System prawa powinien być zupełny, to znaczy kiedy każda wyobrażoną sobie sytuację możemy określić jako zgodną bądź niezgodną z normami systemu.
System może być zupełny ontologicznie - czyli rzeczywiście, bądź na gruncie epistemologicznym - wtedy gdy nie jest zupełny ontologicznie, ale będą takie instrumenty, które będą pozwalać uzupełnienie systemu prawa; takie instrumenty nazywają się regułami inferencji prawniczej bądź wnioskowaniem prawniczym.
Zupełność systemu w praktyce oznacza wolność od luk. Lukami w prawie określa się dwa przedmioty:
Luka aksjologiczna - występuje wtedy kiedy z porównania stanu aktualnego systemu prawa z pewnymi systemami idealnymi wynika, że system obwiązujący nie zawiera niezbędnych elementów, taka luka nazywana jest subiektywną, ponieważ wyobrażenia o idealnym systemie prawa mogą być różne, tego typu luki nie można zapełniać przy pomocy reguł inferencji, niezbędna jest interwencja prawodawcy;
Luka tetyczna - powstaje wtedy gdy na podstawie zobiektywizowanych kryteriów jesteśmy w stanie stwierdzić, że ustawodawca na pewno chciał uregulować jakąś dziedzinę stosunków społecznych ale z jakiegoś powodu tego nie uczynił, luka taka nazywana jest obiektywną, tego typu lukę można zapełniać za pomocą reguł inferencji; szczególną postacią luki tetycznej jest luka techniczna - polega na tym, że ustawodawca za pośrednictwem przepisu blankietowego odsyła do nieistniejącego przepisu;
Wnioskowania prawnicze dzielą się na trzy kategorie :
Logiczne
- oparte są na kryteriach logiki form, są z założenia
najbardziej pewne ale stosunkowo mało przydatne, wśród wnioskowań
logicznych zwanych także logicznym wynikaniem norm, są
wnioskowania następujące:
-
Po pierwsze jeżeli norma N ma zakres zastosowania Z i zakres
normowania ZN to możemy wnioskować, że obowiązuje także normy
których zakres zastosowania i zakres normowania mieszczą się w
całości w zakresach Z i ZN;
-
Jeżeli określona norma zawiera zwroty : mniej niż, więcej niż,
co najmniej, co najwyżej, itp..; to uznajemy, że naruszeniem normy
są działania, które nie mieszczą się w zakresach liczbowych
określonych w normach;
Instrumentalne
- oparte są na cel - śreodek.Przyjmują dwie postaci reguł
instrumentalnych nakazu i zakazu :
-
reguła instrumentalna nakazu - polega na tym, że jeżeli nakazane
jest osiągnięcie celu C i nakaz ten zawarty jest w normie wprost
wyrażonej w przepisie to przyjmujemy, ze na podstawie norm
niewyrażonych ale ale należących do systemu nakazane jest
podejmowanie takich działań, które w sposób adekwatny prowadzą
do osiągnięcia celu C.
-
reguła instrumentalna zakazu - zakłada, że nakazane jest przez
normę ? wyrażoną w przepisie osiągnięcie celu C, to tym samym
zakazane jest podejmowanie takich działań, które uniemożliwiają
lub rażąco utrudniają realizację celu C.
Aksjologiczne
- dzielą się na trzy kategorie:
a)
a
simili (przez
podobieństwo) - przyjmują dwie postaci : analogia legis i iuris.
Analogia legis to analogia z ustawy, opiera się ona na
podobieństwie stanu faktycznego i wygląda tak : jeżeli norma
wprost wyrażona w przepisie wiąże konsekwencje K ze stanem rzeczy
S to przyjmujemy, ze konsekwencja K wywoła także stan rzeczy nie S
jeżeli jest do S istotnie podobny (aksjologicznie); analogia iuris
to analogia z prawa, tutaj podstawą podobieństwa jest chroniona
wartość lub dobro prawnie chronione; wnioskowanie polega na tym,
ze jeżeli w systemie funkcjonują wprost wyrażone w przepisach
normy N1,N2, N3 - Nn, które chronią wartość W to przyjmujemy, że
obowiązuje także norma niewyrażona w przepisie, która jest
konieczna dla ochrony wartości W 9 (najrzadziej stosowane, bo
najmniej pewne)
b)
a
contrario (przez
przeciwieństwo) - te wnioskowania są odwrotnością analogii więc
znajdują zastosowanie tam gdzie analogii stosować nie można czyli
w prawie karnym, podatkowym i administracyjnej regulacji
kompetencji; przyjmują dwie postaci : pierwsza stosowana jest przy
zakazach i nakazach i wygląda tak, że jeżeli zakazane jest Z to
dozwolone jest nie Z; druga forma to jeżeli nakazane jest N to
fakultatywne jest nie N
c) a fortiori (do przodu) - przyjmują dwie postaci :
-
ad
maiori a minous -
wnioskowanie z większego na mniejsze, stosowane przy nakazach i
dozwoleniach i polega na tym, że jeżeli nakazane lub dozwolone
jest coś większego, jakąś większa ingerencja w dane dobro, to
tym samym nakazana lub dozwolona jest mniejsza ingerencja w dane
dobro;
- a
minori ad maius - wnioskowanie
z większego na mniejsze, to wnioskowanie stosuje się przy
zakazach, jeżeli zakazane jest coś mniejszego czyli jakaś
mniejsza ingerencja w dane dobro to tym samym zakazane jest coś
większego czyli większa ingerencja w to samo dobro;
Wnioskowania te oparte są na konsekwencji ocen prawodawcy, tzn. założeniu, ze ustawodawca jest konsekwentny aksjologicznie, czyli podobne przypadki należy traktować podobnie, jeżeli preferuje A przed B, to nie preferuje B przed A, jeżeli zakazuje jakiegoś działania to czyni to w celu ochrony określonego dobra.