CZŁOWIEK W ŚWIECIE TECHNIKI
Spotęgowana techniczność:
- Z uwagi na zewnętrzne formy nowoczesna technika jest bardziej obca na tle naturalnego
środowiska i nie jest w nim zakorzeniona.
- Technika przedwczorajsza budzi często wrażenie naturalności, parowozy, parostatki, krosna
parowe tchną nawet romantyzmem.
- Od czasu rewolucji przemysłowej coraz szybsze zmiany techniczne, coraz częściej rzucają na
rynek nowe i nieznane przedmioty. Zmuszają nas, by w ciągu kilku lat dostosować do nich
nasze postrzeganie i postępowanie, zaś dawniej ten proces obejmował całe pokolenia.
Globalność:
- Technika ogarnia całą ziemię i szerzy się z szybkością eksplozji. Z rozwojem techniki są
związane tendencje do ujednolicenia.
- Następstwem jest spotęgowanie dobrodziejstw, które niesie oraz ryzyka i narastające
ujednolicenie świata, prowadzące do cywilizacji światowej spod znaku techniki.
- Ilościowy przyrost instalacji technicznych zwiększa liczbę zakłóceń i wypadków, czyli
wzmaga niebezpieczeństwo katastrof.
- Innym następstwem rozprzestrzeniania się nowoczesnej techniki jest postępująca niwelacja
tradycji kulturowych i oryginalnych odrębności.
- Dzięki otwarciu rynków, sprawnym systemom komunikacji i dobrze rozbudowanej sieci
dróg, nowości techniczne wypierają tradycyjne techniki
- Jednolita technika wymaga ujednolicenia kwalifikacji zawodowych, programów kształcenia i
stylów życia.
- Nie tylko porty lotnicze i biurowce na całym świecie zaczynają wyglądać podobnie, ale także
wzory zachowań i profile ludzi, którzy w nich pracują.
Niszczący potencjał techniki
- Potencjał rażenia superbroni wystarczy, by ludzkość i wielkie części biosfery zniszczyć
nieodwracalnie.
- Awarie systemów bezpieczeństwa lub nieszczęśliwy zbieg okoliczności mogą spowodować
uwolnienie mikroorganizmów manipulowanych techniczno-genetycznie, co może
skutkować światową epidemią.
- Codzienne zniszczenie powodowane przez technikę to nieodwracalnie niszczenie:
gatunków biologicznych przez nieplanowaną ekspansję technicznej infrastruktury i
technizacji rolnictwa, całych obszarów przez niezintegrowane budowle techniczne, ludzkich
kultur w wyniku zniszczenia lub przekształcenia ich rodzinnych.
- W niszczącym potencjale techniki leży najłatwiej dostrzegalna przyczyna zmiany opinii,
która w ostatnich latach zwróciła się przeciw technice i sięgnęła do wątków krytyki
cywilizacji z przełomu stuleci. Chociaż zawsze dostrzegano ambiwalentne oblicze techniki,
jej siłę niosącą tyle obietnic, ile zagrożeń.
- Obawy przed wywyższeniem się człowieka wobec przyrody nie w pełni obliczalnej,
wpływają na postrzeganie techniki, zwłaszcza w dziedzinach nowych (inżynieria genetyczna,
energia atomowa). Nie są one irracjonalne, ryzyko związane z techniką, jak pokazał
Czarnobyl.
- Zdaniem Arnolda Gehlena technika na wszystkich 3 poziomach rozwoju (narzędzie, maszyna
pracująca i napędzająca – zastępuje siły fizyczne, automat – dodatkowo kontroluje i steruje),
przyjmuje 3 funkcje, uniezależniające człowieka od braków jego uposażenia naturalnego
(zastępowanie narządów, odciążanie narządów, wzmacniające poszerzanie ich możliwości).
- Technika przewyższa funkcje organiczne pod względem wydajności i niezawodności, ale pozostaje z
nimi na ewolucyjny charakter.
- Mimo skomplikowanie urządzenia techniczne mają niższy poziom złożoności niż zastępowane,
wzmacnianie lub rozszerzane funkcje ludzkie.
- Analogia Gehlena między funkcją technicznych środków pomocniczych i funkcjami ludzkich
narządów jest poprawna jedynie z zakresie niektórych obszarów nowoczesnej techniki.
Wykorzystanie ultradźwięków i promieniowania elektromagnetycznego wykracza znacznie poza
możliwości ludzkich narządów, mówienie o odciążaniu lub rozszerzaniu działania ludzkich narządów
jest błędem, technika dysponuje quasi-narządami o innych cechach jakościowych.
Techniczne panowanie nad przyrodą obejmuje:
- zobiektywizowanie przyrody w przedmiot obserwacji i teorii: wymaga zastąpienia emocjonalnych
i naśladujących sposobów podejścia do przyrody, orientacją rzeczowo-racjonalną, gwarantującą
zrozumiałość i sprawdzalność opisów przyrody.
- wyjaśnienie zjawisk przyrody za pomocą zasad przyczynowych: wymaga abstrahowania od
konkretnej indywidualności przedmiotów przyrody i sprowadzenia tej indywidualności do
powszechnych zasad działania.
- aktywne władanie przyrodą dzięki świadomym technicznym ingerencjom: ta możliwość czyni z
przyrody przedmiot i rzecz.
Przyroda jest zinstrumentalizowana i w toku ingerencji technicznej, staje się wyłącznie środkiem
do celu.
Wydaje się, że na każdym z wymienionych poziomów technika coś odejmuje przyrodzie, czyni ją
uboższą, redukuje do materiału używanego w dowolnych celach. Wyrażenie to jest wynikiem
nieporozumienia. Naukowo-techniczne podejście do przyrody jest tylko jednym z wielu możliwych i
nie wyklucza podejścia emocjonalnego lub estetycznego.
Przedmiot natury nie staje się uboższy wskutek tego, ze wiemy coś więcej o jego wewnętrznej
strukturze, jego zachowaniu i pochodzeniu – przeciwnie.
- Jeśli wiedza o przyrodzie, niezależnie od jej zastosowanie technicznego cokolwiek niszczy, to tylko
ludzi i iluzje.
- Również techniczne przetworzenie wiedzy, techniczną ingerencje w przyrodę nie jest jako taka
zadawaniem gwałtu i działaniem destrukcyjnym.
Zniszczenia przyrody, którymi trzeba obarczyć technikę przemysłową i stechnicyzowane rolnictwo, mają swoje przyczyny w jak, a nie w że panuje nad przyrodą.
Technika współczesna, ściśle sprzężona z techniką, pełni w rozwoju cywilizacji różne funkcje. Wyrażają się one najwyraźniej w ich wpływie na główne sfery życia codziennego człowieka:
- ułatwia przemieszczanie się (rozwój masowej komunikacji i transportu)
- uniezależnia ludzi od niekorzystnych warunków klimatycznych, zmian atmosferycznych (doskonalenie systemów) ogrzewania i klimatyzacji)
- ulepsza zabezpieczenia człowieka przed zagrożeniami ze strony sił przyrody zwierząt i ludzi
- uprzystępnia rozrywki, zmienia charakter życia w zakresie zagospodarowania czasu wolnego.
- stwarza możliwości wyboru w zakresie różnych typów ułatwień.
Technika a wychowanie
Technika nigdy nie pozostawała obojętna wobec procesów wychowania człowieka:
- przeciwnie zawsze wywierała określony wpływ
- rewolucja naukowo-techniczna będąca rezultatem sprzężenia nauki i techniki, czyli postęp
naukowo-techniczny ten wpływ uczyniła tak znaczący, iż powstałą filozofia techniki.
- dział teorii wychowania: wychowanie przez technikę, uzupełnione przez wychowanie przez pracę
(czy też sztukę)
- Powstanie tych dyscyplin świadczy o narastającej randze problemu współzależności rozwoju
techniki i procesów wychowania
- Potężny świat techniki okazał się pozytywnych i zarazem negatywnych rodzącym dodatnie i ujemne
konsekwencje dla człowieka
- To wskazuje złożone problemy wychowawcze
Zgodnie z katastroficzną konsekwencją techniki – świat techniki dehumanizuje człowieka, niszczy go, pozbywa uczyć ludzkich m. in. Wrażliwości na zamierzone oddziaływanie, czyni go mniej podatnym na kształtowanie pożądanej osobowości
Postęp techniczny nie jest jednak sprawą „woli” ludzi, a zatem nie można go „chcieć” ani z niego „zrezygnować” – jest to obiektywna tendencja historyczna.
Możliwość przezwyciężenia ujemnych konsekwencji tkwi nie w rezygnacji, ale w kontrolowanym rozwoju sił wytwórczych i doskonaleniu procesów technologicznych. W konsekwencji rozważań dochodzimy do roli ludzkiej wiedzy, do roli nauki w wytyczaniu kierunków, po których biegnie świat.
- Doniosłość wychowania przez technikę i dla techniki polega na tym, że zarówno twórcami jak i
użytkownikami rozwiązań i urządzeń technicznych są ludzie.
- To określa kierunki pracy wychowawczej w rodzinie, w szkole, w zakładzie pracy
- Wymaga to upowszechnienia idei postępu naukowo-technicznego, dostrzegania wartości techniki, kształtowania racjonalnego i efektywnego posługiwania się nią, w aspekcie wymogów samej techniki, jak i konsekwencji społecznych.
Nowe warunki cywilizacyjno-techniczne
Wymagają – nowych wartości moralnych i intelektualnych ludzi, no. Poczucia odpowiedzialności jednostkowej za lisy zbiorowości, zdolności myślenia perspektywicznego.
Sprawiają – że dziedziczone wartości i zasady moralne zyskują nowe znaczenie (wartości godności ludzkiej znajduje wyraz m. in. Także w relacji władza polityczna – obywatel, w możliwościach wpływania jednostki na decyzje o charakterze społecznym, czy współdecydowania pracownika o sprawach zakładu i jego działalności)
Zasada ochrony życia dotyczy wzajemnego traktowania się użytkowników dróg (kultura motoryzacyjna), czy złożonych problemów bhp, ochrony zdrowotnej pracy.
Rozwój cywilizacji i pojawienie się nowych warunków życia ludzkiego oraz rozwój wiedzy o świecie ludzkim sprawia m.in. że określone wartości i zasady, które dotąd pełniły pewne funkcje społeczne, ułatwiały współżycie ludzi – tracą aktualność.
W nowych warunkach pojawia się zapotrzebowanie na nowe wartości moralne i nowe reguły umożliwiające współżycie ludzi.
Nowoczesna technika interesuje ludzi młodych, otwartych na automatyzację produkcji, w oświacie i innych dziedzinach życia. Procesowi temu towarzyszy często:
- bezkrytycyzm
- ograniczoność interpretacji źródeł i skutków postępu technicznego
- ignorowanie czynnika ludzkiego, wartości osobowych i moralnych
Zjawisku temu należy przeciwdziałać
Wymogiem cywilizacyjnym odnoszącym się do współczesnego wychowania ogólnego jest uwrażliwienie ludzi (wychowanków) na zagrożenia jakie powstają w wyniku nieracjonalnych działań zawodowych człowieka.
Humanistyczne podejście do procesów wychowania wymaga, aby prowadzić działanie, które spowodują tworzenie wspólnoty egzystencjalnej, a nie konsumpcyjnej. Stanowi to wejście na drogę budowania cywilizacji miłości. Oznacza to, że styl życia człowieka powinien być wypracowany przez kategorią CHCIEĆ, BYĆ, DZIAŁAĆ
W tej konwencji rozważań odrzucane jest przekonanie, że nowoczesność pomaga na tym, że nie jest ważna troska o to, co czynić z samym sobą, a wszystkie wysiłki kieruje się na realizację działań związanych ze światem materialnym. Dla realizacji programu cywilizacji humanistycznej konieczne jest uwrażliwienie ludzi (wychowanków) na to co wiąże się z jakością stosunków ogólnoludzkich, umiejętności łączenie tradycji i nowoczesności.
Człowiek nie może do zdobyczy techniki współczesnej podchodzić jak do towaru w sklepie. Nie może twierdzić: ja to wykorzystuję (dla własnej przyjemności) za skutki odpowiedzialni są twórcy.
Poglądy, opinie i oceny należy opierać na przesłankach racjonalnych, a do tego potrzebna jest operatywna wiedza techniczna.
Dydaktyczne założenia nauczania techniki i informatyki
Kulturę techniczną należy rozpatrywać jako:
- dorobek materialny, a więc ilość i jakość urządzeń technicznych stworzonych przez ludzi,
- dorobek duchowy i intelektualny, czyli odpowiednio opracowane informacje techniczne – reguły,
zasady normy i dane z praktyki i badań oraz przyjęte wartości i oceny działalności technicznej
- umiejętności i działania wykazywane przez ludzi w procesie produkcji i przy korzystaniu z urządzeń
technicznych.
Kulturę techniczną nazywamy dorobek ludzi w zakresie
- osiągniętych urządzeń technicznych
-wiedzy
- postaw prezentowanych w procesie produkcji
- korzystania z urządzeń technicznych
Wydzielono poziomy działania w kulturze technicznej, gdzie kryterium podziału jest stosunek ludzi i ich miejsce w społeczeństwie wobec procesu produkcji. Jest to poziom:
1. Działań wynalazców i organizatorów gospodarki
2. Wytwórców
3 konsumentów
Podział wykazuje, że wszyscy jesteśmy konsumentami, korzystamy z techniki, a więc zadaniem szkoły jest przygotowanie wszystkich uczniów do roli konsumenta. Przygotować można różnie, oto niektóre postawy konsumentów: mieć rzeczy najmodniejsze, pozyskać jak najwięcej środków technicznych, aby wyręczyły nas z pracy, pozostać środki potrzebne i stosować je tak, by nie powodować negatywnych skutków.
W tym procesie należy uwzględnić to, że myślenie ucznia początkowo ma charakter konkretno-obrazowy i jest etapem stopniowego kształtowania się pojęć ogólnych.
Czy można ukształtować u ucznia dowolnego przedmiotu jedynie przez informacje słowne ?
- zbyt często w praktyce szkolnej opisujemy fakty i zjawiska, z którymi uczeń się nie zetknął !
Proces kształtowania się pojęcia jest postępującym uogólnianiem zespołu cech charakterystycznych dla danej grupy przedmiotów i zjawisk. Możliwości do uogólnień dostarcza praktyka w powiązaniu ze słowami. Próby ćwiczeń słownych bez praktycznego działania, oglądu lub odwoływania się do doświadczeń ucznia prowadzą do zapamiętania, a nie do zrozumienia. (Dziecko, które zapamiętało jakieś informacje zwykle nie umie tej wiedzy zastosować, zapomina czego się nauczyło – informacje słowne nie miały związku z działaniem praktycznym, uczeń posiada zbyt mało doświadczeń na dany temat, wartość takiego kształcenia jest znikoma.)
Dla kształtowania pojęć mniej ważne są nazwy, a kluczową sprawą są ukierunkowane działania praktyczne umożliwiające zrozumienie pojęcia.
Najpierw powodujemy odczucia, by potem je nazwać !
Kształtowanie pojęć odbywa się na każdym etapie lekcji, a najbardziej wartościowe są momenty, gdy uczeń samodzielnie zdobywa doświadczenie, poddaje je analizie, wyprowadza wnioski. Wykonywanie czynności praktycznych jest zasadniczym sposobem kształtowania pojęć, jeśli nie ograniczają czynności fizycznych lecz towarzyszy temu refleksja. Dzięki czynnością słowa nabierają konkretnego sensu i pozwalają odczuć różne aspekty rzeczy. (są to czynności technologiczne , montażowe, badawcze, obsługowe) Kształtowanie pojęć może odbywać się przez: spostrzeganie potrzeb (pogłębia rozumienie rzeczywistości, rozwija spostrzegawczość i zdolności kojarzenia), analizę zadań, formułowanie zadań, obserwowanie urządzeń, czynności, zjawisk, nawiązywanie do doświadczeń uczniów, sporządzanie planu, przekazywanie informacji, próby praktycznego zastosowanie wytworu jego wykonaniu, porównywanie jakości wytworów, porównywanie wytworu z planem.
Rozwijanie twórczego myślenia działania praktyczne pomagają uczniowi w myśleniu, umożliwiają pojęć, powodują, że myślenie staje się stopniowo coraz bardziej dojrzałe. Nie każde działanie praktyczne ma jednakową wartość w tym zakresie, żmudne ćwiczenia wykonywane wg instruktażu nauczyciela nie rozwijają myślenia. Myślenie jest mało samodzielne, podczas wykonywania ćwiczenia wg. Instrukcji nauczyciela nie wymaga intensywnego myślenia, ale skupienia uwagi na czynności. Pokonywanie tego co nowe wymaga samodzielnego myślenie, które powoduje, że uczeń wnika w istotę sprawy – to rozumienie rzeczy i zjawisk decyduje o kształtowaniu się pojęć i rozwoju myślenia. Specyfiką procesu twórczego jest pozytywne wewnętrzne nastawienie na realizację zadania, czyli wysoka motywacja. Spośród zadań problemowych znaczenie dla rozwoju myślenia mają zadania otwarte, których rozwiązania mogą być różne, postawione uczniom w ciekawej formie motywują do poszukiwania różnych rozwiązań.
Nowoczesna koncepcja kształcenia technicznego i informatycznego
Trzy płaszczyzny koncepcji kształcenia technicznego i informatycznego
- metodyczna – która zakłada przewagę problemowo-twórczych metod uczenia się (instruktażowe
podające i problemowo- twórcze)
- zadań – która ilustruje miejsce poszczególnych typów zadań w kształceniu (obróbcze, konstrukcyjne, badawcze, użytkowania, organizacyjne)
- treści – zakładająca, że obok opanowania podstawowych umiejętności praktycznych uczniowie poznają i zrozumieją wiele zagadnień powiązanych z techniką (pojęcia techniczne, rolę techniki w otoczeniu, gospodarność, urządzenia techniczne - budowa, działanie, itd.)
Zajęcia z techniki i informatyki
1. Przez większą część czasu uczniowie działają praktycznie – bez dominacji metod słownych
2. Poznają lub poszerzają: pojęcia techniczne, reguły i zasady techniczne, zjawiska powiązane z techniką i informatyką, umiejętności praktyczno-techniczno-informatyczne.
Rodzaje zajęć
1. Instruktażowe: uczniowie działają w ściśle określony sposób.
2. Problemowo-twórcze: uczniowie rozwiązują zadania problemowe, poszukują czegoś nowego,
dociekają, wartościują, itp. Gdy zadania problemowe uczniowie uznają za własne – będzie to lekcja
twórcza.
Typy zajęć:
1. Kombinowane – gdy na jednej jednostce wystąpi kilka typów zadań (problemowych, instruktażowych)
2. Obróbcze – dominują czynności obróbcze, oddziaływanie narzędziami na materiały, zadania problemowo-twórcze, występują rzadko, gdyż czynności obróbcze są trudne i pochłaniają uwagę uczniów, ważne by zadanie nie przerastało możliwości uczniów, zadania problemowo-twórcze najczęściej dotyczą sposobu pracy, typu: zastanówmy się co zrobić inaczej, jakiego innego materiału użyć, itp.
3. Montażowe – dominują czynności konstrukcyjne, stanowią najkorzystniejsze pole do działań twórczych, gdy uczniowie dysponują gotowymi elementami mogą uwagę skupić na szybkim realizowaniu swoich pomysłów. Zadania konstrukcyjne zachęcają ich do uzupełnień, poprawek, zmian w budowie urządzeń, analizy dotyczącej budowy lub funkcjonowania urządzeń.
4. Badawcze – uczniowie prowadzą doświadczenia próby i formułują wnioski powiązane są najczęściej z lekcjami montażowymi lub obróbczymi, najczęściej materialnym obiektem badań jest to co zostało przez uczniów zrobione.
5. Użytkowania – obsługi – uczniowie obsługują i użytkują urządzenia techniczne. Zadania związane z obsługą i użytkowaniem są najmniej przydatne do treningu twórczego, gdyż ich celem jest wdrożenie do kulturalnej obsługi. Może towarzyszyć im jedyne werbalna refleksja – co może spowodować nieprawidłowe użytkowanie ?
Zadania organizacyjne będą zawsze występowały w powiązaniu z innymi zadaniami, stąd nie wyróżnia się zajęć organizacyjnych.
Język i pojęcia pedagogiki
Pojęciem o najwyższym stopniu ogólności i niejednorodności jest pojęcie edukacji.
Edukacja – to ogół oddziaływań służących formowaniu się (zmienianiu, rozwijaniu) zdolności życiowych człowieka.
Niejednorodność tego pojęcia ukryta jest w terminach: ogół oddziaływania, zmienianie, rozwijanie, zdolności życiowe człowieka.
Ogół oddziaływań - oznacza oddziaływanie instytucjonalne, indywidualne, świadome i nieświadome.
Oddziaływania edukacyjne mogą być: systematyczne i zaplanowane (np. w szkole), niesystematyczne i przygodne (w przekazach kulturowych)
Nauczanie jest procesem kierowania uczeniem się uczniów w toku planowanej pracy nauczyciela z uczniami. Ogół oddziaływań występujący w definicji edukacji został sprowadzony do poziomu bardziej szczegółowego do czynności nauczyciela w procesie kierowania uczeniem się uczniów. Pojęcie nauczanie i uczenie się są bardziej szczegółowe niż pojęcie edukacji czy kształcenia. Z kolei uczenie się i nauczanie prowadzą do nowych pojęć będących w polu zainteresowania subdyscypliny pedagogiki zajmującej się badaniem procesów uczenia się i nauczania – dydaktyki. Są to pojęcia: proces nauczania, jego cele, zasady, metody i środki, czynności uczenia się uczniów.
Metody badań w naukach ścisłych i społecznych
W myśl konstruktywizmu: wiedza zdobywana bez kontekstu nie ma dla studenta znaczenia
Dla praktyki oznacza to:
1. wiedzy nie może student odbierać jedynie bezpośrednio od nauczyciela
2. winien sam konstruować wiedzę w efekcie swoich działań
3. nie powinien uczyć się wyodrębnionych faktów i teorii w odizolowaniu od życia
4. uczenie się jest procesem aktywnym i społecznym
5. uwagę wzbudzają skojarzenia powstające pod wpływem bodźców obrazowych, dźwiękowych, dotykowych - to wskazuje na rolę kontekstu (trzeci rodzaj wiedzy człowieka)
Tworzenie kontekstu dla zdobywania wiedzy wspomagają TI!
W studiowaniu opartym na modelu kongniwistycznym należy uznać, że TI pomagają:
- akcentować tworzenie modeli i schematów myślowych
- wybierać strategie działania i uczenia się przez odkrywanie
- wspomagać indywidualny rozwój poznawczy studenta przez jego własną działalność
- minimalizować ograniczenia wzrokowego i werbalnego poznawania wiedzy
- sprawić, że efektem aktywności z otoczeniem jest konstrukcja własnego obrazy świata
- pomagać w rozwijaniu percepcji - procesu stawiania i weryfikowania hipotez w oparciu o nową wiedzę
Obraz rejestrowany przez zmysły jest zmienny i przekształcany podczas obserwacji zmianie ulegają cele, konteksty, obserwowane obiekty i ich wyobrażenia
Obserwacja
Zastosowanie metody obserwacyjnej – to sposób prowadzenia badań , w których czynność obserwacyjna pełni istotną rolę i którego stosowanie nie wywołuje zmian w zjawisku badanym.
postulat:
badania obserwacyjne należy prowadzić tak, by czynności obserwacyjne nie wywołały zmian w zjawiskach – przedmiotach badań, to jest trudne w badaniach pedagogicznych. Osoba obserwowana inaczej zachowuje się w obecności obserwatora, bez dodatkowych badań nie wiadomo, jaki wpływ modyfikujący jej zachowanie wywiera obserwator swoją obecnością. Kłopotem w badaniach obserwacyjnych jest konieczność poszukiwania spostrzeżeń, wg z góry ustalonych założeń i hipotez dla danego tematu badań, w wielu badaniach proces spostrzegania jest złożony, długotrwały, musi być określony w schemacie obserwacji. (układ kwestii szczegółowych na które chcemy odpowiedzieć drogą obserwacji) Trzeba wiedzieć na co i jak patrzeć, mieć schemat obserwacyjny: nie uporządkowaną wiedzę o zjawisku, dotychczasową wiedzę o danym i pokrewnym zjawisku, zjawisk poszukujemy wg wskazań schematu, przy okazji znajdujemy nowe dane, wzbogacające wiedzę, w trakcie obserwacji znajdujemy potwierdzenie lub zaprzeczenie przypuszczeń wymienionych w schemacie obserwacji.
Eksperyment
Metoda eksperymentalna różni się od obserwacyjnej niezależnie od przedmiotu badań i posługiwania się w badaniach instrumentami. Eksperymentować można nad zjawiskami nauk humanistycznych, nie tylko nad zjawiskami nauk ścisłych. Posługiwanie się aparaturą naukową nie świadczy o stosowaniu metody eksperymentalnej, świadczy o nim inny niż w obserwacji stosunek osoby badającej do zjawiska badanego. Różnica między obserwacją i eksperymentem dotyczy obecności i czynnej ingerencji w przedmiot badania. Obserwując nie zmieniamy badanego zjawiska przeciwnie jest z eksperymentem.
Eksperyment naukowy – to czynna modyfikacja zjawiska przedmiotu badania, celem poznania związków, zależności przyczynowych między składnikami lub warunkami zjawiska badanego. Są odmiany metody eksperymentalnej przystosowane do rodzaju zjawisk i treści zagadnienia, ale zasady eksperymentowania są wszędzie te same. Należy: wyodrębnić zjawisko będące przedmiotem badania spośród innych j. t. stwarzanie układu odosobnionego. Ustalić zmienne warunki zjawiska i wyodrębnić warunki mające stanowić przedmiot czynnej ingerencji eksperymentatora. Wywołać zmiany wyodrębnionych warunkach zjawiska. Stwierdzić rozmiar zmiany czynnie wywołanej.
Eksperyment naturalny – analiza przebiegu zjawiska, umyślnie wywołanego i kontrolowanego, lecz w warunkach naturalnych m.in. w warunkach działalności ludzkiej, uprawianej z innych względów niż dążenia do prawdy naukowej. Wątpliwości w zakresie prowadzenia eksperymentu dotyczą: wyizolowania „układu odosobnionego”, kontroli przebiegu badań, mierzenia, notowania. „sztuczne” eksperymentowanie w naukach humanistycznych jest niemożliwe lub trudne z uwagi na wymogi prawa i moralności. Dobrze pomyślany i przeprowadzony eksperyment naturalny jest metodą wartościową w poznawaniu uzależnień między składnikami lub warunkami spraw „ludzkich”.
Metodami statycznymi są metody badań przystosowane do faktu zmienności jednostkowej cech, znamionujących wiele przedmiotów tego samego rodzaju, wypracowane w oparciu o matematykę, głównie o rachunek prawdopodobieństwa. Zależnie od problemu metody statystyczne są pomocniczą „techniką” w badaniach obserwacyjnych lub eksperymentalnych albo też odgrywają rolę metody głównej celem rozwiązywania zagadnień naukowych. W wypadku drugim, obserwacje są podporządkowane metodzie statystycznej.
Statystyka jako „technika” pomocnicza w badaniach eksperymentalnych i obserwacyjnych potrzebna jest do porządkowania spostrzeżeń naukowych. Statystyka jako główna metoda badań występuje, gdy statystyczne opracowania dostatecznie dużego materiału spostrzeżeń nad zjawiskiem zmiennym, stanowi podstawę do uogólnień. Wtedy obserwacja i eksperyment stanowią część składową badań statystycznych. Występują dwa rodzaje badań o charakterze statystycznym:
problem rozsiewu jednej cechy zmiennej – jest to poszukiwanie średnich lub odchyleń w uporządkowanej masie spostrzeżeń z zakresu danej cechy zmiennej. (np. średni wzrost chłopców danego wieku). Problem współzależności, czyli korelacji dwu lub więcej cech zmiennych – badania prowadzące bezpośrednio do uzyskania tzw. Współczynników korelacji, czyli współzależności dwóch lub większej liczby cech zmiennych, pośrednio służą do badań nad przyczynowymi zależnościami zjawisk. (np. współzależność postępów szkolnych).
Postawy kształcenia technicznego i informatycznego
Wspomaganie kształcenia technicznego technologiami informacyjnymi umożliwia studentowi uzupełnianie informacji i wiedzy, czyli pomaga w ich interpretacji. Wspomaganie technologiami informacyjnymi wykazało najskuteczniejsze zastosowanie wśród wielu, także tradycyjnych środków dydaktycznych. Studenci poznając tę samą wiedzę, mogą zobaczyć lub wykonać rzeczywiste doświadczenie, następnie za pomocą animacji komputerowej jego symulację oraz analizę obserwowanych w nim zjawisk. Przypuśćmy, że uczymy się o budowie atomu, znamy jego budowę, potrafimy określić liczbę powłok, elektronów, narysować schematyczny rysunek. Dzięki zastosowaniu różnych aplikacji, możemy zobaczyć jak ten atom się porusza, jak wygląda, zobaczyć co się stanie gdy zadziałamy temperaturą, lub gdy zmienimy jeden z parametrów. Uzupełniamy naszą wiedzę teoretyczną, wizualizacją. Jednak wykorzystanie technologii informacyjnych wymaga wyposażenia sali wykładowej w odpowiedni komputer i programy.
- zaznajomienie z techniką ułatwia funkcjonowanie we współczesnym świecie
- wykształcenie techniczne zapewnia nie tylko szeroką wiedzę z zakresu techniki, ale również uczy kreatywnego i twórczego myślenia, budzi w człowieku umiejętność i chęć zdobywania nowych umiejętności i doświadczeń
- posiadając wiedzę o aktualnościach i nowinkach technicznych, człowiek nie czuje się zacofany, wyalienowany ani odtrącony przez resztę społeczeństwa
- będąc zaznajomionym z poszczególnymi zagadnieniami, człowiek ma wrażenie bycia zżytym ze społeczeństwem, przez co odczuwa chęć doskonalenia go i wspierania swoją wiedzą, umiejętnościami i pomysłami
- technika jest obecna w każdej dziedzinie życia, więc będąc zaznajomionym z nią człowiek czuje się pewniej przemieszczając się we współczesnym świecie, nie odczuwa krępacji wynikającej z niewiedzy, nie jest bezradny ani zagubiony
- życie w obecnych czasach jest zdominowane przez technologię, więc nieumiejętność obsługi choćby prostych sprzętów niemal całkowicie wyklucza ludzi z jakiejkolwiek aktywności, uniemożliwia podejmowanie pracy i rozwijanie się
Pomimo tego, że współczesny świat i społeczeństwo, opierając się o wysoko rozwiniętą technikę, skupia się głównie na niej i właśnie w tym kierunku się rozwija, nie można pomijać również humanistycznych aspektów i czynników. Należy wpajać uczniom przynajmniej niektóre zagadnienia humanistyczne, ponieważ pomagają one w późniejszym funkcjonowaniu. Modernizując kolejne elementy środowiska, nie można zapominać o tym, że pierwotnym założeniem tych działań, było (i wciąż być powinno) ułatwianie życia człowiekowi. Dlatego też, niezbędnym jest skupienie się na nim i jego potrzebach, przynajmniej na początkowym etapie badań i kształcenia. Zakorzeniając w młodych ludziach ideały humanistyczne, zapobiegamy ich późniejszym szkodliwym działaniom, wynikającym z niewiedzy. Technika została stworzona z myślą o człowieku i jego dobrze, i nie powinno się tego założenia bagatelizować
Postawy kształcenia postaw humanistycznych
Pomimo tego, że współczesny świat i społeczeństwo, opierając się o wysoko rozwiniętą technikę, skupia się głównie na niej i właśnie w tym kierunku się rozwija, nie można pomijać również humanistycznych aspektów i czynników. Należy wpajać uczniom przynajmniej niektóre zagadnienia humanistyczne, ponieważ pomagają one w późniejszym funkcjonowaniu. Modernizując kolejne elementy środowiska, nie można zapominać o tym, że pierwotnym założeniem tych działań, było (i wciąż być powinno) ułatwianie życia człowiekowi. Dlatego też, niezbędnym jest skupienie się na nim i jego potrzebach, przynajmniej na początkowym etapie badań i kształcenia. Zakorzeniając w młodych ludziach ideały humanistyczne, zapobiegamy ich późniejszym szkodliwym działaniom, wynikającym z niewiedzy. Technika została stworzona z myślą o człowieku i jego dobrze, i nie powinno się tego założenia bagatelizować
Postawy uczenia się – behawioryzm
Behawioryści badają uwarunkowania środowiska, pomijają to wszystko co dzieje się wewnątrz organizmu. Zakładają , że człowiek kształtowany jest poprzez swoje interakcje z otoczeniem. Uczenie się i doświadczenie determinują to jakimi ludźmi się stajemy. Iwan Pawłow badał odruchy warunkowe i bezwarunkowe oraz zjawiska warunkowania klasycznego. Wyrosła psychologia bodźca- reakcji. Skinner badał bodźce wywołujące określone reakcje, wpływ nagród i kar. Terapia behawioralna ma usunąć wadliwe zachowanie zastąpić je pożądanym np. wygaszanie fobii.
Założenia behawioryzmu:
-człowiek jest układem zewnątrz sterownym, jego zachowanie jest całkowicie kontrolowane przez środowisko zewnętrzne,
-dzięki odpowiednim sposobom manipulacji środowiskiem można modyfikować reakcje ludzkie,
-system kar i nagród decyduje o tym czego człowiek unika i do czego dąży.
Behawioryzm pozwala w względnie prosty sposób zrozumieć dostrzegalne prawa zachowania, posługując się kilkoma uniwersalnymi prawami zachowania. Pozytywne i negatywne techniki wzmacniania mogą dawać określone rezultaty, zarówno u ludzi jak i u zwierząt. Behawioryzm często stosowany jest przez nauczycieli, którzy wymuszają określone zachowania poprzez stosowanie odpowiednich nagród lub kar. Przykładowo uczeń dostaję karę (ocenę niedostateczną), co wpływa na jego samopoczucie, co w konsekwencji powadzi do powtórzenia materiału i próby poprawy oceny. Gdy uda mu się ten cel otrzyma nagrodę (ocenę pozytywną).
Podstawy uczenia się –konstruktywizm, kognitywizm
Zgodnie z behawioryzmem:
1. Uczeń nie potrafi ocenić nowej informacji, ma ją tylko zapamiętać (przy wsparciu nauczyciela)
2. Wiedza stanowi automatyczne zastosowanie zdobytych informacji w nowej sytuacji, składają się na nią jednakowe u wszystkich abstrakcyjne i symboliczne reprezentacje znajdujące się w umysłach uczniów.
Zgodnie z konstruktywizmem:
Wiedza jest efektem percepcji, interpretacji i analizy, czyli budowana jest z konstrukcji tworzonych przez każdego ucznia w jego procesie uczczenia się
Są to dwa podejścia uznające widzę jako swoisty magazyn i jako indywidualne zróżnicowane konstrukcje tworzone i zrozumiałe przez ucznia:
Behawiorystycznie – akcentuje wiedzę ucznia jako automatyczną odpowiedź na czynniki zewnętrzne kierowane przez środowisko
Konstruktywistyczne – uznaje wiedzę ucznia jako strukturę utworzoną przez niego niezależnie i indywidualne nie wynikają z przekazu nauczyciela. Uczeń aktywnie konstruuje swoje rozumienie, zamiast przejmować je od źródła (nauczyciel, podręcznik)
Istotą konstruktywistycznej koncepcji uczenia się jest założenie: Wiedza człowieka o świecie nie jest obiektywnym obrazem stanu rzeczy, ale wynikiem umysłowego procesu konstrukcji wiedzy. Oznacza to: Uczeń winien być aktywny, by mógł skonstruować wiedzę we własnym umyśle. Konsekwencją tej aktywności będzie umiejętność przekazania tej wiedzy innym. Stąd wynika: współpraca jest podstawą realizowania dydaktyki konstruktywistycznej, uczeń przyjmuje bodźce z otoczenie, przekształca je zgodnie z osobistymi predyspozycjami. W koncepcji tej przyjęto założenie: nie ma jedynego obiektywnie poprawnego przedstawienia rzeczywistości, ale jest subiektywna konstrukcja tworzona przez ucznia w procesie przyjmowania i przekształcania informacji.
Podstawowe założenia teorii konstruktywistycznej odniesione do procesu kształcenia można ująć następująco, na proces uczenia się wpływa wcześniejsza wiedza uczniów, ich umiejętność uczenia się zdobyte doświadczenia. Proces ten jest wewnętrznie kontrolowany, a wiedza konstruowana w zróżnicowany sposób, w odmiennych kontekstach, w oparciu o nowe źródła i indywidualne doświadczenia ucznia. Uczenie się jest procesem: asymilowania nowych wiadomości do istniejących już konstrukcji, czyli tworzeniem nowych w kontekście wcześniej wytworzonych zasobów wiedzy. Zdobywanie wiedzy w wyniku aktywności ucznia, jego samodzielnych analiz, wyjaśnień, przewidywań, itp. Dzięki różnorodnym doświadczeniom społecznym, konstruowana przez ucznia wiedza przyjmuje charakter praktyczny.
Na rozumienie nowych treści przedmiotu uczniowi pozwala wskazywanie istotnych kontekstów treści modyfikowanie tego co wcześniej poznał. Rozwój złożonych czynności poznawczych jest rezultatem uczenia się. Trzy procesy składające się na akt uczenia się:
1. Zdobywanie nowych wiadomości (nowe informacje, wzbogacanie lub uaktualnianie wcześniejszych)
2. Transformacja – przetwarzanie nowych informacji polegające na restrukturyzacji dotychczasowej wiedzy lub wyjście poza nią.
3. Ocena – będąca sprawdzeniem, czy przetworzoną informację można wykorzystać w zadaniu lub problemie.
WNIOSEK: Na proces uczenia się składa się indywidualne konstruowanie znaczeń (złożenie konstruktywistycznej koncepcji uczenia się)
Informacje są danymi, dostrzeżonymi faktami, które po zasymilowaniu zostają przekształcone w wiadomości (nie wszystkie informacje stają się wiadomościami), ich zrozumienie nadaje informacjom charakter wiedzy.
W konstruktywizmie wiedza – jest rezultatem procesu uczenia się jest rozumiana jako struktura umysłowa ucznia i efekt jego aktywności, akcentująca jego indywidualne rozumienie rzeczywistości.
Przyswajanie wiedzy – selekcjonuje i przekształca informacje, formułuje i weryfikuje hipotezy, zauważa niezgodności między informacjami nowymi i posiadanymi. Wykracza poza uzyskanie informacje, czyli nowe wiadomości wprowadza do swojego systemu wiedzy i wydobywa z niego potrzebne. Uczenie się w nowych sytuacjach wymaga wykonania złożonych czynności poznawczych – transfer uczenia się (obejmuje także umiejętność włączania nowego zagadnienia do istniejącej indywidualnej konstrukcji poznawczej ucznia).
Procesy zbierania, przetwarzania i gromadzenia informacji (schemat)
Modele przetwarzania informacji
Richard Atkinson i Richard Shiffrin – pamięć jako trzy magazyny pamięci:
1. Rejestr sensoryczny (wzrokowy, słuchowy, kinestetyczny, itd.)
2. Magazyn krótkotrwały
3. Magazyn długotrwały
Fergus Craik i Robert Lockhart – poziomy przetwarzania na których mogą być zakodowane elementy informacji. Poziom, na którym przechowywana jest informacja zależy od jej zakodowania; im głębszy poziom przetwarzania, tym większe prawdopodobieństwo odnalezienia elementu.
Endel Tulving – schemat pamięci złożonej z pamięci proceduralnej – semantycznej – epizodycznej (identyfikacja pojęć zależy od pamięci proceduralnej i łączy się z funkcjonowaniem innych rodzajów pamięci)
Pamięć stanowi istotę każdego typu uczenia się. Prowadzi do przyswojenia wiadomości i nabycia łatwości wykonywania czynności. Pozwala przechowywać i odtwarzać informacje. Trzy stadia aktu pamiętania:
Kodowanie - przekształcanie informacji o bodźcu w kod neuronowy – łączenie nowego oświadczenia z istniejącymi w pamięci
Przechowywanie – zatrzymanie informacji w pamięci, gdzie doświadczenia ulegają reorganizowaniu i aktualizowaniu
Wydobywanie – docieranie do informacji tkwiącej w pamięci
Dominacja półkul
Lewej – powoduje lepsze przyswajanie informacji podawanej w logicznym ciągu o charakterze liniowym
Prawej – postrzeganie ogólnego obrazu, wykorzystania wizualizacji, wyobraźni, muzyki
Konieczność stwarzania warunków do uczenia się pozwalających wykorzystać obie półkule – różnice w strukturach mózgu wynikające z dziedziczności integrują się z warunkach środowiskowymi co jest przyczyną odmiennego uczenia się różnych osób
Badania stylów uczenia się wykazały występowanie znacznych różnic, których znajomość jest konieczna by stworzyć reguły prawidłowego postępowania w realizacji kształcenia.
Główne założenia teorii kognitywistycznej
1. Niektóre procesy uczenia się uważa się za charakterystyczne tylko dla istot ludzkich,
2. Procesy nauczania kognitywnego skupiają się na studiowaniu,
3. Obiektywne, systematyczne obserwacje ludzkich zachowań powinny stanowić cel badań
naukowych, jednakże wnioski dotyczące nieobserwowalnych procesów umysłowych mogą być
często wyciągane na podstawie obserwacji takich zachowań,
4. Osobowość człowieka odgrywa czynną rolę w procesie uczenia się,
5. Uczenie się powoduje wykształcenie się związków psychicznych, które nie muszą objawiać się jako
obserwowalne zmiany zachowania.
Podstawy uczenia się – teoria społecznego uczenia się
1. Uczniowie często uczą się wielu spraw przez obserwację innych,
2. Opisywanie konsekwencji określonych zachowań, może efektywnie zwiększyć odpowiednie
zachowanie oraz stłumić te nieodpowiednie,
3. Modelowanie stanowi alternatywny sposób kreowania w uczeniu się nowych zachowań,
4. Nauczyciele i rodzice muszą kreować odpowiednie zachowania i troszczyć się o nie przekazywanie
złych,
5. Nauczyciele powinni zaznajamiać uczniów z różnymi modelami,
6. Uczniowie muszą być pewni iż podołają stawianym im zadaniom,
7. Nauczyciele powinni pomagać uczniom w określaniu oczekiwań względem ich szkolnych aspiracji,
8. Techniki samoregulacji wprowadzają efektywne metody ulepszania zachowania.
Społeczne podejście w teorii kształcenia Alberta Bandury
Jego teoria społecznego uczenia się ma na celu ułatwienie badań nieobserwowalnych aspektów uczenia się ludzi, takich jak myślenie i poznanie. Teoria, którą stworzył stanowi rozwinięcie teorii uczenia się. Według Bandury uczenie się zachowań zachodzi jednak nie tylko poprzez warunkowanie reaktywne i warunkowanie sprawcze, ale także poprzez obserwowanie zachowań innych ludzi. Ten sposób uczenia się można nazwać modelowaniem lub naśladowaniem.
Uczenie się poprzez obserwowanie – trzy etapy:
Uczeń:
1. Kieruje uwagę na elementy których chce się nauczyć
2. Zapamiętuje dane zachowanie
3. Powtarza dane zachowanie lub je wykonuje
Ćwiczenia i próby w wyobraźni wykorzystywane w nauczaniu bezpośrednim pomagają uczniom utrwalić i wykonać daną czynność (zachowanie). Proces uczenia się akcentuje znaczenie koncentracji uwagi w metodach stosowanych w prezentacjach multimedialnych oraz jej wpływ na zapamiętywanie. Uczenie się czynności przez obserwację jest szczególnie istotne w przypadku uczenia się z wykorzystaniem multimediów.
Empiryczne dowody skuteczności technologii informacyjnych w edukacji
Nauczyciel organizuje:
wzrokowcom – przy udziale TI korzystanie z rysunków, diagramów, oznaczeń symbolicznych, zapisywanie pomysłów rozwiązań, korzystanie z prezentacji wizualnych, symulacji, programów narzędziowych do wizualizowania treści przedmiotu, zjawisk, zależności.
kinestetykom – proponuje wykorzystanie czynności manualnych: prezentacje, symulacje dialogowe, pozwalające symulować czynności doświadczalne.
słuchowcom – umożliwia usłyszenie informacji w rozmowie dotyczącej symulowanych zdarzeń, procesów, zależności, informowanie innych o rezultatach doświadczenia, dyskusje o szczegółach eksperymentu.
Aktywiści – TI służą im w aktywizowanym działaniu, w zrozumieniu dynamicznie przedstawianych zjawisk i procesów, trudnych do tradycyjnego prezentowania. (Wspomagają: sprawdzanie i podejmowanie decyzji wymagających wiedzy naukowej).
Teoretycy – dokonując analiz, wiążą fakty z teorią, porządkują je i dopasowują do własnego schematu myślenia. (Wykorzystują aplikacje wykonane przy użyciu Power Point Photoshop do obrazowania problemów. Excel i Mathematica są przydatne w analizie i syntezie. Symulacje wpływają na poszerzenie wiedzy, zrozumienie zjawisk, zdarzeń i zależności. Zrozumienie związków w jakich pozostają przedmioty lub zjawiska, pozwalają dostrzec mechanizm przyczynowo - skutkowy, znaczący dla teoretyka).
Analitycy – TI wspomagają ich czynności poznawcze cechujące ten styl – gromadzenie informacji o doświadczeniach, przemyślenie problemu, podejmowanie decyzji i wyciąganie wniosków.
Aplikatorzy – pracują nad pomysłami uznanymi za warte ich uwagi – TI wspomagają ich w uzyskaniu takiego przekonania. (Szukają rozwiązań eksperymentalnych – TI ułatwiają wstępne poznanie problemu przed działaniem i stosowaniem teorii w praktyce. Upraszczają osiąganie umiejętności pokazując operacje, ich wykonanie, prezentują rzeczywiste działanie i eksponują skutki błędnego. Wartością TI jest dynamiczna prezentacja czynności wykonywanej przez studentak po zakończeniu pracy z programem).
Ćwiczenia mózgu za pomocą gier – Uniwersytet w Singapurze.
- odnalezienie na ekranie wskazanych przez system ukrytych przedmiotów – Memory Matrix 1.0
- powtarzanie sekwencji w jakiej zapalają się punkty na ekranie – Bejewelled 2
- ułożenie elementów, by trzy identyczne znalazły się obok siebie – Modern Combat
Ćwiczenia poprawiły u grających: spostrzegawczość, podzielność uwagi i umiejętność jej przełączania, ignorowanie rozproszenia.
Rozwój intelektu możemy samodzielnie stymulować przez angażowanie się w aktywności które wybijają nas z rutyny, wymaga uczenia się nowych rozwiązań, strategii (dr. L. Colzato)
Podczas gry:
-angażujemy uwagę, czujność, zapamiętanie szczegółów
- rozwijamy cechy niezbędne dla sukcesów w uczeniu się – regularne granie powoduje, że pomyłki nie są postrzegane jako porażki ale możliwość rozwoju. (prof. J. P. Gee)
Dzięki neuroplatyczności – zdolności neuronów do tworzenia i wzmacniania połączeniń między sobą – ta cecha układu nerwowego jest podstawą uczenia się.
Powtarzanie działania wzmacnia odpowiedzianą za nie ścieżkę neuronalną mózgu:
- gry wymagające użycia pamięci krótkotrwałej wzmocnią połączenie neuronalne w płacie przedczołowym – ważne w rozwiązywaniu zadań matematycznych, uczeniu się wiersza itd.
- na korę przedczołową odpowiedzialną za koncentrację zadziałamy grami, nakazującymi odnalezienie dwóch identycznych kart.
Ciało i umysł współpracują ze sobą !
- dzieci sprawniejsze fizycznie mają lepsze wyniki w testach pamięci, badania rezonansowe mózgu:
dzieci o lepszej kondycji fizycznej mają większe niż rówieśnicy hipokampy – części mózgu
odpowiedzialne za przenoszenie informacji (średnio o 12% objętości całego mózgu)
- już 30 min truchtania przed klasówką poprawi umiejętność rozwiązywania zadań o 10%
- by poprawić koncentrację na 4h w szkole trzeba do niej pojechać na rowerze
- 15 min zabawy ułatwia koncentrację, zachowanie i oceny
- koncentracja poprawia się, gdy patrzymy na dzieła sztuki nawet nieprawdziwe lecz na ekranie
komputera.