacić swój rozwój, aby w jego wyniku osiągnąć inną jakość życia;
- poziomy wiedzy pedagogiki dorosłych: formułowanie wizji, budowanie koncepcji, tworzenie teorii;
- środki edukacji dorosłych: do celu (czyn który prowadzi do osiągnięcia antycypowanego celu, warunek wystarczający do jego osiągnięcia) i podstawowe (ludzkie, materiałowe, ideowe i naturalne elementy świata, które używane są w działalności);
- forma edukacji dorosłych – trwała struktura organizacyjna o pewnych cechach i właściwościach, złożona z rzeczy, ludzi, środków podstawowych, ustalonych sposobów działania (instytucje, placówki) lub jednostka zajęciowa charakteryzująca się dominującym w jej ramach rodzajem przejawianej aktywności (wycieczka, wykład);
dorosłość jako kategoria pedagogiczna – Przyszczypkowski
- perspektywy postrzegania dorosłości jako kategorii pedagogicznej:
1. negacja możliwości rozwoju człowieka dorosłego;
2. dorosłość jako okres nie ulegający dość znacznym zmianom (Thorndike);
3. osobowość człowieka dorosłego rozwija się w różnych sferach (Erikson, Kohlberg, Levison);
- idea kształcenia przez całe życie – Komeński – Pampaedia; siedem szkół: narodzin, chłopięctwa, wieku dojrzewania, wieku młodzieńczego, mężczyzn, starości, śmierci;
- cechy dorosłości: wzrost samoświadomości, adekwatność samooceny, koncentracja na autokracji, orientacja prospektywna;
- cechy dorosłego człowieka: otwartość, plastyczność, gotowość do zmian własnych wartości, eliminowanie uprzedzeń, szacunek do cudzej odmienności, rozumienie innych;
kształcenie dorosłych – pojęcie i podstawowe funkcje – Skrzypczak
- kształcenie dorosłych – ogół czynności i procesów, umożliwiających ludziom dorosłym uzyskanie orientacji w otaczającej ich rzeczywistości przyrodniczej i społecznej;
- kształcenie dorosłych – wyposażanie ich w określone zdolności poznawcze, umiejętności samodzielnego dalszego zdobywania wiedzy, w naukowe podejście do otaczającej rzeczywistości (Wojciechowski);
- kształcenie dorosłych – kształcenie osób, które ukończyły lub przerwały przed laty naukę szkolną, a następnie podjęły ją na nowo, kontynuując jednocześnie pracę zawodową, przerywając ja lub z niej rezygnując (Husen);
- oświata dorosłych – całokształt zorganizowanych procesów formalnych, niezależnie od treści, poziomu nauczania i wieku osób, które przedłużają lub uzupełniają wykształcenie, dzięki którym rozwijają swoje zdolności, wzbogacają wiedzę, doskonalą kwalifikacje techniczne lub zawodowe, któree wywołują zmiany w ich postawach i zachowaniu z perspektywy rozwoju osobistego i postępu społecznego, ekonomicznego, kulturalnego (Cieślak);
- funkcje kształcenia dorosłych:
1. wyrównawcza – kompensacyjna;
2. kształcenia, dokształcania i doskonalenia zawodowego;
3. zaspokajania niektórych potrzeb wolnoczasowych dorosłych;
pojęcia:
dorosłość:
- sytuacja społeczna człowieka, proces rozwoju psychicznego, proces społeczno kulturowy (Malewski);
- dorastanie do społecznie obowiązującego wzoru człowieka dorosłego; ideał (Czerniawska);
- stan społeczny człowieka cechujący się podmiotowością działania i dojrzałością do pełnienia wszystkich funkcji życiowych (Tyszkowa);
- integralna cecha systemu społeczno-kulturowego, transmitowana na życie każdego człowieka przez system zadań, jakie z racji swojego statusu społecznego musi podejmować (Malewski);
człowiek dorosły:
- całokształt życiowego doświadczenia (Malewski);
- istota rozumna, zdolna do poznania samego siebie, kierowania sobą i odpowiadania za siebie (Czerniawska);
- psychiczna skamielina (Clapared);
wychowanie:
- całkowity proces rozwojowy jednostki zwłaszcza młodej (uspołecznienie) czyniący z niej dojrzałego członka społeczeństwa (Jankowski);
- fragmentaryczny proces rozwojowy – kształtowanie w psychice człowieka sfery społeczno-moralnej, empatycznej, wolicjonalnej (polegającej na akcie woli, zależnej od woli), estetycznej (Jankowski);
- osiągnięty w danej fazie rozwojowej poziom tego rozwoju (Jankowski);
- proces intencjonalnego oddziaływania zmierzający do ukierunkowania, wsparcia, skorygowania całościowego rozwoju jednostki, lub fragmentu jej osobowości (Jankowski);
- wyprowadzanie rozwijającej się jednostki ze zwierzęcego stanu natury i podnoszenie jej do stanu człowieczeństwa (Kunowski);
- być w stawaniu się (Lengrand);
- działanie zorientowane na to jak „być bardziej”, celem którego jest wyzwolenie w jednostce świadomości i aktywności życiowej, przysposobienie do autonomicznego działania (Freir);
- dorosłych - intencjonalny proces kształtowania osobowości, wzmacnianie efektów socjalizacji, wspomaganie indywidualnego rozwoju (Malewski);
- dorosłych – proces kształtowania u nich cech intelektu i charakteru, zdolności i inteligencji, które umożliwiają im lepsze, społecznie bardziej wartościowe wykonywanie zawodowych, społecznych i rodzinnych obowiązków i zadań, ułatwiając im indywidualny awans (Turos);
- dorosłych - proces zewnętrznego oddziaływania na rozwijającą się jednostkę, celem jej ukształtowania zgodnie ze społecznie wyobrażonym jej dobrem indywidualnym oraz interesem społeczeństwa lub jego struktur których ona jest członkiem (Turos);
- dorosłych)wspomaganie jednostki w całościowym przebiegu swego stawania się (Czerniawska);
kształcenie:
- usprawnienie zdolności do radzenia sobie z problemami życiowymi (Malewski);
- stwarzanie warunków i sytuacji dla zdobywania określonej wiedzy i umiejętności przez osobę uczącą się, dla dokonywania określonych przemian w osobowościach podmiotów kształcenia (Skrzypczak);
- dorosłych – ogół czynności i procesów, umożliwiających ludziom dorosłym uzyskanie orientacji w otaczającej ich rzeczywistości przyrodniczej i społecznej (Skrzypczak);
- dorosłych – wyposażanie ich w określone zdolności poznawcze, umiejętności samodzielnego dalszego zdobywania wiedzy, w naukowe podejście do otaczającej rzeczywistości (Wojciechowski);
- dorosłych – kształcenie osób, które ukończyły lub przerwały przed laty naukę szkolną, a następnie podjęły ją na nowo, kontynuując jednocześnie pracę zawodową, przerywając ja lub z niej rezygnując (Husen);
edukacja:
- dorosłych - czynny udział w modyfikowaniu warunków rozwoju psychofizycznego jednostki młodocianej i dorosłej, wspomaganie tego rozwoju przez wyzwalanie jej własnych sił rozwojowych, ukazywanie jej własnych możliwości, rozwijanie w środowisku warunków wielostronnej aktywności edukacyjnej, kompensowanie psychofizycznych deficytów rozwojowych, korygowanie i usuwanie zaburzeń procesu rozwojowego, odbudowywanie przez resocjalizację i psychoterapię zdolności normalnego zaspokajania podstawowych potrzeb ludzkich i konstruktywnego funkcjonowania w społeczeństwie (Jankowski);
- dorosłych - funkcja i przejaw procesów aktywności życiowej, podejmowanych i realizowanych różnorodnych zadań (Jankowski);
- dorosłych - proces intencjonalnego, obliczonego na urzeczywistnienie celów edukacyjnych, planowego, intensywnego i długofalowego oddziaływania jednych ludzi na drugich a także proces formalnych oddziaływań edukacyjnych instytucji dla tych celów tworzonych (Jankowski);
- dorosłych - proces intencjonalnych i na różnym poziomie zorganizowanych działań autoedukacyjnych rozwijającej się lub korygującej swój rozwój jednostki, ukierunkowującej go zgodnie z własnymi standardami psychicznymi i dokonywanymi antycypacjami (Jankowski)