Empedokles - V w. Filozof, lekarz czarnoksiężnik, boski mąż (wg Diogenesa Laertiosa). W czasach neoplatonizmu istniała moda wyszukiwania boskich mężów - wśród nich wymieniano Pitagorasa i Empedoklesa - czyli ludzi, którzy mieli kontakt z bogami i tym, co nieśmiertelne, albo wręcz sami byli nieśmiertelni. Mówi się o kontaktach Empedoklesa i Pitagorasa, oraz o tym, że miał ukraść Pitagorasowi wykłady, za co został ukarany.

Miał przywrócić życie kobiecie, która nie oddychała przez 30 dni, a innym razem powstrzymał wiatr przez rozwieszenie skór oślich na drzewach.

Był pochodzenia arystokratycznego, ale o przekonaniach demokratycznych; zaproszony na ucztę Empedokles domagał się wina, ale gospodarz go nie podał; później zaś (gospodarz) zmuszał uczestników do picia. Po uczcie Empedokles podał gospodarza na policję, bo w trakcie uczty słyszał o planach gospodarza i jego przyjaciela o przewrocie politycznym - ostatecznie skazano ich na karę śmierci.

Jego zniknięciu miała towarzyszyć błyskawica; bądź skoczył do krateru Etna; bądź skoczył do morza; bądź spadł z wozu, złamał biodro i umarł.

Towarzyszył mu zawsze orszak chłopców.

2 dzieła: Peri Phiseos oraz "Oczyszczenia".

Wielu autorów jego czasu było inspirowanych Parmenidesem. Założenie wstępne: jest coś, co istnieje od zawsze i zawsze będzie istnieć. Założenie to uprościli: niekoniecznie musi być jedno.

Archai - korzenie, żywioły Empedoklesa - byt Parmenidesowski pomnożony przez 4. 4 podstawowe składniki rzeczywistości. To, co istnieje, to mieszanina żywiołów. Żywioły są zatem nieciągłe - "porowate". Poza żywiołami wprowadza E. jeszcze 2 siły aktywne - miłość (filotes) i walka (meikos), siły przyciągania i odpychania. Miłość przyciąga rzeczy różniące się od siebie, walka przyciąga rzeczy tożsame. Aspekt psychiczny nie jest wyłącznie charakterystyczny dla człowieka - uczucia istnieją jako siły poza człowiekiem.

Standardowa interpretacja Empedoklesa: interpretacja cykliczna. Wg niej procesy zachodzą w postaci cyklu kosmicznego w 4 fazach:

- rządy miłości - jednia, kula, wszystko jest połączone, pokój, miłość, harmonia. Niezbyt wiadomo, jak to dokładnie miałoby w kosmogonii wyglądać

- faza walki - harmonia nie może trwać, bo zaczynają wyłaniać się przeciwieństwa

- faza dezintegracji, nieuporządkowania - przy czym w centrum znajduje się ruch wirowy (ruch wirowy cieszył się zainteresowaniem starożytnych jako tajemniczy), ruch porządkujący, który jest zaczątkiem następnej fazy

- faza nadejścia miłości, jednoczenia - kiedy ruch z centrum coraz bardziej porządkuje peryferia

Na planie kosmogonicznym można rozumieć to na przykładzie ciał niebieskich czy przemian substancji.

Powstawanie istot żywych - zoogonia. Składa się również z 4 faz:

- faza chaosu. Różne części ciała są oddzielnie: głowy bezszyjne, dłonie bezramienne, oczy bez twarzy. Te części poszukują jedności

- części się zrastają, ale na zasadzie przypadkowej. Tworzą się istoty fantazyjne: piersi z obu stron tułowia, dwutwarzowe głowy, obopłciowcy itd. Dokonuje się selekcja. Niektóre kombinacje znikają, bo nie są w stanie przetrwać.

- Po selekcji powstają "istoty pełnokształtne" - istoty bez zróżnicowania płciowego, istnienie larwalne. Ludzie niewyodrębnieni, niezróżnicowani. "Horrorystyczne, jakieś takie bly"

- Pojawia się zróżnicowanie płciowe.

Poznanie. Poznajemy przez mieszanie żywiołów, przez wydzieliny. Pewien rodzaj świadomości istnieje w całej przyrodzie - panpsychizm - a w człowieku najdoskonalszy. Myślenie dokonuje się poprzez krew, bo ona jest tym, co najlepiej miesza wszystkie żywioły. Jest ona nosicielem poznania, nosicielem myśli.

Jean Bollack (bolak) - autor 3-tomowego dzieła o Empedoklesie. Zastanawia się, jak wpisać zoogonię w cykl - czy dokonuje się w jednej fazie cyklu? Czy sama tworzy powtarzający się cykl? Proponuje takie rozwiązanie: rozwój ma charakter liniowy, a nie cykliczny. Kiedyś była harmonia i pokój, po której nastąpił upadek, dezintegracja. Następnie następuje linearny proces integrowania, organizowania, aż do zaistnienia ludzi.

2 dzieło: Katharmoi (od katharmus - rytuał oczyszczający) - "Oczyszczenia" lub "Rytuały oczyszczające". Miazma - splamienie, czyli to, do czego musiało dojść, by można było mówić o oczyszczeniu. Jest to poemat zaczynający się od charakterystyki podmiotu piszącego - przypisuje sobie cechy boskie, pisze, że jest czczony przez ludzi, posiada zdolności prorocze i uzdrowicielskie. Pisze, że jest daimon - duchem (możemy zatem podejrzewać, że Empedokles pisał tu o sobie). Następuje wspomnienie złotego wieku - tego, co Grecy nazywali Epoką Kronosa, a w tym dziele jest nazwane Epoką Kiprydy. Ta epoka skończyła się przez przelew krwi, przez zabijanie zwierząt i jedzenie ich mięsa. Zwierzęta też są nosicielami duszy. Autor wymienia swoje poprzednie wcielenia - "Kiedyś byłem ptakiem, dziewczyną i niemą rybą w morzu". Efektem upadku jest krążenie upadłych dusz, aniołów czy bogów - karą dla bogów za splamienie jest 3 razy po 10 000 sezonów (lat) wygnania, cierpienia (nie ma tu konsekwencji - bo gdyby długość kary była ustalona, to po co rytuału oczyszczające). Jest to może echo Hezjoda - u którego opisywane są kary za wystąpienie przeciw bogu.

Wg Empedoklesa Bóg nie jest podobny do człowieka. Jest świętym umysłem, którego myśli szybują po całym świecie.

Pomiędzy dziełami Empedoklesa ujawnia się różnica stylu - pierwszy jest wykładnią koncepcji kosmogonicznej, drugi jest poematem.

Mówi się o dwóch Empedoklesach. Ten drugi miałby być Empedoklesem szalonym, któremu się wydaje, że jest duchem i krąży w przestworzach.

Prof. Legutko zgadza się z interpretacją, że dzieła są różne, ale nie aż tak. Są o tym samym, tylko z różnych punktów widzenia; są spójne. Można znaleźć podteksty religijne w dziele "O naturze", i podteksty kosmologiczne w "Oczyszczeniach". Można mówić o dwóch perspektywach: rzeczywistość przedstawiona z punktu widzenia kosmologa i z punktu widzenia daimona.

W "Peri phiseos" nie występuje słowo "dusza". Mamy tam do czynienia z panpsychizmem - skoro świadomość polega na mieszaniu żywiołów, to jest wszędzie, tylko w różnym stopniu. Katharmoi dodaje wymiar zbawienia, poszukiwania jedności. W pierwszym jedność jest procesem kosmicznym, w drugim jest to proces osiągania tej jedności.

Nie mówi E o boskości czy daimonowości innych ludzi, tylko o sobie.

ANAKSAGORAS

Pochodził z zamożnej rodziny, miał stracić majątek (wg niektórych porzucił go czy rozdał, by zająć się filozofią). Tak jak Talesa przedstawia się go jako osobę niewidzącą ziemi, zajętą wyższymi sprawami. "Natura już dawno skazała mnie i moich sędziów na śmierć" - powiedział na wieść o wyroku śmierci. "Wiedziałem, że spłodziłem istotę śmiertelną" - na wieść o wyroku na swojego syna. Pytany, czemu nie dba o ojczyznę, powiedział, że dba; i wskazał na niebo. (Moje królestwo jest nie z tego świata)

Uchodził za filozofa przyrody i ateistę. W "Obronie Sokratesa" wymieniany jest jako twórca naturalistycznego pojęcia religii; mówił o słońcu, że to rozgrzany kamień. Anaksagoras był powiązany politycznie z Peryklesem. Był sądzony za bezbożność, choć faktycznie miało to wymiar polityczny, był to atak na Peryklesa: skazano go wg jednego zdania na spłacenie grzywny i wygnanie, wg innego na śmierć, ale uchronił go od tego Perykles, ale A odebrał sobie życie, wg innego nad starym Anaksagorasem zlitowali się sędziowie.

Nous. Teoria umysłu. Teoria materii.

Umysł - czynnik panujący, nieograniczony, homogenny, jest jednością, jednorodnością. Wszystko w świecie poza nim jest zmieszane. Umysł jest materialny (w tamtych czasach nie było rozróżnienia na materialne i niematerialne). Można tu mówić o fizyce hierarhicznej, arystokratycznej (w przeciwieństwie do fizyki egalitarnej, o której mówi się w kontekście politycznej interpretacji Anaksymandra - ład jest zasadą, a z którą Anaksymander zrywa) - umysł jest czynnikiem panującym. Rzeczy są umieszczone w hierachii celościowej - rzeczy zmierzają do dobra. Jest tym zachwycony Arystoteles, ale z kolei wydaje się rozczarowany, że Anaksagoras tego wątku umysłu już nie rozwija - Anaksagoras nie odwołuje się w ogóle do umysłu przy opisywaniu świata, opisuje go fizykalistycznie.