Andrzej Szyjewski

TEORIA MITU

[konspekt kursu dla studiów dziennych i zaocznych]

Kurs jest przygotowaniem do fenomenologicznej analizy mitu. Omawia główne teorie i metody badawcze, miejsce mitu w systemie kulturowym, relacje do religii i rytuału. Obejmuje strukturę, funkcje i klasyfikację mitów, związki między mitem a bajką i eposem. Celem jest praktyczna analiza wybranych mitów, kosmogonicznych, heroicznych i eschatologicznych w świetle materiału teoretycznego. Zakończeniem i sprawdzianem umiejętności porównawczej pracy nad materiałem mitycznym jest pisemna praca semestralna sprawdzająca opanowanie umiejętności poruszania się w świecie mitu tak pod względem teoretycznym jak i znajomości wątków mitycznych różnych kultur.

1. Istota mitu

Problem zdefiniowania mitu, etymologia, mitologia grecka jako "cmentarzysko mitów". Podejścia do mitu: mit jako narracja, jako świadomość archaiczna i jako sposób myślenia. Mit jako prawda absolutna, problem sakralności i wyróżnienia mitu spośród innych form narracyjnych. Czas mityczny i jego rozumienie. Język mitu - symbolika i zasady kojarzenia symbolicznego. Funkcje mitu w perspektywie jednostki, społeczeństwa i kosmosu.

Literatura: E. Dąbrowski, Religie Wschodu, Poznań 1962, r. 4: Mit a religia; E. Potkowski, Mity, Warszawa 1965; R. Barthes, Mit i znak, Warszawa 1970; G. S. Kirk, Myth; its Meaning and functions in Ancient and Other Cultures, Berkeley 1970; R. Caillois, Żywioł i ład, Warszawa 1973; M. Czerwiński, Magia, mit, fikcja, Warszawa 1975; L. Mróz, Mit i myślenie mityczne, „Etnografia Polska” 1976 nr 20, s. 25-44; J. G. Barbour, Mity, symbole, paradygmaty; studium porównawcze nauk przyrodniczych i religii, Kraków 1984, s. 19-40; A. Dundes [ed.]: Sacred narrative; Readings in the Theory of Myth, Berkeley 1984; E. Nowicka, Słowo wstępne [w:] J. Bierhorst, Czerwony łabędź, Warszawa 1984, s. 39-73; H. Markiewicz, Literatura a mity, „Twórczość” 1987 nr 10, s. 55-70; E. Mieletinski: Poetyka mitu, Warszawa 1981; S. Tokarski, Eliade i Orient, Wrocław 1984; R. Tomicki: hasło "Mit" w: Z. Staszczak [red.], Słownik etnologiczny, terminy ogólne, Warszawa-Poznań 1987; J. Campbell, Potęga mitu, Kraków 1993; A. Cotterell, wstęp do Słownika mitów świata, Łódź 1993, s. 5-12; E. Fromm, Zapomniany język, wstęp do rozumienia snów, baśni, mitów, Warszawa 1994; L. Kołakowski, Obecność mitu, Wrocław 1994; M. Eliade, Aspekty mitu, Warszawa 1998; L. Honko, Problem zdefiniowania mitu, w: Teoria mitu, wybór tekstów, Kraków 1997, s. 3-13; C. Lévi-Strauss, Mity i rozumienie, w: Teoria mitu, wybór tekstów, Kraków 1997, s. 111-126; J. Niżnik, Mit jako kategoria metodologiczna, w: Teoria mitu, wybór tekstów, Kraków 1997, s. 14-26; E. Nowicka, Sporne problemy w badaniach nad mitem, w: Teoria mitu, wybór tekstów, Kraków 1997, s. 27-42; P. Grimal, Mitologia grecka, Warszawa 1998; W. G. Doty, Mythography; the study of myths and rituals, Tuscaloosa 2000; A. Pankalla, Psychologia mitu; Kultury tradycyjne a współczesność, Warszawa 2000; A. Szyjewski, Etnologia religii, Kraków 2001, s. 72-89; D. Leeming, Myth; A biography of belief, Oxford 2002; K. Armstrong, Krótka historia mitu, Kraków 2005;

2. Przegląd klasycznych teorii mitu w religioznawstwie.

Oświeceniowe teorie mitu: G. Vico. Mitologia porównawcza: bracia Grimm, M. Müller i teoria naturalistyczna, A. De Gubernatis, W. Mannhardt, J. Bachofen. Ewolucjonistyczna szkoła antropologiczna: E. Tylor, J. G. Frazer, H. Usener. Dyfuzjonizm i problemy oddzielenia mitu od religii. Dyfuzje idei mitycznych w ujęciu L. Froebeniusa. Mity jako wyobrażenia zbiorowe we francuskiej szkole socjologicznej. B. Malinowski i funkcje mitu, funkcjonalizm E. E. Evans-Pritcharda. Ujęcia psychoanalityczne, klasyczne, postfreudowskie (G. Róheim, O. Rank) i postjungowskie (K. Kerenyi, J. Campbell, E. Neumann).

Literatura: G. F. Creuzer, Symbolik und Mythologie der alten Volker, Leipzig-Darmstadt 1836-1843; A. de Gubernatis, Zoological Mythology, London 1872; M. Müller, Religia jako przedmiot umiejętności porównawczej, Kraków 1873; E. Tylor, Cywilizacja pierwotna,t. 1-2, Warszawa 1896-1898; E. B. Tylor, Antropologia, Warszawa 1904; J. Grimm, Deutsche Mythologie, Göttingen 1935; C. G. Jung, K. Kerenyi, Introduction into Science of Mythology, Princeton 1963; G. Vico, Nauka nowa, Warszawa 1966; G. Cocciara, Dzieje folklorystyki w Europie, Warszawa 1971; G. Róheim, The Panic of the Gods and other essays, New York 1972; E. Neumann, The Origins and History of Consciousness, Princeton 1973; E. Kuźma, Kategoria mitu w badaniach literackich, „Pamiętnik Literacki” 1986, z. 4, s. 55-73; H. Podbielski, Nowsze teorie mitu [w:] Z zagadnień literatury greckiej, red. I. Pliszczyńska, Lublin 1987, s. 7-42; I. Strenski, Four Theories of Myth in Twentieth-Century History: Cassirer, Eliade, Lévi-Strauss and Malinowski, Iowa 1987; T. Banaszczyk, Studia o przedstawieniach zbiorowych czasu i przestrzeni w durkheimowskiej szkole socjologicznej, Wrocław 1989; J. Campbell, Transformations of Myth Through Time, New York 1990; E. Durkheim, Elementarne formy życia religijnego, Warszawa 1990, s. 65-79; B. Malinowski, Mit w psychice człowieka pierwotnego, Dzieła t. 7, Warszawa 1990, s. 296-351; J. Campbell, Myths to Live By, London 1991; G. Róheim, Fire in the Dragon and other Psychoanalytic Essays on Folklore, Princeton 1992; K. Kerenyi, Hermes przewodnik dusz, mitologem źródła życia mężczyzny, Warszawa 1993; J. T. Maciuszko, Mit - mitologia - mitografia; Elementy wiedzy o micie (cz. I), „Rocznik Teologiczny ChAT”, 1993 t. 35, z. 1; cz. II: „Rocznik Teologiczny ChAT”, 1995 t. 37, z. 2, s. 5-32; J. Campbell, Kwestia bogów, Warszawa 1994; J. Fiske, Myths and Myth Makers, London 1996; J. Campbell, Bohater o tysiącu twarzy, Poznań 1997; K. Kerenyi, Czym jest mitologia, w: Teoria mitu, wybór tekstów, Kraków 1997, s. 61-74; C. G. Jung, Symbole przemiany; analiza preludium do schizofrenii, Warszawa 1998; K. Kerenyi, Mitologia Greków, Warszawa 2002; J. Campbell, Mityczny obraz, Warszawa 2004; K. Kerenyi, Eleusis; archetypowy obraz matki i córki, Kraków 2004;

3. Mit a rytuał

Rytualistyczna teoria mitu: W. Mannhardt, W. Robertson Smith. R. Graves i jego odrytualna interpretacja mitologii greckiej. M. Hocart i mit świętego króla. Kozioł ofiarny i teoria dramatu rytualnego R. Girarda. Szkoła mitu i rytuału: wzorzec mityczno-rytualny na Bliskim Wschodzie (S. Hooke) i u Indoeuropejczyków (G. Widengren). C. Kluckhohn i symboliczna interpretacja kompleksu mityczno-rytualnego. W. E. H. Stanner i australijska lekcja relacji mit-rytuał na przykładzie mitu Tęczowego Węża. Eliade o micie i rytuale. Mit a rytuał w ujęciu teorii performatywów.

Literatura: A.Van Gennep, Rites de passage, Paris 1909; A. M. Hocart, The Life-Giving Myth and Other Essays, London 1956; R. Graves, Herkules z mojej załogi, Warszawa 1962, „Posłowie autora”, s. 454-469; W. E. H. Stanner, On Aboriginal Religion, Sydney 1966; E. O. James, Starożytni bogowie, Warszawa 1970; G. S. Kirk, Myth; its Meaning and Functions in Ancient and Other Cultures, Berkeley 1970; G. Widengren, The Pattern of Myth and Ritual in Ancient Civilisations, [w:] The Myth of the State, Scripta Instituti Donneriani Aboensis nr. 6, Abo 1972; R. Graves, Mity greckie, Warszawa 1993; W. Burkert, Homo Neccans, the Anthropology of Ancient Greek Sacrificial Ritual and Myth, Berkeley 1983; R. Girard, Kozioł ofiarny, Łódź 1987; W. E. Otto, Teofania, duch religii starogreckiej, „Poezja” 1988 nr 12; R. Girard, Dawna droga, którą kroczyli ludzie niegodziwi, Warszawa 1992; R. Girard, Sacrum i przemoc 1-2, Poznań 1993-94; M. Eliade, Sacrum, mit, historia, Warszawa 1994; M. Eliade, Mity, sny, tajemnice, Warszawa 1994; S. Hyman, Rytualne spojrzenie na mit i mityczność, w: Teoria mitu, wybór tekstów, Kraków 1997, s. 75-88; C. Kluckhohn, Ogólna teoria mitu i rytuału, w: Teoria mitu, wybór tekstów, Kraków 1997, s. 89-110; M. Eliade, Mit wiecznego powrotu, Warszawa 1998; J. L. Weston, Graal; od starożytnego obrzędu do romansu średniowiecznego, Wrocław 1998; R. Graves, Biała Bogini, Warszawa 2000;

4. Struktura mitu.

Zasada trzech funkcji u G. Dumézila. Lévi-Straussowska zasada opozycji binarnych i problem mediacji w micie. Mechanizm transformacji w mitach. Mit o Asdiwalu. Mythologiques jako amerykańska wariacja relacji natura-kultura. E. Leach i jego interpretacja Księgi Rodzaju. Propp i formalna analiza bajki magicznej. Strukturalizm R. Barthesa. A. Greimasa gramatyka narracyjna i głębokie struktury: plan treści, plan wyrażania. Analiza indoeuropejskich mitów waloryzacji władcy (intronizacja Prithu, obalenie Bresa, powstanie Kvasira). Językowy obraz świata (J. Bartmiński), pierwotny i wtórne systemy modelujące w semiotyce tartuskiej (J. Łotman, E. Meletinski, B. Uspienski, W. Iwanow, W. N. Toporow),

Literatura: E. Leach [ed.] The Structural Study of Myth and Totemism, London 1957; В. В. Иванов, В. Н. Топоров, Славянские языковые моделириющие семиотические системы, Москва 1965; C. Lévi-Strauss, Struktura mitów, w: Antropologia strukturalna, Warszawa 1970; E. Leach, Lévi-Strauss, Warszawa 1973; H. Weinrich, Struktury narracyjne mitu, „Pamiętnik Literacki” 1973, z. 1, s. 311-324; В. В. Иванов, В. Н. Топоров, Исследования в области славянских древности, Москва 1974; W. Propp, Morfologia bajki, Warszawa 1976; C. Bremont, Kombinacje syntaktyczne między funkcjami a sekwencjami narracyjnymi, „Pamiętnik Literacki”, 1978, s. 285-291; R. Scholes, Structuralism in Literature; an introduction, New Haven 1978; C. Lévi-Strauss, The Origin of Table Manners, Introduction to a Science of Mythology 1II, New York 1979; K. Rosner, Semiotyka strukturalna w badanaich nad literaturą; jej osiągnięcia, perspektywy, ograniczenia, Kraków 1981; C. Lévi-Strauss, The Naked Man; Introduction to a Science of Mythology 1V, New York 1981; A. J. Greimas, Of Gods and Men; studies in Lithuanian Mythology, Bloomington 1982; C. Lévi-Strauss, Drogi masek, Łódź 1985; Ж. Дюмезиль, Верховные боги индоеврпейцев, Москва 1986; T. Hawkes, Strukturalizm i semiotyka, Warszawa 1988; A. J. Greimas, Gramatyka narracyjna i analiza typów mowy, w: E. Leach, A. J. Greimas, Rytuał i narracja, Warszawa 1989; J. J. Liszka, The Semiotic of Myth; a critical study of the symbol, Bloomington 1989; C. Lévi-Strauss: The Raw and the Cooked, Introduction to a Science of Mythology 1, Harmonsworth 1992 (fragmenty w: Z. Sokolewicz [red.] Etnologia, wybór tekstów, Warszawa 1969, s. 232-264 oraz w: Teoria mitu, wybór tekstów, Kraków 1997, s. 201-228); C. Lévi-Strauss, Wierzenia, mity, rytuały w: Spojrzenie z oddali, Warszawa 1993; C. Lévi-Strauss, Opowieść o rysiu, Łódź 1994; G. Dumézil, D. Eribon, Na tropie Indoeuropejczyków; mity i epopeje, Warszawa 1996; J. Bartmiński, S. Niebrzegowska [red.], Słownik stereotypów i symboli ludowych, t. 1, cz I-II, Lublin 1996-1998; E. Leach, Genezis jako mit, w: Teoria mitu, wybór tekstów, Kraków 1997, s. 229-238; A. Grzegorczyk, M. Loba [red.], Idąc za Greimasem, Poznań 1998; E. Leach, D. Alan Aycock, Siostra Mojżesza; strukturalistyczne interpretacje mitu biblijnego, Poznań 1998; B. Uspienski, Historia i semiotyka, Gdańsk 1998; W. Propp, Nie tylko bajka, Warszawa 2000; C. Lévi-Strauss, Mitologia i obrzęd [w:] Antropologia strukturalna II, Warszawa 2001; B. Uspienski, Religia i semiotyka, Gdańsk 2001; W. Propp, Historyczne korzenie bajki magicznej, Warszawa 2003;

5. Symbol w micie.

Symbol w semiotyce: dwa sposoby traktowania symboli. Neurologia symbolizacji. Archetypy w ujęciu Junga, Wheelwrighta i Eliadego. Teoria mitu w ujęciu E. Cassirera i jej rozwinięcie u S. Langer i J. Niżnika. Symbolologia Gilberta Duranda. Teoria symboliczna kultury i religii szkoły z Manchester: V. Turnera i C. Geertza w analizie rytuału. Obwiacja symboliczna w teorii R. Wagnera. Hermeneutyka Ricoeura jako symboliczna analiza mitu: mit jako rozwinięty symbol. Hermeneutyka symboli zła w mitach. Symbol a metafora i metonimia. Koncepcja metamorfozy w ujęciu szkoły poznańskiej.

Literatura: H. Buczyńska, Cassirer o myśleniu mitycznym, Euhemer 1961/5, s. 25-35; H. Buczyńska, Cassirer, Warszawa 1963; C. G. Jung, Man and his Symbols, London 1964; V. Turner, The Forest of Symbols, aspects of Ndembu Ritual, Ithaca 1967; A. Fiałkowski, Paul Ricoeur i hermeneutyka mitów, „Znak” 1968, nr. 20, s. 1280-1294; P. Ricoeur, Funkcja symboliczna mitu, Znak 1968, nr 20, s. 1253-1263; V. Turner, The Ritual Process, Structure and Anti-Structure, Chicago 1969; E. Cassirer, Esej o człowieku, wstęp do filozofii kultury, Warszawa 1971; J. Niżnik, Wokół formalno-strukturalnej koncepcji mitu; E. Cassirer i C. Lévi-Strauss, „Człowiek i światopogląd” 1972 nr 5, s. 112-125; S. Langer, Nowy sens filozofii, rozważania o symbolach myśli, obrzędu i sztuki, Warszawa 1976; R. Wagner, Lethal speech, Daribi Myth as Symbolic Obviation, Ithaca 1978; J. Niżnik, Symbole a adaptacja kulturowa, Warszawa 1985; P. Ricoeur, Egzystencja i hermeneutyka, rozprawy o metodzie, Warszawa 1985; G. Durand, Wyobraźnia symboliczna, Warszawa 1986; P. Ricoeur, Symbolika zła, Warszawa 1986; T. Kostyrko [red.], Symbol i poznanie; w poszukiwaniu koncepcji integrującej, Warszawa 1987; J. Sójka, O koncepcji form symbolicznych Ernsta Cassirera, Warszawa 1988; K. Stępnik, Filozofia metafory, Lublin 1988; M. Głowiński [red.] Symbole i symbolika, Warszawa 1990; H. Peyre, Co to jest symbolizm, Warszawa 1990; J. Kordys, Mózg i znaki, Warszawa 1991; A. Szyjewski, Symbolika kruka, między mitem i rzeczywistością, Kraków 1991; C. Geertz, Religia jako system kulturowy, w: Racjonalność i styl myślenia, Warszawa 1992; A. Grzegorczyk, Niekartezjańskie współrzędne w dzisiejszej humanistyce, Poznań 1992; C. G. Jung, Archetypy i symbole, pisma wybrane, Warszawa 1993; M. Lurker, Przesłanie symboli w mitach, kulturach i religiach, Kraków 1994; A. Wierciński, Magia i religia, szkice z antropologii religii, Kraków 1994; E. Cassirer, Symbol i język, Poznań 1995; M. Bal-Nowak, Mit jako forma symboliczna w ujęciu Ernsta E. Cassirera, Kraków 1996; B. Myerhoff, Pejotlowe łowy; sakralna podróż Indian Huiczoli, Kraków 1997; M. Eliade, Mit wiecznego powrotu, Warszawa 1998; M. Eliade, Obrazy i symbole, Warszawa 1998; P. Grzonka, Oko zaświatów; struktury symboliczne mitologii infernalnych, Kraków 1998; C. G. Jung, Symbole przemiany, analiza preludium do schizofrenii, Warszawa 1998; A. P. Kowalski, Symbol w kulturze archaicznej, Poznań 1999; J. Kmita [red.], Czy metamorfoza magiczna rekompensuje brak symbolu?, Poznań 2001; A. Dobosz, Tożsamość metamorficzna a komunikacja językowa, Poznań 2002; Potęga świata wyobrażeń czyli archetypologia według Gilberta Duranda, K. Falicka, [red.], Lublin 2002;

6. Mit kosmogoniczny.

Wzorcowy charakter mitu kosmogonicznego. Stan prekosmogoniczny (pierwotny chaos) jako antyopis i stopniowe przeistaczanie w kosmos. Symbole kosmogoniczne: Jajo Kosmogoniczne, Praczłowiek, Prawzgórze, Arka. Kreacja jako akt mocy, teoria Logosu. Rozwinięcie czasoprzestrzeni jako struktryzacja. Sposoby tworzenia ładu kosmicznego. Katastrofy kosmiczne jako wyraz zagrożenia chaosem. Wzajemna zależność między kosmogonią i eschatologią.

Literatura: E. O'Bryan, The Dine; Origin Myths of the Navaho Indians, Washington 1956; A. F. Łossew, Chaos antyczny, Meander, 1957, t. 12, s. 283-293; K. Bölle, The Freedom of Man in Myth, Nashville 1968; W. Toporow, Wokół rekonstrukcji mitu o jaju kosmicznym, w: Semiotyka kultury, Warszawa 1977; H. Podbielski, Mit kosmogoniczny w "Teogonii" Hezjoda, Lublin 1978; G. Auzon, Na początku Bóg stworzył świat; historia a wiara, Warszawa 1990; М. Евзлин, Космогония и ритуал, Москва 1993; M. i P. Deribéré, Światowa historia potopu, Warszawa 1995; J. Bromski, Enuma Elisz czyli opowieść babilońska o powstaniu świata, Wrocław 1998; M. Eliade, Mit wiecznego powrotu, Warszawa 1998; D. & M. Adams Leeming, Mity o stworzeniu świata i ludzi; przegląd encyklopedyczny Poznań 1999; J. Jurewicz, Kosmogonia Rygwedy, myśl i metafora, Warszawa 2001; A. Kowalik, Kosmologia dawnych Słowian; prolegomena do teologii politycznej dawnych Słowian, Kraków 2004;

7. Bohater mitu: demiurg, heros kulturowy, trickster.

Heros w micie greckim. Zoomorfizm herosów-kulturowych - transformerów: Kruk, Kojot, Modliszka, Zając, Pająk. Mediacyjny charakter herosa: uspołecznianie sił przyrody. Postać trickstera i jego dwoisty charakter, oraz moc transformacyjna. Przykłady herosów: Maui, Ananse, Fuxi. Gilgamesz, Herakles, Cuchulainn, Väinämöinën, Wikdjunkaga.

Literatura: G. Dumézil, Loki, Paris 1948; S. Czarnowski, Kult bohaterów i jego społeczne podłoże, święty Patryk - bohater narodowy Irlandii Dzieła t.4, Warszawa 1956; P. Radin, The Trickster, A Study in American Indian Mythology, London 1956; J. Litwinek, Rodowód bohatera powieści brukowej, „Literatura Ludowa” 1973, z. 6; H. Raglan, Bohater tradycyjny, „Pamiętnik Literacki” 1973, z. 1, s. 253-268; E. E. Clark, Legendy Indian Kanadyjskich, Warszawa 1982; P. Sadowski, Hamlet mityczny, Kraków 1991; J. Campbell, Bohater o tysiącu twarzy, Poznań 1993; M. Heaney, Za dziewiątą falą; księga legend irlandzkich, Kraków 1996; wstęp do Bogowie, demony, herosi; leksykon, Z. Pasek [red.] Kraków 1996. A. Wieczorkiewicz, Wędrowcy fikcyjnych światów, pielgrzym, rycerz i włóczęga, Gdańsk 1996; M. Zowczak, Mit bohaterski jako opowieść o granicach ludzkich możliwości, w: Teoria mitu, wybór tekstów, Kraków 1997, s. 378-402; K. Kerenyi, Mitologia Greków, Warszawa 2002;

8. Mit a bajka i epos.

Folklorystyczna teoria mitu jako gatunku literackiego (A. Aarne, S. Thompson, W. Bascom, A. Dundes). Odmityczne pochodzenie bajki magicznej. Różnice między bajką i mitem: czas, bohater, konwencjonalizacja, wiarygodność. Bajka a mit w ujęciu W. Proppa. J. R. R. Tolkien i jego mitologia Anglii i rozumienie bajki. Legenda, podanie. Kształtowanie eposu jako systemu mitycznego, problemy historyzacji mitu. Przykłady eposów: cykl Kruka, mity o Gilgameszu, opowieści o Nartach.

Literatura: W. J. Propp, Русский героический эпос, Leningrad 1955; Э. Мелетинский, Герой волшебной сказки, Moskwa 1958; Э. Мелетинский, Сказание о Вороне у народов крайнего Севера, Вестник истории мировой культуры 1959 nr 1, s. 86-102; Б. М. Жирмунский, Сказание об Алпамыше и богатырская сказка, Moskwa 1960; D. von der Leyen, Mit i baśń, „Pamiętnik Literacki” 1973, z. 1, s. 293-309; M. Lüthi, Style gatunkowe, „Pamiętnik Literacki” 1973, z. 1, s. 283-292; W. E. Gusiew, Estetyka folkloru, Wrocław 1974; W. Propp, Morfologia bajki, Warszawa 1976; Eposy Czarnej Afryki, Warszawa 1977; S. Thompson, The Folktale, Berkeley 1977; Kalevala, Warszawa 1980; W. J. Propp, Transformacja bajek magicznych, w: Od formalizmu do strukturalizmu, antologia prac badaczy radzieckich, Kraków 1980; R. Stiller, Gilgamesz, epos starożytnego Dwurzecza..., Warszawa 1982; B. Bettelheim, Cudowne i pożyteczne, o znaczeniach i wartościach baśni, t. 1-2, Warszawa 1985; E. Kosowska, Legenda; kanon i transformacje; Św. Jerzy w polskiej kulturze ludowej, Wrocław 1985; K. Simiczijew, Pieśń hajducka Słowian południowych, Wrocław 1985; Kobłandy Batyr, Warszawa 1987; E. A. Woźniak, Podanie i legenda, z badań nad rosyjską prozą ludową, Lublin 1988; E. Fromm, Zapomniany język, klucz do rozumienia snów, baśni i mitów, Warszawa 1994; C. G. Jung, Fenomenologia ducha w baśniach, w: Archetypy i symbole, Warszawa 1994; Nimfy, herosi, antagoniści; epos ludowy Bułgarów, red. H. Czajka, Katowice 1994; J. R. R.Tolkien, Drzewo i liść, Poznań 1994; B. Bednarek, Epos europejski, Wrocław 2001;

9. Mity eschatonu.

Eschatologia jako odwrócenie kosmogonii, brak eschatologii w kulturach archaicznych. Cykliczność wegetacyjna jako praźródło eschatologii. Odejście herosa kulturowego i obietnica powrotu. Potencjalny charakter zaswiatów (alczeringa, celtyckie sidh). Mesjasz i przemiana świata. Kosmiczna pożoga: Ragnarökk.

Literatura: E. Meletinski, Poetyka mitu, Warszawa 1981; Edda poetycka, Wrocław 1986; A. Tokarczyk, Czterech Jeźdźców Apokalipsy, Warszawa 1988; M. Eliade, Sacrum, mit, historia, Warszawa 1994; A. Szyjewski, Eschatologia a pojęcie czasu w kulturach tradycyjnych, Studia Religiologica, z. 28, s. 9-27; M. Eliade, Aspekty mitu, Warszawa 1998, s. 59-78; N. Cohn, Cosmos, Chaos & the World to Come; the ancient roots of Apocalyptic Faith, New haven-London 1999; W. Pawluczuk, Wierszalin, reportaż o końcu świata; trzydzieści lat później, Bydgoszcz 1999;

10. Współczesność mitu

Stosunek religii uniwersalistycznych do mitologii: chrześcijaństwo - proces historyzacji mitu versus mityzacja historii (spór o postać Jezusa); ruch demitologizacji (R. Bultmann); buddyzm - wyzwolenie od mitu i oparcie na psychologii; mistyka oparta na gnozie jako przeciwieństwie mitu; L. Kołakowskiego obecność mitu - elementy mityczne we współczesnej interpretacji świata; Tęsknota za mitem i jej wyrazyw sztukach mimetycznych: kino, literatura (fantasy), mitologizacja polityki itp. R. Barthes i struktura współczesnego mitu (citroen, strip-tease, polityka); Mit a stereotyp; Mit w nauce.

Literatura: R. Barthes, Mit i znak, Warszawa 1970; F. V. Manning, Biblia - dogmat, mit czy tajemnica?, Warszawa 1973; M. Golka, Atrakcyjność mitu, „Kultura współczesna” 1976 nr 1-2; I. Pańkow, Mity w działaniach politycznych, „Studia Nauk Politycznych” 1982, nr 5-6; R. Stivers, Evil in Modern Myth and Ritual, Athens 1982; B. Szacka, Mit a rzeczywistość społeczeństw nowoczesnych, [w:] O społeczeństwie i teorii społecznej, red. E. Mokrzycki, M. Fierska, J. Szacki, Warszawa 1987; S. Filipowicz, Mit i spektakl władzy, Warszawa 1988; T. Biernat, Mit polityczny, Warszawa 1989; S. Cieniawa, Mit raju i raj mitu, Poznań 1993; W kręgu mitów i stereotypów, red. K. Borowczyk i P. Pawełczyk, Poznań-Toruń 1993; B. Baczko, Wyobrażenia zbiorowe, Warszawa 1994; J. Campbell, Kwestia bogów, Warszawa 1994; J. Campbell, Potęga mitu, Kraków 1994; Mitologie popularne, szkice z antropologii współczesności, red. D. Czai, Kraków 1994; P. de Rosa, Mitologia chrześcijaństwa, kryzys wiary chrześcijańskiej, Kraków 1994; Nomos, kwartalnik religioznawczy 1995/96 nr 12/13: Mit i Ewangelia; U. Eco, Superman we współczesnej literaturze popularnej, Warszawa 1996; R. May, Błaganie o mit, Poznań 1997; Mity, historia i struktura mistyfikacji, red. Z. Drozdowicz, Poznań 1997; В. Полосин, Миф, религия, государство; исследование политической мифологии, Москва 1999; R. Barthes, Mitologie, Warszawa 2000;

Literatura obowiązkowa:

- Teoria mitu; wybór tekstów, red. A. Szyjewski, Kraków 1997;

- M. Eliade, Aspekty mitu, Warszawa 1998;

- E. Dąbrowski, Religie Wschodu, Poznań 1962, r. 4: Mit a religia;

- E. Nowicka, Słowo wstępne [w:] J. Bierhorst, Czerwony łabędź; mity i opowiadania Indian amerykańskich, Warszawa 1984, s. 39-73.

- J. Campbell, Kwestia bogów, Warszawa 1994.

- R. Girard, Kozioł ofiarny, Łódź 1987, s. 5-69 + posłowie, s. 310-326;

- A. J. Greimas, Gramatyka narracyjna i analiza typów mowy, [w:] E. Leach, A. J. Greimas, Rytuał i narracja, Warszawa 1989, s. 99-167;

- P. Grzonka, Oko zaświatów; struktury symboliczne mitologii infernalnych, Kraków 1998, s. 17-90;

- P. Wheelwright, Symbol archetypowy, [w:] Symbole i symbolika, M. Głowiński [red.], Warszawa 1990, s. 265-311.

- B. Bednarek, Epos europejski, rozdział „Varia”, Wrocław 2001, s. 370-398;

- E. Meletinski, Poetyka mitu, Warszawa 1981, rozdz. Kosmiczne cykle i mity eschatologiczne, s. 276-279 lub A. Szyjewski, Eschatologia a pojęcie czasu w kulturach tradycyjnych, Studia Religiologica, z. 28, s. 9-27.

Przykładowe ogólne tematy do prac pisemnych:

- Mity lunarne - mity solarne - mity astralne - niebo w mitach - mity potopu - eliksir/napój nieśmiertelności - powstanie człowieka - idea śmierci i nieśmiertelności - rola podróży w micie - zstąpienie do piekieł - ogień i jego funkcje - krew i jej symbolika - umierający i zmartwychwstający bóg - seks w micie - symbolika wody w mitach - motyw bliźniąt w mitologii - inicjacja i mity

- motyw przemian/zmiennokształtności - kazirodztwo i jego efekty - kowal w mitologii - czarownicy i magia - bunt przeciw bogom/losowi - zbawienie - kobieta w micie - motyw kulawości - cudowny miecz/broń - potwory mityczne - wąż w mitach - wilk w mitologii - mity niedźwiedzia - byk/bydło w micie - ptaki w mitach - pochodzenie roślin jadalnych - motyw drzewa kosmicznego w mitach

Przykładowe szczegółowe tytuły prac pisemnych

- Symbolika ognia w micie o Prometeuszu - analiza strukturalna - Psychoanaliza mitu wolnej woli czowieka - Mit Boba Marleya ambasadora rastafarianizmu - Labirynt - pieczęć mitu - Tybetańska mandala a symbolika labiryntu - Mit kosmogoniczny Słowian a przemoc pierwotna w koncepcji Rene Girarda

- Interpretacja Gwiezdnych wojen w oparciu o koncepcje C. G. Junga - Wieczny Babilon - symbol miasta w mitach - Motyw zabicia smoka w świetle teorii archetypów; - Historia Pawlika Morozowa - analiza strukturalna mitu komunistycznego; - Mit krwi i rasy w nazizmie; -

Ważniejsze informatory, słowniki, zbiory mitów.

! Podręczniki podstawowe:

E. Meletinski, Poetyka mitu, Warszawa 1980;

M. Eliade, Aspekty mitu, Warszawa 1998;

Teoria mitu; wybór tekstów, red. A. Szyjewski, Kraków 1997;

W. G. Doty, Mythography; The Study of Myths and Rituals, Tuscaloosa 2000;

A. Dundes [ed.]: Sacred narrative; Readings in the Theory of Myth, Berkeley 1984;

I Słowniki.

- Мифы народов мира, t. I-II, red. A.Tokariew, Moskwa 1987;

- Funk and Wagnall's Standard Dictionary of Folk-lore, Mythology and Legends, t. I-II, ed. M. Leach, New York 1949-1950;

- A.Cotterell, Słownik mitów świata, Łódź 1993; Katowice 1997 (2);

- A. Cotterell, Ilustrowana encyklopedia mitów i legend świata, Warszawa 1996;

- S. Gordon, Popularna Encyklopedia Mitów i Legend, Warszawa 1998;

- Słownik stereotypów i symboli ludowych, red. W. Bartmiński i S. Niebrzegowska, T I, cz. 1-2, Lublin 1997-1998;

- D. & M. Adams Leeming, Mity o stworzeniu świata i człowieka; przegląd encyklopedyczny Poznań 1999;

- J. Black, A. Green, Słownik mitologii Mezopotamii; bogowie, demony, symbole, Katowice 1998;

- S. & P. Botheroyd, Słownik mitologii celtyckiej, Katowice 1998;

- Bogowie, demony, herosi; leksykon; red. Z. Pasek, Kraków 1996;

- M. Cirlot, Słownik symboli,

- J. C. Cooper, Zwierzęta symboliczne i mityczne, Poznań 1998, seria: Mity i legendy świata;

- P. Grimal, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 1987;

- A. M. Kempiński, Encyklopedia mitologii ludów indoeuropejskich, Warszawa 2001;

- A. M. kempiński, Ilustrowany leksykon mitologii wikingów, Poznań 2003;

- J. Knappert, Mitologia Indii, Poznań 1996, seria: Mity i legendy świata;

- I. Knappert, Mitologia Pacyfiku, Poznań 2000, seria: Mity i legendy świata;

- W. Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 1989;

- W. Kopaliński, Słownik symboli, Warszawa 1990;

- P. Kowalski, Leksykon znaki świata; omen, przesąd, znaczenie, Warszawa 1998;

- M. Leach, Uniwersalny leksykon bóstw, Poznań 1998;

- D. A. Leeming, M. A. Leeming, Mity o stworzeniu świata i ludzi; przegląd encykopedyczny, Poznań 1999;

- Leksykon zaświaty i krainy mityczne, red. M. Sacha-Piekło, Kraków 1999;

- M. Lurker, Bogowie i symbole starożytnych Egipcjan, Warszawa 1995;

- Słownik mitologii hinduskiej, pod red. A. Ługowskiego, Warszawa 1994;

- J. i C. Matthews, Mitologia WyspBrytyjskich, Poznań 1997, seria: Mity i legendy świata;

- K. McLeish, Leksykon mitów i legend świata, Warszawa 2001;

- Mudrooroo, Mitologia Aborygenów, Poznań 1997, seria: Mity i legendy świata;

- S. Piłaszewicz, Słownik mitologii i religii Czarnej Afryki, Warszawa 1996;

- J. Strzelczyk, Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian, Poznań 1998, seria: Mity i legendy świata;

- D. Walters, Mitologia Chin, Poznań 1996, seria: Mity i legendy świata;

II Zbiory mitów:

The Mythology of All Races, t. 1-13, autorzy m.in. L. H. Gray, G. F. Moor, R. B. Dixon, Boston 1916-1938.

1. Seria Wydawnictwa Artystycznego i Filmowego "Mitologie świata":

(* - szczególnie warte uwagi ze względów teoretycznych)

- M. Popko, Mitologia hetyckiej Anatolii; *

- J. Lipińska, M. Marciniak, Mitologia starożytnego Egiptu;

- M. Pietrzykowski, Mitologia starożytnej Grecji;

- A. Krawczuk, Mitologia starożytnej Italii;

- J. Gąssowski, Mitologia Celtów; *

- S. Piekarczyk, Mitologia germańska; *

- J. Tubielewicz, Mitologia Japonii;

- K. Łyczkowska, K. Szarzyńska, Mitologia Mezopotamii;

- M. J. Künstler, Mitologia chińska;

- M. Jakimowicz-Shah, A. Jakimowicz, Mitologia indyjska;

- A. Gieysztor, Mitologia Słowian; *

- Z. Sokolewicz, Mitologia Afryki;

- M. Frankowska, Mitologia Azteków;

- H. Ogarek-Czoj, Mitologia Korei;

- R. Piwiński, Mitologia Arabów;

- M. Składankowa, Mitologia Iranu;

- M. M. Kośko, Mitologia ludów Syberii;

- J. Suchocki, Mitologia bałtyjska; *

2. Tzw. "czarna seria" Iskier (b. nierówna i popularna).

3. Seria Сказки и мифы народов Востока; Главная редакция восточной литературы wydawnictwa Nauka (Moskwa).

4. Różne

- Baśnie i legendy Wysp Brytyjskich, Warszawa 1985;

- J. Bierhorst, Czerwony łabędź, mity i opowiadania Indian amerykańskich, Warszawa 1984;

- E. E. Clark, Legendy Indian kanadyjskich, Warszawa 1982;

- P. Colum, Legendy hawajskie, Warszawa 1977;

- Z. Drapella, Mity i legendy morskie, Gdańsk 1978;

- W. Erman, E.Tiomkin, Mity starożytnych Indii, Bydgoszcz 1987;

- P. Grimal, Mitologia grecka, Warszawa 1998;

- A. Fuja, Opowieści ludu Joruba, Warszawa 1984;

- A. L. Godlewski, Drogi Synów Słońca, Wrocław 1963;

- R. Graves, Mity greckie, Warszawa 1968;

- R. Graves, R. Patai, Mity hebrajskie, Księga Rodzaju, Warszawa 1993;

- M. Grant, Mity rzymskie, Warszawa 1993;

- M. Haavio, Mitologia fińska, Warszawa 1979;

- M. Heaney, Za dziewiątą falą; księga legend irlandzkich, Kraków 1996;

- K. Kerenyi, Mitologia Greków, Warszawa 2002;

- W. Kotański, Dziedzictwo japońskich bogów; uranokracja, Wrocław 1995;

- Z. Kubiak, Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1998;

- C. Levi-Strauss, Opowieść o rysiu, Łódź 1994;

- M. Łabęcka-Koecherowa, Mitologia ludów tureckich (Syberia południowa), Warszawa 1998;

- J. Machowski, Ognista kula, legendy, baśnie i bajki eskimoskie, Warszawa 1970;

- R. Maciszewski, Mity skandynawskie, Warszawa 1998;

- T. Margul, Mity z pięciu części świata, Warszawa 1966;

- P. Roine, Baśnie fińskie, Warszawa 1982;

- H. Romańska, Raireva, mity, legendy i podania polinezyjskie, Wrocław 1972;

- M. Sepetçoglu, Synowie Bozkurta, tureckie legendy i mity, Warszawa 1977;

- A. Szrejter, Mitologia germańska; opowieści o bogach mroźnej północy, Warszawa 1997;

- J. Tulisow, Legendy ludów Mandżurii, I-II, Warszawa 1997-98;

Układ lektur na ćwiczenia do kursu „Teoria mitu”

1. studia dzienne:

• A. Greimas, O bogach i ludziach, [w;] Teoria mitu; wybór tekstów , s. 43-60;

• J. Campbell, Kwestia bogów, Warszawa 1994;

• E. Dąbrowski, Religie Wschodu, Poznań 1962, r. 4: Mit a religia;

• K. Kerenyi, Czym jest mitologia, [w;] Teoria mitu; wybór tekstów , s. 61-74;

• R. Girard, Kozioł ofiarny, Łódź 1987, s. 5-69 + posłowie, s. 310-326;

• C. Lévi-Strauss, Opowieść o Asdiwalu, [w;] Teoria mitu; wybór tekstów , s. 161-200;

lub w Antropologa strukturalna II, Warszawa 2001, s. 161-216;

• A. J. Greimas, Gramatyka narracyjna i analiza typów mowy, [w:] E. Leach, A. J. Greimas, Rytuał i narracja, Warszawa 1989, s. 99-167;

• R. Wagner, Teoria obwiacji symbolicznej, [w;] Teoria mitu; wybór tekstów , s. 239-262;

• P. Wheelwright, Symbol archetypowy, [w:] Symbole i symbolika, M. Głowiński [red.], Warszawa 1990, s. 265-311.

• R. Barthes, Mit dzisiaj, [w:] Teoria mitu; wybór tekstów , s. 263-312;

• W. Toporow, Wokół rekonstruckji mitu o jaju kosmicznym, [w:] Teoria mitu; wybór tekstów , s. 313-329;

• J. Campbell, Monomit, [w:] Teoria mitu; wybór tekstów , s. 330-377;

• B. Bednarek, Epos europejski, rozdział „Varia”, Wrocław 2001, s. 370-398;

2. Studia zaoczne:

• A. Greimas, O bogach i ludziach, [w;] Teoria mitu; wybór tekstów , s. 43-60;

• S. Hyman, Rytualne spojrzenie na mit i mityczność; + C. Kluckhohn, Ogólna teoria mitu i rytuału, [w;] Teoria mitu; wybór tekstów , s. 75-110;

• C. Lévi-Strauss, Struktura mitów, [w;] Teoria mitu; wybór tekstów , s. 127-160;

• C. Lévi-Strauss, Opowieść o Asdiwalu, [w;] Teoria mitu; wybór tekstów , s. 161-200;

lub w Antropologa strukturalna II, Warszawa 2001, s. 161-216;

• R. Wagner, Teoria obwiacji symbolicznej, [w;] Teoria mitu; wybór tekstów , s. 239-262;

• R. Barthes, Mit dzisiaj, [w:] Teoria mitu; wybór tekstów , s. 263-312;

• J. Campbell, Monomit, [w:] Teoria mitu; wybór tekstów , s. 330-377;