Zagadnienia z pedeutologii

1. Pedeutologia jako subdyscyplina pedagogiki- przedmiot badań , główni współcześni przedstawiciele;

Pedeutologia- subdyscyplina pedagogiki, pochodzi od 2 słów pajdentes – nauczyciel, logos – słowo. Zajmuje się rozwojem profesji nauczyciela na przestrzeni dziejów, funkcjonowaniem nauczyciela w zawodzie, kształceniem nauczycieli, doskonaleniem zawodowym, oraz nauczycielem, który skończył aktywność zawodową.

Przedstawiciele:

J. W. Dawid – ojciec polskiej pedeutologii; rozpatruje powołanie.

Rozmyślania naukowe o problemie zawodu nauczycielskiego zawarte są w rozprawie Jana Władysława Dawida „ O duszy nauczycielstwa” ogłoszonej w 1912 roku. Według Dawida cechą, która wywiera dominujący wpływ na kierunki i efektywność oddziaływania pedagogicznego nauczyciela – wychowawcy, jest osobliwy, emocjonalno – intelektualny stosunek do dziecka, zwany „ miłością dusz ludzkich.” Jest to miłość, bo człowiek wychodzi poza siebie, troszczy się, bezinteresownie czyni coś dla drugiego; jest to miłość dusz, bo przedmiotem jej jest wewnętrzna, duchowa treść człowieka, jego dobro moralne, jego oświecenie i doskonalenie jako istoty duchowej. Dawid rozpatruje „powołanie nauczycielskie”

Z. Mysłakowski – przyjmuje kontaktowość, talent pedagogiczny.

Z. Mysłakowski wprowadza pojęcie „ talentu pedagogicznego”, który jest „wrodzoną dyspozycją psychofizjologiczną. Autor zwraca uwagę na „wysoki stopień zależności sposobu i efektywności oddziaływania nauczyciela na ucznia od zespołu cech osobistych określanych ogólnie mianem „ kontaktowości”.  Cecha ta wyrażająca się w umiejętności nawiązywania kontaktu pedagogicznego, zdaniem autora decyduje o efektach oddziaływania nauczyciela na ucznia.
Kreutz – wprowadza pojęcie zdolności sugestywnej, traktuje jako zdolności wrodzone.
M. Kreutz w swojej pracy pt. „Osobowość nauczyciela wychowawcy.” Zwraca uwagę na posiadanie przez nauczyciela trzech dyspozycji : 1) miłości do ludzi, 2) skłonności do społecznego oddziaływania, 3) zdolności sugestywnej, wyrażającej się w emocjonalnym oddziaływaniu na innego człowieka i traktuje ją jako rodzaj zdolności wrodzonej, która kształtuje się zwłaszcza we wczesnym okresie rozwoju społecznego jednostki.

S. Baley – zdatność wychowawcza – zbiór cech umożliwiających i ułatwiających wychowanie innych.

Według S. Baleya znaczącą cechą dobrego nauczyciela jest „zdatność wychowawcza”, która jest „zbiorem wszystkich cech umożliwiających i ułatwiających wychowanie drugich”. Mówiąc o zdatności wychowawczej jako zbiorze cech umożliwiających wychowanie grupuje je wokół dwóch „punktów ciężkości”. Jednym z nich jest chęć i zdolność obcowania wychowawczego, przez co rozumie nie abstrakcyjne rozmyślanie, lecz autentyczne przebywanie z wychowankiem, nie powierzchowne, nie przelotne, ale trwałe i bliskie, nasycone cierpliwością, które nie słabnie nawet przy braku wzajemności oraz które ciągle zmienia wychowanka. Autor w tym miejscu podkreśla znaczenie zachowań życzliwych nauczyciela w kontakcie z wychowankiem i o których mówi, że są to techniki. Drugim natomiast ważnym elementem zdatności wychowawczej jest przychylność ściśle połączona z rozumieniem wychowanków, które przejawia się w rozumieniu i zaspokajaniu ich potrzeb. Dodatkowo w osobowości nauczyciela ważną rzeczą są przeżycia wychowawcze, zdolność respektowania indywidualności swoich wychowanków, ocenianie świata na podstawie własnych przeżyć i miłości człowieka. Autor większości cech dobrego nauczyciela nie stawia na równi z tzw. „talentem pedagogicznym” poza jedną: wychowawca powinien mieć zdolność kształtowania wychowanka, zgodnie z jego możliwościami. Taką wrodzoną zaletę posiadają tylko nieliczni.

S. Szuman – dwa elementy w osobowości nauczyciela.

S. Szuman zakłada natomiast konieczność występowania dwu elementów w osobowości nauczyciela. Pierwszy, to „bogactwo jego osobowości, drugi to sposób rozdawania, czyli umiejętność oddziaływania na innych.” Pierwszym jest bogactwo jego własnej osobowości. Przez bogatą osobowość nauczyciela rozumie autor nie tylko wyposażenie jej przez naturę, ale przede wszystkim to, co sam on w niej wykształcił, nagromadził i ukształtował. Drugim zaś elementem jest umiejętność oddziaływania na innych. Dopiero harmonijne współwystępowanie obydwu elementów warunkuje pełną osobowość nauczyciela, która jest podstawowym warunkiem talentu, umożliwiającym osiągnięcie efektów wychowawczych. S. Szuman sprowadza więc talent pedagogiczny do problemu osobowości nauczyciela, rozumianej jako struktura szeroka.

G. Piramowicz – myśl pedagogiczna pt. „Powinność nauczyciela

Dzieło „Powinność nauczyciela” Piramowicza, zalicza się do klasycznej polskiej literatury pedagogicznej. Bardzo wysoko ustanawia Piramowicz wymarzony przez siebie wzór nauczyciela parafialnego. Ma to być osoba o wielkiej wewnętrznej kulturze, o szerokim widzeniu zadań wychowawczych i społecznych, wreszcie o humanitarnym, nasyconym wrażliwością pedagogiczną stosunku do dziecka. Winien posiadać odpowiednie przygotowanie naukowe do pracy w szkole, a jednocześnie potrzebę ustawicznego samokształcenia, pogłębiania wiedzy, znajomość wybitnych współczesnych mu twórców. Trzeba odrzucić dawny model nauczyciela wiejskiego niegodny zawodu pedagoga. „Jest zatem powinnością twoją- zwraca się Piramowicz do nauczyciela- sposobić się do tej wielkiej wagi posługi dla ludzi. Nauczyciel musi się również poczuwać do solidarności z ludem, „bronić ich krzywdy upominając krzywdzicielowi od dworu i urzędu”.

1. Rys historyczny zawodu nauczyciela;

Nauczyciel u ludów pierwotnych

Na najniższym szczeblu rozwoju ludzkości, w tzw. okresie pierwotnym, a później w epoce barbarzyństwa, kiedy człowiek ograniczał się do zbierania i spożywania płodów przyrody, kiedy wymagane były określone sprawności i umiejętności umożliwiające skuteczne współzawodnictwo o lepsze tereny - młode pokolenie poprzez naśladownictwo i obserwację przejmowało doświadczenia dorosłych otrzymując jednakowe przygotowanie życiowe. Funkcje nauczyciela mogli spełniać wówczas wszyscy dorośli członkowie plemienia a szczególnie przywódcy, szamani i mędrcy rodu. Opierając się na badaniach historycznych, można stwierdzić, że każda z pierwotnych formacji społecznych czy kulturowych, wytworzyła dla siebie model nauczyciela.

Nauczyciel - Mistrz w starożytności

W starożytności formułując ideał człowieka o wszechstronnie rozwiniętej osobowości, za podstawowy miernik wartości człowieka uważano jego mądrość i wiedzę. I choć ewolucja profesji nauczycielskiej przechodziła wówczas swoje "wzloty i upadki", to jednak wielu myślicieli i uczonych dostrzegało potrzebę przywrócenia wysokiej rangi zawodowej nauczyciela. Wybitni pedagodzy snuli rozważania na temat celów wychowania, wskazywali na istotę powinności nauczyciela, którego zadaniem miało być pielęgnowanie w uczniu podstawowych wartości ludzkich - dobra, prawdy i piękna.

Chiny

Najstarsze wzmianki o nauczycielu pochodzą z Chin z 2200 r. p. n. e. Legendarny cesarz Szun powoływał urzędników państwowych, których zadaniem było kształcenie młodzieży i przygotowanie jej do objęcia różnych stanowisk. Nauczycielem mógł zostać każdy, bez względu na pochodzenie i majątek, kto osiągną odpowiedni stopień wiedzy. Należy tutaj przypomnieć, iż nauka trwała wiele lat, obejmowała zasady moralności, elementy historii literatury ojczystej, podstawy polityki, a przede wszystkim naukę pisania i czytania, co z powodu licznych i skomplikowanych znaków pisarskich było niezwykle żmudnym procesem. Ten jednak, kto poznał wszystkie trudności i zdobył wyższe wykształcenie (przeszedł zwycięsko trudny, trzystopniowy egzamin naukowy), miał dostęp do najwyższych godności w państwie i otaczano go niezwykłym szacunkiem. Ci, którzy odpadali przy niższych egzaminach, zajmowali podrzędniejsze stanowiska. Z ich szeregów wywodzili się nauczyciele szkół elementarnych i średnich. Zawiedzeni w swoich ambicjach, zgorzkniali, odgrywali się na powierzonej im młodzieży. Za najmniejsze wykroczenie wymierzali kary cielesne np. bicie "po łapach", klęczenie na ostrych kamieniach, pod którymi żarzyło się ofiarne kadzidło. Nic, więc dziwnego, że często określano ich mianem "bogowie piekieł". Spośród wielu uczonych, mędrców starożytnych Chin wymienić należy Konfucjusza (o którym Chińczycy mówią z szacunkiem jako o Pierwszym Nauczycielu), autora sentencji:

"Kto zdobytą wiedzę pielęgnuje, a nową bez ustanku zdobywa, Ten może być nauczycielem innych".

Indie

Inny model nauczyciela wykształcił się w starożytnych Indiach. Społeczeństwo indyjskie oparło swoją kulturę na zasadach świętych ksiąg "Wed" zawierających najważniejsze zasady religijne. Nauczanie trwało od 12 do 48 lat i poza pisaniem i czytaniem obejmowało uczenie się na pamięć świętych ksiąg Wed. Kapłani-nauczyciele w przeciwieństwie do nauczycieli chińskich opierali swoją pracę nauczycielską na przyjacielskich stosunkach z uczniami.

Grecja

W starożytnej Grecji zawód nauczyciela pojawił się w okresie IX-VIII w. p.n.e. Ówczesnymi nauczycielami dzieci warstw najwyższych byli wędrowni mędrcy-śpiewacy. Byli oni muzykami i poetami, stróżami moralności i kierownikami sumień ludzkich. Uczyli wymowy oraz sztuki wojennej. Zwycięstwo idei demokratycznych spowodowało, iż o wykształcenie dzieci ubiegali się wszyscy wolni obywatele. W tych warunkach nauczania imał się każdy, kto nie mógł znaleźć innego, bardziej intratnego zawodu. Pracę szkolną traktował tego rodzaju nauczyciel nie jako powołanie, lecz jako ostatnią szansę utrzymania się przy życiu. Niektórzy z nich nabierali z czasem zamiłowania do pedagogiki i wykazywali duży zasób wiadomości. Oryginalną zdobyczą nauczyciela greckiego była swojego rodzaju specjalizacja. W szkole elementarnej czytania, pisani i utworów poetyckich uczył osobny nauczyciel, zwany grammatistes, muzyki lutnista, gimnastyki pedotriba. W szkole średniej obok gramatyka pracował m.in. nauczyciel matematyki, geometrii, geografii pracujący metodami zbliżonymi do dzisiejszych. Mimo lekceważącego stosunku Ateńczyków do stanu nauczycielskiego przedstawiciele jego odegrali wielką rolę reformatorsko-rewolucyjną a zwłaszcza sofiści (dosłownie: uczeni, mędrcy). Ich radykalne, wystąpienia i poglądy na temat roli, zadań i programów szkoły, opracowanie pierwszych zasad pedagogiki i dydaktyki oraz pierwszych podręczników wpłynęły na przeprowadzenie zmian w ówczesnym sposobie nauczania. Dość powiedzieć, że bez sofistów nie byłoby Sokratesa, Platona, Arystotelesa i wielu innych pedagogów-oświatowców. Opozycja przeciw nihilizmowi moralnemu sofistów była nicią przewodnią działalności Isokratesa - twórcy greckiej szkoły średniej, który usytuował wysoko w społeczeństwie opinię o zawodzie nauczycielskim. Isokrates żądał od nauczycieli wysokich kwalifikacji moralnych i umysłowych, ale równocześnie wymagał od uczniów i społeczeństwa szacunku dla nich, twierdząc, że uczniowie powinni wyżej cenić nauczycieli od rodziców.

"Rodzicom zawdzięcza uczeń tylko życie, nauczycielowi życie dobre i szczęśliwe"

Rzym

Nauczaniem w republikańskim Rzymie zajmowali się ubodzy litteratorzy (nauczyciele czytania i pisania). Po opanowaniu Grecji w 146 r. p.n.e. Rzymianie przejęli grecką organizację systemu szkolnego. Z chwilą przetłumaczenia na język łaciński ważniejszych dzieł greckich, przejęcia kultury i nauki nauczyciele rzymscy znaleźli uznanie w oczach cesarzy i w związku z tym uzyskali szereg przywilejów, jak np. zwolnienie od wysokich w Rzymie podatków, służby wojskowej, kosztów kwaterunku. Mówiąc o nauczycielach nie sposób pominąć Marka Fabiusza Kwintyliana, który w swym dziele pt. "Kształcenie mówcy" - w księdze O charakterze i powinnościach nauczyciela zawarł treści dotyczące teorii wychowania oraz szereg wskazówek dydaktycznych i wiele praktycznych rad, z których większość jest do dziś aktualna. Według niego nauczyciel powinien odznaczać się roztropnością, powinien znać metody nauczania i umieć zniżyć się do poziomu ucznia. Powinien podchodzić do swoich uczniów jak ojciec gdyż zastępuje im w szkole tych, którzy mu dzieci swe oddają na wychowanie. Musi, zatem sam być wolnym od błędów i u innych tych błędów nie tolerować. W surowości swej nie powinien być dla uczniów przykry, ale i przystępność jego nie powinna ich dopuszczać do zbytniej swobody i spoufalenia. Powinien mówić młodzieży jak najczęściej o tym, co szlachetne i co dobre. Powinien być opanowany i nie ulegać gniewliwości, ale też nie pomijać milczeniem tego, co będzie wymagało napomnienia i zachęty do poprawy. W sposobie prowadzenia nauki powinien być prosty i cierpliwy, dokładny, ale przy tym nie drobiazgowy. Uczniom powinien chętnie udzielać odpowiedzi na ich pytania, a nawet podsuwać im te pytania, gdy sami nie będą się z nimi do niego zwracać. Przy udzielaniu pochwał nie powinien ani zazdrośnie skąpić słów, ani też znowu zbyt hojnie nimi szafować. Wykazując błędy w pracach uczniów i poprawiając je, powinien to robić w sposób dla nich nie przykry, a przede wszystkim nie obrażający ich godności osobistej. Sam też powinien codziennie wypowiadać w ciągu lekcji jakąś myśl, nawet dużo takich myśli, które by uczniom utkwiły w pamięci i wzbudziły w nich refleksje. Podsumowując można stwierdzić, iż model nauczyciela, który wykształcił się w starożytności, a przede wszystkim w Grecji i Rzymie był wzorem dla późniejszego nauczyciela-wychowawcy.

Nauczyciel-bakałarz w wiekach średnich

Wraz z upadkiem zachodniego cesarstwa rzymskiego znikły typy nauczycieli rzymskich. Bitne ludy barbarzyńskie oraz początkowe chrześcijaństwo, nie odczuwały potrzeby jakiejkolwiek kultury umysłowej i nie miały zrozumienia dla szkoły. Dopiero, gdy z czasem okazało się, że przy powszechnej ciemnocie zaniknie kult religijny, Kościół zaczął zwracać uwagę na zagadnienie kształcenia młodzieży. Zadaniem nauczyciela - najczęściej - zakonnika była troska o wychowanie religijne uczniów. Kształcenie umysłowe, za które w owych czasach uważano: czytanie, pisanie, retorykę i logikę, pełniło rolę podrzędną. Poziom umysłowy średniowiecznego nauczyciela bywał różnorodny. W bogatszych miastach powoływano na nauczycieli tylko magistrów, albo bakałarzy uniwersytetu (najniższy stopień naukowy na uniwersytecie). W uboższych zaś kleryków, studentów, (którzy z różnych przyczyn nie ukończyli studiów), wychowanków szkół przyklasztornych albo inteligentniejszych włóczęgów. Średniowieczni nauczyciele opierali swój program na tzw. siedmiu sztukach wyzwolonych:

- stopień niższy obejmował gramatykę, retorykę i dialektykę

- stopień wyższy arytmetykę, geometrię, muzykę, astronomię.

Podstawową metodą nauczania było powtarzanie. Za brak postępów w nauce wymierzano surowe kary cielesne. Sińce na całym ciele były często oznaką średniowiecznego ucznia.

Nauczyciel szkoły nowożytnej XV-XVIII w.

Ekonomiczne i polityczne przeobrażenia w Europie XV-XVIII w. pociągnęły za sobą zmiany w oświacie i wychowaniu. Ośrodkiem zainteresowania stał się człowiek. Pojawiła się twórczość pedagogiczna poszukująca nowych sposobów wychowania i nauczania oraz wzorzec nauczyciela-erudyty, posiadającego rozległą wiedzę. Wielu myślicieli i postępowych działaczy społecznych przypisywało wysoką rangę zawodowi nauczycielskiemu.

Świadoma roli, jaką odgrywa nauczyciel w procesie kształtowania postaw całego społeczeństwa była również Komisja Edukacji Narodowej, która sformułowała prawidła funkcjonowania stanu nauczycielskiego (pod nazwą stan akademicki) wyznaczając mu poważne obowiązki, ale i przyznając określone prawa i przywileje. Wysokie wymagania stawiane nauczycielom były jasno określone; mieli to być najzdolniejsi absolwenci szkół średnich o wysokim stopniu moralności, przy tym niedopuszczalne były u tych osób takie cechy jak: kalectwo, wady wymowy, chorowitość. KEN uważała nauczyciela za wzorowego obywatela, który spełnia obowiązek nauczania młodzieży z przekonania, że tego przede wszystkim wymaga od niego przyszłość i dobro kraju.

Nauczyciel XIX wieku

Wiek XIX przynosi ze sobą pogłębienie refleksji nad zawodem nauczyciela, powstają wówczas oryginalne dzieła, rozprawy na tematy związane z osobą nauczyciela. W konsekwencji doprowadza to do wyodrębnienia się subdyscypliny pedagogiki - pedeutologii. W czasach Świętego Przymierza i jednocześnie tajnych spisków oraz dążeń wolnościowych, nauczyciele przyjmowani do zawodu musieli składać pisemną deklarację lojalności następującej treści:

"Ja niżej podpisany oświadczam niniejszym pod przysięgą, iż nie jestem związany w tej chwili żadnym tajnym stowarzyszeniem zarówno w kraju jak i zagranicą, w przyszłości też do podobnych związków należeć nie będę. Tak mi dopomóż Bóg! Celem nadania mym słowom wagi dokumentu niniejszą rotę napisałem własnoręcznie i podpisem swym opatrzyłem."

Nauczyciel, skrępowany politycznie i religijnie, pozostawał pod stałym i czujnym okiem władz. Wyznaczano mu książki, które wolno mu było czytać, wychodząc z założenia, że nauczyciel nie powinien umieć za wiele. Książki o treściach liberalnych były wręcz zakazane. W omawianym czasie spotykamy się z bogatą literaturą mówiącą o nauczycielu i o różnych kwestiach wychowania.

Nauczyciel XX wieku

Rozpoczynające się nowe stulecie zaowocowało hasłami propagującymi pajdocentryzm. Przejawiając szczególną troskę o dziecko, wiek XX nazwano "stuleciem dziecka". W związku z tym, akcentowane zmiany zadań nauczycielskich, poszły w kierunku widzenia nauczyciela jako "ogrodnika" pielęgnującego, tworzącego warunki do rozwoju, ale nie ingerującego w osobowość ucznia. W Drugiej Rzeczypospolitej pracował w tym duchu wybitny nauczyciel-wychowawca Janusz Korczak. W okresie międzywojennym podstawowy nurt badań pedeutologicznych oparty był na założeniu, że czynności nauczania zależne są od cech osobowości nauczyciela. W latach sześćdziesiątych widać wyraźny odwrót od koncepcji osobowościowego wzoru nauczyciela i przeniesienie punktu ciężkości na jego wykształcenie i przygotowanie do realizacji zadań dydaktyczno-wychowawczych. W latach dziewięćdziesiątych miejsce nauczyciela przekazującego gotowe wiadomości zajmuje nauczyciel - badacz, umiejący stworzyć sytuację, w której uczeń sam będzie zdobywać wiedzę. Kształcenie opiera się na dialogu nauczyciela z uczniem, ich wzajemnej współpracy i akceptacji.

1. Typy kompetencji nauczycielskich;

Kompetencje - to zdolność i gotowość do wykonywania zadań na określonym poziomie.

W. Okoń zauważa, że w pedagogice kompetencja oznacza „zdolność do osobistej samorealizacji, zdolność do określonych obszarów zadań”

KOMPETENCJE wg. Śliwierskiego- zbiór profesjonalnych umiejętności, wiedzy, postaw, którymi musi dysponować każdy nauczyciel

Wg Wacława Strykowskiego wyróżniamy następujące grupy kompetencji:

- MERYTORYCZNE – odnoszące się do danego przedmiotu nauczania

- DYDAKTYCZNO – METODYCZNE – odnoszące się do całościowego warsztatu zawodowego

nauczyciela

-WYCHOWAWCZE – wyznaczające etyczno – moralną stronę współdziałania z uczniami

Kompetencje nauczyciela wg Hammer:

Kompetencje specjalistyczne-wiedza i umiejętności w zakresie nauczanego przedmiotu

Kompetencje dydaktyczne- umiejętność rozmieszczenia dzieci w klasie, korzystanie z pomocy audiowizualnych

Kompetencje psychologiczne- umiejętność prawidłowego komunikowania się, motywowanie uczniów

Poszczególne kompetencje nauczycielskie niezbędne do wykonywania założonych w toku kształcenia, dokształcania i doskonalenia funkcji K. Denek ujął jako:
a) kompetencje prakseologiczne, wyrażające się skutecznością nauczyciela
w planowaniu, organizowaniu, kontroli i ocenie procesów edukacyjnych;
b) kompetencje komunikacyjne, wyrażające się w skuteczności zachowań językowych
w sytuacjach edukacyjnych;
c) kompetencje współdziałania, manifestujące się skutecznością zachowań
prospołecznych i sprawnością działań integracyjnych;
d) kompetencje kreatywne, objawiające się w innowacyjności i niestandardowości
działań nauczycielskich;
e) kompetencje informatyczne, uwidaczniające się w sprawnym korzystaniu
z nowoczesnych źródeł informacji;
f) kompetencje moralne, wyrażające się w zdolności do pogłębionej refleksji
moralnej przy ocenie dowolnego czynu etycznego .

1. Najważniejsze cechy współczesnego nauczyciela;

Zamiłowanie do praktycznej działalności dydaktyczno-wychowawczej, wytrwałość, umiejętność podawania i utrwalania wiedzy, umiejętność kształtowania charakteru ucznia, zdolność rozpoznawania indywidualnych różnic między uczniami, systematyczność dokształcania się, cierpliwość, życzliwość, sumienność, pracowitość, uczciwość, wytrwałość, poczucie odpowiedzialności, szerokie zainteresowania społeczne, gruntowne wykształcenie, wyrozumiałość, stanowczość i konsekwencja

1. Etapy awansu zawodu nauczyciela;

Wszystko, co związane jest z awansem, każdy obowiązek nauczyciela zawiera tzw. Karta Nauczyciela i Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli.

STOPNIE AWANSU ZAWODOWEGO:

-Nauczyciel stażysta- 9 miesięcy

-Nauczyciel kontraktowy-2 lata 9 miesięcy, staż skrócony trwa od 9 miesięcy do 2 lat

-Nauczyciel mianowany- 2 lata 9 miesięcy, staż skrócony odbywany jest przez 9 miesięcy oraz 1 rok i 9 miesięcy

-Nauczyciel dyplomowany

Każdy nauczyciel rozpoczyna swoją karierę od stopnia stażysty. Ten pierwszy etap rozpoczyna proces świadomego planowania rozwoju zawodowego. Stażysta pragnący zostać nauczycielem kontraktowym zapoznaje się z dokumentacją wewnątrzszkolną, kolejno eliminuje popełniane błędy, uczy się współpracy w nowym środowisku i podnosi status zawodowy. Pierwszy dzień pracy niesie ze sobą rozpoczęcie stażu. Jest to okres, w którym nauczyciel przystosowuje się do nowego środowiska i nowych zadań, zdobywa nowe doświadczenia i praktycznie wykorzystuje swoją wiedzę, co ma mu pomóc w uzyskaniu upragnionego wyższego stopnia zawodowego. Zwykle nie jest pozostawiony samemu sobie- dyrektor przydziela mu jakiegoś opiekuna, przeważnie doświadczonego kolegę. Opiekun nie musi uczyć tego samego przedmiotu, ważniejsze jest jego doświadczenie w pracy szkolnej i wychowawczej. Powinien być pomocny w planowaniu kariery zawodowej stażysty, udzielać mu praktycznych wskazówek. Plan rozwoju zawodowego, który realizuje stażysta w oparciu o rady opiekuna jest programem działania nauczyciela podczas odbywanego przez niego stażu. Zwraca się w nim uwagę na rodzaj, specyfikę danej szkoły, stawiane przez nią zadania ( określone przez rozporządzenie MEN) oraz kwalifikacje potrzebne w dalszej pracy zawodowej. Nauczyciel powinien uwzględniać w tym planie wiedzę i zdolności dotychczas zdobyte, a także:

-zrozumieć zasady, na jakich funkcjonuje szkoła ( zaznajomić się z umiejętnością prowadzenia szkolnej dokumentacji, poznać przepisy BHP i stosować się do nich) oraz zadania, które powinna spełniać,

-obserwować zajęcia, prowadzone przez swojego opiekuna, w miarę możliwości również innych nauczycieli (minimum 2 godziny lekcyjne w miesiącu), a następnie omówić je z opiekunem i wyciągnąć konstruktywne wnioski,

-przeprowadzić zajęcia z uczniami przynajmniej raz w miesiącu w wymiarze 1 godziny lekcyjnej w obecności swojego opiekuna lub dyrektora szkoły,

-brać udział w dostępnych wewnątrzszkolnych zajęciach, mających za zadanie doskonalenie zawodowe nauczycieli.

Swój plan rozwoju zawodowego stażysta ma obowiązek przedstawić dyrektorowi do zatwierdzenia. Przepis ten zawarty jest w Karcie Nauczyciela, w artykule 9c, ust.3. Musi również ocenić dorobek zawodowy swojego stażu. O opinie ma prawo poprosić także samorząd szkolny. Pisemna ocena winna zawierać uzasadnienie i adnotację o możliwości odwołania się od niej. Stażysta ma 14 dni od czasu, gdy otrzymał opinię pozytywną dotyczącą odbytego stażu, by złożyć do dyrektora wniosek o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego. Dyrektor powołuje komisję, składającą się z przewodniczącego ( w osobie dyrektora lub jego zastępcy- wicedyrektora), przewodniczącego zespołu wychowawczego (przedmiotowego)- jeśli nie ma takiego w szkole to nauczyciel mianowany lub dyplomowany, w ostatecznych przypadkach ( lub w przedszkolu) tę rolę spełnia nauczyciel kontraktowy oraz opiekuna stażu. Prowadzona jest rozmowa kwalifikacyjna, która gdy zakończy się pozytywnym przebiegiem, akceptacja komisji jest przepustką do otrzymania statusu nauczyciela kontraktowego.

Nauczyciel kontraktowy posiada już pewne doświadczenie dydaktyczno- wychowawcze. Często ubiega się on o awans na nauczyciela mianowanego, który daje mu satysfakcję finansową, stabilizację i potwierdzenie kompetencji. By ubiegać się o taki awans musi wpierw przepracować w szkole co najmniej 2 lata. Dopiero po takim czasie na własny wniosek skierowany do dyrektora szkoły może rozpocząć w dniu 1 września staż na nauczyciela mianowanego.

Chcąc awansować nauczyciel kontraktowy powinien:

-brać udział w realizowanych przez szkołę programach edukacyjnych, uczestniczyć w realizacji zadań opiekuńczo-wychowawczych, dbać o prawidłowe zaspokajanie potrzeb szkoły,

-nabywać nowe kwalifikacje zawodowe i umiejętności poprzez samokształcenie lub uczestnictwo w oferowanych formach doskonalenia zawodowego,

-zaznajamiać się z przepisami mówiącymi o systemie oświaty, funkcjonowaniu szkoły, często także pomocy społecznej oraz postępowaniu w sprawach nieletnich.

By uzyskać stopień nauczyciela mianowanego nie ma mowy, żeby nie spełniać takich warunków, jak:

-właściwe prowadzenie zajęć i pełna realizacja materiału,

-odpowiednia postawa wobec uczniów, umiejętność współdziałania z nimi, znajomość ich otoczenia oraz problemów, z którymi się borykają,

-zdolność omówienia i oceny własnych, ale też prowadzonych przez innych zajęć,

-posiadanie wiedzy na temat zasad organizacji i prawidłowego funkcjonowania szkoły, w której nauczyciel odbywał staż.

Postępowanie w przypadku awansu na nauczyciela mianowanego zbliżone jest do procedury awansu na stopień poprzedni, nauczyciela kontraktowego. Także i tu przydzielany jest opiekun stażu, mający za zadanie pomoc w opracowaniu planu zawodowego stażysty, ale także stworzenie projektu oceny dorobku zawodowego za okres stażu. Po zakończeniu stażu stażysta składa dyrektorowi szkoły raport dotyczący stopnia, w jakim udało mu się zrealizować swój plan rozwoju zawodowego, w terminie nie późniejszym, niż 30 dni po odbytym stażu. Zadaniem dyrektora jest wyznaczenie oceny dorobku zawodowego. Jeśli wystawi pozytywną notę, wówczas stażysta składa wniosek o organizację egzaminu. Komisja egzaminacyjna powoływana jest przez organ prowadzący szkołę. Do składu komisji zalicza się jej przewodniczącego ( przedstawiciela organu prowadzącego szkołę), reprezentanta organu sprawującego nadzór pedagogiczny, dyrektora szkoły, dwóch ekspertów, z listy ekspertów, którą ustala minister właściwy ds. oświaty i wychowania. Podczas egzaminu przyszły nauczyciel mianowany przedstawia własny dorobek i osiągnięcia, a także odpowiada na pytania zadane przez komisje. Jeżeli egzamin zostaje uznany za zdany, wówczas organ prowadzący przyznaje stopień nauczyciela mianowanego.

Ostatni, upragniony stopień awansu zawodowego to nauczyciel dyplomowany. Przeważnie ubiegający się o tego rodzaju awans robią to dla pełnej samorealizacji, własnej satysfakcji i pogłębiania kompetencji zawodowych. Tutaj duże znaczenie mają dokonania nauczyciela, gdyż ten zmuszony jest oddać teczkę, zawierającą dokumenty poświadczające jego dotychczasowe osiągnięcia. Staż na stopień nauczyciela dyplomowanego można odbyć po przepracowaniu w szkole minimum roku od dnia nadania mu stopnia nauczyciela mianowanego. Tutaj staż trwa najdłużej, bo aż 2 lata i 9 miesięcy. Istnieje możliwość skrócenia go do 1 roku i 9 miesięcy.

Ubiegając się o awans na stopień nauczyciela dyplomowanego powinno się:

-udoskonalać metody pracy, uzupełniać zdobyta wiedzę i poszukiwać nowych ulepszeń dla swego warsztatu; wprowadzać technologię informacyjną i komunikacyjną do swojej pracy,

-podnosić jakość pracy szkoły poprzez wprowadzanie nowinek dydaktyczno- wychowawczych,

-przywiązywać dużą wagę do samokształcenia i kształcenia ustawicznego, nabywać nowe umiejętności, mając na uwadze typ szkoły, w której odbywany jest staż.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie uzyskania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli mówi o najważniejszych zadaniach podczas odbywania stażu, są to:

-ulepszanie metod i doskonalenie własnego warsztatu pracy,

-udział w realizacji działań nadobowiązkowych,

-uczestnictwo w dostępnych formach doskonalenia zawodowego.

Ubiegający się o wyższy stopień nauczyciel mianowany musi napisać plan rozwoju zawodowego, obejmujący okres odbywanego stażu i uwzględnić w nim cechy charakterystyczne i wymogi szkoły oraz zadania przeznaczone do realizacji podczas stażu, a także posiadaną wiedzę i zdolności.

Do uzyskania awansu zawodowego na stopień nauczyciela dyplomowanego należy zrealizować przynajmniej trzy z wymienionych wymogów:

-stworzenie i wprowadzenie w życie planu działań edukacyjnych, opiekuńczo-wychowawczych, związanych w jakiś sposób z oświatą lub sprawami nieletnich,

-wypełnianie obowiązków doradcy metodycznego, egzaminatora OKE, eksperta komisji kwalifikacyjnej lub też egzaminacyjnej dla nauczycieli zainteresowanych awansem zawodowym, rzeczoznawcy do spraw programów nauczania, podręczników lub innych środków dydaktycznych, itp.

-przeciwdziałanie ograniczeniom szkolnym, rozszerzanie zakresu działalności placówek oświatowych,

-znajomość języka obcego na poziomie zaawansowanym (nauczyciele języków obcych- drugi język na poziomie zaawansowanym),

-rozwiązywanie problemów w kwestii oświaty, spraw nieletnich, pomocy społecznej; współpraca z przeznaczonymi do tego instytucjami samorządowymi, konkretnymi osobami i fundacjami,

-zdobywanie nowych osiągnięć w swojej pracy zawodowej.

Procedury przyznania awansu w przypadku statusu nauczyciela dyplomowanego nie różnią się od innych stopni. Dyrektor szkoły ocenia dorobek zawodowy stażysty. Swoją notę formułuje powołując się również na opinię rady rodziców lub rady szkoły. Zdarza się, że o opinię prosi samorząd uczniowski. Pisemna ocena zawiera uzasadnienie i notatkę o możliwości odwołania się od niej. Nauczyciel ma 3 lata od uzyskania oceny, by złożyć wniosek dotyczący procedur kwalifikacyjnych. Jeśli przekroczy ten termin, musi ponownie odbyć staż. W przypadku, gdy ocena dorobku zawodowego stażysty jest negatywna, po odbyciu dodatkowo dziewięciomiesięcznego stażu ( na wniosek nauczyciela) uzyskuje on możliwość powtórnej oceny.

Dla nauczyciela mianowanego, pragnącego podwyższyć swój status komisję kwalifikacyjną powołuje organ sprawujący nadzór pedagogiczny.

W tym wypadku komisja złożona jest z osoby przewodniczącej komisji ( reprezentant organu sprawującego nadzór pedagogiczny), dyrektora lub wicedyrektora szkoły, trzech ekspertów pochodzących z listy Ministerstwa Edukacji Narodowej oraz przedstawiciela związku zawodowego ( wybranego przez nauczyciela).

Po przeanalizowaniu dorobku zawodowego nauczyciela starającego się o awans na stopień nauczyciela dyplomowanego w postaci przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji i przeprowadzonej rozmowy komisja decyduje o nadaniu stażyście tytułu nauczyciela dyplomowanego. By podjąć taką decyzję konieczna jest obecność minimum 2/3 jej składu. W skali punktowej 0-20 poszczególni członkowie komisji oceniają wypełnienie stawianych nauczycielowi wymagań. Po uzyskaniu minimalnie 7 punktów procedura zakończona zostaje pozytywnie i organ sprawujący nadzór pedagogiczny przyznaje stopień nauczyciela dyplomowanego.

1. Etyka zawodowa nauczyciela- najważniejsze elementy;

ZASADY OGÓLNE ETYKI NAUCZYCIELSKIEJ
Nauczyciel :
- stanowi wzór osobowości 
- uczciwie i rzetelnie przekazuje wiedzę zgodną z prawdą
- szanuje godnośc ucznia w procesie kształcenia i wychowania
- jest tolerancyjny wobec innych światopoglądów i przekonań religijnych
- uczy zasad współżycia społecznego i miłości do Ojczyzny
- uczy poszanowania kultury innych narodów
- wychowuje w szacunku dla każdego życia ludzkiego
- uczy kultury współżycia ze światem przyrody
- kieruje się dobrem ucznia, wybiera odpowiedznie metody nauczania i wychowania,
stosuje obiektywne kryteria oceny
- powinien stale podnosic swoje kwalifikacje zawodowe
- obowiązuje go tajemnica zawodowa


ZASADY SZCZEGÓŁOWE ETYKI NAUCZYCIELSKIEJ
Nauczyciel wobec ucznia:
- szanuje jego godnośc
- pamięta że głównymi wychowawcami dzieci są rodzice
- troszczy się o rozwój ucznia
- traktuje indywidualnie każdego ucznia
- wspomaga i doskonali ucznia w procesie integralnego rozwoju
- wychowuje swoich uczniów w duchu współdziałania
- uczy poszanowania zasad szlaczetnego wspólzawodnictwa
- inspiruje i pomaga w poszukiwaniu i wyborze tego co dobre dla jego rozwoju
- wychowuje ucznia do odpowiedzialności za własne czyny i ponoszenia konsekwencji
- uczy zasad kultury osobistej
- obowiązuje go obiektywizm, sprawiedliwośc, bezinteresownośc i szacunek w traktowaniu 
i ocenie każdego ucznia bez względu na okoliczności
- nie wykorzystuje dla własnych korzyści swojej pozycji zawodowej w stosunku do uczniów

Wojciech Poznaniak wymienia 7 zasad dla pedagoga - nauczyciela potrzebnych w kontakcie z uczniami:
1. zasada podmiotowości
2. zasada szanowania prywatności ucznia
3. zasada pluralizmu – otwarcia na inność
4. zasada równych szans – czyli, że nauczyciel wysłuchuje uczniów a nie wychodzi z założenia, iż wie najlepiej
5. zasada najmniejszej interwencji – ingerowanie w życie i sprawy jednostki tylko o tyle, o ile sama ona tego pragnie
6. zasada nadrzędności dobra indywidualnego nad dobrem kolektywnym
7. zasada traktowania człowieka jako osoby wolnej, zdolnej do dokonywania wyborów.

Wg T. Pilcha istnieją trzy główne zasady normatywne społecznego funkcjonowania nauczyciela:
1. Nauczyciel działa w świecie dobra – ozn. to, że jego aktywność ma intencję tworzenia dobra dla innego człowieka przy użyciu godziwych środków
2. Działalność wychowawcza to racjonalna nadzieja – ozn. to, że nauczyciel musi wierzyć w postęp moralny, w sens swojej pracy i własne posłannictwo.
3. Trwały, niesprzeczny system wartości i przeświadczeń moralnych.

1. Zadania nauczyciela- wychowawcy klasowego;

Wychowanie to- pomaganie wychowankowi w rozwoju i ułatwieniu mu realizowania swoich możliwości

Zadania: integracja zespołu klasowego, dbałość o poczucie bezpieczeństwa i akceptacji każdego ucznia w klasie,

pomaganie uczniom w radzeniu sobie w trudnych sytuacjach, współpraca z rodzicami, prowadzenie godzin wychowawczych, poznanie uczniów oraz ich środowiska, interesowanie się postępami uczniów w nauce a także obserwowanie zachowań uczniów i kierunku rozwoju ich osobowości, realizacja programu wychowawczego klasy i szkoły. Osobą szczególnie znaczącą w tym środowisku jest wychowawca klasy. Nauczyciel, wychowawca, opiekun to przewodnik ułatwiający poznanie świata, przyswajanie wiadomości, doświadczony doradca kładący nacisk na wyzwalanie inicjatyw podopiecznych, wdrażający ich do samodzielności i twórczej aktywności, czuwający nad zdrowiem fizycznym i psychicznym. Na wychowawcy klasy jako organizatorze wszelkich poczynań opiekuńczo-wychowawczych spoczywa zadanie tworzenia mikrosystemu wychowawczego w klasie oraz rozwijanie różnorodnych form współpracy z rodzicami i innymi nauczycielami. Podstawowymi zadaniami organizacyjnymi wychowawcy względem uczniów są: poznanie zespołu swej klasy i każdego ucznia oraz jego środowiska rodzinnego, wybór samorządu klasowego, zaktywizowanie wszystkich uczniów w życie klasy i szkoły, opracowanie planu imprez klasowych i wycieczek, systematyczna kontrola frekwencji, analiza postępów w nauce.

1. Warunki sukcesu wychowawczego nauczyciela;

Sukces wychowawczy zależy od;

głębokiego współdziałania nauczyciela z rodzicami, i rodziców z nauczycielami, cech, kompetencji i wiarygodności wychowawcy/ nauczyciela, jakości osobistych kontaktów miedzy nauczycielem a uczniem

1. Rola, zadania i funkcje nauczyciela wspomagającego w klasie integracyjnej;

Zadania;

Edukacyjne; diagnoza robocza, czuwanie nad dzieckiem, udzielanie pomocy dydaktycznej tak, aby nie zaniżać poziomu wymagań dydaktycznych wobec nich oraz kryteriów ocen, opracowanie z nauczycielem prowadzącym strategii lekcji tak, aby nauczanie było skuteczne

Integrujące; czuwanie i wspieranie integracji rodziców pełnosprawnych i niepełnosprawnych- lekcje otwarte, pikniki. Czuwanie i wspieranie integracji wśród dzieci oraz całej szkoły- uroczystości, świetlice, zajęcia pozalekcyjne. Budowanie integracji między nauczycielem wspomagającym a nauczycielem wiodącym.

Wychowawcze; wspieranie rodziców dzieci niepełnosprawnych, bycie wychowawca całej grupy integracyjnej

Funkcje;

Organizator działań edukacyjnych

Kreator i animator przestrzeni

Opiekun

Wychowawca

Rola;

• Rozpoznaje potrzeby edukacyjne i możliwości psychofizyczne dzieci i młodzieży niepełnosprawnej, niedostosowanej społecznie

• Współorganizuje zajęcia dydaktyczne i prace wychowawcze

• Wybiera programy wychowania przedszkolnego i szkolnego

• Dostosowuje programy do ich indywidualnych potrzeb

• Opracowuje IPET

1. Kompetencje i dyspozycje osobowościowe nauczyciela wspomagającego;

Kompetencje n-ciela wspomagającego:

k. specyficzne- Dotyczą one wiedzy specjalnej z zakresu pedagogiki rewalidacyjnej i psychologii klinicznej, umiejętności diagnostycznych i wychowawczo-dydaktycznych.

k. diagnostyczne- umożliwiają poznanie możliwości wychowanków, ich potrzeb, zainteresowań oraz stosunków społecznych między nimi.

K. wychowawczo-dydaktyczne- umożliwiają nauczycielom rozwiązywanie problemów, związanych z organizacją edukacji w taki sposób, by była ona skuteczna dla wszystkich dzieci. Należą tu takie konkretne działania jak:
- dostosowanie zadań do możliwości dziecka,
- stosowanie szeroko rozumianej indywidualizacji,
- uwzględnianie specyficznych właściwości dzieci,
- elastyczność planów,
- współpracę z nauczycielami,
- stwarzanie odpowiedniej atmosfery,
- życzliwość wobec dzieci.

K. niespecyficzne-przejawiają się w działaniach interpersonalnych i innowacyjnych potrzebnych każdemu nauczycielowi, bez względu na specjalizację

K. interpersonalne- umiejętności wyznaczające jakość stosunków międzyludzkich. Rola uważnego patrzenia i słuchania, skierowanego na wychowanków oraz grupę w procesie integracji, jak również konieczność kontaktowania się nauczyciela z innymi pracownikami, zaangażowanymi w proces integracji w celu zapewnienia przepływu informacji o dzieciach, jak i zachowania ciągłości oddziaływań.

K. innowacyjne- wiążą się z potrzebą tworzenia, poszukiwania i wdrażania do praktyki najlepszych rozwiązań dotyczących procesu wychowawczo-dydaktycznego.

Dyspozycje n-ciela wspomagającego:

1.odpowiedni zasób wiedzy dotyczącej rozwoju, nauczania i wychowania dzieci i młodzieży zdrowej i niepełnosprawnej;
2.odpowiedni zasób umiejętności pełnienia opieki, wychowania i nauczania, w tym także umiejętności specjalnych;
3.pozytywne postawy emocjonalne wobec dzieci i młodzieży;
4.wrażliwość na ich potrzeby rozwojowe oraz chęć ich zaspokajania;
5.przekonanie o wartości integracyjnego wychowania i nauczania dzieci i młodzieży niepełnosprawnej. 

Cechy osobowości n-ciela wspomagającego:

cierpliwość, wytrwałość, pogodne usposobienie, dobra kontrola emocjonalna.

1. Samokształcenie i samodoskonalenie nauczycieli;

Samodoskonalenie – podwyższanie kwalifikacji zarówno formalnych jak i rzeczywistych, niezbędnych do spełniania zadań zawodowych w sytuacji zwiększenia wymagań. To kolejny etap edukacji nauczycielskiej, kontynuacja kształcenia i dokształcania oraz uczestnictwo w procesie kształcenia ustawicznego.

Samokształcenie – prowadzone jest samodzielnie z wykorzystaniem pomocy innych osób i instytucji edukacyjnych w celu uzupełnienia wiedzy lub zdobycia nowych umiejętności, może więc realizować zadania dokształcania i doskonalenia zawodowego.

    Poziom wiedzy i umiejętności nauczycieli musi podlegać ciągłemu udoskonalaniu, gdy życie ludzi ulega znaczącym zmianom i uwarunkowaniom. Nie wystarczą już ukończone dawniej studia, niezbędnym staje się dodatkowe dokształcanie się: poprzez udział w formalnych kursach i studiach, a także samokształcenie oraz samodoskonalenie. O ile jednak wykształcenie formalne często jest wymuszane koniecznością wykazania się posiadanymi kwalifikacjami, o tyle samokształcenie i samodoskonalenie są działaniami podejmowanymi najczęściej dla zaspokojenia własnych potrzeb i zainteresowań. Tak pojęte samokształcenie, realizowane w jak najpełniejszym wymiarze, stwarza szansę rozwoju osobowości człowieka, podnosi jakość życia poprzez wzrost zdolności, sił, znajdowanie nowych środków itp. Im szerszy zakres aktywności jednostki, a jednocześnie duża jej samodzielność i świadomość podejmowanych działań, tym ma większe możliwości twórczego, bogatszego przeżywania i doświadczania zdarzeń, a także działania na rzecz środowiska. Osiągnąwszy wyższy stopień świadomości uczący się dokonuje często przewartościowania postawionych sobie celów i poszukuje dalszego doskonalenia. Samodoskonalenie zawodowe nauczycieli powinno być instrumentem przystosowania się do zmiennych sytuacji, lepszego rozpoznawania potrzeb młodzieży oraz sposobów organizowania samokształcenia i warsztatu swojej pracy. Powinno mieć charakter doraźny i okresowy, wewnątrzszkolny i zewnętrzny. „Powinno pozwolić nauczycielom sprostać dzisiejszym i przyszłym wyzwaniom, podnieść ich kompetencje innowacyjne, a w konsekwencji przyczynić się do podniesienia rangi i prestiżu społecznego i ekonomicznego zawodzie. Samokształcenie i samodoskonalenie pozwala na aktualizowanie, rozszerzanie i pogłębianie edukacji ogólnej, przedmiotowej i pedagogicznej, zaznajomienie z najnowszymi poglądami w nauce, pomocy w działalności innowacyjnej i w samodzielnej pracy badawcze

1. Przyczyny i uwarunkowania procesu wypalenia zawodowego nauczycieli- profilaktyka w tym zakresie.

Mianem „wypalenia” określa się stan, na który składają się trzy elementy.

Pierwszy polega na wyczerpaniu emocjonalnym; objawia się lękiem, napięciem, zniechęceniem, poczuciem krzywdy, winy, depresyjnością, bezsennością, wrażeniem fizycznego zmęczenia oraz objawami psychosomatycznymi, stanowiącymi próbę fizycznej ucieczki od emocjonalnie trudnej sytuacji. Warto pamiętać, że istotny jest brak wglądu w przyczyny takiego stanu rzeczy.

Drugim czynnikiem wypalenia zawodowego jest depersonalizacja, polegająca na traktowaniu innych osób w sposób przedmiotowy w celu uniknięcia nawiązywania z nimi bliższych kontaktów psychicznych, okazywania współczucia, przełamania poczucia powinności, zajmowania się nimi, co w konsekwencji prowadzi do utraty identyfikacji z zawodem i zaniku poczucia sensu wykonywanej pracy^.

Trzeci przejaw omawianego syndromu polega na obniżeniu potrzeby osiągnięć oraz braku satysfakcji z efektów pracy, mimo dużego osobistego wysiłku wkładanego w wykonywane czynności. Doświadczaniu omawianej trudności towarzyszą dwie zasadnicze strategie zachowania: przedłużanie czasu i intensywności pracy pomimo jej małej skuteczności lub systematyczne uchylanie się od obowiązków.

W pracy wychowawczej można wymienić kilkanaście objawów wypalenia zawodowego:

1. wyczerpanie fizyczne- chroniczne zmęczenie bez widocznej przyczyny; widoczna może być utrata wagi i apetytu

2.bezsenność

3.napięcie mięśniowe- różnorodne bóle bez wyraźnej przyczyny

4.migrenowe bóle głowy

5.zmartwienie- zaabsorbowanie pracą i uczniami, branie pracy do domu, co powoduje stopniowe zagarnianie życia

6.niezdolność do podejmowania decyzji- podjęcie najprostszej decyzji wymaga coraz większego wysiłku

7.poczucie winy za wyniki swojej pracy- obwinianie siebie za stresujący charakter pracy

8.zawalenie pracą- niemożność poradzenia sobie z ilością pracy i spokojnego przemyślenia jej jakości

9.utrata entuzjazmu- mechaniczne reagowanie na zadania; często pojawia się nuda, przy czym nudzenie się może być pozorne

10.oskarżania innych za niepowodzenia- niezależnie od tego czy niepowodzenie jest prawdziwe wini się za nie wszystkich- system, uczniów, dyrektora, rodziców...

11.niecierpliwość i wybuchy irytacji

12.utrata zainteresowania- oznaki depersonalizacji: uczniowie są traktowani stereotypowo, często pozytywne uczucia ulegają tłumieniu

13.nie przyswajanie nowych idei- postawa typu ”wszystko już było i okazało się bezsensowne”

14.uzależnienie- przyjmowanie nadmiernych ilości środków uspokajających, alkoholu, nikotyny

15.cynizm

16.inercja- pojawiają się problemy ze zrobieniem czegokolwiek, normalnie niewielki wysiłek okazuje się ponad siły

17.narzucona sobie izolacja normalnie towarzyskie osoby izolują się od współpracowników, mogą mieć problemy w bezpośrednim komunikowaniu się twarzą w twarz

Przyczyny wypalenia zawodowego

Helena Sęk w swojej propozycji ”Wypalenie zawodowe- przyczyny, mechanizmy, zapobieganie” podaje na podstawie przeprowadzonych badań spostrzegane przez nauczycieli trudności i uciążliwości zawodowe, które mogą być przyczyną wypalenia. Do obszarów najbardziej stresogennych należą:

-niskie zarobki, niewspółmierne do wysiłku i wkładu pracy

-niski prestiż społeczny zawodu nauczyciela

-zachowania i cechy uczniów

-programy nauczania i ciągła ich zmiana

-stałe zagrożenie oceną ze strony kontrolujących pracę

-niekorzystne warunki pracy

-braki wyposażenia

-nastawienia rodzicó