2.Platon (427-347 p.n.e.)
Opis poezji z perspektywy jej odbioru i relacji między sztuką a rzeczywistością
Dwa typy poezji:
-Poezja kierowana przez boską moc. Twórczość oparta na natchnieniu (mania, furor poeticus) (Dialogi: Ion, Fajdros) - poeta - narzędziem bogów
-Poezja naśladowcza, nastawiona na odtwarzanie rzeczywistości, opisana w dialogu Państwo
Miejsce poezji naśladowczej wyznacza Platońska nauka o ideach:
byt idealny
rzeczywistość materialna jako byt wtórny, cień, odbicie
(relacja: wzorzec, paradygmat - konkretna realizacja)
naśladowanie w sztuce to obraz (eidōlon), widziadło, które wywołuje iluzję realności, ale odtwarza jedynie to, co przypadkowe i szczegółowe, zredukowane do zmysłowej rzeczywistości (nie „jakie są” rzeczy, a „jak wyglądają”)
„naśladowca nie wie nic godnego uwagi o tym, co naśladuje, naśladownictwo to jest pewna zabawa […] a ci, co się bawią pisaniem tragedii są naśladowcami w najwyższym stopniu” (Platon, Państwo)
Miejsce poezji naśladowczej wyznacza Platońska nauka o ideach:
-byt idealny
-rzeczywistość materialna jako byt wtórny, cień, odbicie (relacja: wzorzec, paradygmat – konkretna realizacja)
-naśladowanie w sztuce to obraz (eidōlon), widziadło, które wywołuje iluzję realności, ale odtwarza jedynie to, co przypadkowe i szczegółowe, zredukowane do zmysłowej rzeczywistości (nie „jakie są” rzeczy, a „jak wyglądają”)
Podział poezji ze względu na sposób wypowiadania się:
czysta narracja samego poety,
opowiadanie przez naśladowanie – jak aktor (mim)
forma mieszana.
3.Arystoteles (384-322 p.n.e.)
Podział sztuk:
twórcze (uzupełniają przyrodę tym, czego nie zdołała zrobić)
odtwórcze/naśladowcze
(Poetyka i retoryka umieszczona w ramach filozofii praktycznej)
O sztuce poetyckiej/ Poetyka (po 336 p.n.e.)
Pytania Arystotelesa dotyczące uniwersalnych zasad kreacji:
Jak dochodzi do powstania utworu?
Jakie są drogi tworzenia?
Czym uwarunkowane jest powstanie działa?
Jakie cechy ma wytwór tego procesu?
Poezja - twórcze, celowe działanie poety wzorującego się na naturze, tworzącego rzeczy, które mogą być i mogą nie być, a których źródło tkwi w wytwarzającym, nie w świecie.
Sztuka jest twórczością pożyteczną i dającą przyjemność
pożytek nie bezpośrednio praktyczny (wzbogacenie duszy, rozwinięcie jej dzielności)
przyjemności estetyczne wynikają z czynności intelektualnych np. z faktu nabywania wiedzy, z rozpoznania czegoś znanego lub z subiektywnego aktu twórczego;
Poezja - metrum i naśladowanie – ale ważniejsze było naśladowanie.
Nie jest poetą jeśli ktoś wierszem ujmuje jakąś rzecz np. historyczną.
26 rozdziałów Poetyki
R.1 – definicja sztuki poetyckiej
R.2-3- odmiany (gatunki) poezji
R.4 - geneza tego typu twórczości
R.5- geneza i ogólne cechy tragedii oraz komedii
R.6-18 – szczegółowe rozważania o tragedii
R.19-22-język poetycki
R.23-24 - epopeja
R.25 – podstawy i zasady krytyki literackiej
R.26 – porównanie tragedii i epopei
I.Przedmiotem tego wykładu będzie sztuka poetycka jako taka, jej gatunki oraz właściwości każdego z nich, sposób, w jaki należy układać fabułę, jeśli utwór poetycki ma być piękny, jego składniki ilościowe i jakościowe, a także wszystkie inne sprawy, które wchodzą w zakres tej dyscypliny badawczej.
Twórczość epicka, tragiczna, a także komediowa i dytyrambiczna oraz w przeważającej mierze auletyka i kitarystyka mają tę cechę wspólną, że są sztukami mimetycznymi (tj. naśladowczymi). Różnią się zaś od siebie z trzech względów: ze względu na odmienne środki, różne przedmioty oraz różny i odmienny sposób naśladowania. […]
II.Wszystkie wymienione wyżej sztuki posługują się w naśladowaniu rytmem, słowem i melodią – wszystkimi tymi środkami razem lub oddzielnie.
III.Skoro ci, którzy naśladują, przedstawiają postacie działające, a te z kolei muszą być szlachetne, albo nikczemne (niemal zawsze bowiem charaktery sprowadzają się do tych dwu rodzajów, gdyż o różnicy naszych charakterów stanowią wady i cnoty), przedstawiają je bądź jako lepsze, bądź jako gorsze, bądź jako takie, jakimi są w rzeczywistości.
IV.Trzecim z kolei elementem, różnicującym omawiane sztuki, jest sposób, w jaki można przedstawiać poszczególne rodzaje przedmiotów. Można przecież za pomocą tych samych środków przedstawić te same przedmioty bądź poprzez opowiadanie — przy czym (1)można opowiadać, jak czyni Homer, wcielając się w inną postać, lub (2)wyłącznie we własnej osobie — bądź też (3) w ten sposób, że wszystkie przedstawione postacie wprowadza się jako bezpośrednio działające.
List do Pizonów Horacego (ok. r. 20 p.n.e.), przez Kwintyliana określony jako Sztuka poetycka
Wielogatunkowość - list poetycki, wykład dydaktyczny, utwór artystyczny (poemat).
[…] będę wykładał, jakie jest powołanie i zadanie poety, skąd się ma brać zasoby, co żywi i kształci poetę, co przystoi, co nie, dokąd prowadzi wiedza i niewiedza.
-poeta między talentem a sztuką;
-treść poprzedza formę;
-poezja ma łączyć pożytek z przyjemnością;
-zmyślenie podporządkowane konsekwencji w przedstawianiu postaci;
-piękno oparte na jasności, artystycznym porządku i całościowości;
-gatunki poetyckie wyróżniane na podstawie tematu i typu metrum (poezja epicka, elegijna, liryczna, jambiczna, komediowa, tragediowa, dramat satyrowy).
Licentia poetica
Malarze i poeci, zawsze tworzą śmiało.
Wiem to, do tej swobody zmierzam i ją daję;
Lecz nie by stwór łagodny pojednał się z dzikim,
wąż zespolił się z ptakiem, z tygrysem baranek.
Rób co chcesz wreszcie, byle prosto i miarowo,
Ut pictura poesis
Jak obraz jest poezja: ów, gdy staniesz bliżej,
bardziej ci się podoba, inny z oddalenia;
ten półmrok lubi, tamten potrzebuje światła,
Horacy, List do Pizonów
Poezja w g Horacego - łączące pożytek (docere) z przyjemnością (delectare) dzieło talentu i sztuki (zdolności i wyćwiczonych umiejętności) komponowane w sposób całościowy i uporządkowany, operujące pięknymi zestawieniami słów zniewalającymi dusze, budującymi wzruszenia (movere), ukazujące zmyślony lecz prawdopodobny i konsekwentnie budowany świat.
Od antyku po oświecenie podział sztuki słowa na: poezję (wierszowaną) i wymowę (prozatorską)
kryterium formalne – metryczne
Coraz mniej istotne kryterium tematyczne.
Wspólne poezji i wymowie jest stosowanie figur i tropów, co spowodowało powstanie wspólnego pojęcia na określenie obu tych sztuk – belles lettres