Obrzęk limfatyczny to obrzęk ciała powstały w wyniku nadmiernego gromadzenia się płynu śródmiąższowego w skórze i tkance podskórnej, co prowadzi do przewlekłego stanu zapalnego. Obrzęk chłonny zwykle jest niesymetryczny, dotyczy głównie kończyny, czasem przylegających części tułowia. Początkowo jest niewielki, nie leczony z czasem staje się twardy. Objętość kończyny ulega powiększeniu, występują ograniczenie ruchomości w stawach i przykurcze mięśniowe. Zmiany te prowadzą do podatności skóry na urazy i uszkodzenia, w wyniku których dochodzi do limfotoku
i wtórnych zakażeń a w skrajnych przypadkach do rozwoju nowotworów takich jak: mięsak limfatyczny, rak płaskonabłonkowy, chłoniak lub czerniak. Niezależnie od przyczyny, obrzęk limfatyczny jest schorzeniem przewlekłym, bez możliwości całkowitego wyleczenia, ogranicza sprawność fizyczną i rodzi problemy natury psychospołecznej obniżając jakość życia chorych. Choroby układu limfatycznego są często mylone z wieloma innymi schorzeniami takimi jak cellulit, zastojem żylnym, lipodermią czy gromadzeniem się tkanki tłuszczowej. Tylko wczesne i poprawne wykrycie tej choroby może przyczynić się do skuteczniejszego leczenia.

Obrzęki limfatyczne możemy podzielić na:

- pierwotny obrzęk limfatyczny - występuje najczęściej w kończynach dolnych (94% przypadków). powstaje na podstawie wady wrodzonej układu limfatycznego, może być dziedziczony. Może się ujawnić we wczesnych latach lub nawet po 30 roku życia.

- wtórny obrzęk limfatyczny - występuje najczęściej w kończynach górnych i dolnych. Może być spowodowany przez ingerencje mechaniczną w układ limfatyczny - urazy (zwichnięcie, złamanie), chirurgiczne usunięcie węzłów chłonnych, przerzuty, operacje, ucisk przez guz, włóknienie, infekcje, radioterapia, długotrwałe unieruchomienie kończyny, przyczyny ogólnoustrojowe.

Obrzęki limfatyczne możemy podzielić na cztery stopnie zaawansowania:

- STOPIEŃ 0 - charakteryzuje się zmniejszoną rezerwą czynnościową naczyń chłonnych.
Nie występują objawy kliniczne. Anomalia można zauważyć tylko dzięki badaniu limfoscyntygraficznemu.
Limfoscyntygrafia- badanie pomocne jest w ustalaniu rozległości i kierunku szerzenia się procesu nowotworowego (głównie raka sutka, czerniaka, tułowia oraz nowotworów umiejscowionych
w miednicy małej). Polega ono na wstrzyknięciu podskórnie (zabieg nieco bolesny) preparatu znakowanego izotopowo. Przez naczynia limfatyczne jest on następnie odprowadzany do węzłów chłonnych, gdzie jest rozkładany. W przypadku prawidłowego funkcjonowania węzłów chłonnych-
są one szybko uwidaczniane w badaniu. Brak uwidocznienia węzłów chłonnych może być następstwem ich zmian zapalnych lub nowotworowych - wykonanie badania ułatwia więc prawidłowe zaplanowanie zabiegu operacyjnego mającego na celu usunięcie nowotworu. Węzłach chłonne nie są widoczne także u osób, u których wykonano ich usunięci podczas operacji onkologicznej.
Celem badania jest wówczas ocena dróg odprowadzania limfy. Badanie to może być także pomocne
w rozpoznawaniu przyczyny obrzęku limfatycznego.

- STOPIEŃ 1 - charakteryzuje się brakiem rezerwy czynnościowej naczyń chłonnych. Obrzęk jest miękki, ciastowaty, odwracalny (po uniesieniu kończyny obrzęk ustępuje), brak zwłóknienia

- STOPIEŃ 2 - charakteryzuje się brakiem rezerwy czynnościowej naczyń chłonnych. Obrzęk jest twardy i zwłókniony, cechuje go nieodwracalność, możliwe nadmierne rogowacenie

- STOPIEŃ 3 - charakteryzuje się brakiem rezerwy czynnościowej naczyń chłonnych- słoniowacizna

Obrzęk limfatyczny możemy leczyć głownie za pomocą metod fizjoterapeutycznych. Do najczęściej stosowanych metod możemy zaliczyć:
- kompresoterapię,
- masaż limfatyczny,
- ćwiczenia fizyczne i oddechowe,
- unoszenie kończyn

UNOSZENIE KOŃCZYN - jedna z najprostszych metod zmniejszania obrzęku.
Polega na podnoszeniu kończyn na czas około 15 minut w górę co najmniej na wysokość serca. Ćwiczenia powinno się wykonywać przynajmniej 3 razy dziennie. Taki zabieg pomaga w odpływie chłonki, jednak przy zaawansowanym obrzęku nie jest wystarczająca ponieważ chłonkę trzeba przesunąć mechanicznie przy użyciu ucisku.

KOMPRESOTERAPIA - czyli leczenie poprzez ucisk. Jest to jedna z najstarszych metod leczenie chorób układu żylnego. Podczas leczenia tą metodą stosuje się pończochy uciskowe, bandaże elastyczne, podkolanówki, rajstopy, opaski i inne wyroby o stopniowanym ucisku. Produkty te mogą służyć do leczenia jak również mogą być stosowane prewencyjnie. Zapobiegają zastojom krwi żylnej
i powstawaniu obrzęków. Kompresoterapia nie może być stosowana m.in. przy owrzodzeniach nóg, stanach zapalnych skóry oraz miażdżycy kończyn dolnych.

Produkty uciskowe dzielą się na 4 klasy kompresji i należy je dostosowywać do stopnia zaawansowania choroby - im bardziej rozwinięta choroba, tym powinny być stosowane produkty
o wyższym stopniu ucisku. O stopniu ucisku powinien decydować lekarz. Bardzo ważnym czynnikiem jest również odpowiednie dobranie rozmiaru odzieży terapeutycznej.

MASAŻ LIMFATYCZNY - inaczej zwany drenażem limfatycznym służy poprawieniu przepływu chłonki w układzie limfatycznym. Jest obecnie najbardziej efektywną metodą leczenia obrzęku. Masaż limfatyczny pływa na korzystnie na przepływ chłonki, likwidację obrzęków zastoinowych, zapalnych, usprawnienie transportu soli mineralnych i wody oraz procesów immunologicznych. Przy użyciu technik głaskania, rozcierania i ugniatania polega na przepchnięciu zalegającej chłonki w kierunku węzłów chłonnych.

Masaż Limfatyczny może być wykonywany przez terapeutę lub za pomocą specjalnych aparatów do masażu limfatycznego. Sprzęt rehabilitacyjny jest bardzo dobrym rozwiązaniem pod względem finansowym i są bardzo skuteczne.

Co robić, aby zminimalizować ryzyko powstania obrzęku?

-unikać noszenia ciężkich przedmiotów w ręce po stronie operowanej,

-unikać wysiłku fizycznego o dużej intensywności (zalecane ćwiczenia o umiarkowanej intensywności z licznymi przerwami),
-unikać ćwiczeń na siłowni z dużym obciążeniem po operowanej stronie,

stosować odpowiednią relaksację,

-unikać wykonywania zastrzyków oraz pobierania krwi w obrębie kończyny strony operowanej,

-unikać szarpnięć, np. smyczą psa lub uchwytami w środkach lokomocji,

-unikać przegrzewania oraz niskich temperatur (zakaz gorących kąpieli, opalania się, stosowania krioterapii),

-unikać skaleczeń, ran, ukąszeń owadów, zadrapań,

-nie wykonywać tatuaży na kończynie górnej, okolicy barkowej i szyi po stronie operowanej,

-unikać uciskania ręki przez zegarek, ciasne ubrania, biżuterię, mankiet do badania ciśnienia,

-unikać noszenia źle dopasowanej protezy i nieodpowiedniej bielizny,

-unikać stosowania klasycznego masażu kończyny, który powoduje przegrzanie,

-unikać spania na kończynie po stronie operowanej,

Wskazane jest:
-stosować kompleksową rehabilitację (gimnastyka, automasaż),

-wysoko układać rękę tak, by ułatwić odpływ chłonki z kończyny pod wpływem grawitacji (dotyczy to czasu pracy, wypoczynku oraz snu),
-stosować odpowiednią dietę,
-we wszelkich pracach domowych używać gumowych rękawiczek,
-pamiętać o odpoczynkach i unoszeniu kończyny oraz „strząsaniu” jej – obowiązuje zasada, by jak najmniej robót wykonywać w pozycji ze zgięciem w stawie łokciowym,

-ćwiczenia wykonywać w bieliźnie protetycznej wraz z protezą jest to ważne dla utrzymania właściwej postawy ciała,

-nosić zewnętrzną protezę piersi jeżeli nie wykonano operacji odtwórczej

Metodyka ćwiczeń:

Należy je powtarzać przynajmniej 3 razy w ciągu dnia. Każde ćwiczenie powtórzyć 15-30 razy.

Ruch prowadzony ma być do granicy bólu, bez przekraczania jej. Po każdym ćwiczeniu należy wykonywać wstrząsania całą kończyną górną przez około 5 sekund oraz pogłębione oddychanie.
W czasie ćwiczeń oddechowych należy trzymać ręce na biodrach.

Ćwiczenia czynne krążeniowe

Zaciskanie dłoni w pięść i rozluźnianie, 10–15 razy.

Zginanie palców stóp i prostowanie, 10–15 razy.

Rozszerzanie palców dłoni na boki, 10 razy.

Zginanie i prostowanie nadgarstka (do góry i do dołu), 10 razy.

Zgięcie w stawie skokowym (do góry i do dołu), 10 razy.

Ruchy okrężne w stawach skokowych w lewo i w prawo, 10 razy.

Ruchy okrężne w stawach nadgarstkowych w lewo i w prawo, 10 razy

Ruchy zgięcia i wyprostu w stawie łokciowym ze skierowaniem palców w stronę barku, 10 razy.

Naprzemienne przyciąganie kolan do brzucha, 8 razy

1. Wykonuj ramionami okrężne ruchy, głównie w kierunku do tyłu.

2. Staraj się zbliżyć do siebie obydwie łopatki.

3. Na wysokości klatki piersiowej naciskaj dłonią na dłoń, a następnie poluzuj.

4. Siedząc podnoś na boku na przemian jedną i drugą rękę.

5. Unieś w bok obydwie ręce do wysokości ramion, a następnie wykonuj okrężne ruchy do tyłu.

6. Podnieś obydwie ręce z kolan do góry.

7. Ręce zgięte w łokciach pod kątem prostym podnosimy na wysokość barków, następnie opuszczamy i podnosimy łokcie.

8. Podnieś ręce ponad głowę. Przechylaj całe ciało w jedną i w drugą stronę.

Ćwiczenia:
a)1-3 doba po zabiegu:
- zaciskanie dłoni w pięść,
- rozczapierzanie i łączenie palców,
- zgięcie/ wyprost kończyny górnej w stawie łokciowym (dłoń skierowana do barku),
- chwyt rękami za łokcie (ręka po stronie operowanej spoczywa na zdrowej). Unoszenie kończyn
w górę
- kończyny górne wyprostowane w stawach łokciowych, palce rąk splecione,
- kończyny górne wyprostowane, ruch w bok i do góry, prowadząc go po łóżku.

b)4-6 doba po zabiegu:
Pozycja wyjściowa do ćwiczeń- siad na krześle, z oparciem stóp o podłoże.
- unoszenie barków do góry,
- krążenia barków w tył,
- chwyt rękami za łokcie (ręka po stronie operowanej spoczywa na zdrowej). Unoszenie kończyn
w górę
- kończyny na szerokość barków- równoczesne unoszenie w górę,
- unoszenie kończyn górnych bokiem w górę

c)7-9 doba po zabiegu:
Ćwiczenia wykonuje się z laseczką- pozwala to kontrolować ruch i dozować go. Laseczkę trzymamy na szerokość barków.
1. unoszenie laseczki w wyprostowanych kończynach górnych
- opuszczenie ramion z laseczką na kark (zgięcie w łokciach)
- wyprost w łokciach
- opuszczenie laseczki na kolana
2. Uniesienie laseczki nad głowę, następnie ruch w prawo i lewo. Opuszczenie laseczki na kolana.
3.Chwyt jedną ręką za koniec laseczki i podnoszenie jej w górę. Potem zmiana ręki.
4. Chwyt laseczki na szerokość barków. Krążenia do tyłu po torze "ósemki" w prawą, potem w lewą stronę.
Chodzenie
Maszerowanie jest prostym, nie wymagającym dużego wysiłku ćwiczeniem, które angażuje mięśnie nóg, co wpływa na zmniejszenie opuchlizny kończyn dolnych. Gdy chodzisz, płyny zgromadzone
w nogach i będące powodem opuchlizny, zostają usunięte. Ćwiczenie to jest szczególnie korzystne
w przypadku limfatycznego obrzęku kończyn, który powstaje na skutek zaburzeń w przepływie limfy.

Unoszenie nóg
Połóż się wygodnie i unieś nogi do góry. Jeśli dasz radę, możesz wyprostować je i oprzeć o ścianę. Ćwiczenie to nie powinno sprawiać ci żadnego bólu.
Ćwiczenie drugie. Stań z tyłu krzesła i chwyć jego oparcie. Nogi trzymaj prosto, stopy przed siebie. Teraz unieś jedną nogę do tyłu tak wysoko, jak tylko jesteś w stanie. Nie zginaj jej w kolanie. Wytrzymaj chwilę i opuść nogę. Zrób kilka powtórzeń dla tej samej nogi i powtórz całe ćwiczenie
dla nogi drugiej.

Stawanie na palcach

Naciąganie mięśni łydek za pomocą ruchu palców u stóp również pomaga uwolnić zgromadzone
w nogach płyny i poprawić krążenie. Stań na przeciw ściany lub z tyłu krzesła i oprzyj się o nie.
Unieś cały ciężar ciała stając na palcach. Wytrzymaj kilka sekund i ponownie stań na całych stopach.